(1)

વનોમાં મધ્યાહને સૂનમૂન ફરે છે વિજનતા,

ઋતુ જેવી, એવી લથબથ બધે ગીચ ‘વનતા’.

ખરે પર્ણો પીળાં તરુવર થકી; તાપ તપતા.

વળી સાંજે પાછી ફરફરી રહે ગાઢ ઘનતા!

બધે લીલું પીળું ઋત વિલસતું સૃષ્ટિક્રમનું;

છકેલા વાયુમાં ચિરવિરહવ્યાકુલ મનનું

વસંતે વૃક્ષોમાં અનલ-ફૂલ થૈને પ્રગટવું,

તળેટી મેદાનો મઘ મઘ કરીને મટી જવું.

દવે દાઝી રે’તું વન રજનીમાં સોનવરણું,

પણે ગાતાં ગાતાં અટકી ગયું છે કોક ઝરણું.

અજાણ્યાં શૃંગો છે અપરિચિત કેડી અગણિત

બધું ઘેરી લે છે તન-મન, અને હું તૃણવત્.

અરણ્યો ઓઢીને અયુત વરસોથી તરુતટે

ઊભો છું આશાથી : કૂંપળ ફૂલ એકાદ પ્રગટે...

(2)

પ્રલંબતા છાંયા, દિન ઢળી જતો પ્હાડ પછીતે,

અરણ્યો ઓઢી લે હરિત ભૂખરું સાન્ધ્ય વસન

બધે ઓળા ઝાંખા ઝળહળી રહે આભ શિખરે...

ઊડે બૂડે પંખી, રવ-અનુરવે રાન રણકે...

પછી અંધારાનો પથિક પ્રગટે, પંથ પલળે

બધે કાળાં પાણી અરવ ઘૂઘવે, પ્હાડ પલળે

ડૂબે વૃક્ષો, વ્હેળા ત્રમત્રમ રવે – રાન પલળે

વહે અંધારામાં પવન પલળી, ગાન પલળે.

બધા પ્હાડો ઝાંખા તરુવર દીસે પ્રેત સરખાં,

ખરે પર્ણો જાણે તરફડી ઊઠે પાંખ પળની.

થીજેલી રાત્રીમાં તિમિરતરસ્યાં રીંછ રખડે

રડે ફાલુ કાળું, દવ-તરસ લૈ ઘૂવડ રડે...

યુગોથી ઊભો છું ઋત બદલતા જંગલતટે

ફળે આશા, : ક્યારે તિમિર વનમાં સૂર્ય પ્રગટે!

(3)

મને આપો મારો તરુપ્રણય પાછો પ્રથમનો

મને આપો પાછાં રુધિર રમતાં આદિમ વનો.

મને ઘેરી લે છે સરિત, તરુ, પ્હાડો, ગીચ વનો

મને શોધે મારાં હરિતવરણાં ગ્રામીણ જનો.

સંબંધો સન્દર્ભો ઉતરડી અને નાગરજનો

નર્યા સ્વાર્થે શોષે, નગર-રણની સંસ્કૃતિ જુઓ!

મને સ્થાપો મારા અસલ ઘરમાં, આદિમ જન

વહી આવું પાછો ત્યજી દઈ બધાં બંધન ઘન!

સ્તનો શાં શૃંગોમાં તરુવરતટે કે જળતટે

પુરાણી માટીમાં મુજ ઘર ભીનું હોવું જ ઘટે,

બધું ભૂલી જૈને કુસુમવત્ શા વાય પવનો

બધું જૈને તૃણવત્ ભમે આદિમ જનો.

મને આપો મારો તરુસમય પાછો પ્રથમનો

હું આદિવાસી છું અયુત શતકો ને જનમનો.

(4)

વસંતો બેઠી છે વન વન વિશે વૈભવ વધે

મદે ઘેલો વાયુ, કૂહુરવ કરે કોયલ બધે.

ખીલેલા કેસૂડે ઝળહળી ઊઠે જંગલ અને

નદી કાંઠે કાંઠે સળગી ઊઠતાં શાલ્મ તરુઓ

પડે ન્હાવા ત્યારે જળ સળગતું, પ્હાડ તળગે

ઘડી આઘું ઓરું ફરફરી જતું રાન વળગે...

સુગંધો રોકે છે પગ પકડીને મધ્ય વગડે

વીતે વેળા એની ખબર ન પડે, પર્ણ ખખડે...

