–કથા કાવ્ય–

(ઇન્દ્રવજ્ર)

પૂર્વે હતું બ્રાહ્મણયુગ્મ એક,

એ લોટ માગે ઘરથી દરેક;

ભેગી કરી સાંજ-સવાર ભિક્ષા

ખેંચ્ચે જતું જીવન કેરી રિક્ષા. ....૧

બે એકદા જંગલમાં થઈને

ઘેરે જતાં’તાં ભિક્શા લઈને.

વચ્ચે મળ્યો વાઘ ઘણો કરાળ,

ઇચ્છા ધરંતો કરવા ફરાળ. ....ર

ભીતિ-ભર્યા બ્રાહ્મણભાઈ બોલ્યા,

રોતે અવાજે; “ક્યમ વાઘ અલ્યા,

લાગી ક્ષુધા છે? કરવો છ નાસ્તો?”

વાઘે કહ્યું ટૂંક મહીં જ, “હાસ્તો. ....૩

નીચે ઉતારે ખડિયો ર્ભૂદેવા

ઘી, ખાંડ, ને લોટ દઈ જ દેવા,

ત્યાં વાઘ બોલ્યો: “પકવાન, આજ્ય

એ તો બધું મેં ગણિયું છ ત્યાજ્ય. ....૪

તેથી હવે હું તમને જ મારું

ને ખાઈને પેટ ભરીશ મારું.”

એ સાંભળી બ્રાહ્મણ કેરી નારી

ધ્રૂજી ઊઠી બીક થકી બિચારી; ....પ

બોલી: “અરે, વાઘ, મને ન માર,

હું રાંક, બોળી, અબળા ગમાર.

આ દેહમાં માંસ કશું મળે ના,

ખાધે મને કાંઈ જ દી વળે ના, ....૬

કિન્તુ ધણી છે મુજ ખૂબ જાડો,

પૂરી શકે એ તુજ પેટ–ખાડો.

એને જ, તેથી, બસ આજ ભક્ષ,

હું બાપડીને, પણ, બાપ, રક્ષ.” ....૭

એ સાંભળીને શબદો અયુક્ત,

ભૂદેવ બોલ્યો ભયક્રોધયુક્ત:

“મૂંગી રહે દુષ્ટ, હરામી નારી!

લાચાર છું, હાથ નથી કટારી.” ....૮

કે’ વાઘને, “સાંભળતો ન એનું,

તું જા કરી ભક્ષણ આજ એનું.

જો મોત મારું અહીં આજ થાય

તો એ બિચારી વિધવા જ થાય.” ....૯

“હિંદુ સતી –લોક સહુ ભણે છે–

વૈધવ્યથી મોત ભલું ગણે છે.

મારા વિના જીવન થાય ખારું,

ને જીવવું છેક બને અકારું.” ....૧૦

“મારા પરે, બાપ, કૃપા થવા દે,

ખા બ્રાહ્મણીને, મુજને જવા દે”

“ના, હો” વદી બ્રાહ્મણબાઈ સદ્ય,

“એણે પીધું આજ દીસે છ મદ્ય,” .... ૧૧

“ખાઈ જશો જો પતિ ને જ આપ,

તો બ્રહ્મ હત્યા તણું માત્ર પાપ;

કિન્તુ મને જો હણશો તમેય

તો બ્રહ્મ-નારી-વધ પાપ બેય.” ....૧ર

“માટે, તમે, વાઘ! બહુ સુખેથી

મારા ધણીને ભરખો મુખેથી.”

બોલ્યો ધણી: “આ અતિ નીચ નારી,

એને જ મારો, મુજને ઉગારી” .... ૧૩

“એને જ ભક્ષો, અડશો મને ના,”

“એને જ એને,” “નહીં હો, મને ના,”

એવી રીતે બેય કરે દલીલો,

ને ગદ્ગદે કંઠ કરે અપીલો. .... ૧૪

એ સાંભળી, મીલિત ચક્ષુ ખોલ્યાં,

ગંભીર થૈ શ્રીયુત વાઘ બોલ્યા:

“શાંતિ ધરો, વ્યર્થ લડો તમે શું?

