યુધિષ્ઠિર : હિમાદ્રિ હે! ભવ્ય તારાં શિખરોથી ભવ્યતર,

ઉચ્ચતર, શુભ્રતર ચારિત્ર્યલક્ષ્મી વડે જે,

ક્યાં છે તે સૌ પુરુષોમાં પુરુષોત્તમ, પ્રબુદ્ધ?

ક્યાં છે તે મહામનીષી? ક્યાં છે કૃષ્ણ?

અન્ય સૌ: કૃષ્ણ?કૃષ્ણ!

પડઘા : કૃષ્ણ!!

યુધિષ્ઠિર : કેવા કૃષ્ણ હવે?

અર્જુન : કૃષ્ણ હવે અન્તર્યામી...

કૃષ્ણલૂખું જીવન જે, એ જ મૃત્યુ.

સહદેવ : મૃત્યુયાત્રી,

ચલો, જ્યેષ્ઠબંધુ પૂઠે, હિમશય્યા મૃત્યુશીળી

પ્રતીક્ષા કરી છે રહી.

ભીમ : કોણ, કોઈ પડ્યું? થયો

શાનો આ અવાજ?

યુધિષ્ઠિર : અરે પાંચાલી!

ભીમ : થાકી ગઈ કે?

ઊંચકી લઉં આ સ્કંધે?...નથી અરે ઊચલાતી...

યુધિષ્ઠિર : ભીમ, લાક્ષાગૃહે થકી જનેતા સમેત ચાર

બંધુને ઉપાડી દોડ્યો ભોંયરે તું એકેશ્વાસે,

હતો એયે સમય, આ સમય છે જુદો, ભાર

સ્વ-કર્મનો ઉઠાવીને ચાલી શકે એ જ આજે

ઘણું તારે માટે. ઊઠો, પાંચાલી, યાત્રા છે શેષ...

દ્રૌપદીઃ હશે તે તમારે માટે, મારી તો આ પૂરી થઈ

તમારી આંખોની અમી-છાયા નીચે પાંચેયની.

વિદાય આપો અને લો. જીવનમાં પીધું-પાયું

સ્મરણ તેનું કરી લો. અગ્નિજા હું હતી ક્યારે-

ક્યારે અગ્નિજિહ્વાળી, ને તપ્ત વેણ સ્હેવાં પડ્યાં

હશે ધર્મરાજનેયે, ક્ષમા તેની આપો અને

પાંચેના જીવનમાં હું પ્રવેશી, પુરુષવરો,

તે પૂર્વે હતા પ્રવાસી તેમ હવેયે પ્રવાસ

આગે ચલાવો તમારો...

સહદેવ : પાંચ આંગળીઓ જેવા

હતા પાંચેય પાંડવ;

વળી જે મુક્કી તે કિંતુ

દ્રૌપદીના પ્રભાવથી.

યુધિષ્ઠિર : હવે અમે અગ્નિહીન સમિધ-શા જગયજ્ઞે.

અર્જુન : કૃષ્ણે તજ્યા, તજ્યા હવે, કૃષ્ણા, તેંયે!

દ્રૌપદી : તજી શકે

કોઈ કોને, જેને અરે એક વાર સ્વીકાર્યું હો

હૈયાએ સ્નેહાભિષેકે?

યુધિષ્ઠિર : કોડભરી સ્વયંવરે

આશાછલકાતી નારી યૌવનોલ્લાસિની વધૂ

હતી તું શી અર્જુનની પડખે ઊભેલી, અહો

અદ્દભુત તે ચિત્ર મારાં નેત્રોની સમક્ષ સદા

આયુર્માર્ગે તરવર્યાં કર્યું છે. તે કોડ તારા

છૂંદ્યા અમે, માતા તણા વચનનિમિત્તે પંચ

પતિ સ્થાપી તારે માટે.

દ્રૌપદી : ભૂલી જાઓ ગત બધું

સ્વયંવરસભામાં જો કર્ણને અન્યાય થયો

હોય, તો તે ભૂલી જવો ઘટે, જો ભૂલી શકાય.

યુધિષ્ઠિર : બંનેયમાં માતા કુન્તીનો જ દોપ...

દ્રૌપદી : બસ કરો,

અર્જુનની જનેતાનો દોષ કશો હૈયે મારે

નહીં વસે. માતા તણો વિષમ જે ધર્મ,મને

ગમ ના કશીય તેની. નથી માતા, છું હું માત્ર

પત્ની. છું હું સદાભૂખી અગ્નિજ્વાલા ઊર્ધ્વશિખ

માનિની, પાંચેયે તમે વિવિધ પૌરુષઅંશ

વડે તર્પી, ધન્યતા એ -મહા ચિરતાર્થતા એ

મારી. હવે અહીંયાં આ હિમપથારીમાં જ્વાલા

શમી-વિરમી એ જવા કરે. પંચ નાથ મારા,

વંદના અંતિમ કરે તમોને તમારી...

યુધિષ્ઠિર : પાંચે

તણી અનુગામિની જે સદાની તે આજ આમ

પાંચેયની આગળ થૈ!

અર્જુન : કૃષ્ણા!

બીજાઓ : કૃષ્ણા!

યુધિષ્ઠિર : 'તૃષ્ણા' મેં શું

ગિરિમુખે પ્રતિધ્વનિ થતો સુણ્યો? સંસારની

તૃષાનું તીવ્ર સ્વરૂપ હતી એ નારી, વિલીન

આયુષ્યકર્તવ્ય પૂરું કરી તે થઈ, સ્વરૂપ

અલૌકિક આભાનું જે હતું એનું, તે તો સદા

અમર્ત્ય છે, આપણે જો પામી શક્યા...

ભીમ : મહારાજ,

ધર્મરાજ,પાંચાલીની સૌ પ્રથમ આયુર્જ્યોત

બૂઝી શેણે ?

યુધિષ્ઠિર : કહું? શું તું જીરવી શકીશ સત્ય?

પાંચમાં અર્જુન પ્રતિ હતો પક્ષપાત તેનો.

લઈ વધૂ આવ્યા યજમાનગૃહે, માતા બોલ્યાં

‘વ્હેંચીને ભોગવો,’ ત્યારે બધા ભાઈઓનાં મુખે

મન્મથે વલોવ્યાં હૈયાં તણી રેખા ફરી વળી

જોઈ, મેંયે માથે શબ્દ ચઢાવ્યો જનેતા તણો.

દ્રૌપદીનું અનોખું આ દામ્પત્ય જે ખીલ્યું તેમાં

સહજ જો ઢળી જતું -ઊછળી જતું હ્રદય

ધનંજય પ્રતિ એનું, એમાં શી આશ્ચર્ય વાત?

અર્જુન : આશ્ચર્ય તો એ જ વાતનું કે પંચ પતિ છતાં

માનિનીનું મન પૂરું કદાચ ના સચવાયું.

સભામાં કટુક વેણ વદ્યો હતો કર્ણ -‘પંચ

પતિએ તું અનાથા છે, પાંચાલી,’ -સાચે જ, ખરી

કસોટીવેળા આવી ત્યાં કૃષ્ણ તે દ્વારકા-વાસી

માત્ર એની વ્હારે ધાયા. કેવું છે અકળ અરે

માનવજીવન, કેવાં અકળ છે પુરુષ ને

નારી! કૃષ્ણને શું કોઈ એક નારી શકે પામી?

કૃષ્ણાને પુરુષ એક અથવા?

યુધિષ્ઠિર : ભારતે જોઈ

નારી તો ગાંધારી, નારી દ્રૌપદી; ને બંનેયનાં

જીવન કેવાં વિક્ષિપ્ત, વિષમ, વિશીર્ણ, અરે

ક્યારેક તો નિઃસાર-શાં ભાસે. ભીમ સદા રહ્યો

તત્પર સમારવાને અપમાનો દ્રૌપદીનાં

કિંતુ હિડિમ્બાનો થયા પછી જ એ એનો થયો.

અને આ અર્જુન કામ્ય ધનુર્ધર વર એનો

વનવાસે ગયો વર્ષ બાર, ત્યારે દેશ તણે

ખૂણે ખૂણે પ્રણય ને પરિણય લીલા એની

વિસ્તરી. સુભદ્રા લઈ ફર્યો પાછો. બોલી હતી

પાંચાલી ત્યાં નેત્ર કરી વિસ્ફારિત જરી : આ શું,

અર્જુન? ભારાની એક ગાંઠ પરે બીજી વાળો,

પ્હેલી ત્યાં શિથિલ થવાની તે થવાની જ. અરે,

બીજી એ ન્હોતી, હતી એ કેટલામી, જાણતી ના.