ખરી ચાલ્યાં પેલાં તરુવર બધાં તામ્રવરણાં

મરી ચાલ્યાં પેલા જળ, જળચરો, શુષ્ક તરણાં.

ઘટી ચાલી ગાઢી વનની ઘનતા, ભોંય ઊઘડી

દિશા હાસો જેવી કણજી ફૂટતાં લીલપ ચડી.

અરણ્યો આઘેનાં મુજ ભીતરમાં વિસ્તરી રહે

વસંતે પ્હાડોમાં અસલિયતનું અમૃત વહે...

(5)

પુરાણા પ્હાડો છે પરિચિત કશાં આ તરુવરો

નદી વાંકીચૂકી, વિમલ સર ને નિર્ઝર સ્વરો

બધું આછું આછું ગતજનમ સંસ્કાર જગવે

રહસ્યો જીવ્યાનાં : વનની વચમાં થૈ જળ દ્રવે,–

વહે વાયુ થૈને, પરણ થઈ ફૂટે, ખરી પડે!

વનોમાં એકાન્તે અતીત પજવે, સાંપ્રત અડે,

પહાડો, વૃક્ષોની અકળ ગતિને વિસ્મય વડે

તપાસી જોવાની સહજ; તરુથી વ્હાલ દદડે.

નિરાંતે બેસું છું પરિચય વિનાના તરુ તળે

મને ધીમે ધીમે પરિસર કશો નૂતન મળે

ઝૂકે ડાળી ડાળી થડ થકી છૂટે વ્હાલ-ઝરણાં

પછી હું ચાવું છું ફૂલ કૂંપળ ને છાલ તરણાં!

મને હાવાં મારી ખબદ નથી, હું અન્ય જન છું

બધું ભૂલી જૈને અસલ મૂળનો વન્ય જન છું...

(6)

ઘટાઓ વૃક્ષોની અઢળક, ખીચોખીચ પ્રસરી

પ્રશાખા શાખાઓ, નથી ઊતરતો સૂરજ જરી.

બપોરે અંધારું હળવું હળવું હોય શીતલ

કશી આછી આછી હૃદસસમ થાતી હલચલ.

ગયું છૂટી જુઠ્ઠું જગત, અહીં તો કોઈ જ નથી,

હવાના વ્હેવાથી હળુ હળુ હલે પાંદ જ કદી.

કશે ઊંડાણોમાં વખત વળી પાછો ફરી જતો

અહીં અંધારાનો હણહણી અને અશ્વ ફરતો.

પહાડોનાં શૃંગે, વન ઉપર વિદગ્ધ તરતો

ઉનાળાનો દા’ડો અલસગતિમાં મંથર જતો.

વળી વર્ષાકાળે ખળખળ વહે જંગલ અને

શિયાળો ઝંખે છે ફરફર થતો સૂરજ વને.

બધાં ઘેરી ઊભાં; શતક, જનમો વિસ્મિત મને,

હવે હું વૃક્ષોથી નથી અલગ, છું ડુંગર વને.

(7)

છટાઓ શી શી છે! નવ નવલ રંગોની વસતિ

અહીં ગાઢો લીલો, મરુણ, વળી ત્યાં કથ્થઈ અતિ,

ફૂલો પીળાં, રાતાં, કૂંપળ ફૂટતી વિસ્મિત દગે,

ઊભાં વૃક્ષો કાળાં, થડ અવરના જામલી જગે.

જળે ઝાંખા રંગો, બળબળ થતો પીત તડકો

પણે ઊડે લીલો કલરવ અહીં લાલ ભડકો.

દીસે ભૂરાં નીલાં શિખર, નભ ને સ્રોવરજળ;

દિશાનાં ચિત્રો તો સતત બદલાતાં ઝળહળ.

બધાં ખંડેરોયે હરિત ભૂખરું ઘાસ, તરુઓ

નથી ચૉકી કોઈ, ધન નથી, નથી નાગ, ચરુઓ.

હજારો વર્ષોનાં ગગન અડતાં ઝાડ ઝૂલતાં

પુરાણી વાવોનાં હવડ જળ અંધાર ઝીલતાં...

કશા સંકેતોથી જળ, તરુ, વનો સાદ કરતાં

મને મારું સાચ્ચું ઘર મળી ગયું રાન ફરતાં.

