અહીં વહી રહી હવામહીં અનન્ય વાસ,

એક તો લઈ જુઓ જરીક શ્વાસ!

અનન્ય કે અજાણ ડૅન્ટિને ન'તી, હતી ન પારકી,

હતો પ્રવાસ એહનો ય તે (સુભાગ્યવંત) નારકી.

અહીં ન હૉસ્પિટલ, ન સ્લૉટર હાઉસ, ને વળી નથી સ્મશાન,

તે છતાં અહીં હવા છ ઉષ્ણ, મ્લાન.

ખીલતાં અહીં ન ફૂલ,

એટલે જ તો કદીક એમનાં પ્રદર્શનો

ભરાય, એકસાથે ફાલ જ્યાં સમગ્ર વર્ષનો;

છતાં ય મોસમો બધી કળાય છે, ન થાય ભૂલ,

ફૂલથી નહીં, ન શીત-લૂ થકી,

પરંતુ સ્મૉલપૉક્સ, ટાઇફૉઇડ, ફ્લૂ થકી.

ઊગ્યાં છ એમ તો અહીં ય (ભૂલથી જ?) જૂજ વૃક્ષ,

વ્યર્થ? ને વિચિત્ર? ના, કદાચ એ જ એક આશ

કે હજી થયો ન સર્વનાશ;

કિન્તુ સર્વ સંગનો સુયોગ લાધતાં વિરૂપ, રુક્ષ,

શૂન્ય મ્હેફિલો સમાં, જહીં ન ગુંજતાં વસંતના સ્વરે

વિહંગવાદકો (અહીં કશું ન મુક્ત, સૌ વસે છ ચીડિયાઘરે);

સદા ય નિઃસહાય ને લજાય કિંતુ ક્યાં લપાય?

એમને મળ્યા નહીં મનુષ્ય જેમ પાય,

જો મળ્યા જ હોત, ક્યારનાં થયાં ન હોત ચાલતાં?

શિલાસિમેન્ટલોહકાચકાંકરેટ પાસ વામણાં, વિશેષ સાલતાં.

અહીં જનાવરો કરે ન આવજાવ એમ સ્પષ્ટ છે નિયમ,

અપાર એમની ભણી સહાનુભૂતિ, સ્નેહ; ઝૂ રચ્યું, રચ્યું છ મ્યૂઝિયમ

છતાં અહીં વહી રહી હવામહીં અનન્ય વાસ!

આ હવા નથી, અગણ્ય આ નિસાસ,

જે અહીં તહીં સદા ભમે, નભે ન નિર્ગમે,

ગ્રસે વિશાલ જાલ ટ્રામના અનેક તારની, કદી ય ના શમે.

નિસાસ? હા, અસંખ્ય લોકના નિસાસ માત્ર,

સાથ તીવ્ર આર્તિના સ્વરો નહીં, ન ચીસ કે ન બૂમ,

જે બધું સુણ્યું હતું જ જ્યેષ્ઠ પાંડવે,

સુણાય એવું ના કશું ય આ અનન્ય તાંડવે;

અવાક વાહનો ય મૌન હ્યાં વિરાટરૂપ; શીતશાંત સર્વ ગાત્ર

ગ્રીષ્મમાં ય, સ્વેદસિક્ત; અગ્નિ ના છતાં ય ધૂમ!

કોણ આ અસંખ્ય લોક નિત્ય જાય હારબંધ?

પૂડલે પડ્યો શું પ્હાણ? મક્ષિકા સહસ્ત્ર શું ઘૂમંત ક્રોધમાં?

થવા અલોપ અગ્રણિ થતાં સદા ય એહની જ શોધમાં

હશે શું સર્વ અંધ?

નેત્રમાં વિલાય તેજ?

એકમેકની પૂંઠે થતાં, જતાં ખભેખભા ઘસી;

છતાં ન કંપ, સ્પર્શથી ન સેતુ એક બે જ વેંત દૂર બે ઉરો રચે,

સમીપમાં જ તારઑફિસે રચાય જે ક્ષણેકમાં હજાર માઈલો વચે.

ભર્યો છ અંતરે અપાર ભેજ;

ધુમ્મસે છવાયેલું, ન આંધી ના તૂફાન,

ચિત્તનું હજી ય મંદ વાયુમાન.

સર્વ આ કઈ દિશા ભણી રહ્યાં ધસી

સવેગ શી ગતિ!

