કહી ગયા છે ઓચ્છવલાલ

જે નરનારી ખાય બગાસું

એના મુખમાં આવી પડશે

એક પતાસું.

તે, ઓચ્છવલાલ કંઈ કવિ ન્હોતા

કે માત્ર પ્રાસ માટે જ

‘બગાસું’ની સાથે ‘પતાસુ’

શબ્દ લાવ્યા હતા,

એ તો તર્કમય થઈ તર્કાતીત

એ તો શાસ્ત્રમય થઈ શાસ્ત્રાતીત

એ તો અક્ષરમય ને અર્થાતીત.

સત્ય શોધવા એમને હવે યત્ન નથી કરવો પડતો.

સત્ય એમને શોધતું આવે છે.

ઓચ્છવલાલને શોધતાં શોધતાં બાપડા સત્યનો

તો દમ નીકળી જાય છે.

સત્ય એમને શોધવા ક્યાં ક્યાં નથી રખડ્યું?

આલમારીમાં પડેલાં પુસ્તક પર ચડેલી રજમાંથી

એ એકવાર મળ્યા હતા. એટલે સત્ય તો

ઊધઇ બની પુસ્તકે પુસ્તકે જ ફરે અને

ત્યાં ન જડે એટલે નિરાશ થઈ,

લાયબ્રેરીને નાકે ઊભું રહે રીક્ષા થઈ;

આમ તો ઓચ્છવલાલ રીક્ષા સિવાય ફરે નહીં

પણ, ઓચ્છવલાલ એટલે ઓચ્છવલાલ,

એ તો કોકની સાયકલ પછવાડે બેસી પણ જાય

અને સત્ય બાપડું લાયબ્રેરીને નાકે વાટ જોતું

ઊભું રહે.

સત્યને મનમાં સંદેહ ખરો

કે ઓચ્છવલાલને કલાકે કલાકે કડક કમસકર ચા

તો જોઈએ જ.

બાપડું સત્ય ચા થઈ, ગંદી તપેલીમાં,

પરસેવો પાડતો હૉટેલના રસોયાના હાથે,

ગરમ થાય અને નહીં ધોવાતા કપમાંથી

રકાબી સુધી રેડાય

અને ઓચ્છવલાલે તો નવરાત્રના

ઉપવાસ ચાલતા હોય તો

બહારનું પાણી પણ ન પીવાનુ

પણ લઈ લીધું હોય.

અને સત્ય બાપડું

ચાંપ બની, ભઠિયાર ગલીના ગરમ તવામાં

તાવડાના ઘીથી જાત શેકે

કે પાનમાં કાશ્મિરી કમામ બનીને ચોપડાય

કે વિલ્સ કિંગ બની ધુમાય

કે રૂપિયાની નોટનું પરચુરણ અને

ને તોય ઓચ્છવલાલ હાથ ન આવે

તો ન જ આવે.

ઓચ્છવલાલને એક ટેવ ખરી

કે દર દશમી મિનિટે

એમને એક બગાસું તો આવે અને આવે જ.

અને સત્ય ‘વિકાસક્રમ’ના વિશ્વમાં

પરિભ્રમણ આદરે ત્યારે જ ઓચ્છવલાલ હાથ લાગે;

આમ તો ઓચ્છવલાલને ડઝનેકને હિસાબે

ઊંઘમાં પણ છીંક આવે જ.

પણ, શરદી થઈ હોય,

તો ઓચ્છવલાલ છીંક ન પણ ખાય

એટલે છેવટે સત્ય માટે એકમાત્ર ઉપાય

એ બગાસું જ રહે.

એ મ્હોંફાડોમાંથી સત્ય ત્યારે જ

ઓચ્છવલાલમાં પ્રવેશતુ.

આજ દિનના ઇતિહાસમાં

દરેક મહાન વ્યક્તિના મુખમાંથી સત્ય બહાર

આવ્યું છે

પણ, કોઈ વ્યક્તિના મુખ વાટે સત્ય અંદર

ગયું હોય.

તો એ એક ઓચ્છવલાલના જ કિસ્સામાં.

