રેખ્તા ગુજરાતી ઉત્સવ - 5 જાન્યુઆરી: વડોદરા | 11 જાન્યુઆરી: મુંબઈ | 19 જાન્યુઆરી: ભાવનગર - ફ્રી રજિસ્ટ્રેશન કરો
રજિસ્ટ્રેશન કરોહરિશ્ચન્દ્ર,
હવે અસત્ય પ્રતિષ્ઠ થયું છે
સત્યના માથે!
તું પુનર્જન્મ લે તો
આ લોકો,
તને ગળે ટૂંપો દેશે.
હવે તો સત્ય છુંદાવાનું
ને રૂંધાવાનું લખ્યું છે
અનેક ને માથે.
ટોળેબંધ શૃગાલોની જમાત વચ્ચે
ધડા વગરની વાત શોભે નહિ.
તારે આત્મહત્યા ન કરવી હોય તો
ભાગી છૂટ
આ મુલકમાંથી દૂર દૂર...
જ્યાં ન હોય સૂરજ
જ્યાં ન હોય ચાંદ
જ્યાં ન હોય રાજ
જ્યાં ન હોય તાજ
* * *
ઈશુને ગોળીએ વીંધું,
ગાંધીને ખીલે ઠોકું
–ના મંગલમંત્રથી પણ
તેઓ હવે
વ્રજ્ આવી ગયા છે.
* * *
હરિશ્ચન્દ્ર,
હવે તો નવા નવા તરીકા શોધાઈ ચૂક્યા છે :
સત્યને નામે ફેલાય એક અફવા
તેને ફેલાવે નપાવટ વખા
માનસિક ત્રાસ અપાય
ને આમ તારે પળેપળ મરવાનું
તું શહીદ–‘સાચનો શહીદ’ ના ગણાય
તારી શહીદીનો યશ મળે જૂઠી બબાલને
* * *
હરિશ્ચન્દ્ર,
તેઓ કહે છે : બધો કરમનો દોષ
તારામતીને વિષના ઘૂંટડા ગળે ઉતારવા પડે
એ પણ કરમનો દોષ
કરોડોની કતારો ભૂખે મરે,
એ પણ કરમનો દોષ
તે પછી આ લોકોએ કર્યા કિયા કરમ?
અમને નડિયાં કોનાં ધરમ-કરમ?
અધર્મીઓને ધરમ?
એમને નથી કશો ધરમ,
એમને નથી કશી શરમ,
શરમને વેચીને ઉપજાવે એ પૈસા
પૈસો એમનો ધરમ, પૈસો એમનો બાપ,
ક્યો દુર્વાસા એમને આપે શાપ?
* * *
સંતોએ સહેવાના વીંછીના ડંખ
વીંછી સંતોને ચટકા ભરે,
છતાં વીંછીને ડંખ ન ભરાય,
એના તો ડંખ જ સહેવાય!
–પણ જો તમે પથ્થર ઉગામો તો
કહેવાય એ છળ!
અને એમને ખન ખન ગોપાલનો
સહેજ અમથો રણકાર સાંભળવા મળે તો ય
કૂતરાની ખોપરીમાં માણસના રક્તનું
બૂંદે બૂંદ ચૂસી
એમનાં હાડકે હાડકાંને ચૂસી ખાવા
તૈયાર છે.
માટે જ કહુ છું હરિશ્ચન્દ્ર,
હવે આત્મઘાત કર્યે નહિ ચાલે,
ભાગવું નહિ પાલવે,
આત્મવિશ્વાસની ચિનગારી બની,
એમાં પ્રસ્વેદનાં સરોવર ઉમેરી,
ક્રાંતિની જવાળા બની,
પ્રકટી ઊઠ નર-સિંહની જેમ!