તમિસ્રલોકની પ્રતિ?

હજી ન સૂર્ય અસ્તમાન, મંદ મંદ પશ્ચિમે શમે,

પ્રલંબ હોય છાંય સાંજને સમે,

છતાં ય કોણ આ સદા ય જેમની જ છાંય ના પડે?

ન સૂર્યની ય એમ તો કદી ય સાંપડે!

પ્રકાશબિંબ, દર્પણે ન, પથ્થરે પડ્યું શમે, કદી ય પાછું ના ફરે,

પસાર પારદર્શકે પડ્યું સળંગ આરપાર જૈ સરે.

હશે સ્વયં શું છાંય?

પ્રેત સર્વ, જેમને ન કાય?

કે પછી સદેહ કિંતુ નગ્નતા ન વસ્ત્રથી નિવારતાં,

હશે શું એટલે સદા ય જે સુલભ્ય તે સ્વ-છાંય ધારતાં?

જણાય સર્વનો જુદો સ્વભાવ,

કોઈને ક્ષણેકમાં અનેક ભાત ભાતનો;

અભિન્ન કોઈને સદા ય એક જાતનો;

અશબ્દ કિંતુ સર્વ, એકમેકમાં ન ભેદ,

વારિના પ્રવાહનો છરી થકી ન શક્ય છેદ;

સોગઠાં સમાન શેતરંજનાં, સમાન ચાલ,

હો ભલે જ કોઈ શ્વેત, કોઈ લાલ,

આભથી ધરા પરે શું અભ્ર હોય ઊતર્યું,

સ્વરૂપ ગોળ લંબગોળ કૈ પ્રકારનું ક્ષણે ક્ષણે ધર્યું.

સમગ્ર આ સમૂહ શો સ્મશાનયાત્રિકો સમો સરે.

અવાજ માત્ર પાયનો, ગભીર મૌન સૌ મુખે ધરે;

રહસ્ય મૃત્યુનું ન હોય શું પિછાનતાં,

ન શોક, શબ્દ ના વિરોધનો ય, મૃત્યુને પવિત્ર દુર્નિવાર માનતાં;

પરંતુ લાશ તો નથી ખભે, છતાં ય લાગતું વજન,

વિદેહ કો થયું નથી સગું સ્વજન;

પરંતુ હા, સુહામણી સુરમ્ય સ્વપ્નથી ભરી ભરી

અતીતમાં વિલુપ્ત ‘આજ’ ગૈ સરી!

સ્વયં હજી જીવંત એ જ એક માત્ર સર્વને પ્રતીતિ,

કિંતુ જન્મ તો થયો ન વા થયો ય હોય એ જ એક ભીતિ,

એટલે સદા ય જન્મનું પ્રમાણપત્ર સાથ રાખતાં,

ન અન્ય કોઈ એમની કને મતા.

ન આમ તો કશું ય એકમેકમાં સમાન

તો ય સર્વને ઉરે વિષાદવારુણી,

ન નીંદ, શાંતિ, હેતુ, હામ કે સ્વમાન;

જિંદગી અનંત શું કથા ન હોય કારુણી!

અધન્ય શું કદીક ક્યાંક આચર્યા અધર્મથી?

અહીં પ્રચંડ શોકપાવકે પડ્યાં અઘોર વાસના કુકર્મથી?

સદા ય યાતના દહે, સહે છ સર્વ દીન,

પાપત્રસ્ત, શાપગ્રસ્ત સર્વ નામહીન.

કોઈનું ન નામ જાણતો,

પરંતુ એક વાત તો પ્રમાણતોઃ

કદીક બેપતા જહાજના મુસાફરો તણી થશે પ્રસિદ્ધિ નામ-આવલિ

હશે જ એમનાં ય એ વિશે – સમસ્ત દ્વીપ આ કદીક તો થશે

સમુદ્રમાં બલિ;

કદીક આ વિરાટ ગ્રંથ વિશ્વનો સમાપ્ત તો થશે,

જરૂર એમનાં ય નામ ‘છાપભૂલ’માં હશે.

સમગ્ર આ સમૂહ સ્વપ્નમાં લહું સરી જતો?

શું એમનું વિચારતાં હું મારું નામ વિસ્મરી જતો!

