એ ગહન ગંભીર ઉપત્યકાઓમાં
જ્યાં વાદળો સરકે છે પાછલા પ્રહરના સ્વપ્નની જેમ,
જ્યાં એ વાદળોની ધૂસર જવનિકા પાછળ
પૂરો થયો છે એક કરુણ ખેલ
ઉપર ઓગણપચાસ મરુતો
જ્યાં ઝાંયઝાંય કરતા ફૂંકાય છે ઝંઝાના વેગથી
ને
જ્યાં નીચે કશુંક રહ્યું છે
સ્થિર, નિષ્કંપ.
કેડીઓ ને રસ્તાઓ
જ્યાં ઝરણાં બનીને દોડતાં ખોવાઈ જાય છે
ઘનપલ્લવ વનરાજીની ગંભીર છાતીમાં
જ્યાં ઉર્વર ઉદ્ભિજ સૃષ્ટિ હળવા હળવા હાથથી
રૂઝવે છે ઘવાયેલા પથ્થરોના ઘાવ.
જ્યાં મૃત્યુ કોઈ એકાકી ધનિક પ્રૌઢાની જેમ
રહ્યું છે તેનો અસબાબ સાચવતું
એ માચુ પિચુના ખંડેરોમાં આમ કોણ બેઠું છે
પોતાના જ બે હાથ વચ્ચે માથું ટેકવી
આટલું બધું એકાકી?
કોનો પડછાયો ભળી જાય છે
હરતી ફરતી ભૂતાવળોની સાથે?
કોણ ચડે છે ને ઊતરે છે આ સોપાનશ્રેણીઓ પર?
અલપઝલપ આંખો દેખાડી કોણ છુપાઈ જાય છે
આ શિલાઓ પાછળ?
કોણ આ કર્ણમૂળ સુધી ઝૂકીને
આછા નિઃશ્વાસ સાથે કહી જાય છે કશુંક
સાવ જનાન્તિક?
ક્યાં ગયા એ શ્રમિકોની સુડોળ કાયા પર ચળકતા સૂર્યો?
ક્યાં ગઈ એ રક્તવર્ણી ચળકતી પીઠો?
એ બલીષ્ઠ સ્નાયુઓની સુરેખ ચાપો?
એ કુંતલકેશરાજિમાં ભૂલી પડેલી બે સફેદ કોડી જેવી આંખો?
ધરબાયેલા કંકાલો
ધૂળ ખંખેરી ઊભા થાય ભૂમિમાંથી.
ચાંદની રાતે
નરકંકાલો સાથે નારીકંકાલોની ક્રીડા
અફળાતા અસ્થિઓના બોદા અવાજો, ભયાવહ ચિત્કારો
એક જડબાના પોલાણમાં ફસડાઈ પડેલી બીજા જડબાની ડાબલી.
ક્યાં ગયાં એ કામુક સ્તનો?
એક સ્તનની પરિક્રમા કરતાં કરતાં જ
થાકીને સૂઈ ગયેલી આંગળીઓ
અગ્નિના બાણ જેવા હોઠો
જંઘાના મૂળમાં બાઝેલાં પ્રસ્વેદનાં મોતીઓ,
સુવર્ણનાં કંકણથી ય ઉજ્જવળ એ કમનીય હાથ,
કાનની બુટમાં રતાશ બની ફરકી ગયેલો એ કંપ.
નરમ માંસની ઉષ્ણ ધ્રાણ,
એકમેકની કામનાએ વણેલું એ નગ્નતાનું વસ્ત્ર
એક અસ્થિના પોલાણમાંથી
હૂહૂકાર કરી વિસ્તરતું જાય છે કશુંક
જ્યાં મરે છે બધું જ આ પૃથ્વી પરનું
જ્યાં કોટાનકોટિ નિહારિકાઓ,
લક્ષલક્ષ નક્ષત્રો, તારાઓ મરે છે કોઈ જ અવાજ વગર.
જ્યાં મરે છે કાળ ધીમેધીમે
કોહવાતાં જતાં પાંદડાંની જેમ.
ઇન્કાના પથ્થરજડ્યા સર્પિલ રસ્તાઓ પરથી પડછાયો સંકોરી
કોઈ ઊતરી ગયું છે હળવે પગલે
એન્ડીઝની પેલી તરફ
પાસિફિકની પેલે પાર.