(8)

નથી રે આ કોઈ જનપદ, નર્યું છે વનપદ

દિશાઓ ઘેરીને ગિરિવર ઊભા વૃક્ષ–ખચિત

અહીં કેડી સર્વે અટકી ગઈ છે ને સડક ત્યાં

લહી એકાકીલું, નગર ભણી પાછી વળી ગઈ.

ગયા ખંભા સાથે વીજળી વહતા તાર સુદૂર

નર્યાં રોમાંચોથી તરુવન હવે છે ભરપૂર

કરે મૈત્રી વૃક્ષો, વિહગ, પશુ, જંતુ જળઝરો!

નિષેધો ના કોઈ મન મૂકી અને જ્યાં પણ ફરો.

મનીષાથી દુઃખી જન નગરમાં, ચેન જ નથી

ઘણા રોગો, કામો, ખટપટ, અહો! બંધન અતિ.

અહીં કોઈ એવી નિજ હિત તણી સંસ્કૃતિ નથી

અજાણ્યાં તોયે આ વિજન વનમાં થૈ જવું યતિ!

ઉતારી વસ્ત્રોને તરુવર તણી છાલ જ ધરું

લહું છું હું મારું અસલ રૂપ, પંખી સમ ફરું...

(9)

બધાં મૂંગાં મૂંગા ગિરિવર, ગુહા, મૌન અકળ.

ફરે સન્નાટો શો નિગૂઢ વનમાં, વ્યાકુળ પળ.

ખરેલાં પર્ણોમાં સમય કણસે, ને તરુવરો

બધાં સૂનાં સૂનાં ફલક ચિતર્યાં, ચૂપ વિહગો.

અહો કેવું છે આ વન! ઘડીકમાં શાન્તિ સભર

બધે વ્યાપી ગૈ છે વિધુર વનમાં પાનખર...

યુગો આવે લીલા, પરણ સમજાતા વળી ખરી

પહાડોની વાગે તનુ સમયને ધાર ક’કરી.

ખરે પત્રો ત્યારે મુજ ભીતર કૈં કૈં થઈ જતું

અને મારામાંથી સતત નીકળી કૈં વહી જતું.

છતાં ઊંડાણોમાં મુજ ભીતર કોઈ રહી જતું

શિશિરે વેરાને તડપી તડપી કો’ મરી જતું.

બધાં શોકે છાયાં તરુ નીરખું હું પાનખરમાં

ડૂબી જાઉં રાને સૂનમૂન બની દર્દસરમાં!

(10)

પહાડોમાં, ખીણે, નદી, સરતટે ને તરુવરે

ધરી નાના રૂપો પવન સમ કો’ અદૃશ્ય ફરે

ફળે શાખાઓમાં ફૂલફળ રૂપે ને ગહનમાં

વહે વ્હેળો થૈને અપરિચિત નર્યું કોણ વનમાં?

નર્યું વૈરાગી આ ગહન વન કોઈ ફકીરશું

અજાણ્યું માયાથી, નિજતણું નથી ભાન જ કશું!

છતાં ચક્રાકારે ગતિ સમયની ને જીવનની

પમાતી, પોષાતી, દૂરની ક્ષણ થાતી નિકટની.

‘કદી હું જન્મ્યો’તો’ જન વન તણા સાન્ધ્ય સ્થળમાં

મને ઘેરી લેતાં સ્મરણ શિશુકાલીન પળમાં,

કથાઓ પ્હાડોની, વન, પરી અને રાક્ષસ તણી

સૂણી’તી તે આજે મુજ ભીતર પાછી હણહણી.

વનો સેવું, પામું પુલકિત કશું હું પદપદે

જીવ્યાના અર્થોનું ગણિત રચતો હું વનપદે...

(11)

વનો જોતાં મારા અચરજ તણી આંખ ઊઘડી,

નર્યા રોમાંચોથી થનગની ઊઠે છે તનમન.

નથી કોઈ મારું સ્વજન, નથી હું નાગરજન,

ફૂટી કૈં શાખાઓ શત, શત મને પાંખ ઊઘડી.

પુરાણાં ખંડેરો – અચરજભર્યાં – પ્હાડ શિખરો,

વનાન્તે કૂબાઓ, પણ વિજનશાં ઘાસલ ઘરો.