અશક્ય હ્યાં સ્મૃતિ,

અહીં નરી જ વિકૃતિ,

મને જ હું અજાણ લાગતો,

ન ખ્યાલ ને રહું પુકારતોઃ ‘નિરંજન ઓ!’

થતો ન અર્થ, માત્ર અક્ષરો, કંઈ સ્વરો કંઈક વ્યંજનો;

સવિસ્મય પ્રતીક્ષતો, રહું જવાબ માંગતો,

ન સ્વપ્ન કે ન જાગૃતિ,

હવે રહી નહીં ધૃતિ;

સુણાય શબ્દઃ ‘છે ભરો!’,

જરીક વાર હૈ સુણાયઃ ‘દો કમી કરો!’;

અહીં થકી ય બસ અનેક છૂટતી,

છતાં ય ક્યૂ ન ખૂટતી;

મને હું મૂકતો પૂંઠે અચેત અન્ય ફૂટપાથ પે ઢળી જતો,

અસંખ્ય લોકના સમૂહની (ન ચિત્તની?) ભૂતાવળે ભળી જતો.

ahin wahi rahi hawamhin ananya was,

ek to lai juo jarik shwas!

ananya ke ajan Dentine nati, hati na paraki,

hato prawas ehno ya te (subhagywant) naraki

ahin na hauspital, na slautar haus, ne wali nathi smshan,

te chhatan ahin hawa chh ushn, mlan

khiltan ahin na phool,

etle ja to kadik emnan prdarshno

bharay, eksathe phaal jyan samagr warshno;

chhatan ya mosmo badhi kalay chhe, na thay bhool,

phulthi nahin, na sheet lu thaki,

parantu smaulpauks, taiphauiD, phlu thaki

ugyan chh em to ahin ya (bhulthi ja?) jooj wriksh,

wyarth? ne wichitr? na, kadach e ja ek aash

ke haji thayo na sarwanash;

kintu sarw sangno suyog ladhtan wirup, ruksh,

shunya mhephilo saman, jahin na gunjtan wasantna swre

wihangwadko (ahin kashun na mukt, sau wase chh chiDiyaghre);

sada ya nisahay ne lajay kintu kyan lapay?

emne malya nahin manushya jem pay,

jo malya ja hot, kyarnan thayan na hot chaltan?

shilasimentlohkachkankret pas wamnan, wishesh saltan

ahin janawro kare na awjaw em aspasht chhe niyam,

apar emni bhani sahanubhuti, sneh; jhu rachyun, rachyun chh myujhiyam

chhatan ahin wahi rahi hawamhin ananya was!

a hawa nathi, aganya aa nisas,

je ahin tahin sada bhame, nabhe na nirgme,

grse wishal jal tramna anek tarni, kadi ya na shame

nisas? ha, asankhya lokana nisas matr,

sath teewr artina swro nahin, na chees ke na boom,

je badhun sunyun hatun ja jyeshth panDwe,

sunay ewun na kashun ya aa ananya tanDwe;

awak wahno ya maun hyan wiratrup; shitshant sarw gatr

grishmman ya, swedsikt; agni na chhatan ya dhoom!

kon aa asankhya lok nitya jay harbandh?

puDle paDyo shun phan? makshika sahastr shun ghumant krodhman?

thawa alop agrani thatan sada ya ehni ja shodhman

hashe shun sarw andh?

netrman wilay tej?

ekmekni punthe thatan, jatan khabhekhbha ghasi;

chhatan na kamp, sparshthi na setu ek be ja went door be uro rache,

samipman ja tarauphise rachay je kshnekman hajar mailo wache

bharyo chh antre apar bhej;

dhummse chhawayelun, na andhi na tuphan,

chittanun haji ya mand wayuman

sarw aa kai disha bhani rahyan dhasi

saweg shi gati!

tamisrlokni prati?

haji na surya astman, mand mand pashchime shame,

prlamb hoy chhanya sanjne same,

chhatan ya kon aa sada ya jemni ja chhanya na paDe?

na suryni ya em to kadi ya sampDe!

prkashbimb, darpne na, paththre paDyun shame, kadi ya pachhun na phare,

pasar pardarshke paDyun salang arpar jai sare

hashe swayan shun chhanya?

pret sarw, jemne na kay?

ke pachhi sadeh kintu nagnta na wastrthi niwartan,

hashe shun etle sada ya je sulabhya te swa chhanya dhartan?

