મંથરા: હસી લે ઘડીક, સૂર્ય, છેલ્લા સ્મિતરશ્મિ સુધી.

અયોધ્યાવાસીનાં રંગરાતાં મન સુપ્રસન્ન

જોઈ રાતોમાતો તુંયે, સૂર્યવંશીઓની રિદ્ધિ

તણા સૌ સુવર્ણરંગ ઉછાળતો કોટિ-કરે.

કાલે કાળોમેંશ જો તું ઊગે ના તો જે ક્હેજે મને....

ડૂબ્યો! ગ્રસ્યો અંધકારે!... યૌવરાજ્ય-અભિષેક

પામનારનેય ગ્રસે સઘન દુર્ભાગ્યછાયા....

અરે મારી સરલ તે માનિતી રાણી કૈકેયી

સૂતી છે પ્રદોષવેળાએયે જે સૌભાગ્યગર્વે

નૃપતિને પ્રતીક્ષતી, અજાણ કે શાઠ્ય કેવું

આચરી રહ્યો છે દુષ્ટ રાજા એની પૂંઠ પરે,

ભરતને માતુલને ઘરે જવા દઈ, અહીં

રામને યુવરાજપદે સ્થાપીને… એ નહીં બને.

નહીં બને, મંથરાના છતાં કૈકેયી તરુણી

ભાર્યા વૃદ્ધ રાજા તણી માનહીણી જરીય તે

નહીં બને. ....અયોધ્યા! આ દીપભૂષણો સજીને

કૈકેયીની હાંસી આમ કરવી ન છાજે તને....

કોણ છે રે? દીવો લઈ અંધકાર પ્રાસાદનો

શતખંડ કરતું એ કોણ ગયું? ધાત્રી?....આવ,

દીપ આ પેટાવ. રાણી રોષ કરશે કે હજી

રાજાના સ્વાગતે હૈયાપ્રકાશ-શી દીપદ્યુતિ

લીંપી કેમ રહી નથી વસ્તુમાત્રને... ઓ રહે

દૂર, દૂર રાખ તારું મુખ દ્વાર આડે છૂપું,

અયોધ્યાના આનંદની છાલકથી મલકાતું.

પેટ્યો દીવો... જા, નથી કૈં કામ તારું, ખસ દૂર.

...અરે, કિંતુ, કોણ તું આ દીપશિખા સમું મુખ

ઝળાંઝળાં ધારનારી બાળકી ખેંચી રહી આ

અપંગને મને હર્મ્યવાતાયન પ્રતિ વેગે?

ધાત્રી, જો ને કોણ આ ક્યાંથી પ્રવેશી, સુગુપ્ત આ અંતઃપુરે

બાલિકા: ધાત્રીને તો ધૂત્કારી તેં દૂર કરી.

તેજોદાત્રી તણી તને અસૂયા ના જેવીતેવી.

મંથરા: કોણ છે તું, અલ્પમતિ, અતિભાષિણી અબૂજ?

બાલિકા: હું તો છું ઋજુલા, મને ઓળખી ના?

મંથરા: ના

ઋજુલા: સુભગે!

માનીશ તુ? હું છું તું જ.

મંથરા: નાનકડી આવડી હું?

ઋજુલા : હાં. તેં મને વધવા જ દીધી છે ક્યાં? આજે તો હું

માનવાની નથી તારું કંઈ જ. આ બારી પાસે

ચાલ. ચાલે છે કે નહિ? ભલે જતી ગબડી, છો

પછડાતી, ભલે નવી ખૂંધ વળી બીજી તને

નીકળતી. અયોધ્યાના હૈયાના એ હાર દીપ

જ્વલંતના બતાવ તું બતાવ મને આ ક્ષણે.

ચાલ! બતાવે છે કે નહીં? – ચાલ, ભોંય પડી તું જો

જાય તો હું કૈં ન જાણું... જો, જો, કેવા થથરતા

મંદાકિની તણી મંદ લહરીએ વ્યોમદીપ

આવી પથરાયા અહીં છે બધાય સરયૂને

તીરે રમણીય આજ જાણે!

મંથરા : મને ખૂંચે છે તે

આંખમાં કણાની જેમ. ...કાળવાયુ, બ્રહ્માંડની

કઈ ગુફામાં સૂતો છે? વા પ્રચંડ ઘોરરૂપે,

હોલવી દે એક ફૂંકે સમગ્ર આ દીપરાશિ.

ઋજુલા : ન બોલીએ આવું.

મંથરા : બોલ ના તું વચ્ચે. આજ રાતે

આ ઉત્સવ-દીપમાંથી હોળી મહા પેટાવીશ

ત્યારે જ હું જંપવાની.

ઋજુલા : કારમી શી તાલાવેલી!

મંથરા : છું દુરિત હું અસીમ, અગાધ, અપરિમેય,

આખાય આ બ્રહ્માંડનો બૂકડો હું કરી દઉં...

હસ તું.

ઋજુલા : ના હસું તો શું કરું, કહે? ખૂંધ તારી

આ, તેને તો સીધી કરી બતાવ, જો શક્તિમતી

છે તું મહા.

મંથરા : વિશ્વ આખું વક્ર ખૂંધું કરી દઉં.

ના મને વિડંબી શકે કોઈ જ તું જેમ પછી.

ઋજુલા : શું તને વાંકું પડ્યું છે? વાંક કંઈ અયોધ્યાનો?

મંથરા : કૌસલ્યાનો

ઋજુલા : દૂભવી શું કદી તેણે?

મંથરા : ના, ન એણે,

એના પુત્રે.

ઋજુલા : રામે? કદી કોઈનીય વિમાનના

કરે રામ?

મંથરા : નામ એક બોલીશ ના એ તું મારી

સમક્ષ.

ઋજુલા: શે અકારું એ એક નામ, જનહૈયાં

તણા મહાપારાવારને હેલે ચડાવનારું

ચંદ્ર સમું નામ રામચંદ્ર....

મંથરા : એ જ તો પીડા છે.

રામ બસ રામ સારું ગામ રામ રટ્યાં કરે

એ જ મારે માટે મોટું કારણ છે અણગમા

તણું.

ઋજુલા : તુંયે કેવી રટી રહી નામ એ જ મીઠું!

ભલે હો આશય ભિન્ન. જાણું ને હું, રટ્યા વિના

ના તુંયે રહૈ શકે ઘડી.

મંથરા : ભચડી હું દઉં એહ

કરાલ દંષ્ટ્રા વચાળે...

ઋજુલા : અરે, રામ, સ્હેવાતું ના,

રામ..રામ....

મંથરા : દીપક આ હોલવાતો રહી ગયો.

ક્યાં ગઈ? થઈ આલોપ?....

દીપકના કારમા આ

થથરાટમાંથી કોણ આકૃતિ આ કાળમીંઢ

ટપકી પડી અઘોર, પથ્થરની કંડારેલી?

કોણ તું?

આકૃતિ: હું કાલરાત્રિ

મંથરા : કાલરાત્રિ?

કાલરાત્રિ : મંથરા, હું

કાલરાત્રિ, જે થવાની મહાકાંક્ષા પ્રજ્વલતી

રૂંવે રૂંવે તારે; છું હું મંથરા તારું જ રૂપ.

મંથરા : મારું રૂપ? કેટલાં ભર્યાં છો તમે મારા મહીં?

પેલી તો હતી પરી વા દેવબાલિકા, અને આ

તુંયે ન દીસે માનવ.

કાલરાત્રિ : માનવ કો નથી એવું

જેમાં નવ વસી શકે દેવ વા દાનવ.

મંથરા : એ હો

જે કૈં ભલે. નરી મારો સ્વાર્થ છું જોનારી નારી.