અહીં ચારે બાજુ અઢળક ઢળે નીલ ગગન,

ખવાતું ખોવાતું વળી વિકસતું વૃક્ષનું વન...

મને બોલાવે છે કશુંક રમવા સોનલ પરી

નથી પ્હોંચાતું ત્યાં, તરફડી ઊઠે છે વન જરી.

અહો! દૂઝે મારા જખમ, મનમાં પીડ ઊપડે

પુરાણી માયાની, સચવઈ રહ્યું સાચ દદડે!

નથી કોઈ ઇચ્છા, વન સમ કશું કોઈ જ નથી

રહ્યો’તો ઝંખી હું વિગલિત થવાનું જનમથી.

(12)

બધાં ઝાંખાં કાળાં ગિરિ, તરુ અને રાત ગહન

સ્રવે જ્યોત્સના આછી, વસનસમ શો વાય પવન

રહસ્યે ઘેરેલી સકલ વસ વચ્ચે સ્વર કશા –

થતાં કંસારીના, મઘમઘ ખૂલે ગંધ-નક્શા.

પણે વ્હેળો વ્હોતો, રવ તમસ ઘૂંટ્યો સ્વપનનાં

ઉઘાડી દે દ્વારો, ટમટમ શગે કિંશૂક બળે,

દ્રવી જાતું આખું વન ઘડીક, ડૂબે ગહનમાં

બધું ધીમે ધીમે વીરમી જતું, ના કૈં ખળભળે...

અચિન્ત્યો પ્હોડોમાં દવ પ્રગટતો સોનવરણો,

વહી આવે પ્હાડો મુજ ભીતરમાં; હું સળગતો.

પુરાકાળે કોઈ સઘન વનમાં હું તરુ હતો

ગયા એ દા’ડાઓ અવ જીવન સુક્કું ખૂટવતો!

નથી જાવું હાવાં નગર-ઘર, : સંઘર્ષ મનમાં,

પુરાણા પ્હાડોમાં ઊતરી પડવું છે ગહનમાં!

(1)

wanoman madhyahne sunmun phare chhe wijanta,

ritu jewi, ewi lathbath badhe geech ‘wanta’

khare parno pilan taruwar thaki; tap tapta

wali sanje pachhi pharaphri rahe gaDh ghanta!

badhe lilun pilun rit wilasatun srishtikramnun;

chhakela wayuman chirawirhawyakul mananun

wasante wrikshoman anal phool thaine pragatawun,

taleti medano magh magh karine mati jawun

dawe dajhi re’tun wan rajniman sonawaranun,

pane gatan gatan atki gayun chhe kok jharanun

ajanyan shringo chhe aprichit keDi agnit

badhun gheri le chhe tan man, ane hun trinwat

aranyo oDhine ayut warsothi tarutte

ubho chhun ashathi ha kumpal phool ekad pragte

(2)

prlambta chhanya, din Dhali jato phaD pachhite,

aranyo oDhi le harit bhukharun sandhya wasan

badhe ola jhankha jhalahli rahe aabh shikhre

uDe buDe pankhi, raw anurwe ran ranke

pachhi andharano pathik pragte, panth palle

badhe kalan pani araw ghughwe, phaD palle

Dube wriksho, whela trmatram rawe – ran palle

wahe andharaman pawan palli, gan palle

badha phaDo jhankha taruwar dise pret sarkhan,

khare parno jane taraphDi uthe pankh palni

thijeli ratriman timiratrasyan reenchh rakhDe

raDe phalu kalun, daw taras lai ghuwaD raDe

yugothi ubho chhun rit badalta jangalatte

phale aasha, ha kyare timir wanman surya pragte!

(3)

mane aapo maro taruprnay pachho prathamno

mane aapo pachhan rudhir ramtan aadim wano

mane gheri le chhe sarit, taru, phaDo, geech wano

mane shodhe maran haritawarnan gramin jano

sambandho sandarbho utarDi ane nagarajno

narya swarthe shoshe, nagar ranni sanskriti juo!

mane sthapo mara asal gharman, aadim jan

wahi awun pachho tyji dai badhan bandhan ghan!