janay sarwno judo swbhaw,

koine kshnekman anek bhat bhatno;

abhinn koine sada ya ek jatno;

ashabd kintu sarw, ekmekman na bhed,

warina prwahno chhari thaki na shakya chhed;

sogthan saman shetranjnan, saman chaal,

ho bhale ja koi shwet, koi lal,

abhthi dhara pare shun abhr hoy utaryun,

swarup gol lambgol kai prkaranun kshne kshne dharyun

samagr aa samuh sho smshanyatriko samo sare

awaj matr payno, gabhir maun sau mukhe dhare;

rahasya mrityunun na hoy shun pichhantan,

na shok, shabd na wirodhno ya, mrityune pawitra durniwar mantan;

parantu lash to nathi khabhe, chhatan ya lagatun wajan,

wideh ko thayun nathi sagun swajan;

parantu ha, suhamni suramya swapnthi bhari bhari

atitman wilupt ‘aj’ gai sari!

swayan haji jiwant e ja ek matr sarwne pratiti,

kintu janm to thayo na wa thayo ya hoy e ja ek bhiti,

etle sada ya janmanun prmanpatr sath rakhtan,

na anya koi emni kane mata

na aam to kashun ya ekmekman saman

to ya sarwne ure wishadwaruni,

na neend, shanti, hetu, ham ke swman;

jindgi anant shun katha na hoy karuni!

adhanya shun kadik kyank acharya adharmthi?

ahin prchanD shokpawke paDyan aghor wasana kukarmthi?

sada ya yatana dahe, sahe chh sarw deen,

papatrast, shapagrast sarw namahin

koinun na nam janto,

parantu ek wat to prmanto

kadik bepta jahajna musaphro tani thashe prasiddhi nam awali

hashe ja emnan ya e wishe – samast dweep aa kadik to thashe

samudrman bali;

kadik aa wirat granth wishwno samapt to thashe,

jarur emnan ya nam ‘chhapbhul’man hashe

samagr aa samuh swapnman lahun sari jato?

shun emanun wichartan hun marun nam wismri jato!

ashakya hyan smriti,

ahin nari ja wikriti,

mane ja hun ajan lagto,

na khyal ne rahun pukarto ‘niranjan o!’

thato na arth, matr aksharo, kani swro kanik wyanjno;

sawismay prtikshto, rahun jawab mangto,

na swapn ke na jagriti,

hwe rahi nahin dhriti;

sunay shabd ‘chhe bharo!’,

jarik war hai sunay ‘do kami karo!’;

ahin thaki ya bas anek chhutti,

chhatan ya kyu na khutti;

mane hun mukto punthe achet anya phutpath pe Dhali jato,

asankhya lokana samuhani (na chittni?) bhutawle bhali jato

ahin wahi rahi hawamhin ananya was,

ek to lai juo jarik shwas!

ananya ke ajan Dentine nati, hati na paraki,

hato prawas ehno ya te (subhagywant) naraki

ahin na hauspital, na slautar haus, ne wali nathi smshan,

te chhatan ahin hawa chh ushn, mlan

khiltan ahin na phool,

etle ja to kadik emnan prdarshno

bharay, eksathe phaal jyan samagr warshno;

chhatan ya mosmo badhi kalay chhe, na thay bhool,

phulthi nahin, na sheet lu thaki,

parantu smaulpauks, taiphauiD, phlu thaki

ugyan chh em to ahin ya (bhulthi ja?) jooj wriksh,

wyarth? ne wichitr? na, kadach e ja ek aash

ke haji thayo na sarwanash;

kintu sarw sangno suyog ladhtan wirup, ruksh,

shunya mhephilo saman, jahin na gunjtan wasantna swre

wihangwadko (ahin kashun na mukt, sau wase chh chiDiyaghre);

sada ya nisahay ne lajay kintu kyan lapay?

emne malya nahin manushya jem pay,

jo malya ja hot, kyarnan thayan na hot chaltan?

shilasimentlohkachkankret pas wamnan, wishesh saltan

ahin janawro kare na awjaw em aspasht chhe niyam,

apar emni bhani sahanubhuti, sneh; jhu rachyun, rachyun chh myujhiyam

chhatan ahin wahi rahi hawamhin ananya was!