અને ગયો વનવાસે અર્જુન તે હું -નિમિત્તે!

શસ્ત્રશાળામાં હું વસ્યો પાંચાલી સમેત, મારા

ક્રમે, ન કો અન્ય બંધુ રહઃનિવાસમાં જૈ

શકે -બાર વર્ષનો તે દેશવટો પામે -તોય

બ્રાહ્મણના રક્ષણાર્થે શસ્ત્ર લેવા પ્રવેશ્યો ને

પામ્યો કિરીટી અરણ્યવાસ. મત્સ્યવેધ જેહ

કરનારો તેને અરે દ્રૌપદીવિયોગ, આ હું

જેનું કૈં ન પરાક્રમ તે સુખે પાંચાલી સાથે

વસું તે અર્થે? સમ્રાજ્ઞી બની, બેઠી સિંહાસને

મારી જોડે, રાજમાતા તણું ભાગ્ય પામી નહીં.

અગાધકરુણ મહાનારીનું જીવન ખરે.

ભીમ, એક પુણ્યરેખા ઊજળી તું જોઈ શકે?

પંચપતિમાંથી કોઈ એકના ઢળ્યા પછી તે

મૃત્યુ પામી હોત એ તું વિચાર સાંખી શકે કે ?

ભીમ : નમોસ્તુ દેવી...

બધા : નમોસ્તુ....

સહદેવ : તમને મારાય...

ભીમ : અરે,

કોણ પડ્યું? સહદેવ?

યુધિષ્ઠિર : માદ્રેય? ના, ના, મને લો.

કૌન્તેયને પ્હેલો.

સહદેવ : પ્હેલો પાંચાલી પછી તો હું જ

હોઉં એ ઉચિત થશે. જીવનમાં દૃષ્ટિ સામે

જોતો એની વિમાનના સ્પષ્ટ હું, ને મૂક રહેતો.

થતું ન કાંઈ જ હુંથી. મૃત્યુમાં હું સાથ આપું

પ્હેલો એને. જય હો, હે બંધુવરો, જીવનનો.

મૃત્યુખોળે છોડી મને -અમને પધારો ચારે

આગે. મારા જ્ઞાન તણે મુખે જે લાગેલ તાળું

મૌનનું તે મૃત્યુને ના ભારરૂપ હશે, હતું

જીવતેજીવત મારે એ જ તો હા સ્વયં મૃત્યુ.

બંધુવરો જયજય!

બધા : જયજય બંધુ!

ભીમ : શાને,

મહારાજ, સહદેવ જીવન છોડીને ચાલ્યો.

માદ્રીનો લાડીલો જાણી વન જતાં કુંતીમાએ

સંભાળ જેની લેવાની કરેલી વિશેષ આજ્ઞા?

યુધિષ્ઠિર : પોતે મોટો જાણ છે -એ અભિમાન હતું એને.

ભીમ : હતોય ખરો જ ને ?

યુધિષ્ઠિર : હં, હતોયે ખરો ને ન'તો.

શકતો ભવિષ્ય વાંચી, વાંચતો ને મનમાં જ

ગૂંચવાડા સતત એ અનુભવી રહેતો, કોઈ

પૂછે ના ત્યાં સુધી શબ્દ એક ના એ બોલી શકે;

પૂછ્યેથી બોલે તોયે કૈં ભાવિ જે અફર ફરે?

જાણપણ હતું એને; શાણપણ રૂડું એથી,

જે સહસા આગંતુક ઉપાધિઓમાંથી માર્ગ

કોરી કાઢે, કૃષ્ણ જેમ. શાણપણ વિનાનું જે

જાણપણ, શાપ એ તો. આપણો આ સહદેવ

ભીતરથી કોરાતો'તો શાપથી એ, જાણપણા

તણા અંચળાની હેઠે.

ભીમ : ધબ્ અવાજ ફરી થયો.

પડ્યું શું કો ?

અર્જુન : નકુલ...

યુધિષ્ઠિર : હા,જોડિયો એ બંધુ શેણે

દૂર રહે ઝાઝો સહદેવ થકી?

નકુલ : જાણું છું હું -

સહદેવ જેટલોયે ખપનો હું ન્હોતો કદી,

ભારતના મહાયુદ્ધે અર્પણ નથી કૈં મારું

એવું,કિંતુ જનકુલે જીવવું વર્તવું રહેવું

કેવી રીતે તેનો કૈં મેં પ્રત્યક્ષ પદાર્થપાઠ

આપ્યો છે ખરો. આ ક્ષણે ક્ષીણ પ્રાણશક્તિ થયે

પડ્યો હું ઢળી અવશ અસુભગ જે પ્રકારે

નથી તે ગમ્યું મને કૈં. મૃત્યુ સામે અમર્ત્ય તે

જીવનસૌન્દર્ય તણો જયજયકાર બોલી

માગું હું વિદાય: જયજય બંધુવરો!

ત્રણે : જય

બંધુ!

ભીમ : મહારાજ, કેમ તમે જેને યક્ષપશ્ન-

વેળાએ જિવાડ્યો પ્હેલો,નકુલ તે રૂપ રૂપ-

નો અંબાર ગ્રસી લીધો હિમે? કેમ રૂપ એહ

અંતિમ નામશેષ થઈ ગયું?

યુધિષ્ઠિર : બંધુ ભીમ,

નકુલના દેહરૂપગર્વનો ન પાર હતો.

ભીમ : ભારતમાં હતો વધુ રૂપવાન કોઈ!

યુધિષ્ઠિર : ભલા

કૃષ્ણ દ્વૈપાયન વ્યાસ કિંચિતે જોયા રૂપાળા?

માતા અંબિકાએ મીંચી આંખો ને અંબાલિકા તો-

ફિક્કી થઈ ગઈ લોહી ઊડી ગયા સમી. – ભીમ,

રૂપ તું શામાં શોધે છે? રૂપ રૂપના અંબાર

કૃષ્ણ દ્વૈપાયન મહીં ઉલ્લસ્યા, કે ઉલ્લસ્યા'તા

કૃષ્ણ વાસુદેવ મહીં, જેની તો આંતરબાહ્ય

મૂરત હતી જ રૂપલાવણ્યસભર. અરે

નકુલની સુકુમાર કલાદૃષ્ટિ, રસરુચિ,

સૌન્દર્ય-અભિનિવેશ, -ચિત્તના ને કર્મ તણા

ખમીરની ઊણપે સૌ વરવાં બની જતાં એ.

નકુલના રૂપ પરે કેટલીક વારી ગઈ

કૃષ્ણા, એ જ જોને? ભીમ, નકુલની કરુણતા

એ જ કે એ લોભાઈને બાહ્ય સૌન્દર્યથી રહ્યો

રીઝી, ન અંતઃસૌન્દર્ય ખીલવવા આકર્ષાયો.

ભીમ : શો ધુબાકો કારમો આ ?

યુધિષ્ઠિર : અર્જુન હા ધરાશાયી

થયો! ભીમ,અર્જુન જે હાથપગ આપણા – સૌ

પાંડવોના પિરવાર બૃહતનો સ્તંભ જેહ.

અર્જુન : હતો કૃષ્ણનું કરણ, ઉદ્યત બાહુ હું હતો

દિવ્યતાનો. કૃષ્ણ જતાં ગાંડીવધારીને લૂંટ્યો

કાબે. સ્વયંવરકાલે અંતરમાં પૂછ્યું'તું મેં :

કૃષ્ણ, કહો, આ કાર્યમાં સ્હાય શી તમારી હશે ?

અંતર્યામી ત્યાં તો બોલ્યા : પલ્લામાં રાખી ધારણ

ઊભા રહેવું,ચકરાતા મત્સ્યની પાણીમાં છાયા

જોઈ એને વીંધવું, -એ સર્વ કૈં તારે જ પાર

પાડવાનું... કૃષ્ણ ત્યારે, તમારી શી સ્હાય હશે?-

વદ્યા અંતર્યામી : કહું? હું તો માત્ર નીચેનું આ

પાણી ના ડ્હોળાય તેની રાખીશ, અર્જુન, ભાળ.