stno shan shringoman taruwaratte ke jalatte

purani matiman muj ghar bhinun howun ja ghate,

badhun bhuli jaine kusumwat sha way pawno

badhun jaine trinwat bhame aadim jano

mane aapo maro tarusmay pachho prathamno

hun adiwasi chhun ayut shatko ne janamno

(4)

wasanto bethi chhe wan wan wishe waibhaw wadhe

made ghelo wayu, kuhuraw kare koyal badhe

khilela kesuDe jhalahli uthe jangal ane

nadi kanthe kanthe salgi uthtan shaalm taruo

paDe nhawa tyare jal salagatun, phaD talge

ghaDi aghun orun pharaphri jatun ran walge

sugandho roke chhe pag pakDine madhya wagDe

wite wela eni khabar na paDe, parn khakhDe

khari chalyan pelan taruwar badhan tamrawarnan

mari chalyan pela jal, jalachro, shushk tarnan

ghati chali gaDhi wanni ghanta, bhonya ughDi

disha haso jewi kanji phuttan lilap chaDi

aranyo aghenan muj bhitarman wistri rahe

wasante phaDoman asaliyatanun amrit wahe

(5)

purana phaDo chhe parichit kashan aa taruwro

nadi wankichuki, wimal sar ne nirjhar swro

badhun achhun achhun gatajnam sanskar jagwe

rahasyo jiwyanan ha wanni wachman thai jal drwe,–

wahe wayu thaine, paran thai phute, khari paDe!

wanoman ekante atit pajwe, samprat aDe,

pahaDo, wrikshoni akal gatine wismay waDe

tapasi jowani sahj; taruthi whaal dadDe

nirante besun chhun parichay winana taru tale

mane dhime dhime parisar kasho nutan male

jhuke Dali Dali thaD thaki chhute whaal jharnan

pachhi hun chawun chhun phool kumpal ne chhaal tarnan!

mane hawan mari khabad nathi, hun anya jan chhun

badhun bhuli jaine asal mulno wanya jan chhun

(6)

ghatao wrikshoni aDhlak, khichokhich prasri

prashakha shakhao, nathi utarto suraj jari

bapore andharun halawun halawun hoy shital

kashi achhi achhi hridassam thati halchal

gayun chhuti juththun jagat, ahin to koi ja nathi,

hawana whewathi halu halu hale pand ja kadi

kashe unDanoman wakhat wali pachho phari jato

ahin andharano hanahni ane ashw pharto

pahaDonan shringe, wan upar widagdh tarto

unalano da’Do alasagatiman manthar jato

wali warshakale khalkhal wahe jangal ane

shiyalo jhankhe chhe pharphar thato suraj wane

badhan gheri ubhan; shatak, janmo wismit mane,

hwe hun wrikshothi nathi alag, chhun Dungar wane

(7)

chhatao shi shi chhe! naw nawal rangoni wasti

ahin gaDho lilo, marun, wali tyan kaththi ati,

phulo pilan, ratan, kumpal phutti wismit dage,

ubhan wriksho kalan, thaD awarna jamli jage

jale jhankha rango, balbal thato peet taDko

pane uDe lilo kalraw ahin lal bhaDko

dise bhuran nilan shikhar, nabh ne srowarjal;

dishanan chitro to satat badlatan jhalhal

badhan khanDeroye harit bhukharun ghas, taruo

nathi chauki koi, dhan nathi, nathi nag, charuo

hajaro warshonan gagan aDtan jhaD jhultan

purani wawonan hawaD jal andhar jhiltan

kasha sanketothi jal, taru, wano sad kartan

mane marun sachchun ghar mali gayun ran phartan

(8)

nathi re aa koi janpad, naryun chhe wanpad

dishao gherine giriwar ubha wriksh–khachit

ahin keDi sarwe atki gai chhe ne saDak tyan

lahi ekakilun, nagar bhani pachhi wali gai

gaya khambha sathe wijli wahta tar sudur

naryan romanchothi taruwan hwe chhe bharpur

kare maitri wriksho, wihag, pashu, jantu jalajhro!

nishedho na koi man muki ane jyan pan pharo

manishathi dukhi jan nagarman, chen ja nathi

ghana rogo, kamo, khatpat, aho! bandhan ati

ahin koi ewi nij hit tani sanskriti nathi

ajanyan toye aa wijan wanman thai jawun yati!

utari wastrone taruwar tani chhaal ja dharun

lahun chhun hun marun asal roop, pankhi sam pharun

(9)

badhan mungan munga giriwar, guha, maun akal

phare sannato sho niguDh wanman, wyakul pal

kharelan parnoman samay kanse, ne taruwro

badhan sunan sunan phalak chitaryan, choop wihgo

aho kewun chhe aa wan! ghaDikman shanti sabhar

badhe wyapi gai chhe widhur wanman pankhar

yugo aawe lila, paran samjata wali khari

pahaDoni wage tanu samayne dhaar ka’kari

khare patro tyare muj bhitar kain kain thai jatun

ane maramanthi satat nikli kain wahi jatun

chhatan unDanoman muj bhitar koi rahi jatun

shishire werane taDpi taDpi ko’ mari jatun

badhan shoke chhayan taru nirakhun hun panakharman

Dubi jaun rane sunmun bani dardasarman!

