એ વર્ષોમાં જો હું ટાંકું ઉદાહરણ તારાં

ચહલપહલ શી મચી ઊઠતી’તી પરીઓમાં

એ વર્ષો જેમાં મેં તુજથી વિખૂટા થઈ જઈને

તને ફરીથી રચી આમ્રમંજરીઓમાં...

એ વર્ષોએ તને કોલાહલે જગાડી મૂકી,

ને રાજા-રાણીની સઘળી રમત બગાડી મૂકી;

ને શિર ઉઠાવતી મારી શહેનશાહીને

સફેદ રાતોમાં બાંધીને ક્યાંક ઉડાડી મૂકી.

એ વર્ષો જ્યારે મેં આછા સળગતા મહેલોમાં

આ મારી ધ્રૂજારી કાયાને લઈ પ્રવેશ કર્યો,

ને તાળી પાડતી ભીંતોની વચ્ચે બેસીને

આ લુપ્ત થઈ જતી સ્મૃતિઓનો વરવો વેશ કર્યો.

એ વર્ષો જેમાં હતાં ટોળાબંધ સપનાંઓ

ને મોડી રાત સુધી જાગતો એક ડેલો હતો,

ને થોકબંધ સમસ્યાની આવજા વચ્ચે

સમયનો ઝાંપો ઉઘાડો રહી ગયેલો હતો.

એ વર્ષો તૂટતાં તન્ટ્રિલ ટેરવાંનાં હતાં,

એ વર્ષો આપણી અફવાઓ ઊડવાનાં હતાં,

એ વર્ષોને એ ખબર નહોતી કે એ વર્ષો પણ

વીતેલા વર્ષની જેમ જ વીતી જવાનાં હતાં.

થિયેટરોમાં અને બસની ધક્કામુક્કીમાં

અજાણ્યા સ્પર્શો ગ્રહી લાવતાં'તાં એ વર્ષો,

જે ઘેર લઈ જઈ જૂના કબાટમાં મૂકી

ને તાળું મારતાં હાંફી જતાં'તાં એ વર્ષો.

એ વર્ષો જ્યારે ટચૂકડી તળાવડીઓમાં

તરાપો નાખી પડી રહેવાનો વિચાર હતો,

તું વાંસ વાંસ વિરહમાં ડૂબી રહી'તી અને

હું પોશ પોશ પ્રતીક્ષાની પેલે પાર હતો.

એ વર્ષોમાં તો રચાઈ નહોતી ભાષા છતાં

હું બૂમ પાડી બધું બોલતો, ખબર છે તને?

સમયની શોધ થઈ તેની આગલી સાંજે

મેં ઇન્તજારને શોધ્યો હતો, ખબર છે તને?

એ વર્ષોમાં જ બધાં આસમાની પંખીઓ

પ્રવાહી થઈ અને ઇંટાયાં આસમાનોમાં,

ને એના એક બે છાંટાઓ આ તરફ ઊડતા

નદીઓ ભયથી લપાઈ ગઈ મકાનોમાં

એ વર્ષોમાં જ મને પાછલા પગો ઊગ્યા,

ને મારી લિસ્સી ત્વચા સહેજ ધારદાર થઈ;

ને અડધી ઊંધમાં મુઠ્ઠીઓ આ ભીડાઇ ગઇ,

ને તરસી તિતલીઓ તૂટી ને તારતાર થઈ.

પછી પહાડની પેલી તરફના ઢાળ ઉપર

અધૂરા ચંદ્રની ફરતે ઉદય થયો તારો,

પછી તો વાદળી વાતાયનોની વચ્ચેથી

હું આવ્યો ત્યાં જ જવાનો સમય થયો તારો.

પછી હું અંધ અરીસાની મધ્યમાં ઊભો,

પછી મેં ગોઠવ્યા પોલાણ ફરતે પહેરાઓ;

ને એક નાના શા ચહેરાને ઢાંકવા માટે

પછી મેં ચીતર્યા ચાલીસ હજાર ચહેરાઓ.

પછી તો ફીણ ઉડાડ્યાં ને સહેજ ફોરાં કર્યાં,

પછી તો અંગ ગઝલમાં ઘસીને ગોરાં કર્યાં;

પછી તો રણની શરમને ઉઘાડે છોગ ત્યજી

તેં ભીના ભેજને કાંઠે જ વાળ કોરા કર્યા.