રાણી મારીની જે અધોગતિ તે મારી જ, તેને

ખાળવા હું મથનારી સંસારી છું જીવ. આવ,

મંગલનો પ્રસવ ન થવા પામે પ્રાતઃ કાલે

એ છે આપણે જોવાનું; આવ, ભાવિ-ઉદરમાં

ગર્ભ રહ્યો સળવળી, દૂષિત તે કરી દેવો

આપણું કર્તવ્ય એ જ. કૈકેયીને માનભંગ

બનીને આ અયોધ્યામાં જીવવાવારો ન આવે

બસ એ જ લક્ષ્ય એક.

કાલરાત્રિ : કુમાર તે કૌસલ્યાનો

યૌવરાજ્ય પામે, તેમાં...

મંથરા : પામે કેવો, મંથરા હું

બેઠી છું ત્યાં સુધી? જશે, ભટકશે, અરણ્યોમાં

ભિક્ષુક કે જતિ સમો.

કાલરાત્રિ : કદાચને કો પ્રવીર

સમો. વિશ્વામિત્ર સાથે વનોમાં – તપોવનોમાં

ગયો, તાટકા ત્યાં હણી, રાક્ષસો માર્યા અનેક

અરણ્યમાં જશે ફરી તો રાક્ષસકુલો કૈંક

સંહારશે. કીર્તિ એની ગાજશે દિગ્દિગંતમાં.

મંથરા : તેથી શું ન મોકલવો દેશવટે એને મારે?

વિશ્વામિત્રે માગ્યો રામ, વૃદ્ધ રાજા બોલ્યો ત્યારે

રામ તે હું દૈશ નહીં, બીજું માગો, માગો મને,

ત્યારથી એ થઈ પડ્યો છે અકારો છેક મને.

જોઈએ મારે તો બસ પગ એનો ટળે એ જ.

કાલરાત્રિ : દુરિત આચરનારને શુભ તે દુરિતમાંથી

પ્રસવે તો નભાવી લેવું પડે જ. બોલ, હં, તું

દેશવટે મોકલીશ?

મંથરા : હા.

કાલરાત્રિ: હા હા હા – હસવાનો

આવ્યો આજે હવે મારે સમય, ભૂતલ પરે

ઝંઝા સમી ઘૂમી હું વળીશ, લાખ લાખ મારા

ઉદરે ઓરાશે ચંડ રાક્ષસો. રુધિરઓઘ

કંઠ મારે ઠલવાશે. ડાકિની- શાકિનીક બની

નાચીશ બીભત્સ નૃત્ય, વરવી આકૃતિ મારી

તણો સુવિરૂપતર ભાગ બની સોહી રહેશે

વિશ્વ આખું ખૂંધ કો વિરાટ સમું....

મંથરા : અપહાસ

રહેવા દે તારા. મારે, આજની જો રાત્રિ થાય

કાલરાત્રિ, આજ માટે પર્યાપ્ત છે એટલું જ.

કાલરાત્રિ : અગ્નિરસ ઊછળતો ધરિત્રી પેટાળમાંથી,

વિકટ કાટકા કરી ત્રુટંત કૈં અદ્રિશૃંગો

જવાલામાલામાં લીલાથી રમાડતો, લસી રહેશે

જગતને જાણે આખા ખાઉં ખાઉં કરતો ત્યાં. ...

જ્વાલામુખીનું ઢાંકણ ખોલવામાં મજા તને.

મંથરા : અત્યારે તો તે અબૂજ માનિની કૈકેયી તણા

રોષકોષ ઉપરનું ઢાંકણ ખસેડી દેવું

એ જ એક કર્તવ્ય જે ઊભું સામે, તેમાં શી તું

દે છે, જોઉં છું, સહાય. ચીત્કારથી આભ ચીરી

ચમકાવ, જા, જગાડ ભરતની જનેતાને

ધસી ધૃષ્ટ અંતઃકક્ષે.

કાલરાત્રિ : ક-ક-ક-કૈકેયી-ઈ-ઈ....

કૈકેયી : (પ્રવેશીને) - કોણ છે રે?...મંથરા તું?

કારમી દૈ ચીસ કોણે

બોલાવી મને...નથી શે બોલતી? કુબ્જા તું બની

બોબડીયે?...શું જુએ છે, મંથરા, ગવાક્ષે ઊભી?

મંથરા : કાલરાત્રિ..

કૈકેયી : શું બોલી તું?

મંથરા : જોઉં છું હુ કાલરાત્રિ..

કૈકેયી : કાલરાત્રિ કેવી! શાની? કોની?

મંથરા : કહું? ભરતની,

જો તું નહીં સમજે તો; અને કદી સમજે તો

રામની.

કૈકેયી : શું બોલી રહી, ભાન કૈં તને?

મંથરા : ન ભાન

તને જ કંઈ, કૈકેયી! ભરત છે ક્યાં?

કૈકેયી : મોસાળે

મંથરા : શા માટે?

કૈકેયી : યુધાજિત્ બંધુ મારો તેડી ગયો એને

કેક્યાધિપતિ અશ્વપતિ-સુત વાત્સલ્યથી.

મંથરા : અયોધ્યાની હૈયાલક્ષ્મી આનંદ આનંદ આજ

કેમ માની રહી, જો તો!

કૈકેયી : સમજ કૈ પડે એવું

બોલ સમસ્યાવચન છોડી. મંથરા, સદાની

વક્ર રહી એની એ જ.

મંથરા : રાણી શીદ, વાંકું પાડો,

વાંકું જ્યાં છે ભાગ્ય તમ?...અયોધ્યા ઓ પૂરે સાક્ષી.

કૈકેયી : વાંકું શું છે એમાં? અરે! અયોધ્યાની હૈયાલક્ષ્મી

સાથે હસે હૃદય આ મારું.... હસ અયોધ્યા, તું.

છો રડે આ મંથરા, જો રડવું જ ઇષ્ટ એને.

મંથરા : હસે તું દુર્ભાગ્યથી જો તારા, એકલી રડીશ

હું. વિદાય ભરતને કરી રાજા દશરથે

નિરધાર્યો રામનો જે યૌવરાજ્ય-અભિષેક

તાત્કાલિક કાલ પ્રાતઃકાલે એથી અહીં એક

મંથરા વિના અયોધ્યા આખીયમાં રડશે કો?

કૈકેયી : મૂર્ખી, શું તું અધમૂઈ, એ વાતે થઈ? તો લે આ

ગળામાંનો નવસર હાર મારો વધાઈમાં

રામ-અભિષેક તણી, અને હવે હસી જા જો!

અરે રામ! હું તો જોઈ આંખના અંગારા તારા

છળી ઊઠી...હાશ, મારો રામ યુવરાજ થશે.

મંથરા : હસીશ હું, કેમ નહીં હસું, કહે કૈકેયી, આ

ભોળપણ તારા પરે, જાણતી જે જગતને

સ્નેહ-રત પોતા સમું આજે અવસર નથી

તારે, કિંતુ કૌસલ્યાને છે ભૂષણો સુવર્ણનાં

અર્પવાનો....

કૈકેયી : નથી કેમ મારે, અરે વક્રમતિ!

ધર્મજ્ઞ તે સત્યાચાર, વિનમ્ર, શુચિ, રુચિર

રામ કૌસલ્યા તણો જ નથી, છે એ મારોય તે

એટલો જ. ભરતને રામમાં ન ભેદ કશો

મારે મન.

મંથરા : એ જ તો છે મારે મન મહાશૂળ.

કૈકેયી : કેમ રે?

મંથરા : ન પૂરતું છે–તારે મન ભેદ નથી.

કૌસલ્યાને મન યદિ ભેદબુદ્ધિ

કૈકેયી : હોય કદી,

તોય રામ મારો તે તો રામ સદા રહેવાનો.

મંથરા : રામ તેય શું કરે, જ્યાં રાજનીતિ નિજ ગતિ

અનુસરે?....રામ હોય ગમે તે પરંતુ તેને

ભય સદા ભરતનો રહેવાનો ને ભયભીત

રાજ્યારૂઢ નૃપતિથી ચાલવું બચીને સદા

ભરતને લલાટે હા લખાયું જ.