અને જો આવા અજોડ ઓચ્છવલાલ કહી ગયા હોય

કે જે નરનારી ખાય બગાસુ

એના મુખમાં આવી પડશે

એક પતાસું

તે આ વાણી વિશે શંકા સેવવી

એ નરાધમ પાપ છે,

ઈશ્વર તો ઠીક

વ્હેતા પવનનો ઈન્કાર કરવા જેવી વાત છે.

માટે, શંકા આશંકાના આજન્મ સેવકો

શંકા છોડો અને ખાવ બગાસાં

એક નહીં પણ લાખ પતાસાં.

પતાસાંથી ડાયાબિટિસ થશે એવું ઓચ્છવલાલે

કહ્યું નથી

માટે મુક્ત મને ખાવ બગાસાં

ખાવ પતાસાં. ભય ન સેવશો.

બાકી મરતાં મરતાં મને તો ઓચ્છવલાલ

કાનમાં કહેતા જ ગયા છે

કે પતાસું પણ એક બગાસું તો રાજ ખાય છે.

આવી ઝીણવટભરી દૃષ્ટિના ઓચ્છવલાલ હવે

આપણી વચ્ચે નથી

ઓચ્છવલાલનો આત્મા પ્રભુને શાંતિ આપો,

શાંતિ જ આપો.

kahi gaya chhe ochchhawlal

je narnari khay bagasun

ena mukhman aawi paDshe

ek patasun

te, ochchhawlal kani kawi nhota

ke matr pras mate ja

‘bagasun’ni sathe ‘patasu’

shabd lawya hata,

e to tarkmay thai tarkatit

e to shastrmay thai shastratit

e to aksharmay ne arthatit

satya shodhwa emne hwe yatn nathi karwo paDto

satya emne shodhatun aawe chhe

ochchhawlalne shodhtan shodhtan bapDa satyno

to dam nikli jay chhe

satya emne shodhwa kyan kyan nathi rakhaDyun?

almariman paDelan pustak par chaDeli rajmanthi

e ekwar malya hata etle satya to

udhai bani pustke pustke ja phare ane

tyan na jaDe etle nirash thai,

layabrerine nake ubhun rahe riksha thai;

am to ochchhawlal riksha siway phare nahin

pan, ochchhawlal etle ochchhawlal,

e to kokani saykal pachhwaDe besi pan jay

ane satya bapaDun layabrerine nake wat jotun

ubhun rahe

satyne manman sandeh kharo

ke ochchhawlalne kalake kalake kaDak kamaskar cha

to joie ja

bapaDun satya cha thai, gandi tapeliman,

parsewo paDto hautelna rasoyana hathe,

garam thay ane nahin dhowata kapmanthi

rakabi sudhi reDay

ane ochchhawlale to nawratrna

upwas chalta hoy to

baharanun pani pan na piwanu

pan lai lidhun hoy

ane satya bapaDun

champ bani, bhathiyar galina garam tawaman

tawDana ghithi jat sheke

ke panman kashmiri kamam banine chopDay

ke wils king bani dhumay

ke rupiyani notanun parachuran ane

ne toy ochchhawlal hath na aawe

to na ja aawe

ochchhawlalne ek tew khari

ke dar dashami minite

emne ek bagasun to aawe ane aawe ja

ane satya ‘wikasakram’na wishwman

paribhrman aadre tyare ja ochchhawlal hath lage;