તે દીથી આ હૃદયને અણહોળ્યું રાખી, તેમાં

લક્ષ્યની છબી સુરેખ સ્વચ્છ ઝીલવા મથ્યો છું,

છું માત્ર કૃષ્ણ-કરણ. તોયે પિતામહનો છું

ઘાતક, શિખણ્ડી-ઓથે રહી શર વર્ષનાર

વીર! વીરા કર્ણનો છું પ્રાણઘાત કરનારો-

રથચક્ર પૃથ્વીગ્રસ્યું કાઢતા મહારથીનો.

જ્યેષ્ઠ હે બંધુઓ, ભીમ મહારાજ યુધિષ્ઠિર,

કૃષ્ણની આંખે જો રહ્યો દેખતો, વિસાર્યા યદિ

તમોને, ક્ષમા કરો. હે બંધુવરો જયજય!

બંને : જયજય બંધુશ્રેષ્ઠ.

ભીમ : મહારાજ, ખાવા ધાય

હિમાદ્રિની ભેખડો આ કારમી, સુણાય માત્ર

શ્વાસોચ્છવાસનો અવાજ અને પૂઠે આવતા આ

સ્નેહલુબ્ધ શ્વાન તણી હાંફ કેરો, ધર્મરાજ,

અર્જુન શેં પડ્યો?

યુધિષ્ઠિર : ભાઈ, ભીમ, કહું તને સત્ય?

ગાંડીવધન્વાએ કહ્યું, એક દિનમાં હું શત્રુ

સમસ્તને ભસ્મસાત્ કરી દઉં. કિંતુ ન એ

શક્ય બન્યું એનાથી, ને ખપ્યો ખોટા શૂરમાની

મહીં એ. હતું એને કે ધનુર્ધર કો ન હું-શો.

ભીમ : એને નહિ, મને અને તમને ને સૌને ન્હોતું?

ભારતમાં અપ્રતિમ ધનુર્ધારી ધનંજય

હતો -બીજો થશે ત્યારે – એનેસ્તો વિશ્વાસે તમે

મહાયુદ્ધ ખેડ્યું, મારું બળ છે અતુલ ભલે,

અર્જુનની શક્તિની સમક્ષ એ છે તૃણતોલે.

યુધિષ્ઠિર : નથી મારી ના એમાં, તું આટલો વિહ્વળ શાને

થાય વૃથા? નહિ અહીં રણક્ષેત્ર તણી રુદ્ર

શૌર્યભર્યાં કાર્ય તણી ડમરીઓ, અહીં તો છે

શાન્ત સ્વચ્છ અવિકંપ ભારતની ઉર-ગુહા.

કાલનાં ન માપ અહીં, માપ છે અનંતતાનાં.

એ માપે સૌ માપવાની આવી વેળ. અર્જુનની

વીરતા અમાપ હતી -નારાયણસખા હતો

નર એહ. કૃષ્ણ તણા અવતારકાર્ય તણી

ધુરા એને હતી વહેવાની. ગીતા પ્રબોધતી

વેળા કૃષ્ણે प्रियोઽसि मे વચન અમોઘ કહ્યું

તેને પાત્ર હતો એ. તું ભારે ઇષ્ટ છે મને -એ

કૃષ્ણે કહ્યું સાચ્ચું. ભીમ, તેં વિચાર્યું કદીય, શેં

કૃષ્ણની પસંદગીનો કળશ કિરીટી પરે

ઢળ્યો? ન કે બળમાં તું અર્જુનથી ઓછો હતો,

બુદ્ધિમાં, વાક્પાટવમાં, દક્ષતામાં, રાજ્યનય,

જ્ઞાન, વિધિ, શાસ્ત્ર, ધર્મવૃત્તિ ને વિજ્ઞાન આદિ

પ્રત્યેકમાં અર્જુનથી ન કે કોઈ જાય ચઢી

ભારતમાં નહિ. છતાં કૃષ્ણની તો આંખ ઠરી

કિરીટી પરે જ. કૃષ્ણ હતા ધર્મપ્રાણ, ધર્મ

અર્થે ક્ષણેક્ષણ અર્પનારા હતા. ધર્મરાજ

કહી જેને ચઢાવ્યો’તો સિંહાસને તમે સૌએ,

તેને કૃષ્ણે કર્યો નહિ પસંદ સ્વકાર્ય માટે.

ધર્મના મૂલ્યને સ્થાપ્યું સિંહાસને, તદર્થે હું

પાત્ર હતો કદાચિત્. રે ધર્મ-ચાલના અર્થેની

કાર્યઝંઝા, જુદી જ છે વાત એ તો. સુવર્ણ જે

શુદ્ધ, તેના અલંકાર ઘડી નથી શકાતા, જો

ભેળ જરી હોય તો તે શક્ય બને. અથવા તો

માનવીમાત્રને દેવા સધિયારો દિવ્યશક્તિ

અસામાન્ય છોડી કરે પસંદ સામાન્ય વ્યક્તિ.

મધ્યમાધિકારી હતો અર્જુન, એ ન મર્યાદા

કિંતુ શક્તિ બની એની. કિંતુ અધિકાર એનો

વજ્ર સમો દૃઢમૂલ જામ્યો હતો કૃષ્ણ-હૈયે.

ધનુર્ધર-વિદ્યા વિશે કર્ણ ઊતરે ન ઊણો,

કિંતુ એનું મુખ હતું ધર્મ ભણી સતત એ

કોણ કહી શકે? હતું અર્જુનનું નિરંતર,

એ હતો શાશ્વત અધિકાર કૃષ્ણપ્રેમ પરે

એનો. અને તોયે કેવી વિડંબના! નર બન્યો

વ્યંડળ વિરાટપુરે. મહાયુદ્ધ તણો મોભી

ભારઝલો મહારથી હતો પોતે, યુદ્ધ છેલ્લું

નિર્ણાયક જે, તથાપિ, દુર્યોધન તણો અંત

લાવનારું, તે તો જીત્યો તું જ, ન કે ધનંજય.

દ્રૌપદીનો પામનાર દ્રૌપદીની માનરક્ષા

મહીં દીપી શક્યો નહિ, તારા જેવો; વધ પામ્યો

એનો અભિમન્યુ કેવો! અને એ કિશોરવીર

તણું વેર લેવા, દેવા શિક્ષા બાલઘાતકને-

જયદ્રથને પ્રતિજ્ઞા કરી બેઠો અર્જુન ત્યાં

માંડ બચ્યો પોતે, કહો, કૃષ્ણ-ચમત્કારથી જ.

-વીરગાથા કિરીટીની કરુણામિશ્રિત પૂરી.

ભીમ : ધર્મરાજ, ભાઈ, ઝાલો હાથ, આ હું પડ્યો...

યુધિષ્ઠિર : ભીમ.

ધર્મ ઝાલનાર છે હવે તો હાથ આપણા સૌ

તણો.

ભીમ : મહારાજ, થઈ અનુચર આપ પૂઠે

ચાલવાનું પુણ્ય મારું શેણે ખૂટ્યું?

યુધિષ્ઠિર : વૃકોદર,

ખાઉધરો હતો તું, ને પરવા તું અન્ય તણી

રાખતો ના. વૃદ્ધ પુત્રહીન ધૃતરાષ્ટ્રનેયે

હતું સંભળાવ્યું તેં: આ ડોસો ખાઈ ખુટાડતો.

ગાંધારી -ને કુંતી સાથે અરણ્ય એ જઈ વસ્યા.

ભીમ : ભૂલ્યા, ભાઈ, યુદ્ધાંગણે ઓગણીસમા પ્રભાતે

મને ભેટવાના સમે લોહમૂર્તિ મારી -દ્વેષી

દુર્યોધને વ્યાયામાર્થે શિબિરે રાખેલી -કૃષ્ણે

સેરવી દીધી ન હોત, તો વૃદ્ધે પૂરો જ કર્યો

હોત મને સો પુત્રોના ઘાતકને. ન હું જાણું

ધર્મ તણી ઝીણી વાતો, કૃષ્ણની કળા પ્રમાણું

પૂરી નવ, ધર્મ એક : કુટુમ્બને સંરક્ષવું.

કળા એક : વિદ્વેષીને ડારવો -વિદારવો ને

એમાં જાત ઘસી દેવી. સ્થૂલતા જે દૂષણ તે

ભૂષણ બની મારે તો. દ્રૌપદી જેવી દેવીને

રીઝવવામાં ઘણી તે ખપ લાગી.

યુધિષ્ઠિર : ભીમ,તારી

ગદાની છાયામાં અમે સુરક્ષિત વસ્યા, મહા

વિજયની ગદા તારી. નરમેધ યોજનારા

જરાસંધ સમા આતતાયીને વિદારનારી

ગદા એ જ. કૃતઘ્ન ના મને તું લેખીશ, વીર.

