(મિશ્રોપજાતિ)

પ્રભાતની પાંપણ અર્ધ ખૂલે,

સંધ્યા તણો પાલવ રાત્રિ સાહે;

ને ઘર્ઘરે રાત્રિ બસૂર સૂરે,

અશોક ઉરે મથનો મચી રહે.

“જેના ઉરે શોક ન એ અશોકને,

આ શોકની કાં ભરતી ચઢે છે”?

અશોક ઉરે નિત પ્રશ્ન ઊઠતો,

વિલીન સંધ્યા સુરખી મહીં થતો.

“જે નેનમાં નીંદ મધુ ભરાતી,

એ નેનમાં ભૂત ભૂતાવળો કાં?

જ્યાં સ્વપ્નની સૃષ્ટિ રૂડી રચાતી,

એ સૃષ્ટિમાં તાંડવનૃત્ય ચંડ શાં?

“ચક્ષુ તણાં પક્ષ્મ ઢળે નહિ ત્યાં,

શોણિતભીનું દીસતું કલિંગ;

ના નીંદ, ના મોદ,શમે વ્યથા જ્યાં–

આકંદ પીડિત કરંત દિંગ.

“આ કાગનિદ્રા લઉં ત્યાં, અસિ શી?

આ વીજભાલા હય હણહણાટો!

આ વિષ પાયુ શર મૃત્યુમૂર્તિ!

શતઘ્ની સંઘાટિ અહીં શુંસ્વપ્નો!

“ઓ આ છૂટા કેશ વિલાપતી કો–

અંકે ધરી બાળકુસુમ કોમળું;

આ દીનતામૂર્તિ સરિત રક્તની,

આ તુંબડાં માનવમસ્તકોનાં!

“હઠો, હઠો દૂર, સતાવ ના મને,

આ શું? હસો અટ્ટ! શું નૃત્ય આદરો!

આ કોણ પ્રૌઢા! રડતી નવોઢા!

આ વૃંદ કાં કંકણહીણ નારીનું?

“આ ઝાળ શી વહ્નીની જીભ જેવી,

આ આભલું કાં નવરક્ત રંગ્યું!

આ તેજીઓ ખોપરીઓ છૂંદે કાં!

આ જોગણીઓ ઊનું લોહી પીતી?

“હઠો હઠો દૂર ભૂતાવળો સૌ,

હઠાવું તોયે શતધા વધો કાં?

ભૂલું, ભૂલું, ના ક્ષણ કાં ભુલાતી?

ભૂસું, ભૂસું, તોય હૂમા શી થાતી!

“અનિષ્ટ ઊગી ભૂત વર્તમાને,

ખડી કરે ભીષણ સૃષ્ટિ ભાવિની;

કરે ના કાં? ભીષણ કત્લશિક્ષા?

કાં કોતરે ના અનુતાપકીટ?

આ એકચક્રે કરવા ધરાને,

મેં યુદ્ધનું ચક્ર ભૂંડું ચલાવ્યું;

ઘેલી મનીષા પરિતોષવાને,

કલિંગ સારું જીવતું જલાવ્યું,

“મહેન્દ્ર શા કુલદીપો બુઝાવ્યા,

ને સંઘમિત્રા સમી કુલદીવીઓ;

કૈં કૈં કરી કંકણહીણ કામિની,

ને નોંતરી સંસ્કૃતિનાશયામિની.

“મેં દેશની દોલત વેડફીને,

હણ્યા યુવાનો નવરાષ્ટ્રસર્જકો;

રચી અશાંતિ, પ્રગતિય રોધી,

શી યુદ્ધ-અન્તે વરસિદ્ધિ સાધી?

“કલિંગ જીત્યો-પણ જીતતાં તો,

મેં પ્રાણ-શી માનતા વધેરી;

જીત્યા નહીં આત્મરિપુ મહાબલા,

આ સ્થૂલ જીતે વસી સૂક્ષ્મ હાર.

“શસ્ત્રો તણા વિજય ના ઉરોના,

ઉરો વિનાના વિજયો નકામા;

જોહુકમીના વિજયો ક્ષણજીવી,

પ્રેમે જીતેલા વિજયો ચિરંજીવી.

“ના વૈરની ઔષધિ વૈર કો જગે,

છે વૈરની ઓષધિ પ્રેમ નિત્યે;

વૈર વધે વૈર, ન એહનો ક્ષય,

પ્રેમે વધે પ્રેમ યથા શશિ બીજે.

“વસે જીવે બ્રહ્મ વદે છૂ શાસ્ત્રો–

કૈં બ્રહ્મને ક્રૂર કરે વધેર્યા;

તાવે હવાં તાપ પ્રચંડ તાપનો,

કણે કણે વ્યાપ્તજ રંગ પાપનો;

શે વિધ જશે?

કયમ મુક્તિ થાશે?”

(mishropjati)

prbhatni pampan ardh khule,

sandhya tano palaw ratri sahe;

ne gharghre ratri basur sure,

ashok ure mathno machi rahe

“jena ure shok na e ashokne,

a shokni kan bharti chaDhe chhe”?

ashok ure nit parashn uthto,

wilin sandhya surkhi mahin thato

“je nenman neend madhu bharati,

e nenman bhoot bhutawlo kan?

jyan swapnni srishti ruDi rachati,

e srishtiman tanDawnritya chanD shan?