(10)

pahaDoman, khine, nadi, saratte ne taruwre

dhari nana rupo pawan sam ko’ adrishya phare

phale shakhaoman phulphal rupe ne gahanman

wahe whelo thaine aprichit naryun kon wanman?

naryun wairagi aa gahan wan koi phakirashun

ajanyun mayathi, nijatanun nathi bhan ja kashun!

chhatan chakrakare gati samayni ne jiwanni

pamati, poshati, durni kshan thati nikatni

‘kadi hun janmyo’to’ jan wan tana sandhya sthalman

mane gheri letan smran shishukalin palman,

kathao phaDoni, wan, pari ane rakshas tani

suni’ti te aaje muj bhitar pachhi hanahni

wano sewun, pamun pulkit kashun hun padapde

jiwyana arthonun ganit rachto hun wanapde

(11)

wano jotan mara achraj tani aankh ughDi,

narya romanchothi thanagni uthe chhe tanman

nathi koi marun swajan, nathi hun nagarjan,

phuti kain shakhao shat, shat mane pankh ughDi

puranan khanDero – acharajbharyan – phaD shikhro,

wanante kubao, pan wijanshan ghasal gharo

ahin chare baju aDhlak Dhale neel gagan,

khawatun khowatun wali wikasatun wrikshanun wan

mane bolawe chhe kashunk ramwa sonal pari

nathi phonchatun tyan, taraphDi uthe chhe wan jari

aho! dujhe mara jakham, manman peeD upDe

purani mayani, sachawi rahyun sach dadDe!

nathi koi ichchha, wan sam kashun koi ja nathi

rahyo’to jhankhi hun wiglit thawanun janamthi

(12)

badhan jhankhan kalan giri, taru ane raat gahan

srwe jyotsna achhi, wasansam sho way pawan

rahasye ghereli sakal was wachche swar kasha –

thatan kansarina, maghmagh khule gandh naksha

pane whelo whoto, raw tamas ghuntyo swapannan

ughaDi de dwaro, tamtam shage kinshuk bale,

drwi jatun akhun wan ghaDik, Dube gahanman

badhun dhime dhime wirmi jatun, na kain khalabhle

achintyo phoDoman daw pragatto sonawarno,

wahi aawe phaDo muj bhitarman; hun salagto

purakale koi saghan wanman hun taru hato

gaya e da’Dao aw jiwan sukkun khutawto!

nathi jawun hawan nagar ghar, ha sangharsh manman,

purana phaDoman utri paDawun chhe gahanman!

(1)

wanoman madhyahne sunmun phare chhe wijanta,

ritu jewi, ewi lathbath badhe geech ‘wanta’

khare parno pilan taruwar thaki; tap tapta

wali sanje pachhi pharaphri rahe gaDh ghanta!

badhe lilun pilun rit wilasatun srishtikramnun;

chhakela wayuman chirawirhawyakul mananun

wasante wrikshoman anal phool thaine pragatawun,

taleti medano magh magh karine mati jawun

dawe dajhi re’tun wan rajniman sonawaranun,

pane gatan gatan atki gayun chhe kok jharanun

ajanyan shringo chhe aprichit keDi agnit

badhun gheri le chhe tan man, ane hun trinwat

aranyo oDhine ayut warsothi tarutte

ubho chhun ashathi ha kumpal phool ekad pragte

(2)

prlambta chhanya, din Dhali jato phaD pachhite,

aranyo oDhi le harit bhukharun sandhya wasan

badhe ola jhankha jhalahli rahe aabh shikhre

uDe buDe pankhi, raw anurwe ran ranke

pachhi andharano pathik pragte, panth palle

badhe kalan pani araw ghughwe, phaD palle

Dube wriksho, whela trmatram rawe – ran palle

wahe andharaman pawan palli, gan palle

badha phaDo jhankha taruwar dise pret sarkhan,

khare parno jane taraphDi uthe pankh palni

thijeli ratriman timiratrasyan reenchh rakhDe

raDe phalu kalun, daw taras lai ghuwaD raDe

yugothi ubho chhun rit badalta jangalatte

phale aasha, ha kyare timir wanman surya pragte!