પછી પુરાણી હવેલીના એક પગથિયા ઉપર

તમારી પગલી પડી ને સમયને ગર્ભ રહ્યો,

હજારો વર્ષ સુધી એનો મેં ઉછેર કર્યો –

છતાં પ્રસવની પળે સૌ રહ્યા ને હું ન રહ્યો.

એ વર્ષોમાં જ જ્વલનશીલ છાવણીઓ બધી

બહુ જ સ્વસ્થ, સમજદાર ને સહનશીલ થઈ,

જે આગ ધાસની ગંજીમાં લાગવાની હતી,

તે કાગળોમાં પુરાઈ જઈ ને કંડીલ થઈ.

પછી જો સામટાં સ્વર્ગો જમીનદોસ્ત થયાં,

તેં એને સાવ સરકતી ક્ષણોથી સાહી લીધાં

જે રીતે રંગનો મર્યાદાભંગ કરવાને,

સફેદ હાથીએ કાળાં ગુલાબો ચાહી લીધાં.

અને જે વસ્તુ ભીતરમાં સજાવવાની હતી.

શું કામ એની દુકાનો સજાવી બેઠો હું?

ને સઘળો વારસો પૂર્વજનો જાળવી લેવા

શું કામ વારસો ખુદનો ગુમાવી બેઠો હું?

ને તારી દૂરતા ફરતે પછી જો દેરી બને,

તો એ મિલનથી હજારો ગણી રૂપેરી બને

વેરાન ચર્ચોમાં જે રીતે પાદરીઓ વગર

ઈસુની હાજરી જ્યાદા પ્રબળ ને ઘેરી બને.

ચમકતી આપની કંઈ કેટલીયે તસવીરો

આ મારા આલ્બમમાં એ રીતે વિરામે છે

ઘરેણાં જેમ કો વિધવાના દેહથી ઊતરી

ખૂણાના બંધ કબાટોનો પ્યાર પામે છે.

ગલીમાં વૃદ્ધોનાં અવસાનો એ સમયમાં થયા,

ને ઘરમાં સામટા મહેમાનો એ સમયમાં થયા.

અજાણતામાં કદી સિક્કો નાખી દેવાથી

કોઇ ભિખારી પર અહેસાનો એ સમયમાં થયા.

એ વર્ષોમાં જ પરિસ્થિતિએ વળાંક લીધો,

ને મારું નામ કોઈની પલકમાં સ્થિર થયું

ને એની પાસે રહ્યું તો એ પીછું થઈને રહ્યું,

ને મારી પાસે જો પાછું ફર્યું તો તીર થયું.

પછી તેં આપ્યા પ્રવાસો ને આપી લાંબી ડગર,

પછી તેં આપ્યા સમન્દર ને આપ્યાં શામો સહર;

પછી તેં આપ્યું બધું પણ તને પડી ન ખબર,

મરી રહ્યો તો હું બે ત્રણ પદાવલિઓ વગર.

પછી મેં એક પછી એક દ્વાર બંધ કર્યા,

ને ફૂંક મારી દીવાઓ બધા બુઝાવી દીધા;

ને દૂર દૂર વિખેરાઈ ગયેલાં સ્વપ્નોને

મીંચાતી પાંપણો દ્વારા નજીક લાવી દીધાં.

પછી હું વસ્ત્ર બદલવાનું ભૂલવા માંડ્યો,

ને યાતનાઓ બદલવાનું શીખવા માંડ્યો;

જો લાગણીઓ ઉતરડાઇ જોતજોતામાં

તો મૌન તૂટે નહીં એમ ચીખવા મંડ્યો.

એ વર્ષો જ મેં મારી હથેળીઓ વચ્ચે

ઘણી હથેળીઓને આવતી જતી જોઈ,

અને ખયાલ રહ્યો નહીં કે તેઓ ખુદ રોઈ

કે આ ભીનાશ લૂંટાવી ગયું બીજું કોઇ.

કશાની બહાર નથી કે કશાની માંહ્ય નથી,

અહીં નથી જ નથી તેમ ત્યાંય, ત્યાંય નથી;

એ વર્ષોમાં જો મેં કોઈ વિશે જરા જાણ્યું,

તો ખાલી એટલું જાણ્યું કે કોઈ ક્યાંય નથી

પછી તો સંતુલન ખોયું અને અવાજ થયો,

પછી તો ટાંકા મરાયા અને ઇલાજ થયો;

પછી તો ચાલવાનું જ્યારે જ્યારે હો ત્યારે

ફરીથી આ જ બને એવો એક રિવાજ થયો.