એક સમયે પૃથ્વીનાં હૂંફાળા ગર્ભાશય સમા આ ટીટીકાકા
સરોવરમાં
કારખાનાનાં ઓકેલાં પાણીથી
ટૂંપાઈ ગયો છે નીલ માછલીનો નરમ ગર્ભ
પૂર્ણિમાની રાત્રે જળમાં રમવા ઊતરી આવેલ
આખા આકાશને વેતરતી ચાલે છે
સહેલાણી લૉન્ચોની ભખભખતી ચીસ.
કોઈ કાળે પૃથ્વીની નાભિસમ કુઝકો નગરીમાં
ઇન્ડિયનોની રક્તિમ નાભિ નીચે ધીમે ધીમે
ભળતું જાય છે રાખોડી લોહી
શસ્ય ક્ષેત્રોનાં ધનધાન્યમાં
હવે નથી રહ્યો કોઈ દેવોનો કે રાજાનો ય ભાગ
બધો ભાગ–
બધો ભાગ હવે મરણના મુખમાં.
સોનેરી કણસલાંઓની, ભરી ભરી ઊંબીઓની
પવન સાથે કાલીઘેલી વાતો હવે ભૂમિમાં.
સમર્થ નૃપતિઓ ય ચાલ્યા ગયા છે.
પૃથ્વીની હૂંફાળી શય્યા સેવવા.
ને
એક જ લાકડીએ હાંકી કઢાયેલ દેવો છે
સાવ નિર્વાસિત – ચૂપ.
મધ્યાહ્નના નિશ્ચેષ્ટ પ્રહરમાં
મૃતનગર પર સૂર્ય પ્રજ્વળે છે
પ્રખર ક્રૂર બાજની જેમ
એક સાદ પાડું ને
હજાર હજાર પડઘાઓ ગબડી પડે ખીણમાં.
લથડતા સમયને જ્યાં પસાર થતાં
પરસેવો વળે છે એ ખંડેરોમાંથી એક ટૂરિસ્ટ
દોડી જાય છે સડસડાટ
બધે મીંઢા મૌનનું મરણવર્તી સામ્રાજ્ય.
કાળ જેવું વિકરાળ સ્વરૂપ છે
તે સમય તો
પડ્યો રહ્યો છે શ્લથ, અલસ, નિદ્રાવશ
બે પથ્થરો વચ્ચે પડી રહેલી ગરોળીની મીંચાયેલી આંખમાં.
રઝળતી ખોપરીઓના પાત્રમાં દારૂ પીને છાકટા થાય છે સ્પેનયાર્ડો.
સો સો મણ સોનાના ભાર નીચે દબાય છે પેરુ,
છેલ્લો ઇન્કા બેસી પડે સૂર્યનો અસ્ત જોઈને.
કોણ જાણે ક્યાંથી
આ અળવીતરો પવન આવીને પાનું ફેરવી જાય છે
ને
એન્ડીઝનાં તુષારમંડિત શિખરો પરથી
સાંજના વિલાતા જતા પ્રકાશમાં
ફરી ફરીને પાછો ફરું છું
મારી જ તૂટેલી ખુરશીના ખોળામાં
સાંજ ઢળી ચૂકી છે
ઝાંખા પ્રકાશમાં રેખા ચિત્ર જેવી
લીમડાની ચમરી હળવા પવનમાં જરાક કંપે છે
સાંધ્ય આકાશમાં આર્દ્રાનો ગુલાબી તારો
મારાં આંસુમાં ચળકે છે.
(કવિની નોંધ : માચુ પિચુ દક્ષિણ અમેરિકાના પેરુ દેશમાં આવેલ ઇન્કા સંસ્કૃતિનું
મહત્ત્વનું પ્રાચીન સ્થળ.)
e gahan gambhir upatykaoman
jyan wadlo sarke chhe pachhla praharna swapnni jem,
jyan e wadloni dhusar jawanika pachhal
puro thayo chhe ek karun khel
upar oganapchas maruto
jyan jhanyjhanya karta phunkay chhe jhanjhana wegthi
ne
jyan niche kashunk rahyun chhe
sthir, nishkamp
keDio ne rastao
jyan jharnan banine doDtan khowai jay chhe
ghanpallaw wanrajini gambhir chhatiman
jyan urwar udbhij srishti halwa halwa haththi
rujhwe chhe ghawayela paththrona ghaw
jyan mrityu koi ekaki dhanik prauDhani jem
rahyun chhe teno asbab sachawatun
e machu pichuna khanDeroman aam kon bethun chhe
potana ja be hath wachche mathun tekwi
atalun badhun ekaki?
kono paDchhayo bhali jay chhe
harti pharti bhutawloni sathe?
kon chaDe chhe ne utre chhe aa sopanashrenio par?
