વિશાલ મનોહર ટાપુ ઉપર દેશવટો પામેલા

કેટલાક કર્મણ્ય કેદીઓ દેખાયા.

ટાપુ ઉપરથી છુટકારો મેળવવો દુષ્કર હતો –

ચારે કોર પથ્થરના પડછંદ ધોધ જેવી

ઊભેલી ઊંચી સ્નાયુ સ્નિગ્ધ કરાડો હતી,

જેના ચરણો પર આવી આવીને અફાટ મહાસાગરનાં

અથાહ મોજાંઓ અથડાતાં હતાં,

જળમાં હિંસક જળચરો હિલોળતાં હતાં.

ટાપુ ઉપર બધું રમ્ય હતું.

જોઈતી જમીન હતી, સુંદર ઘર હતાં,

મોહક વાટિકાઓ, વિવિધ વીથિકાઓ,

બાગબાનીનો સંપૂર્ણ અવકાશ હતો.

કર્મણ્ય કેદીઓ ખેતી કરતાં કરતાં

જલપાન માટે ઝાડની છાયામાં પાછા ફરતા

ત્યારે એમની નજર અનાયાસ ક્ષિતિજ ઉપર ચાલી જતી,

ઘરની બાંધણી માટે લાકડાં વહેરતાં વહેરતાં

ઊમટતા સ્વેદને લૂછવા અટકતા

ત્યારે એમની આળી નજર ક્ષિતિજ ઉપર ચાલી જતી,

બાગમાં ઝારીથી પાણી આપતાં આપતાં

બોગનવેલની પાંદડીઓ આંગળીએ નવાડતા

ત્યારે એમની નમણી નજર ક્ષિતિજ ઉપર ચાલી જતી.

અહીં કોઈ પહેરેદાર નહોતા.

ન આ કેદીઓ કોઈ સામાન્ય કેદીઓ હતા.

ન એમનો કોઈ ગુનો હતો, યા એમનો ગુનો એટલો જ હતો

કે એમણે સ્વેચ્છાએ દેશવટો સ્વીકાર્યો હતો

ને પછી તીવ્ર વિરહથી દેશની કામના કરી હતી.

પણ એમને ખબર નહોતી

કે એ કયા દેશમાંથી દેશવટો ભોગવી રહ્યા હતા.

કદી સમુદ્ર-ક્ષિતિજ પર જહાજ દેખાતું,

ત્યારે એની તરફ તાકી રહી કલ્પનામાંને કલ્પનામાં

એ કોઈ અનામી દેશે જ ખોવાઈ જતા.

જહાજ ક્ષિતિજ-પાર ફરીથી લોપ થઈ જતું.

આ સ્થળને કોઈ નામ નહોતું.

બંદરગાહ પર એક વિધિપૂર્વકનું પ્રવેશદ્વાર હતું,

તેના રંગીન સ્થંભ પર શુભ્ર આરસની જડેલી

એક તકતી હતી, ઉપર અગ્નિવર્ણી અક્ષરોમાં કોતરણી હતી:

“આ દેશવટો પામેલાઓનો દેશ છે.

અહીં લોકો દેશદેશથી આવશે,

પણ એમનો કોઈ દેશ હશે નહીં.

અહીં ગૃહવિરહની વ્યથા અનુભવતા વસાહતીઓ

ખરેખર તો દુનિયાના કોઈ પણ દેશમાં વલખશે,

પત્ર પૂરો કરી ઉપર જે દેશનું સરનામું લખશે

તે તો એમની અંદર જ ઊગી રહ્યો હશે.”