એ વર્ષોમાં જ મેં પાડ્યા'તા પોતીકા અક્ષર,

એ વર્ષોમાં જ હું શીખ્યો’તો પહેરતાં બખ્તર;

એ વર્ષોમાં જ વિયેતનામે ખોયું સરનામું.

એ વર્ષોમાં જ યહુદીઓ થઇ ગયા બેઘર.

એ વર્ષોમાં જ બધા શબ્દો ઊતરી બેઠા

સમયની ખૂબ ઊંડી ભીતરી હરોળામાં,

ને હાથ પેનને ઝાલી અને ભટકતા રહ્યા

મનુષ્ય નામની ચહેરા વગરની પોળોમાં.

ને અંતે બાકી રહી ગયેલી બે’ક વાત કરીશ,

કે હું મહાન રીતોથી જ મુજને મ્હાત કરીશ;

હું વિષના વાતાવરણ વચ્ચે પાંગરીશ સદા

ને પ્રાણવાયુની ટાંકીમાં આપઘાત કરીશ.

e warshoman jo hun tankun udahran taran

chahlaphal shi machi uthti’ti parioman

e warsho jeman mein tujthi wikhuta thai jaine

tane pharithi rachi amrmanjrioman

e warshoe tane kolahle jagaDi muki,

ne raja ranini saghli ramat bagaDi muki;

ne shir uthawti mari shahenshahine

saphed ratoman bandhine kyank uDaDi muki

e warsho jyare mein achha salagta maheloman

a mari dhrujari kayane lai prawesh karyo,

ne tali paDti bhintoni wachche besine

a lupt thai jati smritiono warwo wesh karyo

e warsho jeman hatan tolabandh sapnano

ne moDi raat sudhi jagto ek Delo hato,

ne thokbandh samasyani aawja wachche

samayno jhampo ughaDo rahi gayelo hato

e warsho tuttan tantril terwannan hatan,

e warsho aapni aphwao uDwanan hatan,

e warshone e khabar nahoti ke e warsho pan

witela warshni jem ja witi jawanan hatan

thiyetroman ane basni dhakkamukkiman

ajanya sparsho grhi lawtantan e warsho,

je gher lai jai juna kabatman muki

ne talun martan hamphi jatantan e warsho

e warsho jyare tachukDi talawDioman

tarapo nakhi paDi rahewano wichar hato,

tun wans wans wirahman Dubi rahiti ane

hun posh posh prtikshani pele par hato

e warshoman to rachai nahoti bhasha chhatan

hun boom paDi badhun bolto, khabar chhe tane?

samayni shodh thai teni aagli sanje

mein intjarne shodhyo hato, khabar chhe tane?

e warshoman ja badhan asmani pankhio

prawahi thai ane intayan asmanoman,

ne ena ek be chhantao aa taraph uDta

nadio bhaythi lapai gai makanoman

e warshoman ja mane pachhla pago ugya,

ne mari lissi twacha sahej dharadar thai;

ne aDdhi undhman muththio aa bhiDai gai,

ne tarsi titlio tuti ne tartar thai

pachhi pahaDni peli taraphna Dhaal upar

adhura chandrni pharte uday thayo taro,

pachhi to wadli wataynoni wachchethi

hun aawyo tyan ja jawano samay thayo taro

pachhi hun andh arisani madhyman ubho,

pachhi mein gothawya polan pharte paherao;

ne ek nana sha chaherane Dhankwa mate

pachhi mein chitarya chalis hajar chaherao

pachhi to pheen uDaDyan ne sahej phoran karyan,

pachhi to ang gajhalman ghasine goran karyan;

pachhi to ranni sharamne ughaDe chhog tyji

ten bhina bhejne kanthe ja wal kora karya

pachhi purani hawelina ek pagathiya upar

tamari pagli paDi ne samayne garbh rahyo,

hajaro warsh sudhi eno mein uchher karyo –

chhatan prasawni pale sau rahya ne hun na rahyo

e warshoman ja jwalanshil chhawnio badhi

bahu ja swasth, samajdar ne sahanshil thai,

je aag dhasni ganjiman lagwani hati,

te kagloman purai jai ne kanDil thai

pachhi jo samtan swargo jamindost thayan,

ten ene saw sarakti kshnothi sahi lidhan

je rite rangno maryadabhang karwane,

saphed hathiye kalan gulabo chahi lidhan

ane je wastu bhitarman sajawwani hati

shun kaam eni dukano sajawi betho hun?

ne saghlo warso purwajno jalwi lewa

shun kaam warso khudno gumawi betho hun?