કૈકેયી : રાજનીતિ

અયોધ્યાના રાજગૃહે દાસીઓએ ભાખવાની

આવી ગઈ વેળા?

મંથરા : રાણી, રાજગૃહ છે ક્યાં, કહે?

હું ન ક્યાંય જોતી. જોઉં છું હું આ આંખોની સામે

પ્રેષ્ય દાસી કૌસલ્યાની કિંકરી બનેલી તને.

અને રામનીય....

કૈકેયી : રામ રિપુનેય વ્હાલ કરે

સર્વપ્રિય, સત્યકામ, તે તો મને કૌસલ્યાથી

અદકેરો અર્ચે સદા. છોડ ચિંતા, સ્વસ્થ બની

નૃપતિકુમાર જ્યેષ્ઠ યૌવરાજ્ય પામે તેને

વધાવતાં શીખ.

મંથરા : મારે શીખવાનું આવ્યું ખરે

તારી કનેથી ઘણુંક, રાણી, કહે અર્ચના તું

પામી પોતે એટલે શું પુત્રનેય મળી? એની

દશા શી, —કશી જ તેની તને ના ચિંતા. એ જ્યેષ્ઠ

યૌવરાજ્યપદ પામે એ જ તો આપત્તિ. રાણી,

હુંય તે કૈં જાણું, રાજ્યે જ્યેષ્ઠ જ જે હોય તેને

યુવરાજ સ્થાપ્યો ઘટે. ભરતનું કિંતુ...

કૈકેયી : તારું

કિંતુ ન ટળ્યું! તું બસ કિંતુ કિંતુ રટ્યાં કર,

કિંતુડી!

મંથરા : છું કિંકરી તો કહે તારે ક્હેવું હોય

તે, પરંતુ....

કૈકેયી : પરંતુ?!

મંથરા : તું હસ, હસી લે તું આજ

છેલવેલું.

કૈકેયી : છેલવેલ્લું?

મંથરા : કાલે પ્રાતઃકાલે યુગ

નવો આરંભાશે તેમાં તું અને ભરત બેઉ

ખોવાઈ જશો કહીંય. ...તારું મને લાગતું ના,

લાગની છે તું ગમે તે થાય તારું તેની. મને

લાગે એક ભરતનું. શિશુપણે મોસાળે તે

રહ્યો, નહીં હળ્યો અહીં, નિષ્કંટક રાજ નિજ

કરવા કૌસલ્યાસુત – કિંચિત ના શંકા મને –

મોકલ્યા વિના રહેશે નહીં તારા ભરતને

દેશાન્તરે... અથવા તો લોકાન્તરે....

કૈકેયી : ભરતને?

મંથરા : ભરતને.

મંથરા : રામનો સહજ રિપુ ભરત.

કૈકેયી : ભરત?

મંથરા : ભલે,

ભરતનું કરવું જે હોય રામને, તે કરે.

રાજગૃહમાંથી ભલે ફંગોળાઈ વનવને

ભટકે ભરત ભલે.

કૈકેયી : ભરત?

મંથરા : ભરત.

કૈકેયી : ....ના, ના,

જીવતેજીવત મારા નહીં એ બને કદાપિ,

મંથરા, ન જાણીશ તું, મંદભાગણી બિચારી

અસહાય શક્તિહીન મને. રાખઢાંક્યો ફૂંકે

સ્ફુલિંગ જે તેની સામે વિશ્વગ્રાસિની જ્વાલા છું,

પદસ્પર્શે છંછેડે જે તેને કાજ વિષ-ઓઘ

ફૂત્કારતી ફણા માંડી મરડાતી સર્પિણી છું.

સિંહણ શું સહી લે કે, મંથરા, શિશુનો થતો

અભિભવ ?....અરે, અરે, મંથરા આ અયોધ્યા કે?

મંથરા : અયોધ્યા શું કરે એમાં? જે મળ્યો તે સ્થાપે રાજા.

આપણામાં જોઈએ કૈં હામ.

કૈકેયી : રામ વનવાસ

જશે, ભરત થશે યુવરાજ.

મંથરા : વાહ, મારી

રાણી, જાણતી હતી હું કે પાણીમાં બેસી જાય

એમાંની નથી તું. કહે, શી રીતે પાડીશ પાર?

કૈકેયી : શી રીતે પાડીશ પાર? તું કહે જો.

મંથરા : પૂછે છે તું

મને? તું જાણે બધુંય છતાં? જો મને પૂછે તો –

મારે મુખે સાંભળવું ગમે તો હું કહું, મારી

લાડીલી રાણી, છે તારાં રાજા કને વરદાન

લેણાં બે. પુરા સંગ્રામે દશરથ શસ્રાઘાતે

લોહીલથપથ થતાં કરી તેં શુશ્રૂષા, બની

દિવ્યાંગના સંજીવની સીંચી જાણે નૃપ પરે;

પ્રસન્ન થૈ નૃપતિએ અર્પ્યાં વરદાન જે બે

તત્કાલ તેં માંગ્યાં નહીં, ખપ પડે માગીશ હું-

કહી; આજ માગવાની આવી ઘડી, માગી લે તું

એક તો ભરત તણો અભિષેક, અને બીજો

માગ વનવાસ વર્ષ ચૌદનો તું રામ માટે.

કૈકેયી : માનશે તે રાજા? જોતી ન્હોતી મન મારું જ આ

માનતું ન્હોતું ને…

મંથરા : મારી ભોળી રાણી, અજાણી-શી

પૂછે છે તું મને. તને સામર્થ્યનું ભાન તારા

નથી પૂરું, દયિતા તું સદાયે તે નૃપતિની.

રૂપગર્વિતા તું મત્તકાશિની ભૃકુટિભંગે

માગે કૈં ને નૃપતિ તે ન આપે તે બને કદી?

ત્વદર્થે રાજા પ્રવેશે હુતાશને હોંસે હોંસે.

પ્હોંચી જા તું ક્રોધાગારે, ધૂલિધૂસરિત ગાત્ર

તારાં તે સહન નહીં કરી શકે વૃદ્ધ પતિ,

સૌભાગ્યના બળનું ન પૂરું તને માપ તારા,

કૈકેયી : જોઈએ....

મંથરા : હું તો આ મારી આંખોની સમક્ષ જોઉં

જય સુંદરીનો તારો. ઊઠ, નથી વેળ ઝાઝી

નૃપતિ આવવા આડે. જો એ તને ઝાઝાં માન-

મોંઘાઈ કરીને દેશે મણિ, મુક્તા, અલંકાર

સુવર્ણના, ઠેશથી તે ફગાવી દૈ અવિલંબે,

પુરા દેવાસુરયુદ્ધે વરદાન અર્પેલાં જે

સિદ્ધ આજ કરવાં તે તારે હાથ. તારે હાથ

ભરતને ભટકતો વનવન કરવો કે

અભિષિક્ત કરવો તે.

કૈકેયી : પણ...

મંથરા : ‘પણ’ આ ક્ષણેયે

કૈકેયી : ચૌદ વર્ષની તો ચિંતા ટળી, પરંતુ તે પછી

પદભ્રષ્ટ થવાવારો આવવાનો ભરતને.

જ્યેષ્ઠ તે થશે જ વનવાસ પૂરો કર્યા પછી

રાજ્યે પાછો પ્રતિષ્ઠિત.

મંથરા : ગભરુ હે રાજમાતા!

ચૌદ વર્ષ જોયાં કોણે? આંખ સામેથી ટળ્યેથી

અયોધ્યાને - સારાય આ કોસલને હૈયે થકી

રામ ઊતરી જશે ને અ-રામ થૈ જશે સ્હેજે.

ચૌદ વર્ષમાં તો તારો મિત્રપરિવાર-વીંટ્યો

દૃઢમૂલ બની રહેશે ભરત સમગ્ર દેશે.