કિંતુ રક્ત દુઃશાસન તણું ઉષ્ણ પીનારામાં

પ્રકૃતિની પશુતાનો અંશ હશે કેટલો તો

સબળ? છે આશ્ચર્ય તો એ જ વાતનું કે અગ્નિ-

તત્ત્વ સમી પાંચાલીને તવ પૃથ્વી-તત્ત્વ પ્રતિ

આકર્ષણ હતું શુંય! યુયુત્સા તે બંનેયને

જોડનાર વસ્તુ હતી. કામુક કીચક મૂઢ

ને જંઘા બતાવનાર દુર્યોધન, કેશ અને

એક વસ્ત્ર ખેંચનાર દુષ્ટ દુઃશાસન, -હણી

ત્રણેયને, કરી તેં પ્રસન્ન પાંચાલી પ્રિયાને,

અને કૈં અનેક રીતે, હૃદય જેનું તો સદા

સહજ ઢળ્યું કિરીટી પ્રતિ. ભાગ્ય વિશે તારા

રહી મહાવિજયોની સ્થૂલતાની કદ્રુપતા.

ક્ષમા, બંધુ, મુખમાં તેં આંગળાં નાખી બોલાવ્યું

એથી આ હું બોલી ગયો, તારા આયુષ્યની જેહ

કરુણતા તે મારીય છે જ તો. હે પ્રિય બંધુ,

જયજય!

ભીમ : જયજય મોટાભાઈ!

યુધિષ્ઠિર : હિમાદ્રિ હૈ,

શું ધાર્યું છે? ક્યાં છે મારી મૃત્યુશય્યા બિછાવી તે

બતાવો, ના બંધુઓ ને પત્નીથી વિદૂર થવા

ચાહું. હિમશુભ્ર મૃત્યુ પાંચેયને મળ્યું તેવું

મનેય અર્પો, અતિથિ આવ્યો છું મૃત્યુવિશાળા

આંગણે તમારે, જ્યાં ના જીવનનું ચિહ્ન એકે.

અવાજ : પરમ જીવન તણે દ્વારે ઊભા છો, સદેહે

સ્વર્ગભૂમિમાં પધારો, થાઓ આ રથે આરૂઢ,

યુધિષ્ઠિર ધર્મમૂર્તિ!

યુધિષ્ઠિર : ચાલ, ભાઈ શ્વાન, આવ

રથમાં લે સ્થાન, થાક્યો હશેયે કેવોક ચાલી.

અવાજ : રાજન્, ના રથે તે બેસી અપવિત્ર શકે પશુ!

નથી એને માટે સ્વર્ગદ્વાર ખુલ્લાં.

યુધિષ્ઠિર : કોણ છો આ

સ્વર્ગલોકે માનવ ને પશુ તણો ભેદ જોતા?

સ્વર્ગદ્વાર ભલે રહે બંધ સદા મારે માટે,

ખુલ્લાં જો ન હોય તે આ શ્વાન કાજે. ચાલ્યા અમે

હસ્તિનાપુરેથી દઈ વિદાય સૌ જનસંઘ

વિશાળને, ત્યારે માત્ર અકારણ સ્નેહસૂત્રે

બંધાયેલો ખેંચાઈ આ આવ્યો શ્વાન પૂઠે પૂઠે,

માનવ ને પશુની જે અયુત વર્ષોથી મૈત્રી

વિકસી રહી તેના કો અમોઘ પ્રતીક સમો.

તેને તરછોડવાનું ક્હેનાર હો ભલે ઇન્દ્ર

હોવા સ્વયં ધર્મ, નથી બનનાર એ કદાપિ

મારાથી.

અવાજ : હે યુધિષ્ઠિર, પાંચાલી ને સહદેવ,

નકુલ, અર્જુન, ભીમ હિમશય્યા વિશે રહેશે.

શ્વાનનો શો મોહ એવો તમોને કે એના વિના

સ્વીકારો ના સ્વર્ગમાં પ્રવેશ.

યુધિષ્ઠિર : જેનું જેવું પુણ્ય.

ઢળ્યાં પત્ની -બંધુ વચ્ચે, કિંતુ શ્વાનનો ને મારો

સમાન છે અધિકાર, સ્વર્ગદ્વારેયે શું અરે

ભેદ પ્રાણી પ્રાણી વચ્ચે, -નરક વિરચી દેતો

જેહ બધે? સ્વર્ગ, તો, આ સ્વર્ગ નથી.

અવાજ : યુધિષ્ઠિર,

જો એ નહિ હોય સ્વર્ગ, તોય પુણ્ય પગલાં આ

તમારાં પડ્યેથી થશે અવશ્ય કરી જ સ્વર્ગ.

ચાલો, કરું છું સ્વાગત યમદેવ તમારું હું,

ઇન્દ્ર-રથ સજ્જ લઈ જવા છે આ ઊભો.

યુધિષ્ઠિર : ભાઈ

શ્વાન, ચાલ.

યમદેવ : શ્વાન ક્યાં છે? છું હું એકમાત્ર અહીં,

માર્ગ આખે ધર્મફોર્યાં પગલાં સૂંઘતો ચાલ્યો

આવું છું, ત્યારે મારા જ સ્વર્ગમાં પ્રવેશવાનો

પામું છું નવાધિકાર કો દીધેલો પુણ્યાળુએ.

મસુરી, ૧૭/૧૯-પ-૧૯૬૪ (મહાપ્રસ્થાન)

yudhishthir ha himadri he! bhawya taran shikhrothi bhawytar,

uchchatar, shubhrtar charitrylakshmi waDe je,

kyan chhe te sau purushoman purushottam, prabuddh?

kyan chhe te mahamnishi? kyan chhe krishn?

anya sauh krishn?krishn!

paDgha ha krishn!!

yudhishthir ha kewa krishn hwe?

arjun ha krishn hwe antaryami

krishnlukhun jiwan je, e ja mrityu

sahdew ha mrityuyatri,

chalo, jyeshthbandhu puthe, himshayya mrityushili

prtiksha kari chhe rahi

bheem ha kon, koi paDyun? thayo

shano aa awaj?

yudhishthir ha are panchali!

bheem ha thaki gai ke?

unchki laun aa skandhe? nathi are uchlati

yudhishthir ha bheem, lakshagrihe thaki janeta samet chaar

bandhune upaDi doDyo bhonyre tun ekeshwase,

hato eye samay, aa samay chhe judo, bhaar

swa karmno uthawine chali shake e ja aaje

ghanun tare mate utho, panchali, yatra chhe shesh

draupadi hashe te tamare mate, mari to aa puri thai

tamari ankhoni ami chhaya niche pancheyni

widay aapo ane lo jiwanman pidhun payun

smran tenun kari lo agnija hun hati kyare

kyare agnijihwali, ne tapt wen shewan paDyan

hashe dharmrajneye, kshama teni aapo ane

panchena jiwanman hun praweshi, purushawro,

te purwe hata prawasi tem haweye prawas

age chalawo tamaro

sahdew ha panch anglio jewa

hata panchey panDaw;

wali je mukki te kintu

draupdina prbhawthi

yudhishthir ha hwe ame agnihin samidh sha jagyagye

arjun ha krishne tajya, tajya hwe, krishna, tenye!

draupadi ha taji shake

koi kone, jene are ek war swikaryun ho

haiyaye snehabhisheke?

yudhishthir ha koDabhri swyanwre

ashachhalkati nari yauwnollasini wadhu

hati tun shi arjunni paDkhe ubheli, aho

addbhut te chitr maran netroni samaksh sada

ayurmarge tarwaryan karyun chhe te koD tara

chhundya ame, mata tana wachananimitte panch

pati sthapi tare mate

draupadi ha bhuli jao gat badhun

swyanwarasbhaman jo karnne anyay thayo

hoy, to te bhuli jawo ghate, jo bhuli shakay

yudhishthir ha banneyman mata kuntino ja dop

draupadi ha bas karo,

arjunni janetano dosh kasho haiye mare

nahin wase mata tano wisham je dharm,mane

gam na kashiy teni nathi mata, chhun hun matr

patni chhun hun sadabhukhi agnijwala urdhwshikh

manini, pancheye tame wiwidh paurushansh

waDe tarpi, dhanyata e maha chirtarthta e

mari hwe ahinyan aa himapthariman jwala

shami wirmi e jawa kare panch nath mara,

wandna antim kare tamone tamari

yudhishthir ha panche

tani anugamini je sadani te aaj aam

pancheyni aagal thai!