ne tari durata pharte pachhi jo deri bane,

to e milanthi hajaro gani ruperi bane

weran charchoman je rite padrio wagar

isuni hajri jyada prabal ne gheri bane

chamakti aapni kani ketliye taswiro

a mara albamman e rite wirame chhe

gharenan jem ko widhwana dehthi utri

khunana bandh kabatono pyar pame chhe

galiman wriddhonan awsano e samayman thaya,

ne gharman samta mahemano e samayman thaya

ajantaman kadi sikko nakhi dewathi

koi bhikhari par ahesano e samayman thaya

e warshoman ja paristhitiye walank lidho,

ne marun nam koini palakman sthir thayun

ne eni pase rahyun to e pichhun thaine rahyun,

ne mari pase jo pachhun pharyun to teer thayun

pachhi ten aapya prwaso ne aapi lambi Dagar,

pachhi ten aapya samandar ne apyan shamo sahar;

pachhi ten apyun badhun pan tane paDi na khabar,

mari rahyo to hun be tran padawalio wagar

pachhi mein ek pachhi ek dwar bandh karya,

ne phoonk mari diwao badha bujhawi didha;

ne door door wikherai gayelan swapnone

minchati pampno dwara najik lawi didhan

pachhi hun wastra badalwanun bhulwa manDyo,

ne yatnao badalwanun shikhwa manDyo;

jo lagnio utarDai jotjotaman

to maun tute nahin em chikhwa manDyo

e warsho ja mein mari hathelio wachche

ghani hathelione awati jati joi,

ane khayal rahyo nahin ke teo khud roi

ke aa bhinash luntawi gayun bijun koi

kashani bahar nathi ke kashani manhya nathi,

ahin nathi ja nathi tem tyanya, tyanya nathi;

e warshoman jo mein koi wishe jara janyun,

to khali etalun janyun ke koi kyanya nathi

pachhi to santulan khoyun ane awaj thayo,

pachhi to tanka maraya ane ilaj thayo;

pachhi to chalwanun jyare jyare ho tyare

pharithi aa ja bane ewo ek riwaj thayo

e warshoman ja mein paDyata potika akshar,

e warshoman ja hun shikhyo’to pahertan bakhtar;

e warshoman ja wiyetname khoyun sarnamun

e warshoman ja yahudio thai gaya beghar

e warshoman ja badha shabdo utri betha

samayni khoob unDi bhitari harolaman,

ne hath penne jhali ane bhatakta rahya

manushya namni chahera wagarni poloman

ne ante baki rahi gayeli be’ka wat karish,

ke hun mahan ritothi ja mujne mhat karish;

hun wishna watawran wachche pangrish sada

ne pranwayuni tankiman apghat karish

e warshoman jo hun tankun udahran taran

chahlaphal shi machi uthti’ti parioman

e warsho jeman mein tujthi wikhuta thai jaine

tane pharithi rachi amrmanjrioman

e warshoe tane kolahle jagaDi muki,

ne raja ranini saghli ramat bagaDi muki;

ne shir uthawti mari shahenshahine

saphed ratoman bandhine kyank uDaDi muki

e warsho jyare mein achha salagta maheloman

a mari dhrujari kayane lai prawesh karyo,

ne tali paDti bhintoni wachche besine

a lupt thai jati smritiono warwo wesh karyo

e warsho jeman hatan tolabandh sapnano

ne moDi raat sudhi jagto ek Delo hato,

ne thokbandh samasyani aawja wachche

samayno jhampo ughaDo rahi gayelo hato

e warsho tuttan tantril terwannan hatan,

e warsho aapni aphwao uDwanan hatan,

e warshone e khabar nahoti ke e warsho pan

witela warshni jem ja witi jawanan hatan

thiyetroman ane basni dhakkamukkiman

ajanya sparsho grhi lawtantan e warsho,

je gher lai jai juna kabatman muki

ne talun martan hamphi jatantan e warsho

e warsho jyare tachukDi talawDioman

tarapo nakhi paDi rahewano wichar hato,

tun wans wans wirahman Dubi rahiti ane

hun posh posh prtikshani pele par hato

e warshoman to rachai nahoti bhasha chhatan

hun boom paDi badhun bolto, khabar chhe tane?

samayni shodh thai teni aagli sanje

mein intjarne shodhyo hato, khabar chhe tane?