“chakshu tanan pakshm Dhale nahi tyan,

shonitbhinun disatun kaling;

na neend, na mod,shame wyatha jyan–

akand piDit karant ding

“a kagnidra laun tyan, asi shee?

a wijbhala hay hanahnato!

a wish payu shar mrityumurti!

shataghni sanghati ahin shunswapno!

“o aa chhuta kesh wilapti ko–

anke dhari balakusum komlun;

a dintamurti sarit raktni,

a tumbDan manawmastkonan!

“hatho, hatho door, sataw na mane,

a shun? haso att! shun nritya adro!

a kon prauDha! raDti nawoDha!

a wrind kan kankanhin narinun?

“a jhaal shi wahnini jeebh jewi,

a abhalun kan nawrakt rangyun!

a tejio khoprio chhunde kan!

a jognio unun lohi piti?

“hatho hatho door bhutawlo sau,

hathawun toye shatdha wadho kan?

bhulun, bhulun, na kshan kan bhulati?

bhusun, bhusun, toy huma shi thati!

“anisht ugi bhoot wartmane,

khaDi kare bhishan srishti bhawini;

kare na kan? bhishan katlshiksha?

kan kotre na anutapkit?

a ekchakre karwa dharane,

mein yuddhanun chakr bhunDun chalawyun;

gheli manisha paritoshwane,

kaling sarun jiwatun jalawyun,

“mahendr sha kuldipo bujhawya,

ne sanghmitra sami kuldiwio;

kain kain kari kankanhin kamini,

ne nontri sanskritinashyamini

“men deshni dolat weDphine,

hanya yuwano nawrashtrsarjko;

rachi ashanti, pragtiy rodhi,

shi yuddh ante warsiddhi sadhi?

“kaling jityo pan jittan to,

mein pran shi manata wadheri;

jitya nahin atmaripu mahabala,

a sthool jite wasi sookshm haar

“shastro tana wijay na urona,

uro winana wijyo nakama;

johukmina wijyo kshanjiwi,

preme jitela wijyo chiranjiwi

“na wairni aushadhi wair ko jage,

chhe wairni oshadhi prem nitye;

wair wadhe wair, na ehno kshay,

preme wadhe prem yatha shashi bije

“wase jiwe brahm wade chhu shastro–

kain brahmne kroor kare wadherya;

tawe hawan tap prchanD tapno,

kane kane wyaptaj rang papno;

she widh jashe?

kayam mukti thashe?”

(mishropjati)

prbhatni pampan ardh khule,

sandhya tano palaw ratri sahe;

ne gharghre ratri basur sure,

ashok ure mathno machi rahe

“jena ure shok na e ashokne,

a shokni kan bharti chaDhe chhe”?

ashok ure nit parashn uthto,

wilin sandhya surkhi mahin thato

“je nenman neend madhu bharati,

e nenman bhoot bhutawlo kan?

jyan swapnni srishti ruDi rachati,

e srishtiman tanDawnritya chanD shan?

“chakshu tanan pakshm Dhale nahi tyan,

shonitbhinun disatun kaling;

na neend, na mod,shame wyatha jyan–

akand piDit karant ding

“a kagnidra laun tyan, asi shee?

a wijbhala hay hanahnato!

a wish payu shar mrityumurti!

shataghni sanghati ahin shunswapno!

“o aa chhuta kesh wilapti ko–

anke dhari balakusum komlun;

a dintamurti sarit raktni,

a tumbDan manawmastkonan!

“hatho, hatho door, sataw na mane,

a shun? haso att! shun nritya adro!

a kon prauDha! raDti nawoDha!

a wrind kan kankanhin narinun?

“a jhaal shi wahnini jeebh jewi,

a abhalun kan nawrakt rangyun!

a tejio khoprio chhunde kan!

a jognio unun lohi piti?

“hatho hatho door bhutawlo sau,

hathawun toye shatdha wadho kan?

bhulun, bhulun, na kshan kan bhulati?

bhusun, bhusun, toy huma shi thati!

“anisht ugi bhoot wartmane,

khaDi kare bhishan srishti bhawini;

kare na kan? bhishan katlshiksha?

kan kotre na anutapkit?

a ekchakre karwa dharane,

mein yuddhanun chakr bhunDun chalawyun;

gheli manisha paritoshwane,

kaling sarun jiwatun jalawyun,

“mahendr sha kuldipo bujhawya,

ne sanghmitra sami kuldiwio;

kain kain kari kankanhin kamini,

ne nontri sanskritinashyamini

“men deshni dolat weDphine,

hanya yuwano nawrashtrsarjko;

rachi ashanti, pragtiy rodhi,

shi yuddh ante warsiddhi sadhi?

“kaling jityo pan jittan to,

mein pran shi manata wadheri;

jitya nahin atmaripu mahabala,

a sthool jite wasi sookshm haar

“shastro tana wijay na urona,

uro winana wijyo nakama;

johukmina wijyo kshanjiwi,

preme jitela wijyo chiranjiwi

“na wairni aushadhi wair ko jage,

chhe wairni oshadhi prem nitye;

wair wadhe wair, na ehno kshay,

preme wadhe prem yatha shashi bije

“wase jiwe brahm wade chhu shastro–

kain brahmne kroor kare wadherya;

tawe hawan tap prchanD tapno,

kane kane wyaptaj rang papno;

she widh jashe?

kayam mukti thashe?”