a hawa nathi, aganya aa nisas,

je ahin tahin sada bhame, nabhe na nirgme,

grse wishal jal tramna anek tarni, kadi ya na shame

nisas? ha, asankhya lokana nisas matr,

sath teewr artina swro nahin, na chees ke na boom,

je badhun sunyun hatun ja jyeshth panDwe,

sunay ewun na kashun ya aa ananya tanDwe;

awak wahno ya maun hyan wiratrup; shitshant sarw gatr

grishmman ya, swedsikt; agni na chhatan ya dhoom!

kon aa asankhya lok nitya jay harbandh?

puDle paDyo shun phan? makshika sahastr shun ghumant krodhman?

thawa alop agrani thatan sada ya ehni ja shodhman

hashe shun sarw andh?

netrman wilay tej?

ekmekni punthe thatan, jatan khabhekhbha ghasi;

chhatan na kamp, sparshthi na setu ek be ja went door be uro rache,

samipman ja tarauphise rachay je kshnekman hajar mailo wache

bharyo chh antre apar bhej;

dhummse chhawayelun, na andhi na tuphan,

chittanun haji ya mand wayuman

sarw aa kai disha bhani rahyan dhasi

saweg shi gati!

tamisrlokni prati?

haji na surya astman, mand mand pashchime shame,

prlamb hoy chhanya sanjne same,

chhatan ya kon aa sada ya jemni ja chhanya na paDe?

na suryni ya em to kadi ya sampDe!

prkashbimb, darpne na, paththre paDyun shame, kadi ya pachhun na phare,

pasar pardarshke paDyun salang arpar jai sare

hashe swayan shun chhanya?

pret sarw, jemne na kay?

ke pachhi sadeh kintu nagnta na wastrthi niwartan,

hashe shun etle sada ya je sulabhya te swa chhanya dhartan?

janay sarwno judo swbhaw,

koine kshnekman anek bhat bhatno;

abhinn koine sada ya ek jatno;

ashabd kintu sarw, ekmekman na bhed,

warina prwahno chhari thaki na shakya chhed;

sogthan saman shetranjnan, saman chaal,

ho bhale ja koi shwet, koi lal,

abhthi dhara pare shun abhr hoy utaryun,

swarup gol lambgol kai prkaranun kshne kshne dharyun

samagr aa samuh sho smshanyatriko samo sare

awaj matr payno, gabhir maun sau mukhe dhare;

rahasya mrityunun na hoy shun pichhantan,

na shok, shabd na wirodhno ya, mrityune pawitra durniwar mantan;

parantu lash to nathi khabhe, chhatan ya lagatun wajan,

wideh ko thayun nathi sagun swajan;

parantu ha, suhamni suramya swapnthi bhari bhari

atitman wilupt ‘aj’ gai sari!

swayan haji jiwant e ja ek matr sarwne pratiti,

kintu janm to thayo na wa thayo ya hoy e ja ek bhiti,

etle sada ya janmanun prmanpatr sath rakhtan,

na anya koi emni kane mata

na aam to kashun ya ekmekman saman

to ya sarwne ure wishadwaruni,

na neend, shanti, hetu, ham ke swman;

jindgi anant shun katha na hoy karuni!

adhanya shun kadik kyank acharya adharmthi?

ahin prchanD shokpawke paDyan aghor wasana kukarmthi?

sada ya yatana dahe, sahe chh sarw deen,

papatrast, shapagrast sarw namahin

koinun na nam janto,

parantu ek wat to prmanto

kadik bepta jahajna musaphro tani thashe prasiddhi nam awali

hashe ja emnan ya e wishe – samast dweep aa kadik to thashe

samudrman bali;

kadik aa wirat granth wishwno samapt to thashe,

jarur emnan ya nam ‘chhapbhul’man hashe

samagr aa samuh swapnman lahun sari jato?

shun emanun wichartan hun marun nam wismri jato!

ashakya hyan smriti,

ahin nari ja wikriti,

mane ja hun ajan lagto,

na khyal ne rahun pukarto ‘niranjan o!’

thato na arth, matr aksharo, kani swro kanik wyanjno;

sawismay prtikshto, rahun jawab mangto,

na swapn ke na jagriti,

hwe rahi nahin dhriti;

sunay shabd ‘chhe bharo!’,

jarik war hai sunay ‘do kami karo!’;

ahin thaki ya bas anek chhutti,

chhatan ya kyu na khutti;

mane hun mukto punthe achet anya phutpath pe Dhali jato,

asankhya lokana samuhani (na chittni?) bhutawle bhali jato