નિરાશાનું માર્યું ઉર મુજ વિમાસી તવ રહ્યું:
તને શું ના આપ્યું? તવ ચરણ મેં શું નવ ધર્યું?
મહત્ત્વાકાંક્ષાઓ મદભર બધી મુગ્ધ ઉરની,
બધાં કાવ્યો મારાં, સકળ મુજ સ્વપ્નો નિતનવાં,
બધું મેં તો તારે ચરણ ધરી દીધું હરખથી; પ
અને ધાર્યું કે આ સકલ રસ મારા જીવનનો
મુખે તારા મીઠું સ્મિત પ્રગટશે, ને તહીં મને
મળી રેશે મારા અરપણ તણો શ્રેષ્ઠ બદલો.
અરે ! મેં વાંછ્યું'તું સ્મિત વિણ કશું ના તુજ કને!
ન'તી વાંછી તારા તન તરુણની તાઝગી,ન વા ૧૦
હતું હૈયે સેાણું તવ નયન નિર્વાણ બનવા;
ન બીજાંને, એવું કંઇ જ મુજ કાજે પણ ચહ્યું;
હતું જાચ્યું મેં તો ઘનદળથી બિન્દુ જળતણું.
મનીષા મારી તો ઇતર સહુની જેમ સ્મિતની
સુધા તારી પ્રાશી, તુજ પ્રણયની પૂનમમહીં ૧પ
હતી મારે હૈયે જીવનરસ ઊંડો વહવવા,
અને સૌભાગ્યેાની સુખદ લહરીએ લહરવા.
છતાં યે મારે તો કરમ ન હતું તેટલું ય તે;
અને જ્યારે મારું અરપણ ગ્રહીને તુજ કને,
ઊભો જોતો તારાં ગહન નભ જેવાં નયનને, ર૦
નિરાશાએ ઘેર્યું તવ મુજ અભાગી હૃદયને.
ન રંગોની લીલા લલિત તવ નેત્રે પ્રગટી, કે
લસી તારા ગાલે સુરખી નવ પ્રત્યૂષ સરખી;
—અને હૃદય વિદ્ધ મારું મૃગશું પડ્યું ત્યાં ઢળી.
પરંતુ ઉરમાં થતું અવ મનેઃ નિરાશા કશેં રપ
તદા હૃદય મૂંઝવી મુજ રહી જ? વ્યામોહ શેં
ધરી હું બદલો રહ્યો તુજ કનેથી યાચી ? અને
વૃથા જ વણસાડી મેં પળ અનન્ય આનન્દની?
તવ પ્રણયમૂર્તિને પદ સમર્પી સર્વસ્વ હું
શકું : ક્ષણ નથી શું એ જ કૃતકૃત્યતાની સ્વયં? ૩૦
નવ ઉજાળી શકે ક્ષણ એક આ
સકલ જીવનની ઘન કાલિમા?
જઈ વિસરી તો પછી ક્ષણ અનન્યની ધન્યતા,
મથ્યો પ્રણયનાં ય તે ક્યમ હું મૂલ્યને માગવા?
અને પ્રણય એક કાં? જગતમાંહિ સર્વત્ર આ ૩પ
ગ્રહે છ પ્રતિવસ્તુ જ્યાં નિજ સ્વતંત્ર કો મૂલ્યને,
તહીં ક્વણ અન્ય કોઈ સમ સંભવી યે શકે?
ઉષા નભની નન્દિની, કનકવર્ણ વા સન્ધિકા,
સુહન્ત નભ પશ્ચિમે વિધુની લેખ વા વાંકડી,
અને રજતફેનિલા ગગનગંગ સોહામણી, ૪૦
અબોલ મરકન્ત મુગ્ધ દ્યુતિ શુક્રતારાતણી,
વળી ગગનગુંબજે ગરજી ને ગડૂડી રહી,
ધરા પર ઢળી ઢળી, ઉર રસોથી એનું ભરી,
પ્રતિક્ષણ નવીન રૂપ ધરી નાચતો મેહુલો,
ગંભીર અવિરામ વા રવ મહાબ્ધિના ગીતનો, ૪પ
પરાગ કુસુમોતણા, પરભૃતોતણાં કૂજનો,
મયૂરગણકંઠની રમઝટો વ કેકાતણી,
પ્રફુલ્લ અનિમિત્ત વા શિશુ તણી છટા હાસની,
અને સહજ પ્રસ્ત્રવે વહત લ્હાણ માતૃત્વની.