e warshoman ja badhan asmani pankhio

prawahi thai ane intayan asmanoman,

ne ena ek be chhantao aa taraph uDta

nadio bhaythi lapai gai makanoman

e warshoman ja mane pachhla pago ugya,

ne mari lissi twacha sahej dharadar thai;

ne aDdhi undhman muththio aa bhiDai gai,

ne tarsi titlio tuti ne tartar thai

pachhi pahaDni peli taraphna Dhaal upar

adhura chandrni pharte uday thayo taro,

pachhi to wadli wataynoni wachchethi

hun aawyo tyan ja jawano samay thayo taro

pachhi hun andh arisani madhyman ubho,

pachhi mein gothawya polan pharte paherao;

ne ek nana sha chaherane Dhankwa mate

pachhi mein chitarya chalis hajar chaherao

pachhi to pheen uDaDyan ne sahej phoran karyan,

pachhi to ang gajhalman ghasine goran karyan;

pachhi to ranni sharamne ughaDe chhog tyji

ten bhina bhejne kanthe ja wal kora karya

pachhi purani hawelina ek pagathiya upar

tamari pagli paDi ne samayne garbh rahyo,

hajaro warsh sudhi eno mein uchher karyo –

chhatan prasawni pale sau rahya ne hun na rahyo

e warshoman ja jwalanshil chhawnio badhi

bahu ja swasth, samajdar ne sahanshil thai,

je aag dhasni ganjiman lagwani hati,

te kagloman purai jai ne kanDil thai

pachhi jo samtan swargo jamindost thayan,

ten ene saw sarakti kshnothi sahi lidhan

je rite rangno maryadabhang karwane,

saphed hathiye kalan gulabo chahi lidhan

ane je wastu bhitarman sajawwani hati

shun kaam eni dukano sajawi betho hun?

ne saghlo warso purwajno jalwi lewa

shun kaam warso khudno gumawi betho hun?

ne tari durata pharte pachhi jo deri bane,

to e milanthi hajaro gani ruperi bane

weran charchoman je rite padrio wagar

isuni hajri jyada prabal ne gheri bane

chamakti aapni kani ketliye taswiro

a mara albamman e rite wirame chhe

gharenan jem ko widhwana dehthi utri

khunana bandh kabatono pyar pame chhe

galiman wriddhonan awsano e samayman thaya,

ne gharman samta mahemano e samayman thaya

ajantaman kadi sikko nakhi dewathi

koi bhikhari par ahesano e samayman thaya

e warshoman ja paristhitiye walank lidho,

ne marun nam koini palakman sthir thayun

ne eni pase rahyun to e pichhun thaine rahyun,

ne mari pase jo pachhun pharyun to teer thayun

pachhi ten aapya prwaso ne aapi lambi Dagar,

pachhi ten aapya samandar ne apyan shamo sahar;

pachhi ten apyun badhun pan tane paDi na khabar,

mari rahyo to hun be tran padawalio wagar

pachhi mein ek pachhi ek dwar bandh karya,

ne phoonk mari diwao badha bujhawi didha;

ne door door wikherai gayelan swapnone

minchati pampno dwara najik lawi didhan

pachhi hun wastra badalwanun bhulwa manDyo,

ne yatnao badalwanun shikhwa manDyo;

jo lagnio utarDai jotjotaman

to maun tute nahin em chikhwa manDyo

e warsho ja mein mari hathelio wachche

ghani hathelione awati jati joi,

ane khayal rahyo nahin ke teo khud roi

ke aa bhinash luntawi gayun bijun koi

kashani bahar nathi ke kashani manhya nathi,

ahin nathi ja nathi tem tyanya, tyanya nathi;

e warshoman jo mein koi wishe jara janyun,

to khali etalun janyun ke koi kyanya nathi

pachhi to santulan khoyun ane awaj thayo,

pachhi to tanka maraya ane ilaj thayo;

pachhi to chalwanun jyare jyare ho tyare

pharithi aa ja bane ewo ek riwaj thayo

e warshoman ja mein paDyata potika akshar,

e warshoman ja hun shikhyo’to pahertan bakhtar;

e warshoman ja wiyetname khoyun sarnamun

e warshoman ja yahudio thai gaya beghar

e warshoman ja badha shabdo utri betha

samayni khoob unDi bhitari harolaman,

ne hath penne jhali ane bhatakta rahya

manushya namni chahera wagarni poloman

ne ante baki rahi gayeli be’ka wat karish,

ke hun mahan ritothi ja mujne mhat karish;

hun wishna watawran wachche pangrish sada

ne pranwayuni tankiman apghat karish