arjun ha krishna!

bijao ha krishna!

yudhishthir ha trishna mein shun

girimukhe pratidhwani thato sunyo? sansarni

trishanun teewr swarup hati e nari, wilin

ayushykartawya purun kari te thai, swarup

alaukik abhanun je hatun enun, te to sada

amartya chhe, aapne jo pami shakya

bheem ha maharaj,

dharmaraj,panchalini sau pratham ayurjyot

bujhi shene ?

yudhishthir ha kahun? shun tun jirwi shakish satya?

panchman arjun prati hato pakshapat teno

lai wadhu aawya yajmanagrihe, mata bolyan

‘whenchine bhogwo,’ tyare badha bhaionan mukhe

manmthe walowyan haiyan tani rekha phari wali

joi, meinye mathe shabd chaDhawyo janeta tano

draupdinun anokhun aa dampatya je khilyun teman

sahj jo Dhali jatun uchhli jatun hrday

dhananjay prati enun, eman shi ashcharya wat?

arjun ha ashcharya to e ja watanun ke panch pati chhatan

manininun man purun kadach na sachwayun

sabhaman katuk wen wadyo hato karn ‘panch

patiye tun anatha chhe, panchali,’ sache ja, khari

kasotiwela aawi tyan krishn te dwarka wasi

matr eni whare dhaya kewun chhe akal are

manawjiwan, kewan akal chhe purush ne

nari! krishnne shun koi ek nari shake pami?

krishnane purush ek athwa?

yudhishthir ha bharte joi

nari to gandhari, nari draupadi; ne banneynan

jiwan kewan wikshipt, wisham, wishirn, are

kyarek to nisar shan bhase bheem sada rahyo

tatpar samarwane apmano draupdinan

kintu hiDimbano thaya pachhi ja e eno thayo

ane aa arjun kamya dhanurdhar war eno

wanwase gayo warsh bar, tyare desh tane

khune khune prnay ne parinay lila eni

wistri subhadra lai pharyo pachho boli hati

panchali tyan netr kari wispharit jari ha aa shun,

arjun? bharani ek ganth pare biji walo,

pheli tyan shithil thawani te thawani ja are,

biji e nhoti, hati e ketlami, janti na

ane gayo wanwase arjun te hun nimitte!

shastrshalaman hun wasyo panchali samet, mara

krme, na ko anya bandhu rahniwasman jai

shake bar warshno te deshawto pame toy

brahmanna rakshnarthe shastr lewa prweshyo ne

pamyo kiriti aranywas matsywedh jeh

karnaro tene are draupdiwiyog, aa hun

jenun kain na parakram te sukhe panchali sathe

wasun te arthe? samragyi bani, bethi sinhasne

mari joDe, rajmata tanun bhagya pami nahin

agadhakrun mahanarinun jiwan khare

bheem, ek punyrekha ujli tun joi shake?

panchapatimanthi koi ekna Dhalya pachhi te

mrityu pami hot e tun wichar sankhi shake ke ?

bheem ha namostu dewi

badha ha namostu

sahdew ha tamne maray

bheem ha are,

kon paDyun? sahdew?

yudhishthir ha madrey? na, na, mane lo

kaunteyne phelo

sahdew ha phelo panchali pachhi to hun ja

houn e uchit thashe jiwanman drishti same

joto eni wimanna aspasht hun, ne mook raheto

thatun na kani ja hunthi mrityuman hun sath apun

phelo ene jay ho, he bandhuwro, jiwanno

mrityukhole chhoDi mane amne padharo chare

age mara gyan tane mukhe je lagel talun

maunanun te mrityune na bharrup hashe, hatun

jiwtejiwat mare e ja to ha swayan mrityu

bandhuwro jayjay!

badha ha jayjay bandhu!

bheem ha shane,

maharaj, sahdew jiwan chhoDine chalyo

madrino laDilo jani wan jatan kuntimaye

sambhal jeni lewani kareli wishesh agya?

yudhishthir ha pote moto jaan chhe e abhiman hatun ene

bheem ha hatoy kharo ja ne ?

yudhishthir ha han, hatoye kharo ne nato

shakto bhawishya wanchi, wanchto ne manman ja

gunchwaDa satat e anubhwi raheto, koi

puchhe na tyan sudhi shabd ek na e boli shake;

puchhyethi bole toye kain bhawi je aphar phare?

janpan hatun ene; shanpan ruDun ethi,

je sahsa agantuk upadhiomanthi marg

kori kaDhe, krishn jem shanpan winanun je

janpan, shap e to aapno aa sahdew

bhitarthi koratoto shapthi e, janapna

tana anchlani hethe

bheem ha dhab awaj phari thayo

paDyun shun ko ?

arjun ha nakul

yudhishthir ha ha,joDiyo e bandhu shene

door rahe jhajho sahdew thaki?

nakul ha janun chhun hun

sahdew jetloye khapno hun nhoto kadi,

bharatna mahayuddhe arpan nathi kain marun

ewun,kintu janakule jiwawun wartawun rahewun

kewi rite teno kain mein pratyaksh padarthpath

apyo chhe kharo aa kshne ksheen pranshakti thaye

paDyo hun Dhali awash asubhag je prkare

nathi te gamyun mane kain mrityu same amartya te

jiwansaundarya tano jayajaykar boli

magun hun widayah jayjay bandhuwro!

trne ha jay

bandhu!

bheem ha maharaj, kem tame jene yakshpashn

welaye jiwaDyo phelo,nakul te roop roop

no ambar grsi lidho hime? kem roop eh

antim namashesh thai gayun?

yudhishthir ha bandhu bheem,

nakulna dehrupgarwno na par hato

bheem ha bharatman hato wadhu rupawan koi!

yudhishthir ha bhala

krishn dwaipayan wyas kinchite joya rupala?

mata ambikaye minchi ankho ne ambalika to

phikki thai gai lohi uDi gaya sami – bheem,

roop tun shaman shodhe chhe? roop rupna ambar

krishn dwaipayan mahin ullasya, ke ullasyata

krishn wasudew mahin, jeni to antarbahya

murat hati ja ruplawanyasbhar are

nakulni sukumar kaladrishti, rasaruchi,

saundarya abhiniwesh, chittana ne karm tana

khamirni unpe sau warwan bani jatan e

nakulna roop pare ketlik wari gai

krishna, e ja jone? bheem, nakulni karunta

e ja ke e lobhaine bahya saundarythi rahyo

rijhi, na antsaundarya khilawwa akarshayo

bheem ha sho dhubako karmo aa ?

yudhishthir ha arjun ha dharashayi

thayo! bheem,arjun je hathpag aapna – sau

panDwona pirwar brihatno stambh jeh

arjun ha hato krishnanun karan, udyat bahu hun hato

diwytano krishn jatan ganDiwdharine luntyo

kabe swyanwarkale antarman puchhyuntun mein ha

krishn, kaho, aa karyman shay shi tamari hashe ?

antaryami tyan to bolya ha pallaman rakhi dharan

ubha rahewun,chakrata matsyani paniman chhaya

joi ene windhawun, e sarw kain tare ja par

paDwanun krishn tyare, tamari shi shay hashe?

wadya antaryami ha kahun? hun to matr nichenun aa

pani na Dholay teni rakhish, arjun, bhaal

te dithi aa hridayne anholyun rakhi, teman

lakshyni chhabi surekh swachchh jhilwa mathyo chhun,

chhun matr krishn karan toye pitamahno chhun

ghatak, shikhanDi othe rahi shar warshnar

weer! wira karnno chhun pranghat karnaro

rathchakr prithwigrasyun kaDhta maharthino

jyeshth he bandhuo, bheem maharaj yudhishthir,

krishnni ankhe jo rahyo dekhto, wisarya yadi

tamone, kshama karo he bandhuwro jayjay!

banne ha jayjay bandhushreshth

bheem ha maharaj, khawa dhay

himadrini bhekhDo aa karmi, sunay matr

shwasochchhwasno awaj ane puthe aawta aa

snehlubdh shwan tani hamph kero, dharmaraj,

arjun shen paDyo?

yudhishthir ha bhai, bheem, kahun tane satya?

ganDiwdhanwaye kahyun, ek dinman hun shatru

samastne bhasmasat kari daun kintu na e

shakya banyun enathi, ne khapyo khota shurmani

mahin e hatun ene ke dhanurdhar ko na hun sho

bheem ha ene nahi, mane ane tamne ne saune nhotun?