(3)

mane aapo maro taruprnay pachho prathamno

mane aapo pachhan rudhir ramtan aadim wano

mane gheri le chhe sarit, taru, phaDo, geech wano

mane shodhe maran haritawarnan gramin jano

sambandho sandarbho utarDi ane nagarajno

narya swarthe shoshe, nagar ranni sanskriti juo!

mane sthapo mara asal gharman, aadim jan

wahi awun pachho tyji dai badhan bandhan ghan!

stno shan shringoman taruwaratte ke jalatte

purani matiman muj ghar bhinun howun ja ghate,

badhun bhuli jaine kusumwat sha way pawno

badhun jaine trinwat bhame aadim jano

mane aapo maro tarusmay pachho prathamno

hun adiwasi chhun ayut shatko ne janamno

(4)

wasanto bethi chhe wan wan wishe waibhaw wadhe

made ghelo wayu, kuhuraw kare koyal badhe

khilela kesuDe jhalahli uthe jangal ane

nadi kanthe kanthe salgi uthtan shaalm taruo

paDe nhawa tyare jal salagatun, phaD talge

ghaDi aghun orun pharaphri jatun ran walge

sugandho roke chhe pag pakDine madhya wagDe

wite wela eni khabar na paDe, parn khakhDe

khari chalyan pelan taruwar badhan tamrawarnan

mari chalyan pela jal, jalachro, shushk tarnan

ghati chali gaDhi wanni ghanta, bhonya ughDi

disha haso jewi kanji phuttan lilap chaDi

aranyo aghenan muj bhitarman wistri rahe

wasante phaDoman asaliyatanun amrit wahe

(5)

purana phaDo chhe parichit kashan aa taruwro

nadi wankichuki, wimal sar ne nirjhar swro

badhun achhun achhun gatajnam sanskar jagwe

rahasyo jiwyanan ha wanni wachman thai jal drwe,–

wahe wayu thaine, paran thai phute, khari paDe!

wanoman ekante atit pajwe, samprat aDe,

pahaDo, wrikshoni akal gatine wismay waDe

tapasi jowani sahj; taruthi whaal dadDe

nirante besun chhun parichay winana taru tale

mane dhime dhime parisar kasho nutan male

jhuke Dali Dali thaD thaki chhute whaal jharnan

pachhi hun chawun chhun phool kumpal ne chhaal tarnan!

mane hawan mari khabad nathi, hun anya jan chhun

badhun bhuli jaine asal mulno wanya jan chhun

(6)

ghatao wrikshoni aDhlak, khichokhich prasri

prashakha shakhao, nathi utarto suraj jari

bapore andharun halawun halawun hoy shital

kashi achhi achhi hridassam thati halchal

gayun chhuti juththun jagat, ahin to koi ja nathi,

hawana whewathi halu halu hale pand ja kadi

kashe unDanoman wakhat wali pachho phari jato

ahin andharano hanahni ane ashw pharto

pahaDonan shringe, wan upar widagdh tarto

unalano da’Do alasagatiman manthar jato

wali warshakale khalkhal wahe jangal ane

shiyalo jhankhe chhe pharphar thato suraj wane

badhan gheri ubhan; shatak, janmo wismit mane,

hwe hun wrikshothi nathi alag, chhun Dungar wane

(7)

chhatao shi shi chhe! naw nawal rangoni wasti

ahin gaDho lilo, marun, wali tyan kaththi ati,

phulo pilan, ratan, kumpal phutti wismit dage,

ubhan wriksho kalan, thaD awarna jamli jage

jale jhankha rango, balbal thato peet taDko

pane uDe lilo kalraw ahin lal bhaDko

dise bhuran nilan shikhar, nabh ne srowarjal;

dishanan chitro to satat badlatan jhalhal

badhan khanDeroye harit bhukharun ghas, taruo

nathi chauki koi, dhan nathi, nathi nag, charuo

hajaro warshonan gagan aDtan jhaD jhultan

purani wawonan hawaD jal andhar jhiltan

kasha sanketothi jal, taru, wano sad kartan

mane marun sachchun ghar mali gayun ran phartan

(8)

nathi re aa koi janpad, naryun chhe wanpad

dishao gherine giriwar ubha wriksh–khachit

ahin keDi sarwe atki gai chhe ne saDak tyan

lahi ekakilun, nagar bhani pachhi wali gai

gaya khambha sathe wijli wahta tar sudur

naryan romanchothi taruwan hwe chhe bharpur

kare maitri wriksho, wihag, pashu, jantu jalajhro!