વિભૂતિ સહુ ભવ્ય વા લલિત આ નથી શું રહી પ૦
પરસ્પર સ્વતંત્ર મૂલ્ય નિજનું અનોખું ધરી?
અહીં કશુ ન અન્યની સમ રહ્યું; અને સાંપડી
શકે ન બદલામહીં ઈતર વસ્તુ કેરા કંઇ;
જઈ વીસરી તત્ત્વ આ વિવશ હૈયું મારું તદા,
મથ્યું પ્રણયનાં ય તે તુજશું મૂલ્યને માગવા! પપ
ડૂબે ન પછી કેમ એ અતલ એક નૈરાશ્યમાં?
ક્ષમા કર સખી! તવ સ્મિતથકી ય નૈરાશ્ય આ
મને પ્રણયનું રહસ્ય અદકું રહે દાખવી.
હવે હૃદય માહરું પ્રણયને ય ના માગશે
કદાપિ બદલામહીં; રસ અખૂટ એનો હશે
નહિ ગ્રહણમાં, પરંતુ નિજ દાનસાતત્યમાં,
અને તવ પદે નિરંતર શકે જ જો એ ઢળી
હશે હૃદય કાજ શી ઇતર લ્હાણ સૌભાગ્યની?
રપ : માર્ચ : ૧૯૩૯
nirashanun maryun ur muj wimasi taw rahyunh
tane shun na apyun? taw charan mein shun naw dharyun?
mahattwakankshao madbhar badhi mugdh urni,
badhan kawyo maran, sakal muj swapno nitanwan,
badhun mein to tare charan dhari didhun harakhthi; pa
ane dharyun ke aa sakal ras mara jiwanno
mukhe tara mithun smit pragatshe, ne tahin mane
mali reshe mara arpan tano shreshth badlo
are ! mein wanchhyuntun smit win kashun na tuj kane!
nati wanchhi tara tan tarunni tajhgi,na wa 10
hatun haiye seanun taw nayan nirwan banwa;
na bijanne, ewun kani ja muj kaje pan chahyun;
hatun jachyun mein to ghanadalthi bindu jalatanun
manisha mari to itar sahuni jem smitni
sudha tari prashi, tuj pranayni punamamhin 1pa
hati mare haiye jiwanras unDo wahawwa,
ane saubhagyeani sukhad lahriye laharwa
chhatan ye mare to karam na hatun tetalun ya te;
ane jyare marun arpan grhine tuj kane,
ubho joto taran gahan nabh jewan nayanne, ra0
nirashaye gheryun taw muj abhagi hridayne
na rangoni lila lalit taw netre pragti, ke
lasi tara gale surkhi naw pratyush sarkhi;
—ane hriday widdh marun mrigashun paDyun tyan Dhali
parantu urman thatun aw mane nirasha kashen rap
tada hriday munjhwi muj rahi ja? wyamoh shen
dhari hun badlo rahyo tuj kanethi yachi ? ane
writha ja wansaDi mein pal ananya anandni?
taw pranaymurtine pad samarpi sarwasw hun
shakun ha kshan nathi shun e ja kritkritytani swyan? 30
naw ujali shake kshan ek aa
sakal jiwanni ghan kalima?
jai wisri to pachhi kshan ananyni dhanyata,
mathyo pranaynan ya te kyam hun mulyne magwa?
ane prnay ek kan? jagatmanhi sarwatr a 3pa
grhe chh prtiwastu jyan nij swtantr ko mulyne,
tahin kwan anya koi sam sambhwi ye shake?
usha nabhni nandini, kanakwarn wa sandhika,
suhant nabh pashchime widhuni lekh wa wankDi,
ane rajatphenila gagangang sohamni, 40
abol markant mugdh dyuti shukrtaratni,
wali gagangumbje garji ne gaDuDi rahi,
dhara par Dhali Dhali, ur rasothi enun bhari,
prtikshan nawin roop dhari nachto mehulo,
gambhir awiram wa raw mahabdhina gitno, 4pa
prag kusumotna, parabhritotnan kujno,
mayuragankanthni ramajhto wa kekatni,
praphull animitt wa shishu tani chhata hasni,
ane sahj prastrwe wahat lhan matritwni
wibhuti sahu bhawya wa lalit aa nathi shun rahi pa0
paraspar swtantr mulya nijanun anokhun dhari?
