ઘૂઘ્ઘૂ ને તૂટે દરિયાની કિનાર. થાય તડાતડ ટુકડા ને પાણીમાં તરે
ને પાણીમાં ડૂબે. ટુકડા જોડાય ને વીખાય, વીંખાય ને બાંધે પાળ.
પાળ પર તો બગલાના ધેાળા ધોળા પથ્થર ને ઊડે પાળ ફ ર્ ર્ ર્...
દરિયો ગાંડો થઈને ઊડવા મારે ઠેકો ને ધબ છબાક ઝબાક…ઘૂ...
ખળળ...છબાક...વેરાઈ જાય પડતાંની સાથે થઈને પારાવાર. ઊછળે
સિંધુ. હળવે હળવે ઝૂલે અપાંપતિ, જાણે કે શંખછીપમાંથી ગોકળ-
ગાયની જેમ નીકળીને પાછો જાય ભરાઈ! થાક ખાઈને જાણે પાછો
ફૂંઊંઊં... ફૂંઊંઊં... ફૂંઊંઊં... ખળળ... કરીને આવે, જાણે દરમાંથી
નીકળીને બહાર આવતો કામરિયો સાપ, જાણે ભૂખરી નાગણને
વીંટળાઈ વળેલો નાગ ડહોળા પાણીવાળો! ને આ જાણે ફરફરી
ઊઠ્યું સુકાયેલું ઘાસ ને આ ધૂંધવાઈ ધૂંધવાઈને સળગતું લીલું
ઝાંખરું, જેના ધુમાડાની આરપાર નીકળી જતાં સવારના સૂરજનાં
કિરણો.
ધબ...છબાક...ને પાછો વળે, ને પાછળ વળીને તરત સ ર્ ર્ ર્ કરીને
રેતીની બખોલમાં જાય પેસી જલપતિ. બારણું ઉઘાડું દેખી ઘરમાંથી
ભાગી નીકળતા છોકરા જેવું એક મોજુ રેતી પર પગલાં પાડી
ભાગે કે એને પકડવા આવતી બાની બૂમ જેવું પાછળ પડે બીજું
મોજું, ને થાય મોજાએ મોજાની અથડામણ ને તેમાંથી જન્મે
બીજાં મોજાં ને તે બીજા મોજાંની આજુબાજુ લહેરની ઝૂલ બને,
અને લહેરનું ખાબોચિયું, બને સરોવર, બને મોજાંનું જ વન, વન
ઊગેલું જુઓ! સૂરજનાં કિરણો તક્ષ્યા કરે સપાટીની શિલા ને
પેટમાં પૂરી રાખેલા વડવાગ્નિને શોધે કે..? કે પછી ચણે માછલીની
આંખ, ઝાલર, ચૂઈ ને પાંખની રાતી લીલી પીળી ઝાંય?
દરિયો તે ધરતીના કોડિયામાં સમાય? મારે ઉછાળા ગાંડો થઈને,
શરીર ખેંચીતને તંગ કરે ને રે, નસ તૂટશે, જાણે હમણાં ને હમણાં
રાતું રાતું ભોંણ થતાંનું થઈ જશે દરિયાનું પાણી! થઈ પાંચ પચાસ
ટિટોડી ભેળી ને કરે કલબલ! દરિયાનું બલ વળી કેટલું! બાંધવો તો
જોઈએ ને! કિનારાની રેતીમાં જળ બિછાવાનું નક્કી થાય. રાહ
જોઇને બેસે રેતી પર કે આવે હવે દરિયાને વ્હારું ને આવે ધસી!
ધસી આવે કે તરત પગલાંની પાંચતારી જાળ બિછાવીને ઊડી જાય
ટિટોડીનું ઝુંડ ને નીચે ઊતરી જુએ: રેતી સાવ સાફ! દરિયો
ખેંચી ગયો જાળ, ને માછલીઓ તો કટાકટ જાળની દોરીઓ કાપવા
માંડે! ઈ તો અમારો માવતર! ને માવતરને તે દખ દેવાય?
માવતરનાં તે દખ જોવાય?
ને સ ર્ ર્ ર્ ર્..ખબ...ગક ગોક...છબાક ધબાક... છબ... ખળખળ
ખળખળ... ફૂંફૂં... ઘૂઘ્ઘૂ ઘૂઘ્ઘૂ...દરિયો એક બાજુ પથરામાં જઈ
ભેરવાય ને ફીણ નીકળે, રેતીમાં મેળવાય ને ચોરી લાવે પગલાં,
છીપમાં પુરાય ને મોતી બની નીકળે. ક્યાંક વળ ખાય માછણના
પગની આસપાસ, ક્યાંક છોલાય શરીરે નીકળતાં માછીની જાળ-
માંથી. ધરતીને ક્યાંક ખડકે બેસી કહે, ‘લે તારાં ફૂલ; મારે ન
જોઈએ. લે મારી છીપો; હું એને શું કરું?'