wishal manohar tapu upar deshawto pamela

ketlak karmanya kedio dekhaya

tapu uparthi chhutkaro melawwo dushkar hato –

chare kor paththarna paDchhand dhodh jewi

ubheli unchi snayu snigdh karaDo hati,

jena charno par aawi awine aphat mahasagarnan

athah mojano athDatan hatan,

jalman hinsak jalachro hiloltan hatan

tapu upar badhun ramya hatun

joiti jamin hati, sundar ghar hatan,

mohak watikao, wiwidh withikao,

bagbanino sampurn awkash hato

karmanya kedio kheti kartan kartan

jalpan mate jhaDni chhayaman pachha pharta

tyare emni najar anayas kshitij upar chali jati,

gharni bandhni mate lakDan wahertan wahertan

umatta swedne luchhwa atakta

tyare emni aali najar kshitij upar chali jati,

bagman jharithi pani aptan aptan

boganwelni pandDio angliye nawaDta

tyare emni namni najar kshitij upar chali jati

ahin koi paheredar nahota

na aa kedio koi samanya kedio hata

na emno koi guno hato, ya emno guno etlo ja hato

ke emne swechchhaye deshawto swikaryo hato

ne pachhi teewr wirahthi deshni kamna kari hati

pan emne khabar nahoti

ke e kaya deshmanthi deshawto bhogwi rahya hata

kadi samudr kshitij par jahaj dekhatun,

tyare eni taraph taki rahi kalpnamanne kalpnaman

e koi anami deshe ja khowai jata

jahaj kshitij par pharithi lop thai jatun

a sthalne koi nam nahotun

bandargah par ek widhipurwakanun praweshadwar hatun,

tena rangin sthambh par shubhr arasni jaDeli

ek takti hati, upar agniwarni akshroman kotarni hatih

“a deshawto pamelaono desh chhe

ahin loko deshdeshthi awshe,

pan emno koi desh hashe nahin

ahin grihawirahni wyatha anubhawta wasahtio

kharekhar to duniyana koi pan deshman walakhshe,

patr puro kari upar je deshanun sarnamun lakhshe

te to emni andar ja ugi rahyo hashe ”

wishal manohar tapu upar deshawto pamela

ketlak karmanya kedio dekhaya

tapu uparthi chhutkaro melawwo dushkar hato –

chare kor paththarna paDchhand dhodh jewi

ubheli unchi snayu snigdh karaDo hati,

jena charno par aawi awine aphat mahasagarnan

athah mojano athDatan hatan,

jalman hinsak jalachro hiloltan hatan

tapu upar badhun ramya hatun

joiti jamin hati, sundar ghar hatan,

mohak watikao, wiwidh withikao,

bagbanino sampurn awkash hato

karmanya kedio kheti kartan kartan

jalpan mate jhaDni chhayaman pachha pharta

tyare emni najar anayas kshitij upar chali jati,

gharni bandhni mate lakDan wahertan wahertan

umatta swedne luchhwa atakta

tyare emni aali najar kshitij upar chali jati,

bagman jharithi pani aptan aptan

boganwelni pandDio angliye nawaDta

tyare emni namni najar kshitij upar chali jati

ahin koi paheredar nahota

na aa kedio koi samanya kedio hata

na emno koi guno hato, ya emno guno etlo ja hato

ke emne swechchhaye deshawto swikaryo hato

ne pachhi teewr wirahthi deshni kamna kari hati

pan emne khabar nahoti

ke e kaya deshmanthi deshawto bhogwi rahya hata

kadi samudr kshitij par jahaj dekhatun,

tyare eni taraph taki rahi kalpnamanne kalpnaman

e koi anami deshe ja khowai jata

jahaj kshitij par pharithi lop thai jatun

a sthalne koi nam nahotun

bandargah par ek widhipurwakanun praweshadwar hatun,

tena rangin sthambh par shubhr arasni jaDeli

ek takti hati, upar agniwarni akshroman kotarni hatih

“a deshawto pamelaono desh chhe

ahin loko deshdeshthi awshe,

pan emno koi desh hashe nahin

ahin grihawirahni wyatha anubhawta wasahtio

kharekhar to duniyana koi pan deshman walakhshe,

patr puro kari upar je deshanun sarnamun lakhshe

te to emni andar ja ugi rahyo hashe ”