ધરતીને પટે પગલે પગલે
મૂઠી ધાન વિના નાનાં બાળ મરે,
પ્રભુહીન આકાશેથી આગ ઝરે:
અહોરાત કરોડ કરોડ ગરીબોના પ્રાણ ધનિકોને હાથ રમે-
ત્યારે હાય રે હાય, કવિ! તને પૃથ્વી ને પાણી તણાં શેણે ગીત ગમે!
લથડી લથડી ડગલાં ભરતી,
લાખો નાર ગલીગલીએ ફરતી
સારી રાત ભૂખે મજૂરી કરતીઃ
‘મારાં બાળ પરોઢિયે જાગીને માગશે ભાત’ વિચારી એ દેહ દમે-
ત્યારે હાય રે હાય, કવિ! તને સંધ્યા ને તારકનાં શેણે ગીત ગમે!
મન! છોડ નિહાળવા તારલિયા,
કાળાં કેદખાનાં કેરા જો સળિયા-
એનાં ક્રંદન શું નથી સાંભળિયાં?
એની ભીતર મૌન એકાકી રિબાઈ રિબાઈ હજારોના પ્રાણ શમે-
ત્યારે હાય રે હાય, કવિ! તુંને સાગરતીર કેરાં શેણે ગીત ગમે!
મહારોગ ને મૃત્યુના સાગરમાં
લાખો ચીસ-નિઃશ્વાસભર્યા જગમાં,
સિતમે સળગંત ધરા-તલમાં¬:
રસ-સુંદરતા કેરી શાયરી છે બધી જાળ સુનેરી ભૂખ્યાં જનને-
ત્યારે હાય રે હાય, કવિ! તુંને શબ્દોની ચાતરી ગૂંથવી કેમ ગમે!
દિનરાત જેઓની નસેનસમાં
પડે ઘોષ ભયંકર યંત્ર તણા,
પીએ ઝેરી હવા જે દમેદમમાં,
એને શાયર શું! કવિતા શું! ફૂલો અને તારલિયામાં એ કેમ રમે!
ત્યારે હાય રે હાય, કવિ! તુંને કૃષ્ણ કનૈયાની બંસરી કેમ ગમે!
સારા વિશ્વની જે દી ક્ષુધા શમશે,
ભૂખ્યાં બાળુડાં પેટ ભરી જમશે,
પૂરી રોટી પ્રતિજનને જડશેઃ
કવિ! તે દિન નીલ આકાશ તારા કેરી સુંદરતા સહુ સાર્થ બને,
તારાં કૂજન આજ જલાવી દે, પ્રાણ! રે દંભ ગાવા તને કેમ ગમે!
(1929)
dhartine pate pagle pagle
muthi dhan wina nanan baal mare,
prabhuhin akashethi aag jhareh
ahorat karoD karoD garibona pran dhanikone hath rame
tyare hay re hay, kawi! tane prithwi ne pani tanan shene geet game!
lathDi lathDi Daglan bharti,
lakho nar galigliye pharti
sari raat bhukhe majuri karti
‘maran baal paroDhiye jagine magshe bhat’ wichari e deh dame
tyare hay re hay, kawi! tane sandhya ne taraknan shene geet game!
man! chhoD nihalwa taraliya,
kalan kedkhanan kera jo saliya
enan krandan shun nathi sambhaliyan?
eni bhitar maun ekaki ribai ribai hajarona pran shame
tyare hay re hay, kawi! tunne sagartir keran shene geet game!
maharog ne mrityuna sagarman
lakho chees nishwasbharya jagman,
sitme salgant dhara talman¬ha
ras sundarta keri shayari chhe badhi jal suneri bhukhyan janne
tyare hay re hay, kawi! tunne shabdoni chatri gunthwi kem game!
dinrat jeoni nasenasman
paDe ghosh bhayankar yantr tana,
piye jheri hawa je damedamman,
ene shayar shun! kawita shun! phulo ane taraliyaman e kem rame!
tyare hay re hay, kawi! tunne krishn kanaiyani bansri kem game!
sara wishwni je di kshudha shamshe,
bhukhyan baluDan pet bhari jamshe,
puri roti pratijanne jaDshe
kawi! te din neel akash tara keri sundarta sahu sarth bane,
taran kujan aaj jalawi de, pran! re dambh gawa tane kem game!
(1929)
dhartine pate pagle pagle
muthi dhan wina nanan baal mare,
prabhuhin akashethi aag jhareh
ahorat karoD karoD garibona pran dhanikone hath rame
tyare hay re hay, kawi! tane prithwi ne pani tanan shene geet game!
lathDi lathDi Daglan bharti,
lakho nar galigliye pharti
sari raat bhukhe majuri karti
‘maran baal paroDhiye jagine magshe bhat’ wichari e deh dame
tyare hay re hay, kawi! tane sandhya ne taraknan shene geet game!
man! chhoD nihalwa taraliya,
kalan kedkhanan kera jo saliya
enan krandan shun nathi sambhaliyan?
eni bhitar maun ekaki ribai ribai hajarona pran shame
tyare hay re hay, kawi! tunne sagartir keran shene geet game!
maharog ne mrityuna sagarman
lakho chees nishwasbharya jagman,
sitme salgant dhara talman¬ha
ras sundarta keri shayari chhe badhi jal suneri bhukhyan janne
tyare hay re hay, kawi! tunne shabdoni chatri gunthwi kem game!
dinrat jeoni nasenasman
paDe ghosh bhayankar yantr tana,
piye jheri hawa je damedamman,
ene shayar shun! kawita shun! phulo ane taraliyaman e kem rame!
tyare hay re hay, kawi! tunne krishn kanaiyani bansri kem game!
sara wishwni je di kshudha shamshe,
bhukhyan baluDan pet bhari jamshe,
puri roti pratijanne jaDshe
kawi! te din neel akash tara keri sundarta sahu sarth bane,
taran kujan aaj jalawi de, pran! re dambh gawa tane kem game!
(1929)
‘કાલ જાગે' વાંચીને શ્રી બચુભાઈ રાવતે મોકલેલા ‘બૉમ્બે ક્રૉનિકલના’ તાજા અંકમાં આવેલા શ્રી હરીન્દ્ર ચટ્ટોપાધ્યાયે રચેલા ‘બિહાઇન્ડ ધ માસ્ક’ નામક કાવ્ય પરથી.
સ્રોત
- પુસ્તક : સોના નાવડી (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 109)
- સંપાદક : જયંત મેઘાણી
- પ્રકાશક : ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી
- વર્ષ : 1997