પીંઇંઇં પીંઇંઇં પીંઇંઇં વગાડીને છાતી પરથી પસાર થઈ ગયેલ
સ્ટીમરના લિસોટાને ભૂસીને દરિયો તો લીલા રંગે ડોલે, કાળા
રંગે ડોલે, લાલ રંગે ડોલે, ભૂખરા રંગે ડોલે, ને ડોલે રે ડોલે
ભાઈ, ભૂરા રંગે એ તો. તે ડોલવામાં ને ડોલવામાં સરિત્પતિ તોડી
નાખે પેલી મોટી છીપ. ને ભીના બાલ ખંખેરતી, છાતી પર હાથ
રાખી, સાથળ પર સાથળ વળગાવતી ઊભી થાય વિનસ! ને દરિયો
જો શરમાય છે, દરિયો જો શરમાય છે
ને
મારી ડૂબકી ને તળિયે પહોંચે ને જુએ તિજોરીમાં, તો તિજોરીની
છીપો તો પરપોટાની જેમ જાય ટોચે! ટોચે જઈને તૂટે; લ્યો
કામધેનુ! ટોચે જઈને તૂટે; લ્યો કૌસ્તુભ! ટોચે જઈને તૂટે; લ્યો
પંચજન્ય! ટોચે જઈને તૂટે...રત્નાકર માંડે ધ્રૂજવા ને વાસુકિનાં
ફીણે ફીણે ફેલાવા માંડે દરિયો, માંડે ફેલાવા. ફેલાય ફેલાય ને
રેલાય રેલાય ને ફેલાય રેલાય.
ghughghu ne tute dariyani kinar thay taDataD tukDa ne paniman tare
ne paniman Dube tukDa joDay ne wikhay, winkhay ne bandhe pal
pal par to baglana dheala dhola paththar ne uDe pal pha a a a
dariyo ganDo thaine uDwa mare theko ne dhab chhabak jhabak…ghu
khalal chhabak werai jay paDtanni sathe thaine parawar uchhle
sindhu halwe halwe jhule apampati, jane ke shankhchhipmanthi gokal
gayni jem nikline pachho jay bharai! thak khaine jane pachho
phununun phununun phununun khalal karine aawe, jane darmanthi
nikline bahar aawto kamariyo sap, jane bhukhari naganne
wintlai walelo nag Dahola paniwalo! ne aa jane pharaphri
uthyun sukayelun ghas ne aa dhundhwai dhundhwaine salagatun lilun
jhankharun, jena dhumaDani arpar nikli jatan sawarna surajnan
kirno
dhab chhabak ne pachho wale, ne pachhal waline tarat sa a a a karine
retini bakholman jay pesi jalapti baranun ughaDun dekhi gharmanthi
bhagi nikalta chhokra jewun ek moju reti par paglan paDi
bhage ke ene pakaDwa awati bani boom jewun pachhal paDe bijun
mojun, ne thay mojaye mojani athDaman ne temanthi janme
bijan mojan ne te bija mojanni ajubaju laherni jhool bane,
ane laheranun khabochiyun, bane sarowar, bane mojannun ja wan, wan
ugelun juo! surajnan kirno takshya kare sapatini shila ne
petman puri rakhela waDwagnine shodhe ke ? ke pachhi chane machhlini
ankh, jhalar, chui ne pankhni rati lili pili jhanya?
dariyo te dhartina koDiyaman samay? mare uchhala ganDo thaine,
sharir khenchitne tang kare ne re, nas tutshe, jane hamnan ne hamnan
ratun ratun bhonn thatannun thai jashe dariyanun pani! thai panch pachas
titoDi bheli ne kare kalbal! dariyanun bal wali ketlun! bandhwo to
joie ne! kinarani retiman jal bichhawanun nakki thay rah
joine bese reti par ke aawe hwe dariyane wharun ne aawe dhasi!
dhasi aawe ke tarat paglanni panchtari jal bichhawine uDi jay
titoDinun jhunD ne niche utri jueh reti saw saph! dariyo
khenchi gayo jal, ne machhlio to katakat jalni dorio kapwa
manDe! i to amaro mawtar! ne mawatarne te dakh deway?
mawatarnan te dakh joway?
ne sa a a a a khab gak gok chhabak dhabak chhab khalkhal
khalkhal phumphun ghughghu ghughghu dariyo ek baju pathraman jai
bherway ne pheen nikle, retiman melway ne chori lawe paglan,
chhipman puray ne moti bani nikle kyank wal khay machhanna
pagni asapas, kyank chholay sharire nikaltan machhini jal
manthi dhartine kyank khaDke besi kahe, ‘le taran phool; mare na
joie le mari chhipo; hun ene shun karun?