bharatman apratim dhanurdhari dhananjay

hato bijo thashe tyare – enesto wishwase tame

mahayuddh kheDyun, marun bal chhe atul bhale,

arjunni shaktini samaksh e chhe trintole

yudhishthir ha nathi mari na eman, tun aatlo wihwal shane

thay writha? nahi ahin ranakshetr tani rudr

shaurybharyan karya tani Damrio, ahin to chhe

shant swachchh awikamp bharatni ur guha

kalnan na map ahin, map chhe ananttanan

e mape sau mapwani aawi wel arjunni

wirata amap hati narayanaskha hato

nar eh krishn tana awtarkarya tani

dhura ene hati wahewani gita prbodhti

wela krishne priyoऽsi mae wachan amogh kahyun

tene patr hato e tun bhare isht chhe mane e

krishne kahyun sachchun bheem, ten wicharyun kadiy, shen

krishnni pasandgino kalash kiriti pare

Dhalyo? na ke balman tun arjunthi ochho hato,

buddhiman, wakpatawman, dakshtaman, rajynay,

gyan, widhi, shastr, dharmwritti ne wigyan aadi

pratyekman arjunthi na ke koi jay chaDhi

bharatman nahi chhatan krishnni to aankh thari

kiriti pare ja krishn hata dharmapran, dharm

arthe kshnekshan arpnara hata dharmaraj

kahi jene chaDhawyo’to sinhasne tame saue,

tene krishne karyo nahi pasand swkarya mate

dharmna mulyne sthapyun sinhasne, tadarthe hun

patr hato kadachit re dharm chalna artheni

karyjhanjha, judi ja chhe wat e to suwarn je

shuddh, tena alankar ghaDi nathi shakata, jo

bhel jari hoy to te shakya bane athwa to

manwimatrne dewa sadhiyaro diwyashakti

asamanya chhoDi kare pasand samanya wyakti

madhymadhikari hato arjun, e na maryada

kintu shakti bani eni kintu adhikar eno

wajr samo driDhmul jamyo hato krishn haiye

dhanurdhar widya wishe karn utre na uno,

kintu enun mukh hatun dharm bhani satat e

kon kahi shake? hatun arjunanun nirantar,

e hato shashwat adhikar krishnaprem pare

eno ane toye kewi wiDambna! nar banyo

wyanDal wiratapure mahayuddh tano mobhi

bharajhlo maharathi hato pote, yuddh chhellun

nirnayak je, tathapi, duryodhan tano ant

lawnarun, te to jityo tun ja, na ke dhananjay

draupdino pamnar draupdini manaraksha

mahin dipi shakyo nahi, tara jewo; wadh pamyo

eno abhimanyu kewo! ane e kishorwir

tanun wer lewa, dewa shiksha balghatakne

jayadrathne prtigya kari betho arjun tyan

manD bachyo pote, kaho, krishn chamatkarthi ja

wiragatha kiritini karunamishrit puri

bheem ha dharmaraj, bhai, jhalo hath, aa hun paDyo

yudhishthir ha bheem

dharm jhalnar chhe hwe to hath aapna sau

tano

bheem ha maharaj, thai anuchar aap puthe

chalwanun punya marun shene khutyun?

yudhishthir ha wrikodar,

khaudhro hato tun, ne parwa tun anya tani

rakhto na wriddh putrhin dhritrashtrneye

hatun sambhlawyun tenh aa Doso khai khutaDto

gandhari ne kunti sathe aranya e jai wasya

bheem ha bhulya, bhai, yuddhangne ognisma prbhate

mane bhetwana same lohmurti mari dweshi

duryodhne wyayamarthe shibire rakheli krishne

serwi didhi na hot, to wriddhe puro ja karyo

hot mane so putrona ghatakne na hun janun

dharm tani jhini wato, krishnni kala prmanun

puri naw, dharm ek ha kutumbne sanrakshawun

kala ek ha widweshine Darwo widarwo ne

eman jat ghasi dewi sthulata je dushan te

bhushan bani mare to draupadi jewi dewine

rijhawwaman ghani te khap lagi

yudhishthir ha bheem,tari

gadani chhayaman ame surakshit wasya, maha

wijayni gada tari narmedh yojnara

jarasandh sama attayine widarnari

gada e ja kritaghn na mane tun lekhish, weer

kintu rakt dushasan tanun ushn pinaraman

prakritini pashutano ansh hashe ketlo to

sabal? chhe ashcharya to e ja watanun ke agni

tattw sami panchaline taw prithwi tattw prati

akarshan hatun shunya! yuyutsa te banneyne

joDnar wastu hati kamuk kichak mooDh

ne jangha batawnar duryodhan, kesh ane

ek wastra khenchnar dusht dushasan, hani

trneyne, kari ten prasann panchali priyane,

ane kain anek rite, hriday jenun to sada

sahj Dhalyun kiriti prati bhagya wishe tara

rahi mahawijyoni sthultani kadrupta

kshama, bandhu, mukhman ten anglan nakhi bolawyun

ethi aa hun boli gayo, tara ayushyni jeh

karunta te mariy chhe ja to he priy bandhu,

jayjay!

bheem ha jayjay motabhai!

yudhishthir ha himadri hai,

shun dharyun chhe? kyan chhe mari mrityushayya bichhawi te

batawo, na bandhuo ne patnithi widur thawa

chahun himshubhr mrityu pancheyne malyun tewun

maney arpo, atithi aawyo chhun mrityuwishala

angne tamare, jyan na jiwananun chihn eke

awaj ha param jiwan tane dware ubha chho, sadehe

swargbhumiman padharo, thao aa rathe aruDh,

yudhishthir dharmamurti!

yudhishthir ha chaal, bhai shwan, aaw

rathman le sthan, thakyo hasheye kewok chali

awaj ha rajan, na rathe te besi apawitr shake pashu!

nathi ene mate swargadwar khullan

yudhishthir ha kon chho aa

swargloke manaw ne pashu tano bhed jota?

swargadwar bhale rahe bandh sada mare mate,

khullan jo na hoy te aa shwan kaje chalya ame

hastinapurethi dai widay sau jansangh

wishalne, tyare matr akaran snehsutre

bandhayelo khenchai aa aawyo shwan puthe puthe,

manaw ne pashuni je ayut warshothi maitri

wiksi rahi tena ko amogh pratik samo

tene tarchhoDwanun khenar ho bhale indr

howa swayan dharm, nathi bannar e kadapi

marathi

awaj ha he yudhishthir, panchali ne sahdew,

nakul, arjun, bheem himshayya wishe raheshe

shwanno sho moh ewo tamone ke ena wina

swikaro na swargman prawesh

yudhishthir ha jenun jewun punya

Dhalyan patni bandhu wachche, kintu shwanno ne maro

saman chhe adhikar, swargadwareye shun are

bhed prani prani wachche, narak wirchi deto

jeh badhe? swarg, to, aa swarg nathi

awaj ha yudhishthir,

jo e nahi hoy swarg, toy punya paglan aa

tamaran paDyethi thashe awashya kari ja swarg

chalo, karun chhun swagat yamdew tamarun hun,

indr rath sajj lai jawa chhe aa ubho

yudhishthir ha bhai

shwan, chaal

yamdew ha shwan kyan chhe? chhun hun ekmatr ahin,

marg aakhe dharmphoryan paglan sunghto chalyo

awun chhun, tyare mara ja swargman prweshwano

pamun chhun nawadhikar ko didhelo punyalue

masuri, 17/19 pa 1964 (mahaprasthan)

yudhishthir ha himadri he! bhawya taran shikhrothi bhawytar,

uchchatar, shubhrtar charitrylakshmi waDe je,

kyan chhe te sau purushoman purushottam, prabuddh?

kyan chhe te mahamnishi? kyan chhe krishn?

anya sauh krishn?krishn!

paDgha ha krishn!!

yudhishthir ha kewa krishn hwe?

arjun ha krishn hwe antaryami

krishnlukhun jiwan je, e ja mrityu

sahdew ha mrityuyatri,

chalo, jyeshthbandhu puthe, himshayya mrityushili

prtiksha kari chhe rahi

bheem ha kon, koi paDyun? thayo

shano aa awaj?

yudhishthir ha are panchali!

bheem ha thaki gai ke?