alapajhlap ankho dekhaDi kon chhupai jay chhe
a shilao pachhal?
kon aa karnmul sudhi jhukine
achha nishwas sathe kahi jay chhe kashunk
saw janantik?
kyan gaya e shramikoni suDol kaya par chalakta suryo?
kyan gai e raktwarni chalakti pitho?
e balishth snayuoni surekh chapo?
e kuntalkeshrajiman bhuli paDeli be saphed koDi jewi ankho?
dharbayela kankalo
dhool khankheri ubha thay bhumimanthi
chandni rate
narkankalo sathe narikankaloni kriDa
aphlata asthiona boda awajo, bhayawah chitkaro
ek jaDbana polanman phasDai paDeli bija jaDbani Dabli
kyan gayan e kamuk stno?
ek stanni parikrama kartan kartan ja
thakine sui gayeli anglio
agnina ban jewa hotho
janghana mulman bajhelan praswednan motio,
suwarnnan kankanthi ya ujjwal e kamniy hath,
kanni butman ratash bani pharki gayelo e kamp
naram mansni ushn dhran,
ekmekni kamnaye wanelun e nagntanun wastra
ek asthina polanmanthi
huhukar kari wistaratun jay chhe kashunk
jyan mare chhe badhun ja aa prithwi paranun
jyan kotankoti niharikao,
lakshlaksh nakshatro, tarao mare chhe koi ja awaj wagar
jyan mare chhe kal dhimedhime
kohwatan jatan pandDanni jem
inkana paththarjaDya sarpil rastao parthi paDchhayo sankori
koi utri gayun chhe halwe pagle
enDijhni peli taraph
pasiphikni pele par
ek samye prithwinan humphala garbhashay sama aa titikaka
sarowarman
karkhananan okelan panithi
tumpai gayo chhe neel machhlino naram garbh
purnimani ratre jalman ramwa utri aawel
akha akashne wetarti chale chhe
sahelani launchoni bhakhabhakhti chees
koi kale prithwini nabhisam kujhko nagriman
inDiynoni raktim nabhi niche dhime dhime
bhalatun jay chhe rakhoDi lohi
shasya kshetronan dhandhanyman
hwe nathi rahyo koi dewono ke rajano ya bhag
badho bhag–
badho bhag hwe maranna mukhman
soneri kanaslanoni, bhari bhari umbioni
pawan sathe kaligheli wato hwe bhumiman
samarth nripatio ya chalya gaya chhe
prithwini humphali shayya sewwa
ne
ek ja lakDiye hanki kaDhayel dewo chhe
saw nirwasit – choop
madhyahnna nishchesht praharman
mritangar par surya prajwle chhe
prakhar kroor bajni jem
ek sad paDun ne
hajar hajar paDghao gabDi paDe khinman
lathaDta samayne jyan pasar thatan
parsewo wale chhe e khanDeromanthi ek turist
doDi jay chhe saDasDat
badhe minDha maunanun maranwarti samrajya
kal jewun wikral swarup chhe
te samay to
paDyo rahyo chhe shlath, alas, nidrawash
be paththro wachche paDi raheli garolini minchayeli ankhman
rajhalti khopriona patrman daru pine chhakta thay chhe spenyarDo
so so man sonana bhaar niche dabay chhe peru,
chhello inka besi paDe suryno ast joine
kon jane kyanthi
a alwitro pawan awine panun pherwi jay chhe
ne
enDijhnan tusharmanDit shikhro parthi
sanjna wilata jata prkashman
phari pharine pachho pharun chhun
mari ja tuteli khurshina kholaman
sanj Dhali chuki chhe
jhankha prkashman rekha chitr jewi
limDani chamri halwa pawanman jarak kampe chhe
sandhya akashman ardrano gulabi taro
maran ansuman chalke chhe
(kawini nondh ha machu pichu dakshin amerikana peru deshman aawel inka sanskritinun
mahattwanun prachin sthal )
e gahan gambhir upatykaoman
jyan wadlo sarke chhe pachhla praharna swapnni jem,
jyan e wadloni dhusar jawanika pachhal
puro thayo chhe ek karun khel
upar oganapchas maruto
jyan jhanyjhanya karta phunkay chhe jhanjhana wegthi
ne
jyan niche kashunk rahyun chhe
sthir, nishkamp
keDio ne rastao
jyan jharnan banine doDtan khowai jay chhe
ghanpallaw wanrajini gambhir chhatiman
jyan urwar udbhij srishti halwa halwa haththi
rujhwe chhe ghawayela paththrona ghaw
jyan mrityu koi ekaki dhanik prauDhani jem
rahyun chhe teno asbab sachawatun
e machu pichuna khanDeroman aam kon bethun chhe
potana ja be hath wachche mathun tekwi
atalun badhun ekaki?