pininin pininin pininin wagaDine chhati parthi pasar thai gayel
stimarna lisotane bhusine dariyo to lila range Dole, kala
range Dole, lal range Dole, bhukhra range Dole, ne Dole re Dole
bhai, bhura range e to te Dolwaman ne Dolwaman saritpati toDi
nakhe peli moti chheep ne bhina baal khankherti, chhati par hath
rakhi, sathal par sathal walgawti ubhi thay winas! ne dariyo
jo sharmay chhe, dariyo jo sharmay chhe
ne
mari Dubki ne taliye pahonche ne jue tijoriman, to tijorini
chhipo to parpotani jem jay toche! toche jaine tute; lyo
kamadhenu! toche jaine tute; lyo kaustubh! toche jaine tute; lyo
panchjanya! toche jaine tute ratnakar manDe dhrujwa ne wasukinan
phine phine phelawa manDe dariyo, manDe phelawa phelay phelay ne
relay relay ne phelay relay
ghughghu ne tute dariyani kinar thay taDataD tukDa ne paniman tare
ne paniman Dube tukDa joDay ne wikhay, winkhay ne bandhe pal
pal par to baglana dheala dhola paththar ne uDe pal pha a a a
dariyo ganDo thaine uDwa mare theko ne dhab chhabak jhabak…ghu
khalal chhabak werai jay paDtanni sathe thaine parawar uchhle
sindhu halwe halwe jhule apampati, jane ke shankhchhipmanthi gokal
gayni jem nikline pachho jay bharai! thak khaine jane pachho
phununun phununun phununun khalal karine aawe, jane darmanthi
nikline bahar aawto kamariyo sap, jane bhukhari naganne
wintlai walelo nag Dahola paniwalo! ne aa jane pharaphri
uthyun sukayelun ghas ne aa dhundhwai dhundhwaine salagatun lilun
jhankharun, jena dhumaDani arpar nikli jatan sawarna surajnan
kirno
dhab chhabak ne pachho wale, ne pachhal waline tarat sa a a a karine
retini bakholman jay pesi jalapti baranun ughaDun dekhi gharmanthi
bhagi nikalta chhokra jewun ek moju reti par paglan paDi
bhage ke ene pakaDwa awati bani boom jewun pachhal paDe bijun
mojun, ne thay mojaye mojani athDaman ne temanthi janme
bijan mojan ne te bija mojanni ajubaju laherni jhool bane,
ane laheranun khabochiyun, bane sarowar, bane mojannun ja wan, wan
ugelun juo! surajnan kirno takshya kare sapatini shila ne
petman puri rakhela waDwagnine shodhe ke ? ke pachhi chane machhlini
ankh, jhalar, chui ne pankhni rati lili pili jhanya?
dariyo te dhartina koDiyaman samay? mare uchhala ganDo thaine,
sharir khenchitne tang kare ne re, nas tutshe, jane hamnan ne hamnan
ratun ratun bhonn thatannun thai jashe dariyanun pani! thai panch pachas
titoDi bheli ne kare kalbal! dariyanun bal wali ketlun! bandhwo to
joie ne! kinarani retiman jal bichhawanun nakki thay rah
joine bese reti par ke aawe hwe dariyane wharun ne aawe dhasi!
dhasi aawe ke tarat paglanni panchtari jal bichhawine uDi jay
titoDinun jhunD ne niche utri jueh reti saw saph! dariyo
khenchi gayo jal, ne machhlio to katakat jalni dorio kapwa
manDe! i to amaro mawtar! ne mawatarne te dakh deway?
mawatarnan te dakh joway?
ne sa a a a a khab gak gok chhabak dhabak chhab khalkhal
khalkhal phumphun ghughghu ghughghu dariyo ek baju pathraman jai
bherway ne pheen nikle, retiman melway ne chori lawe paglan,
chhipman puray ne moti bani nikle kyank wal khay machhanna
pagni asapas, kyank chholay sharire nikaltan machhini jal
manthi dhartine kyank khaDke besi kahe, ‘le taran phool; mare na
joie le mari chhipo; hun ene shun karun?
pininin pininin pininin wagaDine chhati parthi pasar thai gayel
stimarna lisotane bhusine dariyo to lila range Dole, kala
range Dole, lal range Dole, bhukhra range Dole, ne Dole re Dole
bhai, bhura range e to te Dolwaman ne Dolwaman saritpati toDi
nakhe peli moti chheep ne bhina baal khankherti, chhati par hath
rakhi, sathal par sathal walgawti ubhi thay winas! ne dariyo
jo sharmay chhe, dariyo jo sharmay chhe
ne
mari Dubki ne taliye pahonche ne jue tijoriman, to tijorini
chhipo to parpotani jem jay toche! toche jaine tute; lyo
kamadhenu! toche jaine tute; lyo kaustubh! toche jaine tute; lyo
panchjanya! toche jaine tute ratnakar manDe dhrujwa ne wasukinan
phine phine phelawa manDe dariyo, manDe phelawa phelay phelay ne
relay relay ne phelay relay
સ્રોત
- પુસ્તક : રાનેરી (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 114)
- સર્જક : મણિલાલ દેસાઈ
- પ્રકાશક : ગુર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય
- વર્ષ : 1987
- આવૃત્તિ : 2