કૈકેયી : શું કહી બોલાવી મને હમણાં તેં, કહે જો ફરીઃ

‘રાજમાતા’. જાણે પ્હેલી વાર હું એ સાંભળતી

શબ્દ ના હોઉં એ રીતે હૈયું ચમકી આ ઊઠ્યું.

‘રાજમાતા!’

મંથરા : રાજમાતા થવું એ ન જેવી તેવી

કસોટી. તને એ પદ શોભશે તો અદકેરું.

કૈકેયી : થાઉં તો ખરી.

મંથરા : થઈ જ જોઉં છું હું. આવ્યા દેખું

મહારાજ. માત્ર તારે ભરત-વત્સલ બની

દૃઢપણે માગવાનાં વરદાન : રામ અર્થે

સંચિત કરેલી અભિષેક-સામગ્રી સમગ્ર

ભરતના અભિષેક કાજે વપરાય અને

રામ વેઠે વનવાસ નવ-પંચ વર્ષ તણો.

નવ-પંચ વર્ષ પછી રાજમાતા-પદ તને

છોડી જાય એવી તું અભાગણી કૌસલ્યા નથી.

કૈકેયી : જીવ શત વર્ષ અને જો સૌભાગ્યનો ઉદય,

કુબ્જે, મુક હિતૈષિણી સદાની, ન તારા વિના

નૃપતિના મનમાંની વાત હું શકત પામી.

કુબ્જાઓ આ અંતઃપુરે આવી ને ગઈ ઘણીય,

તારા જેવી જોઈ ન મેં એકે. છે જુદી જ વાત

તારી, કેવી રૂપાળી તું આજ મારી આંખ મહીં

વસી ગઈ છે ચતુરા, જગજળના તરંગો

પરે વાયુવીંઝી સોહે તું કો કમલિની સમી.

ખૂંધ તારી શોભે કેવી, બુદ્ધિભાર-લચી જાણે

નારી-લતા. આજ લગી રૂપ તારું કેમ હું ન

પામી શકી? દેહ તારો મંથર ગતિએ ભલે

ચાલે, વેગ બુદ્ધિપ્રતિભાનો તો વિદ્યુત સમો

લે આ રત્નથી જડિત કર્ણફૂલ મારાં, તારું

અમૃત પી પરિતૃપ્ત મુજ કર્ણોએ દીધેલ.

અને જ્યારે અભિષિક્ત થશે રાજ્યે ભરત, ને

જશે રામ વનવાસે, અર્થ સિદ્ધ થયે, તને

પ્રતીતા હું રાજમાતા શું શું નહીં વાનાં કરું?

ખૂંધ તારી ચંદનના લેપ વડે લેપીશ હું

સ્વહસ્તે, તું સંચરીશ દેવતા-શી અંતઃપુર.

મંથરા : ત્યારની વાતો સૌ ત્યારે; રાણી મારી, અત્યારે તો

વેદી તળે સુષુપ્તશી અગ્નિશિખામાંથી મહા

જ્વાલા સમી કૂદી વ્યોમચાટતી ભભૂકી ઊઠ.

પાણી વહી જશે પછી સેતુ બાંધી શું કરીશ?

જા, આ ક્ષણે ક્રોધાગારે, હેમોપમ દેહ તારો

ધૂળમાં રગદોળ, રાજા વચન બંનેય પાળે

વરદાન સિદ્ધ કરી, અને સ્વહસ્તે ઉઠાડે

તને ત્યાં સુધી. ... ઘડીક ભરતને કાજે તારે

પડશે જ ઉઠાવવું કંઈક તો કષ્ટ,

કૈકેયી : કુબ્જે,

બોલ મા એવું, ન કષ્ટ, એ મારે આનંદપર્વ

મોટું, આપકમાણીથી રાજ્ય મેળવીશ મારા

ભરતને કાજે હું. આ ચાલી.

મંથરા : જે નિઃશંક છે જ

તારા અધિકારનું તે તને મળે તે અર્થે તું

વ્યાપૃત થા દૃઢમને અને હો તું વિજયિની.

કૈકેયી : જાઉં છું....

તું અહીં રહે, મંથરા, રાજાને કહેજે,

પૂછે એ ક્યાં છે કૈકેયી ત્યારે ક્રોધભવનની

દિશા ચીંધી ક્હેજે, કુબ્જે, કે કૈકેયી મૃત્યુ પામી.

આભરણો ફેંકું છું આ દાખવશે માર્ગ તેનો...

કહેજે કે કૈકેયી મૃત્યુ...

[જાય છે.]

મંથરા : પામી હું જે પામવાને

ઝંખી રહી. કૈકેયીના ક્રોધ-ઈર્ષ્યા-અનલની

જ્વાલાઓમાં દશરથ નૃપના સૌ શબ્દ બની

રહેશે જ કારમી કો ધૃત-આહુતિ સમાન.

મંથરા, તું નશ્ચિંત રહે, રૂપ તારું વખાણ્યું જે

એણે તે જ દાખવે છે પૂતળીઓ આંખ તણી

અવળી થઈ જ ચૂકી, વક્ર તે સુંદર એને

ભાસવા લાગ્યું છે. હવે, તું જ જઈ સમજાવે

કૈકેયીને આ સૌ તો હતો પરિહાસ માત્ર,

નૃપ નિરધાર્યું છે જે એ જ યોગ્ય ને સૌ કાજે

શિવશંકર છે, ન કાંઈ અન્યથા વિચાર્યું ઘટે,

- તથાપિ કૈકેયી હવે પાછી વળવાની વાત

અસંભવ કાલાન્તયે.

અવાજ (દૂરથી): કૈકેયી! ક્યાં છો કૈકેયી?

મંથરા : મહારાજ, ક્ષમા કરો, નથી અહીં, ક્ષણ પૂર્વે

અપૂર્વ કો રોષાવેશે રાજમહિષી પ્રવેશી

ક્રોધાગારે કુપિતા.

અવાજ(દૂરથી) : શું? કુપિતા કૈકેયી પ્રિયા!

મંથરા : કુપિતા રાજા, કુ પિ તા...

જા, રાજા, જઈને ભેટ

મૃત્યુને...કાલે અયોધ્યા વિધવા-શી. કૈકેયી તે

પાછી પાની કરે હવે, તો તો આ નિશાગગને

અત્યારે પ્રકાશી ઊઠે સૂર્ય ઝળાંઝળાં; હવે

રામના દર્શનેયે જો પલળે – પલટે હૈયું

કૈકેયી તણું, તો આ હું મંથરા તે મંથરા ના.

manthrah hasi le ghaDik, surya, chhella smitrashmi sudhi

ayodhyawasinan rangratan man suprasann

joi ratomato tunye, surywanshioni riddhi

tana sau suwarnrang uchhalto koti kare

kale kalomensh jo tun uge na to je kheje mane

Dubyo! grasyo andhkare! yauwarajya abhishek

pamnarney grse saghan durbhagychhaya

are mari saral te maniti rani kaikeyi

suti chhe prdoshwelayeye je saubhagygarwe

nripatine prtikshti, ajan ke shathya kewun

achri rahyo chhe dusht raja eni poonth pare,

bharatne matulne ghare jawa dai, ahin

ramne yuwrajapde sthapine… e nahin bane

nahin bane, manthrana chhatan kaikeyi taruni

bharya wriddh raja tani manhini jariy te

nahin bane ayodhya! aa dipbhushno sajine

kaikeyini hansi aam karwi na chhaje tane

kon chhe re? diwo lai andhkar prasadno

shatkhanD karatun e kon gayun? dhatri? aaw,

deep aa petaw rani rosh karshe ke haji

rajana swagte haiyaprkash shi dipadyuti

limpi kem rahi nathi wastumatrne o rahe

door, door rakh tarun mukh dwar aaDe chhupun,

ayodhyana anandni chhalakthi malkatun

petyo diwo ja, nathi kain kaam tarun, khas door

are, kintu, kon tun aa dipashikha samun mukh

jhalanjhlan dharnari balki khenchi rahi aa

apangne mane harmywatayan prati wege?