ગત-જન્મ પુનર્જન્મને છાપરે મૂકી
આ જન્મે જ...
harishchandr,
hwe asatya prtishth thayun chhe
satyna mathe!
tun punarjanm le to
a loko,
tane gale tumpo deshe
hwe to satya chhundawanun
ne rundhawanun lakhyun chhe
anek ne mathe
tolebandh shrigaloni jamat wachche
dhaDa wagarni wat shobhe nahi
tare atmahatya na karwi hoy to
bhagi chhoot
a mulakmanthi door door
jyan na hoy suraj
jyan na hoy chand
jyan na hoy raj
jyan na hoy taj
* * *
ishune goliye windhun,
gandhine khile thokun
–na mangalmantrthi pan
teo hwe
wraj aawi gaya chhe
* * *
harishchandr,
hwe to nawa nawa tarika shodhai chukya chhe ha
satyne name phelay ek aphwa
tene phelawe napawat wakha
manasik tras apay
ne aam tare palepal marwanun
tun shahid–‘sachno shahid’ na ganay
tari shahidino yash male juthi babalne
* * *
harishchandr,
teo kahe chhe ha badho karamno dosh
taramtine wishna ghuntDa gale utarwa paDe
e pan karamno dosh
karoDoni kataro bhukhe mare,
e pan karamno dosh
te pachhi aa lokoe karya kiya karam?
amne naDiyan konan dharam karam?
adharmione dharam?
emne nathi kasho dharam,
emne nathi kashi sharam,
sharamne wechine upjawe e paisa
paiso emno dharam, paiso emno bap,
kyo durwasa emne aape shap?
* * *
santoe sahewana winchhina Dankh
winchhi santone chatka bhare,
chhatan winchhine Dankh na bharay,
ena to Dankh ja saheway!
–pan jo tame paththar ugamo to
kaheway e chhal!
ane emne khan khan gopalno
sahej amtho rankar sambhalwa male to ya
kutrani khopriman manasna raktanun
bunde boond chusi
emnan haDke haDkanne chusi khawa
taiyar chhe
mate ja kahu chhun harishchandr,
hwe atmghat karye nahi chale,
bhagawun nahi palwe,
atmwishwasni chingari bani,
eman praswednan sarowar umeri,
krantini jawala bani,
prakti uth nar sinhni jem!
gat janm punarjanmne chhapre muki
a janme ja
harishchandr,
hwe asatya prtishth thayun chhe
satyna mathe!
tun punarjanm le to
a loko,
tane gale tumpo deshe
hwe to satya chhundawanun
ne rundhawanun lakhyun chhe
anek ne mathe
tolebandh shrigaloni jamat wachche
dhaDa wagarni wat shobhe nahi
tare atmahatya na karwi hoy to
bhagi chhoot
a mulakmanthi door door
jyan na hoy suraj
jyan na hoy chand
jyan na hoy raj
jyan na hoy taj
* * *
ishune goliye windhun,
gandhine khile thokun
–na mangalmantrthi pan
teo hwe
wraj aawi gaya chhe
* * *
harishchandr,
hwe to nawa nawa tarika shodhai chukya chhe ha
satyne name phelay ek aphwa
tene phelawe napawat wakha
manasik tras apay
ne aam tare palepal marwanun
tun shahid–‘sachno shahid’ na ganay
tari shahidino yash male juthi babalne
* * *
harishchandr,
teo kahe chhe ha badho karamno dosh
taramtine wishna ghuntDa gale utarwa paDe
e pan karamno dosh
karoDoni kataro bhukhe mare,
e pan karamno dosh
te pachhi aa lokoe karya kiya karam?
amne naDiyan konan dharam karam?
adharmione dharam?
emne nathi kasho dharam,
emne nathi kashi sharam,
sharamne wechine upjawe e paisa
paiso emno dharam, paiso emno bap,
kyo durwasa emne aape shap?
* * *
santoe sahewana winchhina Dankh
winchhi santone chatka bhare,
chhatan winchhine Dankh na bharay,
ena to Dankh ja saheway!
–pan jo tame paththar ugamo to
kaheway e chhal!
ane emne khan khan gopalno
sahej amtho rankar sambhalwa male to ya
kutrani khopriman manasna raktanun
bunde boond chusi
emnan haDke haDkanne chusi khawa
taiyar chhe
mate ja kahu chhun harishchandr,
hwe atmghat karye nahi chale,
bhagawun nahi palwe,
atmwishwasni chingari bani,
eman praswednan sarowar umeri,
krantini jawala bani,
prakti uth nar sinhni jem!
gat janm punarjanmne chhapre muki
a janme ja
સ્રોત
- પુસ્તક : દલિત કવિતા સંચય (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 90)
- સંપાદક : ગણપત પરમાર, મનીષી જાની
- પ્રકાશક : ગુજરાત લોકાયન
- વર્ષ : 1981