ખાઈશ; ને ખાઈશ બેયને હું.” ....૧પ

–katha kawya–

(indrwajr)

purwe hatun brahmanyugm ek,

e lot mage gharthi darek;

bhegi kari sanj sawar bhiksha

khenchche jatun jiwan keri riksha 1

be ekda jangalman thaine

ghere jatan’tan bhiksha laine

wachche malyo wagh ghano karal,

ichchha dharanto karwa pharal ra

bhiti bharya brahmanbhai bolya,

rote awaje; “kyam wagh alya,

lagi kshudha chhe? karwo chh nasto?”

waghe kahyun toonk mahin ja, “hasto 3

niche utare khaDiyo rbhudewa

ghi, khanD, ne lot dai ja dewa,

tyan wagh bolyoh “pakwan, aajya

e to badhun mein ganiyun chh tyajya 4

tethi hwe hun tamne ja marun

ne khaine pet bharish marun ”

e sambhli brahman keri nari

dhruji uthi beek thaki bichari; pa

bolih “are, wagh, mane na mar,

hun rank, boli, abla gamar

a dehman mans kashun male na,

khadhe mane kani ja di wale na, 6

kintu dhani chhe muj khoob jaDo,

puri shake e tuj pet–khaDo

ene ja, tethi, bas aaj bhaksh,

hun bapDine, pan, bap, raksh ” 7

e sambhline shabdo ayukt,

bhudew bolyo bhayakrodhyuktah

“mungi rahe dusht, harami nari!

lachar chhun, hath nathi katari ” 8

ke’ waghne, “sambhalto na enun,

tun ja kari bhakshan aaj enun

jo mot marun ahin aaj thay

to e bichari widhwa ja thay ” 9

“hindu sati –lok sahu bhane chhe–

waidhawythi mot bhalun gane chhe

mara wina jiwan thay kharun,

ne jiwawun chhek bane akarun ” 10

“mara pare, bap, kripa thawa de,

kha brahmnine, mujne jawa de”

“na, ho” wadi brahmanbai sadya,

“ene pidhun aaj dise chh madya,” 11

“khai jasho jo pati ne ja aap,

to brahm hatya tanun matr pap;

kintu mane jo hansho tamey

to brahm nari wadh pap bey ” 1ra

“mate, tame, wagh! bahu sukhethi

mara dhanine bharkho mukhethi ”

bolyo dhanih “a ati neech nari,

ene ja maro, mujne ugari” 13

“ene ja bhaksho, aDsho mane na,”

“ene ja ene,” “nahin ho, mane na,”

ewi rite bey kare dalilo,

ne gadgde kanth kare apilo 14

e sambhli, milit chakshu kholyan,

gambhir thai shriyut wagh bolyah

“shanti dharo, wyarth laDo tame shun?

khaish; ne khaish beyne hun ” 1pa

–katha kawya–

(indrwajr)

purwe hatun brahmanyugm ek,

e lot mage gharthi darek;

bhegi kari sanj sawar bhiksha

khenchche jatun jiwan keri riksha 1

be ekda jangalman thaine

ghere jatan’tan bhiksha laine

wachche malyo wagh ghano karal,

ichchha dharanto karwa pharal ra

bhiti bharya brahmanbhai bolya,

rote awaje; “kyam wagh alya,

lagi kshudha chhe? karwo chh nasto?”

waghe kahyun toonk mahin ja, “hasto 3

niche utare khaDiyo rbhudewa

ghi, khanD, ne lot dai ja dewa,

tyan wagh bolyoh “pakwan, aajya

e to badhun mein ganiyun chh tyajya 4

tethi hwe hun tamne ja marun

ne khaine pet bharish marun ”

e sambhli brahman keri nari

dhruji uthi beek thaki bichari; pa

bolih “are, wagh, mane na mar,

hun rank, boli, abla gamar

a dehman mans kashun male na,

khadhe mane kani ja di wale na, 6

kintu dhani chhe muj khoob jaDo,

puri shake e tuj pet–khaDo

ene ja, tethi, bas aaj bhaksh,

hun bapDine, pan, bap, raksh ” 7

e sambhline shabdo ayukt,

bhudew bolyo bhayakrodhyuktah

“mungi rahe dusht, harami nari!

lachar chhun, hath nathi katari ” 8

ke’ waghne, “sambhalto na enun,

tun ja kari bhakshan aaj enun

jo mot marun ahin aaj thay

to e bichari widhwa ja thay ” 9

“hindu sati –lok sahu bhane chhe–

waidhawythi mot bhalun gane chhe

mara wina jiwan thay kharun,

ne jiwawun chhek bane akarun ” 10

“mara pare, bap, kripa thawa de,

kha brahmnine, mujne jawa de”

“na, ho” wadi brahmanbai sadya,

“ene pidhun aaj dise chh madya,” 11

“khai jasho jo pati ne ja aap,

to brahm hatya tanun matr pap;

kintu mane jo hansho tamey

to brahm nari wadh pap bey ” 1ra

“mate, tame, wagh! bahu sukhethi

mara dhanine bharkho mukhethi ”

bolyo dhanih “a ati neech nari,

ene ja maro, mujne ugari” 13

“ene ja bhaksho, aDsho mane na,”

“ene ja ene,” “nahin ho, mane na,”

ewi rite bey kare dalilo,

ne gadgde kanth kare apilo 14

e sambhli, milit chakshu kholyan,

gambhir thai shriyut wagh bolyah

“shanti dharo, wyarth laDo tame shun?

khaish; ne khaish beyne hun ” 1pa