am to ochchhawlalne Dajhnekne hisabe

unghman pan chheenk aawe ja

pan, shardi thai hoy,

to ochchhawlal chheenk na pan khay

etle chhewte satya mate ekmatr upay

e bagasun ja rahe

e mhomphaDomanthi satya tyare ja

ochchhawlalman praweshatu

aj dinna itihasman

darek mahan wyaktina mukhmanthi satya bahar

awyun chhe

pan, koi wyaktina mukh wate satya andar

gayun hoy

to e ek ochchhawlalna ja kissaman

ane jo aawa ajoD ochchhawlal kahi gaya hoy

ke je narnari khay bagasu

ena mukhman aawi paDshe

ek patasun

te aa wani wishe shanka sewwi

e naradham pap chhe,

ishwar to theek

wheta pawanno inkar karwa jewi wat chhe

mate, shaka ashankana ajanm sewko

shanka chhoDo ane khaw bagasan

ek nahin pan lakh patasan

patasanthi Dayabitis thashe ewun ochchhawlale

kahyun nathi

mate mukt mane khaw bagasan

khaw patasan bhay na sewsho

baki martan martan mane to ochchhawlal

kanman kaheta ja gaya chhe

ke patasun pan ek bagasun to raj khay chhe

awi jhinawatabhri drishtina ochchhawlal hwe

apni wachche nathi

ochchhawlalno aatma prabhune shanti aapo,

shanti ja aapo

kahi gaya chhe ochchhawlal

je narnari khay bagasun

ena mukhman aawi paDshe

ek patasun

te, ochchhawlal kani kawi nhota

ke matr pras mate ja

‘bagasun’ni sathe ‘patasu’

shabd lawya hata,

e to tarkmay thai tarkatit

e to shastrmay thai shastratit

e to aksharmay ne arthatit

satya shodhwa emne hwe yatn nathi karwo paDto

satya emne shodhatun aawe chhe

ochchhawlalne shodhtan shodhtan bapDa satyno

to dam nikli jay chhe

satya emne shodhwa kyan kyan nathi rakhaDyun?

almariman paDelan pustak par chaDeli rajmanthi

e ekwar malya hata etle satya to

udhai bani pustke pustke ja phare ane

tyan na jaDe etle nirash thai,

layabrerine nake ubhun rahe riksha thai;

am to ochchhawlal riksha siway phare nahin

pan, ochchhawlal etle ochchhawlal,

e to kokani saykal pachhwaDe besi pan jay

ane satya bapaDun layabrerine nake wat jotun

ubhun rahe

satyne manman sandeh kharo

ke ochchhawlalne kalake kalake kaDak kamaskar cha

to joie ja

bapaDun satya cha thai, gandi tapeliman,

parsewo paDto hautelna rasoyana hathe,

garam thay ane nahin dhowata kapmanthi

rakabi sudhi reDay

ane ochchhawlale to nawratrna

upwas chalta hoy to

baharanun pani pan na piwanu

pan lai lidhun hoy

ane satya bapaDun

champ bani, bhathiyar galina garam tawaman

tawDana ghithi jat sheke

ke panman kashmiri kamam banine chopDay

ke wils king bani dhumay

ke rupiyani notanun parachuran ane

ne toy ochchhawlal hath na aawe

to na ja aawe

ochchhawlalne ek tew khari

ke dar dashami minite

emne ek bagasun to aawe ane aawe ja

ane satya ‘wikasakram’na wishwman

paribhrman aadre tyare ja ochchhawlal hath lage;

am to ochchhawlalne Dajhnekne hisabe

unghman pan chheenk aawe ja

pan, shardi thai hoy,

to ochchhawlal chheenk na pan khay

etle chhewte satya mate ekmatr upay

e bagasun ja rahe

e mhomphaDomanthi satya tyare ja

ochchhawlalman praweshatu

aj dinna itihasman

darek mahan wyaktina mukhmanthi satya bahar

awyun chhe

pan, koi wyaktina mukh wate satya andar

gayun hoy

to e ek ochchhawlalna ja kissaman

ane jo aawa ajoD ochchhawlal kahi gaya hoy

ke je narnari khay bagasu

ena mukhman aawi paDshe

ek patasun

te aa wani wishe shanka sewwi

e naradham pap chhe,

ishwar to theek

wheta pawanno inkar karwa jewi wat chhe

mate, shaka ashankana ajanm sewko

shanka chhoDo ane khaw bagasan

ek nahin pan lakh patasan

patasanthi Dayabitis thashe ewun ochchhawlale

kahyun nathi

mate mukt mane khaw bagasan

khaw patasan bhay na sewsho

baki martan martan mane to ochchhawlal

kanman kaheta ja gaya chhe

ke patasun pan ek bagasun to raj khay chhe

awi jhinawatabhri drishtina ochchhawlal hwe

apni wachche nathi

ochchhawlalno aatma prabhune shanti aapo,

shanti ja aapo