nishedho na koi man muki ane jyan pan pharo

manishathi dukhi jan nagarman, chen ja nathi

ghana rogo, kamo, khatpat, aho! bandhan ati

ahin koi ewi nij hit tani sanskriti nathi

ajanyan toye aa wijan wanman thai jawun yati!

utari wastrone taruwar tani chhaal ja dharun

lahun chhun hun marun asal roop, pankhi sam pharun

(9)

badhan mungan munga giriwar, guha, maun akal

phare sannato sho niguDh wanman, wyakul pal

kharelan parnoman samay kanse, ne taruwro

badhan sunan sunan phalak chitaryan, choop wihgo

aho kewun chhe aa wan! ghaDikman shanti sabhar

badhe wyapi gai chhe widhur wanman pankhar

yugo aawe lila, paran samjata wali khari

pahaDoni wage tanu samayne dhaar ka’kari

khare patro tyare muj bhitar kain kain thai jatun

ane maramanthi satat nikli kain wahi jatun

chhatan unDanoman muj bhitar koi rahi jatun

shishire werane taDpi taDpi ko’ mari jatun

badhan shoke chhayan taru nirakhun hun panakharman

Dubi jaun rane sunmun bani dardasarman!

(10)

pahaDoman, khine, nadi, saratte ne taruwre

dhari nana rupo pawan sam ko’ adrishya phare

phale shakhaoman phulphal rupe ne gahanman

wahe whelo thaine aprichit naryun kon wanman?

naryun wairagi aa gahan wan koi phakirashun

ajanyun mayathi, nijatanun nathi bhan ja kashun!

chhatan chakrakare gati samayni ne jiwanni

pamati, poshati, durni kshan thati nikatni

‘kadi hun janmyo’to’ jan wan tana sandhya sthalman

mane gheri letan smran shishukalin palman,

kathao phaDoni, wan, pari ane rakshas tani

suni’ti te aaje muj bhitar pachhi hanahni

wano sewun, pamun pulkit kashun hun padapde

jiwyana arthonun ganit rachto hun wanapde

(11)

wano jotan mara achraj tani aankh ughDi,

narya romanchothi thanagni uthe chhe tanman

nathi koi marun swajan, nathi hun nagarjan,

phuti kain shakhao shat, shat mane pankh ughDi

puranan khanDero – acharajbharyan – phaD shikhro,

wanante kubao, pan wijanshan ghasal gharo

ahin chare baju aDhlak Dhale neel gagan,

khawatun khowatun wali wikasatun wrikshanun wan

mane bolawe chhe kashunk ramwa sonal pari

nathi phonchatun tyan, taraphDi uthe chhe wan jari

aho! dujhe mara jakham, manman peeD upDe

purani mayani, sachawi rahyun sach dadDe!

nathi koi ichchha, wan sam kashun koi ja nathi

rahyo’to jhankhi hun wiglit thawanun janamthi

(12)

badhan jhankhan kalan giri, taru ane raat gahan

srwe jyotsna achhi, wasansam sho way pawan

rahasye ghereli sakal was wachche swar kasha –

thatan kansarina, maghmagh khule gandh naksha

pane whelo whoto, raw tamas ghuntyo swapannan

ughaDi de dwaro, tamtam shage kinshuk bale,

drwi jatun akhun wan ghaDik, Dube gahanman

badhun dhime dhime wirmi jatun, na kain khalabhle

achintyo phoDoman daw pragatto sonawarno,

wahi aawe phaDo muj bhitarman; hun salagto

purakale koi saghan wanman hun taru hato

gaya e da’Dao aw jiwan sukkun khutawto!

nathi jawun hawan nagar ghar, ha sangharsh manman,

purana phaDoman utri paDawun chhe gahanman!