dhatri, jo ne kon aa kyanthi praweshi, sugupt aa antpure

balikah dhatrine to dhutkari ten door kari

tejodatri tani tane asuya na jewitewi

manthrah kon chhe tun, alpamati, atibhashini abuj?

balikah hun to chhun rijula, mane olkhi na?

manthrah na

rijulah subhge!

manish tu? hun chhun tun ja

manthrah nanakDi aawDi hun?

rijula ha han ten mane wadhwa ja didhi chhe kyan? aaje to hun

manwani nathi tarun kani ja aa bari pase

chaal chale chhe ke nahi? bhale jati gabDi, chho

pachhDati, bhale nawi khoondh wali biji tane

nikalti ayodhyana haiyana e haar deep

jwlantna bataw tun bataw mane aa kshne

chaal! batawe chhe ke nahin? – chaal, bhonya paDi tun jo

jay to hun kain na janun jo, jo, kewa thatharta

mandakini tani mand lahriye wyomdip

awi pathraya ahin chhe badhay saryune

tere ramniy aaj jane!

manthra ha mane khunche chhe te

ankhman kanani jem kalwayu, brahmanDni

kai guphaman suto chhe? wa prchanD ghorrupe,

holwi de ek phunke samagr aa diprashi

rijula ha na boliye awun

manthra ha bol na tun wachche aaj rate

a utsaw dipmanthi holi maha petawish

tyare ja hun jampwani

rijula ha karmi shi talaweli!

manthra ha chhun durit hun asim, agadh, aprimey,

akhay aa brahmanDno bukDo hun kari daun

has tun

rijula ha na hasun to shun karun, kahe? khoondh tari

a, tene to sidhi kari bataw, jo shaktimti

chhe tun maha

manthra ha wishw akhun wakr khundhun kari daun

na mane wiDambi shake koi ja tun jem pachhi

rijula ha shun tane wankun paDyun chhe? wank kani ayodhyano?

manthra ha kausalyano

rijula ha dubhwi shun kadi tene?

manthra ha na, na ene,

ena putre

rijula ha rame? kadi koiniy wimanna

kare ram?

manthra ha nam ek bolish na e tun mari

samaksh

rijulah she akarun e ek nam, janahaiyan

tana mahaparawarne hele chaDawnarun

chandr samun nam ramchandr

manthra ha e ja to piDa chhe

ram bas ram sarun gam ram ratyan kare

e ja mare mate motun karan chhe anagma

tanun

rijula ha tunye kewi rati rahi nam e ja mithun!

bhale ho ashay bhinn janun ne hun, ratya wina

na tunye rahai shake ghaDi

manthra ha bhachDi hun daun eh

karal danshtra wachale

rijula ha are, ram, shewatun na,

ram ram

manthra ha dipak aa holwato rahi gayo

kyan gai? thai alop?

dipakna karma aa

thathratmanthi kon akriti aa kalminDh

tapki paDi aghor, paththarni kanDareli?

kon tun?

akritih hun kalaratri

manthra ha kalaratri?

kalaratri ha manthra, hun

kalaratri, je thawani mahakanksha prajwalti

runwe runwe tare; chhun hun manthra tarun ja roop

manthra ha marun roop? ketlan bharyan chho tame mara mahin?

peli to hati pari wa dewbalika, ane aa

tunye na dise manaw

kalaratri ha manaw ko nathi ewun

jeman naw wasi shake dew wa danaw

manthra ha e ho

je kain bhale nari maro swarth chhun jonari nari

rani marini je adhogati te mari ja, tene

khalwa hun mathnari sansari chhun jeew aaw,

mangalno prasaw na thawa pame praat kale

e chhe aapne jowanun; aaw, bhawi udarman

garbh rahyo salawli, dushit te kari dewo

apanun kartawya e ja kaikeyine manbhang

banine aa ayodhyaman jiwwawaro na aawe

bas e ja lakshya ek

kalaratri ha kumar te kausalyano

yauwarajya pame, teman

manthra ha pame kewo, manthra hun

bethi chhun tyan sudhi? jashe, bhatakshe, aranyoman

bhikshuk ke jati samo

kalaratri ha kadachne ko prawir

samo wishwamitr sathe wanoman – tapownoman

gayo, tatka tyan hani, rakshso marya anek

aranyman jashe phari to rakshasakulo kaink

sanharshe kirti eni gajshe digdigantman

manthra ha tethi shun na mokalwo deshawte ene mare?

wishwamitre magyo ram, wriddh raja bolyo tyare

ram te hun daish nahin, bijun mago, mago mane,

tyarthi e thai paDyo chhe akaro chhek mane

joie mare to bas pag eno tale e ja

kalaratri ha durit acharnarne shubh te duritmanthi

praswe to nabhawi lewun paDe ja bol, han, tun

deshawte moklish?

manthra ha ha

kalratrih ha ha ha – haswano

awyo aaje hwe mare samay, bhutal pare

jhanjha sami ghumi hun walish, lakh lakh mara

udre orashe chanD rakshso rudhirogh

kanth mare thalwashe Dakini shakinik bani

nachish bibhats nritya, warwi akriti mari

tano suwiruptar bhag bani sohi raheshe

wishw akhun khoondh ko wirat samun

manthra ha aphas

rahewa de tara mare, aajni jo ratri thay

kalaratri, aaj mate paryapt chhe etalun ja

kalaratri ha agniras uchhalto dharitri petalmanthi,

wikat katka kari trutant kain adrishringo

jawalamalaman lilathi ramaDto, lasi raheshe

jagatne jane aakha khaun khaun karto tyan

jwalamukhinun Dhankan kholwaman maja tane

manthra ha atyare to te abuj manini kaikeyi tana

roshkosh uparanun Dhankan khaseDi dewun

e ja ek kartawya je ubhun same, teman shi tun

de chhe, joun chhun, sahay chitkarthi aabh chiri

chamkaw, ja, jagaD bharatni janetane

dhasi dhrisht antkakshe

kalaratri ha ka ka ka kaikeyi i i

kaikeyi ha (prweshine) kon chhe re? manthra tun?

karmi dai chees kone

bolawi mane nathi she bolti? kubja tun bani

bobDiye? shun jue chhe, manthra, gawakshe ubhi?

manthra ha kalaratri

kaikeyi ha shun boli tun?

manthra ha joun chhun hu kalaratri

kaikeyi ha kalaratri kewi! shani? koni?

manthra ha kahun? bharatni,

jo tun nahin samje to; ane kadi samje to

ramni

kaikeyi ha shun boli rahi, bhan kain tane?

manthra ha na bhan

tane ja kani, kaikeyi! bharat chhe kyan?

kaikeyi ha mosale

manthra ha sha mate?

kaikeyi ha yudhajit bandhu maro teDi gayo ene

kekyadhipati ashwapati sut watsalythi

manthra ha ayodhyani haiyalakshmi anand anand aaj

kem mani rahi, jo to!

kaikeyi ha samaj kai paDe ewun

bol samasyawchan chhoDi manthra, sadani

wakr rahi eni e ja

manthra ha rani sheed, wankun paDo,

wankun jyan chhe bhagya tam? ayodhya o pure sakshi

kaikeyi ha wankun shun chhe eman? are! ayodhyani haiyalakshmi

sathe hase hriday aa marun has ayodhya, tun

chho raDe aa manthra, jo raDawun ja isht ene

manthra ha hase tun durbhagythi jo tara, ekli raDish

hun widay bharatne kari raja dasharthe

nirdharyo ramno je yauwarajya abhishek

tatkalik kal pratkale ethi ahin ek

manthra wina ayodhya akhiyman raDshe ko?

kaikeyi ha murkhi, shun tun adhmui, e wate thai? to le aa

galamanno nawsar haar maro wadhaiman

ram abhishek tani, ane hwe hasi ja jo!