kono paDchhayo bhali jay chhe
harti pharti bhutawloni sathe?
kon chaDe chhe ne utre chhe aa sopanashrenio par?
alapajhlap ankho dekhaDi kon chhupai jay chhe
a shilao pachhal?
kon aa karnmul sudhi jhukine
achha nishwas sathe kahi jay chhe kashunk
saw janantik?
kyan gaya e shramikoni suDol kaya par chalakta suryo?
kyan gai e raktwarni chalakti pitho?
e balishth snayuoni surekh chapo?
e kuntalkeshrajiman bhuli paDeli be saphed koDi jewi ankho?
dharbayela kankalo
dhool khankheri ubha thay bhumimanthi
chandni rate
narkankalo sathe narikankaloni kriDa
aphlata asthiona boda awajo, bhayawah chitkaro
ek jaDbana polanman phasDai paDeli bija jaDbani Dabli
kyan gayan e kamuk stno?
ek stanni parikrama kartan kartan ja
thakine sui gayeli anglio
agnina ban jewa hotho
janghana mulman bajhelan praswednan motio,
suwarnnan kankanthi ya ujjwal e kamniy hath,
kanni butman ratash bani pharki gayelo e kamp
naram mansni ushn dhran,
ekmekni kamnaye wanelun e nagntanun wastra
ek asthina polanmanthi
huhukar kari wistaratun jay chhe kashunk
jyan mare chhe badhun ja aa prithwi paranun
jyan kotankoti niharikao,
lakshlaksh nakshatro, tarao mare chhe koi ja awaj wagar
jyan mare chhe kal dhimedhime
kohwatan jatan pandDanni jem
inkana paththarjaDya sarpil rastao parthi paDchhayo sankori
koi utri gayun chhe halwe pagle
enDijhni peli taraph
pasiphikni pele par
ek samye prithwinan humphala garbhashay sama aa titikaka
sarowarman
karkhananan okelan panithi
tumpai gayo chhe neel machhlino naram garbh
purnimani ratre jalman ramwa utri aawel
akha akashne wetarti chale chhe
sahelani launchoni bhakhabhakhti chees
koi kale prithwini nabhisam kujhko nagriman
inDiynoni raktim nabhi niche dhime dhime
bhalatun jay chhe rakhoDi lohi
shasya kshetronan dhandhanyman
hwe nathi rahyo koi dewono ke rajano ya bhag
badho bhag–
badho bhag hwe maranna mukhman
soneri kanaslanoni, bhari bhari umbioni
pawan sathe kaligheli wato hwe bhumiman
samarth nripatio ya chalya gaya chhe
prithwini humphali shayya sewwa
ne
ek ja lakDiye hanki kaDhayel dewo chhe
saw nirwasit – choop
madhyahnna nishchesht praharman
mritangar par surya prajwle chhe
prakhar kroor bajni jem
ek sad paDun ne
hajar hajar paDghao gabDi paDe khinman
lathaDta samayne jyan pasar thatan
parsewo wale chhe e khanDeromanthi ek turist
doDi jay chhe saDasDat
badhe minDha maunanun maranwarti samrajya
kal jewun wikral swarup chhe
te samay to
paDyo rahyo chhe shlath, alas, nidrawash
be paththro wachche paDi raheli garolini minchayeli ankhman
rajhalti khopriona patrman daru pine chhakta thay chhe spenyarDo
so so man sonana bhaar niche dabay chhe peru,
chhello inka besi paDe suryno ast joine
kon jane kyanthi
a alwitro pawan awine panun pherwi jay chhe
ne
enDijhnan tusharmanDit shikhro parthi
sanjna wilata jata prkashman
phari pharine pachho pharun chhun
mari ja tuteli khurshina kholaman
sanj Dhali chuki chhe
jhankha prkashman rekha chitr jewi
limDani chamri halwa pawanman jarak kampe chhe
sandhya akashman ardrano gulabi taro
maran ansuman chalke chhe
(kawini nondh ha machu pichu dakshin amerikana peru deshman aawel inka sanskritinun
mahattwanun prachin sthal )
સ્રોત
- પુસ્તક : આપણી કવિતાસમૃદ્ધિ (ઉત્તરાર્ધ) (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 411)
- સંપાદક : ચન્દ્રકાન્ત ટોપીવાળા
- પ્રકાશક : ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
- વર્ષ : 2004