unchki laun aa skandhe? nathi are uchlati

yudhishthir ha bheem, lakshagrihe thaki janeta samet chaar

bandhune upaDi doDyo bhonyre tun ekeshwase,

hato eye samay, aa samay chhe judo, bhaar

swa karmno uthawine chali shake e ja aaje

ghanun tare mate utho, panchali, yatra chhe shesh

draupadi hashe te tamare mate, mari to aa puri thai

tamari ankhoni ami chhaya niche pancheyni

widay aapo ane lo jiwanman pidhun payun

smran tenun kari lo agnija hun hati kyare

kyare agnijihwali, ne tapt wen shewan paDyan

hashe dharmrajneye, kshama teni aapo ane

panchena jiwanman hun praweshi, purushawro,

te purwe hata prawasi tem haweye prawas

age chalawo tamaro

sahdew ha panch anglio jewa

hata panchey panDaw;

wali je mukki te kintu

draupdina prbhawthi

yudhishthir ha hwe ame agnihin samidh sha jagyagye

arjun ha krishne tajya, tajya hwe, krishna, tenye!

draupadi ha taji shake

koi kone, jene are ek war swikaryun ho

haiyaye snehabhisheke?

yudhishthir ha koDabhri swyanwre

ashachhalkati nari yauwnollasini wadhu

hati tun shi arjunni paDkhe ubheli, aho

addbhut te chitr maran netroni samaksh sada

ayurmarge tarwaryan karyun chhe te koD tara

chhundya ame, mata tana wachananimitte panch

pati sthapi tare mate

draupadi ha bhuli jao gat badhun

swyanwarasbhaman jo karnne anyay thayo

hoy, to te bhuli jawo ghate, jo bhuli shakay

yudhishthir ha banneyman mata kuntino ja dop

draupadi ha bas karo,

arjunni janetano dosh kasho haiye mare

nahin wase mata tano wisham je dharm,mane

gam na kashiy teni nathi mata, chhun hun matr

patni chhun hun sadabhukhi agnijwala urdhwshikh

manini, pancheye tame wiwidh paurushansh

waDe tarpi, dhanyata e maha chirtarthta e

mari hwe ahinyan aa himapthariman jwala

shami wirmi e jawa kare panch nath mara,

wandna antim kare tamone tamari

yudhishthir ha panche

tani anugamini je sadani te aaj aam

pancheyni aagal thai!

arjun ha krishna!

bijao ha krishna!

yudhishthir ha trishna mein shun

girimukhe pratidhwani thato sunyo? sansarni

trishanun teewr swarup hati e nari, wilin

ayushykartawya purun kari te thai, swarup

alaukik abhanun je hatun enun, te to sada

amartya chhe, aapne jo pami shakya

bheem ha maharaj,

dharmaraj,panchalini sau pratham ayurjyot

bujhi shene ?

yudhishthir ha kahun? shun tun jirwi shakish satya?

panchman arjun prati hato pakshapat teno

lai wadhu aawya yajmanagrihe, mata bolyan

‘whenchine bhogwo,’ tyare badha bhaionan mukhe

manmthe walowyan haiyan tani rekha phari wali

joi, meinye mathe shabd chaDhawyo janeta tano

draupdinun anokhun aa dampatya je khilyun teman

sahj jo Dhali jatun uchhli jatun hrday

dhananjay prati enun, eman shi ashcharya wat?

arjun ha ashcharya to e ja watanun ke panch pati chhatan

manininun man purun kadach na sachwayun

sabhaman katuk wen wadyo hato karn ‘panch

patiye tun anatha chhe, panchali,’ sache ja, khari

kasotiwela aawi tyan krishn te dwarka wasi

matr eni whare dhaya kewun chhe akal are

manawjiwan, kewan akal chhe purush ne

nari! krishnne shun koi ek nari shake pami?

krishnane purush ek athwa?

yudhishthir ha bharte joi

nari to gandhari, nari draupadi; ne banneynan

jiwan kewan wikshipt, wisham, wishirn, are

kyarek to nisar shan bhase bheem sada rahyo

tatpar samarwane apmano draupdinan

kintu hiDimbano thaya pachhi ja e eno thayo

ane aa arjun kamya dhanurdhar war eno

wanwase gayo warsh bar, tyare desh tane

khune khune prnay ne parinay lila eni

wistri subhadra lai pharyo pachho boli hati

panchali tyan netr kari wispharit jari ha aa shun,

arjun? bharani ek ganth pare biji walo,

pheli tyan shithil thawani te thawani ja are,

biji e nhoti, hati e ketlami, janti na

ane gayo wanwase arjun te hun nimitte!

shastrshalaman hun wasyo panchali samet, mara

krme, na ko anya bandhu rahniwasman jai

shake bar warshno te deshawto pame toy

brahmanna rakshnarthe shastr lewa prweshyo ne

pamyo kiriti aranywas matsywedh jeh

karnaro tene are draupdiwiyog, aa hun

jenun kain na parakram te sukhe panchali sathe

wasun te arthe? samragyi bani, bethi sinhasne

mari joDe, rajmata tanun bhagya pami nahin

agadhakrun mahanarinun jiwan khare

bheem, ek punyrekha ujli tun joi shake?

panchapatimanthi koi ekna Dhalya pachhi te

mrityu pami hot e tun wichar sankhi shake ke ?

bheem ha namostu dewi

badha ha namostu

sahdew ha tamne maray

bheem ha are,

kon paDyun? sahdew?

yudhishthir ha madrey? na, na, mane lo

kaunteyne phelo

sahdew ha phelo panchali pachhi to hun ja

houn e uchit thashe jiwanman drishti same

joto eni wimanna aspasht hun, ne mook raheto

thatun na kani ja hunthi mrityuman hun sath apun

phelo ene jay ho, he bandhuwro, jiwanno

mrityukhole chhoDi mane amne padharo chare

age mara gyan tane mukhe je lagel talun

maunanun te mrityune na bharrup hashe, hatun

jiwtejiwat mare e ja to ha swayan mrityu

bandhuwro jayjay!

badha ha jayjay bandhu!

bheem ha shane,

maharaj, sahdew jiwan chhoDine chalyo

madrino laDilo jani wan jatan kuntimaye

sambhal jeni lewani kareli wishesh agya?

yudhishthir ha pote moto jaan chhe e abhiman hatun ene

bheem ha hatoy kharo ja ne ?

yudhishthir ha han, hatoye kharo ne nato

shakto bhawishya wanchi, wanchto ne manman ja

gunchwaDa satat e anubhwi raheto, koi

puchhe na tyan sudhi shabd ek na e boli shake;

puchhyethi bole toye kain bhawi je aphar phare?

janpan hatun ene; shanpan ruDun ethi,

je sahsa agantuk upadhiomanthi marg

kori kaDhe, krishn jem shanpan winanun je

janpan, shap e to aapno aa sahdew

bhitarthi koratoto shapthi e, janapna

tana anchlani hethe

bheem ha dhab awaj phari thayo

paDyun shun ko ?

arjun ha nakul

yudhishthir ha ha,joDiyo e bandhu shene

door rahe jhajho sahdew thaki?

nakul ha janun chhun hun

sahdew jetloye khapno hun nhoto kadi,

bharatna mahayuddhe arpan nathi kain marun

ewun,kintu janakule jiwawun wartawun rahewun

kewi rite teno kain mein pratyaksh padarthpath

apyo chhe kharo aa kshne ksheen pranshakti thaye

paDyo hun Dhali awash asubhag je prkare

nathi te gamyun mane kain mrityu same amartya te

jiwansaundarya tano jayajaykar boli

magun hun widayah jayjay bandhuwro!

trne ha jay

bandhu!

bheem ha maharaj, kem tame jene yakshpashn

welaye jiwaDyo phelo,nakul te roop roop

no ambar grsi lidho hime? kem roop eh

antim namashesh thai gayun?

yudhishthir ha bandhu bheem,

nakulna dehrupgarwno na par hato

bheem ha bharatman hato wadhu rupawan koi!

yudhishthir ha bhala

krishn dwaipayan wyas kinchite joya rupala?

mata ambikaye minchi ankho ne ambalika to

phikki thai gai lohi uDi gaya sami – bheem,

roop tun shaman shodhe chhe? roop rupna ambar

krishn dwaipayan mahin ullasya, ke ullasyata

krishn wasudew mahin, jeni to antarbahya

murat hati ja ruplawanyasbhar are

nakulni sukumar kaladrishti, rasaruchi,

saundarya abhiniwesh, chittana ne karm tana

khamirni unpe sau warwan bani jatan e

nakulna roop pare ketlik wari gai

krishna, e ja jone? bheem, nakulni karunta

e ja ke e lobhaine bahya saundarythi rahyo

rijhi, na antsaundarya khilawwa akarshayo

bheem ha sho dhubako karmo aa ?