are ram! hun to joi ankhna angara tara

chhali uthi hash, maro ram yuwaraj thashe

manthra ha hasish hun, kem nahin hasun, kahe kaikeyi, aa

bholpan tara pare, janti je jagatne

sneh rat pota samun aaje awsar nathi

tare, kintu kausalyane chhe bhushno suwarnnan

arpwano

kaikeyi ha nathi kem mare, are wakramati!

dharmagya te satyachar, winamr, shuchi, ruchir

ram kausalya tano ja nathi, chhe e maroy te

etlo ja bharatne ramman na bhed kasho

mare man

manthra ha e ja to chhe mare man mahashul

kaikeyi ha kem re?

manthra ha na puratun chhe–tare man bhed nathi

kausalyane man yadi bhedabuddhi

kaikeyi ha hoy kadi,

toy ram maro te to ram sada rahewano

manthra ha ram tey shun kare, jyan rajaniti nij gati

anusre? ram hoy game te parantu tene

bhay sada bharatno rahewano ne bhaybhit

rajyaruDh nripatithi chalawun bachine sada

bharatne lalate ha lakhayun ja

kaikeyi ha rajaniti

ayodhyana rajagrihe dasioe bhakhwani

awi gai wela?

manthra ha rani, rajgrih chhe kyan, kahe?

hun na kyanya joti joun chhun hun aa ankhoni same

preshya dasi kausalyani kinkri baneli tane

ane ramniy

kaikeyi ha ram ripuney whaal kare

sarwapriy, satyakam, te to mane kausalyathi

adkero arche sada chhoD chinta, swasth bani

nripatikumar jyeshth yauwarajya pame tene

wadhawtan sheekh

manthra ha mare shikhwanun awyun khare

tari kanethi ghanunk, rani, kahe archna tun

pami pote etle shun putrney mali? eni

dasha shi, —kashi ja teni tane na chinta e jyeshth

yauwrajypad pame e ja to apatti rani,

hunya te kain janun, rajye jyeshth ja je hoy tene

yuwaraj sthapyo ghate bharatanun kintu

kaikeyi ha tarun

kintu na talyun! tun bas kintu kintu ratyan kar,

kintuDi!

manthra ha chhun kinkri to kahe tare khewun hoy

te, parantu

kaikeyi ha parantu?!

manthra ha tun has, hasi le tun aaj

chhelwelun

kaikeyi ha chhelwellun?

manthra ha kale pratkale yug

nawo arambhashe teman tun ane bharat beu

khowai jasho kahinya tarun mane lagatun na,

lagni chhe tun game te thay tarun teni mane

lage ek bharatanun shishupne mosale te

rahyo, nahin halyo ahin, nishkantak raj nij

karwa kausalyasut – kinchit na shanka mane –

mokalya wina raheshe nahin tara bharatne

deshantre athwa to lokantre

kaikeyi ha bharatne?

manthra ha bharatne

manthra ha ramno sahj ripu bharat

kaikeyi ha bharat?

manthra ha bhale,

bharatanun karawun je hoy ramne, te kare

rajagrihmanthi bhale phangolai wanawne

bhatke bharat bhale

kaikeyi ha bharat?

manthra ha bharat

kaikeyi ha na, na,

jiwtejiwat mara nahin e bane kadapi,

manthra, na janish tun, mandbhagni bichari

ashay shaktihin mane rakhDhankyo phunke

sphuling je teni same wishwagrasini jwala chhun,

padasparshe chhanchheDe je tene kaj wish ogh

phutkarti phana manDi marDati sarpini chhun

sinhan shun sahi le ke, manthra, shishuno thato

abhibhaw ? are, are, manthra aa ayodhya ke?

manthra ha ayodhya shun kare eman? je malyo te sthape raja

apnaman joie kain ham

kaikeyi ha ram wanwas

jashe, bharat thashe yuwaraj

manthra ha wah, mari

rani, janti hati hun ke paniman besi jay

emanni nathi tun kahe, shi rite paDish par?

kaikeyi ha shi rite paDish par? tun kahe jo

manthra ha puchhe chhe tun

mane? tun jane badhunya chhatan? jo mane puchhe to –

mare mukhe sambhalawun game to hun kahun, mari

laDili rani, chhe taran raja kane wardan

lenan be pura sangrame dashrath shasraghate

lohilathpath thatan kari ten shushrusha, bani

diwyangna sanjiwni sinchi jane nrip pare;

prasann thai nripatiye arpyan wardan je be

tatkal ten mangyan nahin, khap paDe magish hun

kahi; aaj magwani aawi ghaDi, magi le tun

ek to bharat tano abhishek, ane bijo

mag wanwas warsh chaudno tun ram mate

kaikeyi ha manshe te raja? joti nhoti man marun ja aa

manatun nhotun ne…

manthra ha mari bholi rani, ajani shi

puchhe chhe tun mane tane samarthyanun bhan tara

nathi purun, dayita tun sadaye te nripatini

rupagarwita tun mattkashini bhrikutibhange

mage kain ne nripati te na aape te bane kadi?

twdarthe raja prweshe hutashne honse honse

phonchi ja tun krodhagare, dhulidhusrit gatr

taran te sahn nahin kari shake wriddh pati,

saubhagyna balanun na purun tane map tara,

kaikeyi ha joie

manthra ha hun to aa mari ankhoni samaksh joun

jay sundrino taro uth, nathi wel jhajhi

nripati aawwa aaDe jo e tane jhajhan man

monghai karine deshe mani, mukta, alankar

suwarnna, theshthi te phagawi dai awilambe,

pura dewasuryuddhe wardan arpelan je

siddh aaj karwan te tare hath tare hath

bharatne bhatakto wanwan karwo ke

abhishikt karwo te

kaikeyi ha pan

manthra ha ‘pan’ aa kshneye

kaikeyi ha chaud warshni to chinta tali, parantu te pachhi

padabhrasht thawawaro awwano bharatne

jyeshth te thashe ja wanwas puro karya pachhi

rajye pachho pratishthit

manthra ha gabharu he rajmata!

chaud warsh joyan kone? aankh samethi talyethi

ayodhyane saray aa kosalne haiye thaki

ram utri jashe ne a ram thai jashe sheje

chaud warshman to taro mitrapariwar wintyo

driDhmul bani raheshe bharat samagr deshe

kaikeyi ha shun kahi bolawi mane hamnan ten, kahe jo phari

‘rajmata’ jane pheli war hun e sambhalti

shabd na houn e rite haiyun chamki aa uthyun

‘rajmata!’

manthra ha rajmata thawun e na jewi tewi

kasoti tane e pad shobhshe to adkerun

kaikeyi ha thaun to khari

manthra ha thai ja joun chhun hun aawya dekhun

maharaj matr tare bharat watsal bani

driDhapne magwanan wardan ha ram arthe

sanchit kareli abhishek samagri samagr

bharatna abhishek kaje wapray ane

ram wethe wanwas naw panch warsh tano

naw panch warsh pachhi rajmata pad tane

chhoDi jay ewi tun abhagni kausalya nathi

kaikeyi ha jeew shat warsh ane jo saubhagyno uday,

kubje, muk hitaishini sadani, na tara wina

nripatina manmanni wat hun shakat pami

kubjao aa antpure aawi ne gai ghaniy,

tara jewi joi na mein eke chhe judi ja wat

tari, kewi rupali tun aaj mari aankh mahin

wasi gai chhe chatura, jagajalna tarango

pare wayuwinjhi sohe tun ko kamlini sami

khoondh tari shobhe kewi, buddhibhar lachi jane

nari lata aaj lagi roop tarun kem hun na

pami shaki? deh taro manthar gatiye bhale

chale, weg buddhipratibhano to widyut samo

le aa ratnthi jaDit karnphul maran, tarun

amrit pi paritript muj karnoe didhel

ane jyare abhishikt thashe rajye bharat, ne

jashe ram wanwase, arth siddh thaye, tane

prtita hun rajmata shun shun nahin wanan karun?

