આધુનિક કવિતા પર મુક્તપદ્ય

શબ્દકોશ અનુસાર આધુનિક

એટલે હાલનું, હમણાંનું, તાજું. જ્યારે સાહિત્યમાં આધુનિક સંજ્ઞા ઉમેરીએ ત્યારે એના સંદર્ભ બદલાઈ જાય છે. આધુનિક સાહિત્યકૃતિ એટલે હાલમાં લખાતી કૃતિ -એટલું સાદું ગણિત નથી. સાહિત્ય કે કવિતા મૂળતઃ અભિવ્યક્તિ છે. એ અભિવ્યક્તિમાં કેવું નાવીન્ય કે તાજગી છે એ ચકાસવું રહ્યું. આ નાવીન્ય સમયના નહીં, પણ અસરના સંદર્ભમાં જોવું રહ્યું. એક કાવ્યચર્ચામાં હરીન્દ્ર દવેએ મહાભારતના યુદ્ધ બાદ અર્જુનને સ્વપ્ન આવે છે કે એ હાડકાઓના ઢગલા પર બેઠો છે. યુદ્ધની જીવલેણ પ્રક્રિયા વિજય પછી વિજેતાને નિર્જીવ શબોનો રાજા બનાવે એવી અર્થશૂન્ય હોય છે એમ સૂચવતા મહાભારતના એક અંશને ટાંકી એ કેવી આધુનિક રજૂઆત છે એ વર્ણન લખ્યું હતું. અર્થાત આધુનિક સાહિત્યને સર્જનકાળ સાથે ઓછી અને કથનની રજૂઆત સાથે વધુ નિસ્બત છે. એ સિવાય આ સંજ્ઞાને સમજવાનો પ્રયાસ કરીએ તો એક પાસું કૃતિના વિષય પણ છે. માણસનું જીવન આધુનિક બન્યું એના પડઘા સાહિત્યમાં પડ્યા. ઔદ્યોગિકરણ એ માનવજીવનના આધુનિકીકરણનો મુખ્ય વળાંક છે. આમ, આધુનિક જીવનશૈલીને લાગતું સાહિત્ય અને સાહિત્યમાં આધુનિકતા આ બંને ભિન્ન ફાંટા છે. સાહિત્યકૃતિમાં આધુનિકતા બાબતના લક્ષણો : રજૂઆત શૈલી અને કથનવસ્તુ – આ બે તત્ત્વો પરથી નક્કી થઈ શકે. પ્રતિકાત્મકતા, વાસ્તવવાદ, અતિવાસ્તવવાદ, અસ્તિત્વવાદ ચોક્કસપણે આધુનિક કૃતિના લક્ષણો ગણી શકાય. પણ આ સંજ્ઞાઓ આધુનિક કૃતિ માટેનું પ્રમાણપત્ર નથી જ. આખરે તો કૃતિનું સ્વરૂપ તે આધુનિક છે કે નહીં તે નક્કી કરવામાં યોગ્ય રહે. ઉક્ત લક્ષણો હોય, પણ કૃતિ આધુનિક ન હોય એમ બને અને એનાથી વિપરીત ઉક્ત લક્ષણો ન હોય પણ કૃતિ આધુનિક હોય એમ પણ બને.