
(ભુજંગી છંદ)
જુઓ શિખરો વાદળાંનાં બિરાજે,
ઉડ્યા જાણીએ પર્વતો હોય આજે;
મહા દુઃખ પોકારવા કેરી આશે,
ગયા પર્વતો જાણી એ ઇંદ્ર પાસે.
જુઓ વાદળાં આમથી તેમ દોડે,
મળે કોઈ તો એક બીજાની જોડે;
દિસે જાણીએ ફોજનાં જૂથ જાય,
રુઠ્યો ગ્રીષ્મની ઊપરે મેઘરાય.
વળી વાદળાંની છટા કેવી છાજે,
રુડા ઇંદ્રના જેમ હાથી બિરાજે;
નમેલાં દિસે ભૂમિની પાસ કેવાં,
સુશોભિત તે હાથીની શુંડ જેવાં.
જતીઓ જુઓ એક ઠામે ઠરે છે,
કથા કીર્તનો લોક સૌ સાંભળે છે;
હરે ગ્રીષ્મના કષ્ટને એમ જાણે,
પ્રભુનો પુરો પાડ પ્રેમે વખાણે.
કરે આભમાં વીજળી ચમ્મકારા,
ઝબુકે ઘણી જાણીએ શસ્ત્રધારા;
થયા આભમાં કાટકાના કડાકા,
દિસે જાણીએ તોપના તે ધડાકા.
ઉઠી ગર્જના મેઘની ત્યાં નિશંકા,
દિધા જાણીએ નોબતે ઘાવ ડંકા;
ધ્વનીનો વળી અર્થ એવો ઠરે છે,
મહા મેઘરાજા મુખે ઉચરે છે.
જઈ ગ્રીષ્મ સાથે કરું યુદ્ધ મોટું,
નહીં તો ન રાજા ધરું નામ ખોટું;
લડી ગ્રીષ્મના કાળને હું હઠાવું,
ચઢેલા મદે સિંધુને ઠામ લાવું.
બધા દેશમાં ફોજ ફેલાવી મૂકું,
ચઢું ચાહીને ઠામ એકે ન ચૂકું;
કરીને પ્રતિજ્ઞા ચઢી મેઘ આવ્યો;
અસંખ્યાત સાથે સજી સૈન્ય લાવ્યો.
સુણી મેઘવાણી થયા સજ્જ સર્વે,
લડે ફોજ બે રાખિને ખૂબ ગર્વે;
પડ્યા મેઘના બિંદુ ત્યાં આવી તૂટી,
લીધા તેહના પ્રાણ તો સદ્ય લૂંટી.
લડે ખૂબ વર્ષાદ ને ગ્રીષ્મ કાળ,
ભલા શૂરવીરો દિસે બે ભુપાળ;
ગઈ મેઘની ફોજ ઝાઝી મરાઈ,
શુરા શુષ્ક વીરો ગયા ખૂબ ખાઈ.
કરા રૂપ થૈને પડ્યા કૈ સિપાઈ,
તથાપિ ગયા ગ્રીષ્મના દૂત ખાઈ;
જુઓ નીરના ચાલિયા ખૂબ રેલા,
દિસે જાણીએ લોહિના તે બનેલા.
ચડ્યો ક્રોધ વર્ષાદને ચિત્ત એથી,
કરી ગર્જના ખૂબ તે કાળ તેથી;
અસંખ્યાત ત્યાં સૈન્ય થૈ સજ્જ આવ્યું,
ધરા ઉપરે યુદ્ધ ભારે મચાવ્યું.
જુઓ મોર કેવા ટહુકા કરે છે,
દિસે ચોપદારો નકી ઊચરે છે;
થઈ નીરનાં બુંદની વૃષ્ટિ એવી,
દિસે યુદ્ધમાં બાણની હોય જેવી.
જુઓ દાદુરો શબ્દ કેવા કરે છે,
દિસે આરબી બેરખો ઉચ્ચરે છે;
મહીં ઉપરે નીર રેલા ચલાવ્યા,
દિસે જાણીએ મેઘના દૂત આવ્યા.