khoondh tari chandanna lep waDe lepish hun

swhaste, tun sanchrish dewta shi antpur

manthra ha tyarni wato sau tyare; rani mari, atyare to

wedi tale sushuptshi agnishikhamanthi maha

jwala sami kudi wyomchatti bhabhuki uth

pani wahi jashe pachhi setu bandhi shun karish?

ja, aa kshne krodhagare, hemopam deh taro

dhulman ragdol, raja wachan banney pale

wardan siddh kari, ane swhaste uthaDe

tane tyan sudhi ghaDik bharatne kaje tare

paDshe ja uthawawun kanik to kasht,

kaikeyi ha kubje,

bol ma ewun, na kasht, e mare anandparw

motun, apakmanithi rajya melwish mara

bharatne kaje hun aa chali

manthra ha je nishank chhe ja

tara adhikaranun te tane male te arthe tun

wyaprit tha driDhamne ane ho tun wijayini

kaikeyi ha jaun chhun

tun ahin rahe, manthra, rajane kaheje,

puchhe e kyan chhe kaikeyi tyare krodhabhawanni

disha chindhi kheje, kubje, ke kaikeyi mrityu pami

abharno phenkun chhun aa dakhawshe marg teno

kaheje ke kaikeyi mrityu

[jay chhe ]

manthra ha pami hun je pamwane

jhankhi rahi kaikeyina krodh irshya analni

jwalaoman dashrath nripna sau shabd bani

raheshe ja karmi ko dhrit ahuti saman

manthra, tun nashchint rahe, roop tarun wakhanyun je

ene te ja dakhwe chhe putlio aankh tani

awli thai ja chuki, wakr te sundar ene

bhaswa lagyun chhe hwe, tun ja jai samjawe

kaikeyine aa sau to hato parihas matr,

nrip nirdharyun chhe je e ja yogya ne sau kaje

shiwshankar chhe, na kani anyatha wicharyun ghate,

tathapi kaikeyi hwe pachhi walwani wat

asambhaw kalantye

awaj (durthi)ha kaikeyi! kyan chho kaikeyi?

manthra ha maharaj, kshama karo, nathi ahin, kshan purwe

apurw ko roshaweshe rajamahishi praweshi

krodhagare kupita

awaj(durthi) ha shun? kupita kaikeyi priya!

manthra ha kupita raja, ku pi ta

ja, raja, jaine bhet

mrityune kale ayodhya widhwa shi kaikeyi te

pachhi pani kare hwe, to to aa nishagagne

atyare prakashi uthe surya jhalanjhlan; hwe

ramana darshneye jo palle – palte haiyun

kaikeyi tanun, to aa hun manthra te manthra na

manthrah hasi le ghaDik, surya, chhella smitrashmi sudhi

ayodhyawasinan rangratan man suprasann

joi ratomato tunye, surywanshioni riddhi

tana sau suwarnrang uchhalto koti kare

kale kalomensh jo tun uge na to je kheje mane

Dubyo! grasyo andhkare! yauwarajya abhishek

pamnarney grse saghan durbhagychhaya

are mari saral te maniti rani kaikeyi

suti chhe prdoshwelayeye je saubhagygarwe

nripatine prtikshti, ajan ke shathya kewun

achri rahyo chhe dusht raja eni poonth pare,

bharatne matulne ghare jawa dai, ahin

ramne yuwrajapde sthapine… e nahin bane

nahin bane, manthrana chhatan kaikeyi taruni

bharya wriddh raja tani manhini jariy te

nahin bane ayodhya! aa dipbhushno sajine

kaikeyini hansi aam karwi na chhaje tane

kon chhe re? diwo lai andhkar prasadno

shatkhanD karatun e kon gayun? dhatri? aaw,

deep aa petaw rani rosh karshe ke haji

rajana swagte haiyaprkash shi dipadyuti

limpi kem rahi nathi wastumatrne o rahe

door, door rakh tarun mukh dwar aaDe chhupun,

ayodhyana anandni chhalakthi malkatun

petyo diwo ja, nathi kain kaam tarun, khas door

are, kintu, kon tun aa dipashikha samun mukh

jhalanjhlan dharnari balki khenchi rahi aa

apangne mane harmywatayan prati wege?

dhatri, jo ne kon aa kyanthi praweshi, sugupt aa antpure

balikah dhatrine to dhutkari ten door kari

tejodatri tani tane asuya na jewitewi

manthrah kon chhe tun, alpamati, atibhashini abuj?

balikah hun to chhun rijula, mane olkhi na?

manthrah na

rijulah subhge!

manish tu? hun chhun tun ja

manthrah nanakDi aawDi hun?

rijula ha han ten mane wadhwa ja didhi chhe kyan? aaje to hun

manwani nathi tarun kani ja aa bari pase

chaal chale chhe ke nahi? bhale jati gabDi, chho

pachhDati, bhale nawi khoondh wali biji tane

nikalti ayodhyana haiyana e haar deep

jwlantna bataw tun bataw mane aa kshne

chaal! batawe chhe ke nahin? – chaal, bhonya paDi tun jo

jay to hun kain na janun jo, jo, kewa thatharta

mandakini tani mand lahriye wyomdip

awi pathraya ahin chhe badhay saryune

tere ramniy aaj jane!

manthra ha mane khunche chhe te

ankhman kanani jem kalwayu, brahmanDni

kai guphaman suto chhe? wa prchanD ghorrupe,

holwi de ek phunke samagr aa diprashi

rijula ha na boliye awun

manthra ha bol na tun wachche aaj rate

a utsaw dipmanthi holi maha petawish

tyare ja hun jampwani

rijula ha karmi shi talaweli!

manthra ha chhun durit hun asim, agadh, aprimey,

akhay aa brahmanDno bukDo hun kari daun

has tun

rijula ha na hasun to shun karun, kahe? khoondh tari

a, tene to sidhi kari bataw, jo shaktimti

chhe tun maha

manthra ha wishw akhun wakr khundhun kari daun

na mane wiDambi shake koi ja tun jem pachhi

rijula ha shun tane wankun paDyun chhe? wank kani ayodhyano?

manthra ha kausalyano

rijula ha dubhwi shun kadi tene?

manthra ha na, na ene,

ena putre

rijula ha rame? kadi koiniy wimanna

kare ram?

manthra ha nam ek bolish na e tun mari

samaksh

rijulah she akarun e ek nam, janahaiyan

tana mahaparawarne hele chaDawnarun

chandr samun nam ramchandr

manthra ha e ja to piDa chhe

ram bas ram sarun gam ram ratyan kare

e ja mare mate motun karan chhe anagma

tanun

rijula ha tunye kewi rati rahi nam e ja mithun!

bhale ho ashay bhinn janun ne hun, ratya wina

na tunye rahai shake ghaDi

manthra ha bhachDi hun daun eh

karal danshtra wachale

rijula ha are, ram, shewatun na,

ram ram

manthra ha dipak aa holwato rahi gayo

kyan gai? thai alop?

dipakna karma aa

thathratmanthi kon akriti aa kalminDh

tapki paDi aghor, paththarni kanDareli?

kon tun?

akritih hun kalaratri

manthra ha kalaratri?

kalaratri ha manthra, hun

kalaratri, je thawani mahakanksha prajwalti

runwe runwe tare; chhun hun manthra tarun ja roop

manthra ha marun roop? ketlan bharyan chho tame mara mahin?

peli to hati pari wa dewbalika, ane aa

tunye na dise manaw

kalaratri ha manaw ko nathi ewun

jeman naw wasi shake dew wa danaw

manthra ha e ho

je kain bhale nari maro swarth chhun jonari nari

rani marini je adhogati te mari ja, tene

khalwa hun mathnari sansari chhun jeew aaw,

mangalno prasaw na thawa pame praat kale

e chhe aapne jowanun; aaw, bhawi udarman

garbh rahyo salawli, dushit te kari dewo

apanun kartawya e ja kaikeyine manbhang

banine aa ayodhyaman jiwwawaro na aawe

bas e ja lakshya ek

kalaratri ha kumar te kausalyano

yauwarajya pame, teman

manthra ha pame kewo, manthra hun

bethi chhun tyan sudhi? jashe, bhatakshe, aranyoman

bhikshuk ke jati samo

kalaratri ha kadachne ko prawir

samo wishwamitr sathe wanoman – tapownoman

gayo, tatka tyan hani, rakshso marya anek

aranyman jashe phari to rakshasakulo kaink

sanharshe kirti eni gajshe digdigantman

manthra ha tethi shun na mokalwo deshawte ene mare?