yudhishthir ha arjun ha dharashayi

thayo! bheem,arjun je hathpag aapna – sau

panDwona pirwar brihatno stambh jeh

arjun ha hato krishnanun karan, udyat bahu hun hato

diwytano krishn jatan ganDiwdharine luntyo

kabe swyanwarkale antarman puchhyuntun mein ha

krishn, kaho, aa karyman shay shi tamari hashe ?

antaryami tyan to bolya ha pallaman rakhi dharan

ubha rahewun,chakrata matsyani paniman chhaya

joi ene windhawun, e sarw kain tare ja par

paDwanun krishn tyare, tamari shi shay hashe?

wadya antaryami ha kahun? hun to matr nichenun aa

pani na Dholay teni rakhish, arjun, bhaal

te dithi aa hridayne anholyun rakhi, teman

lakshyni chhabi surekh swachchh jhilwa mathyo chhun,

chhun matr krishn karan toye pitamahno chhun

ghatak, shikhanDi othe rahi shar warshnar

weer! wira karnno chhun pranghat karnaro

rathchakr prithwigrasyun kaDhta maharthino

jyeshth he bandhuo, bheem maharaj yudhishthir,

krishnni ankhe jo rahyo dekhto, wisarya yadi

tamone, kshama karo he bandhuwro jayjay!

banne ha jayjay bandhushreshth

bheem ha maharaj, khawa dhay

himadrini bhekhDo aa karmi, sunay matr

shwasochchhwasno awaj ane puthe aawta aa

snehlubdh shwan tani hamph kero, dharmaraj,

arjun shen paDyo?

yudhishthir ha bhai, bheem, kahun tane satya?

ganDiwdhanwaye kahyun, ek dinman hun shatru

samastne bhasmasat kari daun kintu na e

shakya banyun enathi, ne khapyo khota shurmani

mahin e hatun ene ke dhanurdhar ko na hun sho

bheem ha ene nahi, mane ane tamne ne saune nhotun?

bharatman apratim dhanurdhari dhananjay

hato bijo thashe tyare – enesto wishwase tame

mahayuddh kheDyun, marun bal chhe atul bhale,

arjunni shaktini samaksh e chhe trintole

yudhishthir ha nathi mari na eman, tun aatlo wihwal shane

thay writha? nahi ahin ranakshetr tani rudr

shaurybharyan karya tani Damrio, ahin to chhe

shant swachchh awikamp bharatni ur guha

kalnan na map ahin, map chhe ananttanan

e mape sau mapwani aawi wel arjunni

wirata amap hati narayanaskha hato

nar eh krishn tana awtarkarya tani

dhura ene hati wahewani gita prbodhti

wela krishne priyoऽsi mae wachan amogh kahyun

tene patr hato e tun bhare isht chhe mane e

krishne kahyun sachchun bheem, ten wicharyun kadiy, shen

krishnni pasandgino kalash kiriti pare

Dhalyo? na ke balman tun arjunthi ochho hato,

buddhiman, wakpatawman, dakshtaman, rajynay,

gyan, widhi, shastr, dharmwritti ne wigyan aadi

pratyekman arjunthi na ke koi jay chaDhi

bharatman nahi chhatan krishnni to aankh thari

kiriti pare ja krishn hata dharmapran, dharm

arthe kshnekshan arpnara hata dharmaraj

kahi jene chaDhawyo’to sinhasne tame saue,

tene krishne karyo nahi pasand swkarya mate

dharmna mulyne sthapyun sinhasne, tadarthe hun

patr hato kadachit re dharm chalna artheni

karyjhanjha, judi ja chhe wat e to suwarn je

shuddh, tena alankar ghaDi nathi shakata, jo

bhel jari hoy to te shakya bane athwa to

manwimatrne dewa sadhiyaro diwyashakti

asamanya chhoDi kare pasand samanya wyakti

madhymadhikari hato arjun, e na maryada

kintu shakti bani eni kintu adhikar eno

wajr samo driDhmul jamyo hato krishn haiye

dhanurdhar widya wishe karn utre na uno,

kintu enun mukh hatun dharm bhani satat e

kon kahi shake? hatun arjunanun nirantar,

e hato shashwat adhikar krishnaprem pare

eno ane toye kewi wiDambna! nar banyo

wyanDal wiratapure mahayuddh tano mobhi

bharajhlo maharathi hato pote, yuddh chhellun

nirnayak je, tathapi, duryodhan tano ant

lawnarun, te to jityo tun ja, na ke dhananjay

draupdino pamnar draupdini manaraksha

mahin dipi shakyo nahi, tara jewo; wadh pamyo

eno abhimanyu kewo! ane e kishorwir

tanun wer lewa, dewa shiksha balghatakne

jayadrathne prtigya kari betho arjun tyan

manD bachyo pote, kaho, krishn chamatkarthi ja

wiragatha kiritini karunamishrit puri

bheem ha dharmaraj, bhai, jhalo hath, aa hun paDyo

yudhishthir ha bheem

dharm jhalnar chhe hwe to hath aapna sau

tano

bheem ha maharaj, thai anuchar aap puthe

chalwanun punya marun shene khutyun?

yudhishthir ha wrikodar,

khaudhro hato tun, ne parwa tun anya tani

rakhto na wriddh putrhin dhritrashtrneye

hatun sambhlawyun tenh aa Doso khai khutaDto

gandhari ne kunti sathe aranya e jai wasya

bheem ha bhulya, bhai, yuddhangne ognisma prbhate

mane bhetwana same lohmurti mari dweshi

duryodhne wyayamarthe shibire rakheli krishne

serwi didhi na hot, to wriddhe puro ja karyo

hot mane so putrona ghatakne na hun janun

dharm tani jhini wato, krishnni kala prmanun

puri naw, dharm ek ha kutumbne sanrakshawun

kala ek ha widweshine Darwo widarwo ne

eman jat ghasi dewi sthulata je dushan te

bhushan bani mare to draupadi jewi dewine

rijhawwaman ghani te khap lagi

yudhishthir ha bheem,tari

gadani chhayaman ame surakshit wasya, maha

wijayni gada tari narmedh yojnara

jarasandh sama attayine widarnari

gada e ja kritaghn na mane tun lekhish, weer

kintu rakt dushasan tanun ushn pinaraman

prakritini pashutano ansh hashe ketlo to

sabal? chhe ashcharya to e ja watanun ke agni

tattw sami panchaline taw prithwi tattw prati

akarshan hatun shunya! yuyutsa te banneyne

joDnar wastu hati kamuk kichak mooDh

ne jangha batawnar duryodhan, kesh ane

ek wastra khenchnar dusht dushasan, hani

trneyne, kari ten prasann panchali priyane,

ane kain anek rite, hriday jenun to sada

sahj Dhalyun kiriti prati bhagya wishe tara

rahi mahawijyoni sthultani kadrupta

kshama, bandhu, mukhman ten anglan nakhi bolawyun

ethi aa hun boli gayo, tara ayushyni jeh

karunta te mariy chhe ja to he priy bandhu,

jayjay!

bheem ha jayjay motabhai!

yudhishthir ha himadri hai,

shun dharyun chhe? kyan chhe mari mrityushayya bichhawi te

batawo, na bandhuo ne patnithi widur thawa

chahun himshubhr mrityu pancheyne malyun tewun

maney arpo, atithi aawyo chhun mrityuwishala

angne tamare, jyan na jiwananun chihn eke

awaj ha param jiwan tane dware ubha chho, sadehe

swargbhumiman padharo, thao aa rathe aruDh,

yudhishthir dharmamurti!

yudhishthir ha chaal, bhai shwan, aaw

rathman le sthan, thakyo hasheye kewok chali

awaj ha rajan, na rathe te besi apawitr shake pashu!

nathi ene mate swargadwar khullan

yudhishthir ha kon chho aa

swargloke manaw ne pashu tano bhed jota?

swargadwar bhale rahe bandh sada mare mate,

khullan jo na hoy te aa shwan kaje chalya ame

hastinapurethi dai widay sau jansangh

wishalne, tyare matr akaran snehsutre

bandhayelo khenchai aa aawyo shwan puthe puthe,

manaw ne pashuni je ayut warshothi maitri