(bhujangi chhand)
juo shikhro wadlannan biraje,
uDya janiye parwto hoy aaje;
maha dukha pokarwa keri aashe,
gaya parwto jani e indr pase
juo wadlan amthi tem doDe,
male koi to ek bijani joDe;
dise janiye phojnan jooth jay,
ruthyo grishmni upre meghray
wali wadlanni chhata kewi chhaje,
ruDa indrna jem hathi biraje;
namelan dise bhumini pas kewan,
sushobhit te hathini shunD jewan
jatio juo ek thame thare chhe,
katha kirtno lok sau sambhle chhe;
hare grishmna kashtne em jane,
prabhuno puro paD preme wakhane
kare abhman wijli chammkara,
jhabuke ghani janiye shastrdhara;
thaya abhman katkana kaDaka,
dise janiye topna te dhaDaka
uthi garjana meghni tyan nishanka,
didha janiye nobte ghaw Danka;
dhwnino wali arth ewo thare chhe,
maha meghraja mukhe uchre chhe
jai greeshm sathe karun yuddh motun,
nahin to na raja dharun nam khotun;
laDi grishmna kalne hun hathawun,
chaDhela made sindhune tham lawun
badha deshman phoj phelawi mukun,
chaDhun chahine tham eke na chukun;
karine prtigya chaDhi megh awyo;
asankhyat sathe saji sainya lawyo
suni meghwani thaya sajj sarwe,
laDe phoj be rakhine khoob garwe;
paDya meghna bindu tyan aawi tuti,
lidha tehna pran to sadya lunti
laDe khoob warshad ne greeshm kal,
bhala shurwiro dise be bhupal;
gai meghni phoj jhajhi marai,
shura shushk wiro gaya khoob khai
kara roop thaine paDya kai sipai,
tathapi gaya grishmna doot khai;
juo nirna chaliya khoob rela,
dise janiye lohina te banela
chaDyo krodh warshadne chitt ethi,
kari garjana khoob te kal tethi;
asankhyat tyan sainya thai sajj awyun,
dhara upre yuddh bhare machawyun
juo mor kewa tahuka kare chhe,
dise chopdaro nki uchre chhe;
thai nirnan bundni wrishti ewi,
dise yuddhman banni hoy jewi
juo daduro shabd kewa kare chhe,
dise aarbi berkho uchchre chhe;
mahin upre neer rela chalawya,
dise janiye meghna doot aawya
(bhujangi chhand)
juo shikhro wadlannan biraje,
uDya janiye parwto hoy aaje;
maha dukha pokarwa keri aashe,
gaya parwto jani e indr pase
juo wadlan amthi tem doDe,
male koi to ek bijani joDe;
dise janiye phojnan jooth jay,
ruthyo grishmni upre meghray
wali wadlanni chhata kewi chhaje,
ruDa indrna jem hathi biraje;
namelan dise bhumini pas kewan,
sushobhit te hathini shunD jewan
jatio juo ek thame thare chhe,
katha kirtno lok sau sambhle chhe;
hare grishmna kashtne em jane,
prabhuno puro paD preme wakhane
kare abhman wijli chammkara,
jhabuke ghani janiye shastrdhara;
thaya abhman katkana kaDaka,
dise janiye topna te dhaDaka
uthi garjana meghni tyan nishanka,
didha janiye nobte ghaw Danka;
dhwnino wali arth ewo thare chhe,
maha meghraja mukhe uchre chhe
jai greeshm sathe karun yuddh motun,
nahin to na raja dharun nam khotun;
laDi grishmna kalne hun hathawun,
chaDhela made sindhune tham lawun
badha deshman phoj phelawi mukun,
chaDhun chahine tham eke na chukun;
karine prtigya chaDhi megh awyo;
asankhyat sathe saji sainya lawyo
suni meghwani thaya sajj sarwe,
laDe phoj be rakhine khoob garwe;
paDya meghna bindu tyan aawi tuti,
lidha tehna pran to sadya lunti
laDe khoob warshad ne greeshm kal,
bhala shurwiro dise be bhupal;
gai meghni phoj jhajhi marai,
shura shushk wiro gaya khoob khai
kara roop thaine paDya kai sipai,
tathapi gaya grishmna doot khai;
juo nirna chaliya khoob rela,
dise janiye lohina te banela
chaDyo krodh warshadne chitt ethi,
kari garjana khoob te kal tethi;
asankhyat tyan sainya thai sajj awyun,
dhara upre yuddh bhare machawyun
juo mor kewa tahuka kare chhe,
dise chopdaro nki uchre chhe;
thai nirnan bundni wrishti ewi,
dise yuddhman banni hoy jewi
juo daduro shabd kewa kare chhe,
dise aarbi berkho uchchre chhe;
mahin upre neer rela chalawya,
dise janiye meghna doot aawya



સ્રોત
- પુસ્તક : દલપતરામનાં શ્રેષ્ઠ કાવ્યો (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 55)
- સંપાદક : ચંદ્રકાન્ત ટોપીવાળા
- પ્રકાશક : પાર્શ્વ પબ્લિકેશન
- વર્ષ : 2008