wishwamitre magyo ram, wriddh raja bolyo tyare

ram te hun daish nahin, bijun mago, mago mane,

tyarthi e thai paDyo chhe akaro chhek mane

joie mare to bas pag eno tale e ja

kalaratri ha durit acharnarne shubh te duritmanthi

praswe to nabhawi lewun paDe ja bol, han, tun

deshawte moklish?

manthra ha ha

kalratrih ha ha ha – haswano

awyo aaje hwe mare samay, bhutal pare

jhanjha sami ghumi hun walish, lakh lakh mara

udre orashe chanD rakshso rudhirogh

kanth mare thalwashe Dakini shakinik bani

nachish bibhats nritya, warwi akriti mari

tano suwiruptar bhag bani sohi raheshe

wishw akhun khoondh ko wirat samun

manthra ha aphas

rahewa de tara mare, aajni jo ratri thay

kalaratri, aaj mate paryapt chhe etalun ja

kalaratri ha agniras uchhalto dharitri petalmanthi,

wikat katka kari trutant kain adrishringo

jawalamalaman lilathi ramaDto, lasi raheshe

jagatne jane aakha khaun khaun karto tyan

jwalamukhinun Dhankan kholwaman maja tane

manthra ha atyare to te abuj manini kaikeyi tana

roshkosh uparanun Dhankan khaseDi dewun

e ja ek kartawya je ubhun same, teman shi tun

de chhe, joun chhun, sahay chitkarthi aabh chiri

chamkaw, ja, jagaD bharatni janetane

dhasi dhrisht antkakshe

kalaratri ha ka ka ka kaikeyi i i

kaikeyi ha (prweshine) kon chhe re? manthra tun?

karmi dai chees kone

bolawi mane nathi she bolti? kubja tun bani

bobDiye? shun jue chhe, manthra, gawakshe ubhi?

manthra ha kalaratri

kaikeyi ha shun boli tun?

manthra ha joun chhun hu kalaratri

kaikeyi ha kalaratri kewi! shani? koni?

manthra ha kahun? bharatni,

jo tun nahin samje to; ane kadi samje to

ramni

kaikeyi ha shun boli rahi, bhan kain tane?

manthra ha na bhan

tane ja kani, kaikeyi! bharat chhe kyan?

kaikeyi ha mosale

manthra ha sha mate?

kaikeyi ha yudhajit bandhu maro teDi gayo ene

kekyadhipati ashwapati sut watsalythi

manthra ha ayodhyani haiyalakshmi anand anand aaj

kem mani rahi, jo to!

kaikeyi ha samaj kai paDe ewun

bol samasyawchan chhoDi manthra, sadani

wakr rahi eni e ja

manthra ha rani sheed, wankun paDo,

wankun jyan chhe bhagya tam? ayodhya o pure sakshi

kaikeyi ha wankun shun chhe eman? are! ayodhyani haiyalakshmi

sathe hase hriday aa marun has ayodhya, tun

chho raDe aa manthra, jo raDawun ja isht ene

manthra ha hase tun durbhagythi jo tara, ekli raDish

hun widay bharatne kari raja dasharthe

nirdharyo ramno je yauwarajya abhishek

tatkalik kal pratkale ethi ahin ek

manthra wina ayodhya akhiyman raDshe ko?

kaikeyi ha murkhi, shun tun adhmui, e wate thai? to le aa

galamanno nawsar haar maro wadhaiman

ram abhishek tani, ane hwe hasi ja jo!

are ram! hun to joi ankhna angara tara

chhali uthi hash, maro ram yuwaraj thashe

manthra ha hasish hun, kem nahin hasun, kahe kaikeyi, aa

bholpan tara pare, janti je jagatne

sneh rat pota samun aaje awsar nathi

tare, kintu kausalyane chhe bhushno suwarnnan

arpwano

kaikeyi ha nathi kem mare, are wakramati!

dharmagya te satyachar, winamr, shuchi, ruchir

ram kausalya tano ja nathi, chhe e maroy te

etlo ja bharatne ramman na bhed kasho

mare man

manthra ha e ja to chhe mare man mahashul

kaikeyi ha kem re?

manthra ha na puratun chhe–tare man bhed nathi

kausalyane man yadi bhedabuddhi

kaikeyi ha hoy kadi,

toy ram maro te to ram sada rahewano

manthra ha ram tey shun kare, jyan rajaniti nij gati

anusre? ram hoy game te parantu tene

bhay sada bharatno rahewano ne bhaybhit

rajyaruDh nripatithi chalawun bachine sada

bharatne lalate ha lakhayun ja

kaikeyi ha rajaniti

ayodhyana rajagrihe dasioe bhakhwani

awi gai wela?

manthra ha rani, rajgrih chhe kyan, kahe?

hun na kyanya joti joun chhun hun aa ankhoni same

preshya dasi kausalyani kinkri baneli tane

ane ramniy

kaikeyi ha ram ripuney whaal kare

sarwapriy, satyakam, te to mane kausalyathi

adkero arche sada chhoD chinta, swasth bani

nripatikumar jyeshth yauwarajya pame tene

wadhawtan sheekh

manthra ha mare shikhwanun awyun khare

tari kanethi ghanunk, rani, kahe archna tun

pami pote etle shun putrney mali? eni

dasha shi, —kashi ja teni tane na chinta e jyeshth

yauwrajypad pame e ja to apatti rani,

hunya te kain janun, rajye jyeshth ja je hoy tene

yuwaraj sthapyo ghate bharatanun kintu

kaikeyi ha tarun

kintu na talyun! tun bas kintu kintu ratyan kar,

kintuDi!

manthra ha chhun kinkri to kahe tare khewun hoy

te, parantu

kaikeyi ha parantu?!

manthra ha tun has, hasi le tun aaj

chhelwelun

kaikeyi ha chhelwellun?

manthra ha kale pratkale yug

nawo arambhashe teman tun ane bharat beu

khowai jasho kahinya tarun mane lagatun na,

lagni chhe tun game te thay tarun teni mane

lage ek bharatanun shishupne mosale te

rahyo, nahin halyo ahin, nishkantak raj nij

karwa kausalyasut – kinchit na shanka mane –

mokalya wina raheshe nahin tara bharatne

deshantre athwa to lokantre

kaikeyi ha bharatne?

manthra ha bharatne

manthra ha ramno sahj ripu bharat

kaikeyi ha bharat?

manthra ha bhale,

bharatanun karawun je hoy ramne, te kare

rajagrihmanthi bhale phangolai wanawne

bhatke bharat bhale

kaikeyi ha bharat?

manthra ha bharat

kaikeyi ha na, na,

jiwtejiwat mara nahin e bane kadapi,

manthra, na janish tun, mandbhagni bichari

ashay shaktihin mane rakhDhankyo phunke

sphuling je teni same wishwagrasini jwala chhun,

padasparshe chhanchheDe je tene kaj wish ogh

phutkarti phana manDi marDati sarpini chhun

sinhan shun sahi le ke, manthra, shishuno thato

abhibhaw ? are, are, manthra aa ayodhya ke?

manthra ha ayodhya shun kare eman? je malyo te sthape raja

apnaman joie kain ham

kaikeyi ha ram wanwas

jashe, bharat thashe yuwaraj

manthra ha wah, mari

rani, janti hati hun ke paniman besi jay

emanni nathi tun kahe, shi rite paDish par?