રેખ્તા
હિન્દવી
સૂફીનામા
રાજસ્થાની
ઝવેરચંદ મેઘાણી
દીઠી સાંતાલની નારી રે આજ દીઠી સાંતાલની નારી.
શીમુળના ઝાડ હેઠ જાતી ને આવતી દીઠી સાંતાલની નારી.
માથે માંડેલ છે માટીની સૂંડલી,
ઘાટીલા હાથમાં થોડી થોડી બંગડી,
પાતળિયા દેહ પરે વીંટેલી ચૂંદડી:
કાયાની કાંબડી કાળી..
કેસૂડા રંગના ભડકા લે'રાવતી લાલ લાલ કોરની સાડી;
શીમુળના ઝાડ હેઠ સબકારે ચાલતી દીઠી સાંતાલની નારી.
દીઠી સાંતાલની નારી રે આજ દીઠી સાંતાલની નારી.
આષાઢી મેઘ અને થોડી-શી વીજળી
લૈને બેઠેલ હશે બ્રહ્માઃ
ભૂલકણા દેવ, તમે પંખીડું વીસરી
ઘડી કેમ માનવની કન્યા!
પાંખોની જોડ એના હૈયામાં સંઘરી, સરજી સાંતાલની નારી.
ઊંડું ઊંડું હાડતી હલકે વિદ્યાધરી: દીઠી સાંતાલની નારી.
દીઠી સાંતાલની નારી રે આજ દીઠી સાંતાલની નારી.
દખણાદા વાયરાની કો’ક કો’ક લેરખી
વહી જાતી શીતને ધખાવે;
સૂકેલાં પાંદ અને ધૂળ તણી આંધીઓ
મરુતોની મૉજને ચગાવે.
શાળાનો ઘંટ થાય, દૂર દૂર વહી જાય પાવા બજાવતી ગાડીઃ
એવા પરભાતને પૉ’રે મેં એક દી દીઠી સાંતાલની નારી.
દીઠી સાંતાલની નારી રે આજ દીઠી સાંતાલની નારી.
પેલું બંધાય મારું માટીનું ખોરડું
શીતળ નાજુક ને સુંવાળુઃ
મૉલને ઝરૂખે હું બેસીને કોડભર્યો
મજૂરોની મેદિની નિહાળું.
કડિયાની હાક પડે, હડીઓ ત્યાં કાઢતી દીઠી સાંતાલની નારી;
ધગધગતી માટીની સૂંડલીઓ સારતી દીઠી સાંતાલની નારી.
દીઠી સાંતાલની નારી રે આજ દીઠી સાંતાલની નારી.
પૉર ને બપોર એની બળબળતી દેહના
કરતી'તી રોજ રોજ છૂંદા;
કવિની કુટિર તણાં ભીંતડાંને કારણે
ખેંચે એ ધૂળ તણા લૂંદા!
લાજી લાજીને મારાં લોચન બિડાય છેઃ દીઠી સાંતાલની નારી;
ધિક્કારે આત્માના દીપક ઝંખાય છેઃ દીઠી સાંતાલની નારી.
દીઠી સાંતાલની નારી રે આજ દીઠી સાંતાલની નારી.
પ્રિયજનની સેવાને કારણિયે સરજેલી
નારીની પુણ્યવતી કાયાઃ
એ રે કાયાનાં આજ દુનિયાના ચૉકમાં
સોંઘેરાં હાટડાં મંડાયાં.
ચાર-આઠ ત્રાંબિયાની રોજી આપીને મેં લૂંટી સાંતાલની નારી;
દીઠી સાંતાલની નારી રે આજ દીઠી સાંતાલની નારી.
(1935)
સ્રોત
- પુસ્તક : સોના નાવડી (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 140)
- સંપાદક : જયંત મેઘાણી
- પ્રકાશક : ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી
- વર્ષ : 1997