ahin kashu na anyni sam rahyun; ane sampDi
shake na badlamhin itar wastu kera kani;
jai wisri tattw aa wiwash haiyun marun tada,
mathyun pranaynan ya te tujashun mulyne magwa! pap
Dube na pachhi kem e atal ek nairashyman?
kshama kar sakhi! taw smitathki ya nairashya aa
mane pranayanun rahasya adakun rahe dakhwi
hwe hriday maharun pranayne ya na magshe
kadapi badlamhin; ras akhut eno hashe
nahi grahanman, parantu nij dansatatyman,
ane taw pade nirantar shake ja jo e Dhali
hashe hriday kaj shi itar lhan saubhagyni?
rap ha march ha 1939
nirashanun maryun ur muj wimasi taw rahyunh
tane shun na apyun? taw charan mein shun naw dharyun?
mahattwakankshao madbhar badhi mugdh urni,
badhan kawyo maran, sakal muj swapno nitanwan,
badhun mein to tare charan dhari didhun harakhthi; pa
ane dharyun ke aa sakal ras mara jiwanno
mukhe tara mithun smit pragatshe, ne tahin mane
mali reshe mara arpan tano shreshth badlo
are ! mein wanchhyuntun smit win kashun na tuj kane!
nati wanchhi tara tan tarunni tajhgi,na wa 10
hatun haiye seanun taw nayan nirwan banwa;
na bijanne, ewun kani ja muj kaje pan chahyun;
hatun jachyun mein to ghanadalthi bindu jalatanun
manisha mari to itar sahuni jem smitni
sudha tari prashi, tuj pranayni punamamhin 1pa
hati mare haiye jiwanras unDo wahawwa,
ane saubhagyeani sukhad lahriye laharwa
chhatan ye mare to karam na hatun tetalun ya te;
ane jyare marun arpan grhine tuj kane,
ubho joto taran gahan nabh jewan nayanne, ra0
nirashaye gheryun taw muj abhagi hridayne
na rangoni lila lalit taw netre pragti, ke
lasi tara gale surkhi naw pratyush sarkhi;
—ane hriday widdh marun mrigashun paDyun tyan Dhali
parantu urman thatun aw mane nirasha kashen rap
tada hriday munjhwi muj rahi ja? wyamoh shen
dhari hun badlo rahyo tuj kanethi yachi ? ane
writha ja wansaDi mein pal ananya anandni?
taw pranaymurtine pad samarpi sarwasw hun
shakun ha kshan nathi shun e ja kritkritytani swyan? 30
naw ujali shake kshan ek aa
sakal jiwanni ghan kalima?
jai wisri to pachhi kshan ananyni dhanyata,
mathyo pranaynan ya te kyam hun mulyne magwa?
ane prnay ek kan? jagatmanhi sarwatr a 3pa
grhe chh prtiwastu jyan nij swtantr ko mulyne,
tahin kwan anya koi sam sambhwi ye shake?
usha nabhni nandini, kanakwarn wa sandhika,
suhant nabh pashchime widhuni lekh wa wankDi,
ane rajatphenila gagangang sohamni, 40
abol markant mugdh dyuti shukrtaratni,
wali gagangumbje garji ne gaDuDi rahi,
dhara par Dhali Dhali, ur rasothi enun bhari,
prtikshan nawin roop dhari nachto mehulo,
gambhir awiram wa raw mahabdhina gitno, 4pa
prag kusumotna, parabhritotnan kujno,
mayuragankanthni ramajhto wa kekatni,
praphull animitt wa shishu tani chhata hasni,
ane sahj prastrwe wahat lhan matritwni
wibhuti sahu bhawya wa lalit aa nathi shun rahi pa0
paraspar swtantr mulya nijanun anokhun dhari?
ahin kashu na anyni sam rahyun; ane sampDi
shake na badlamhin itar wastu kera kani;
jai wisri tattw aa wiwash haiyun marun tada,
mathyun pranaynan ya te tujashun mulyne magwa! pap
Dube na pachhi kem e atal ek nairashyman?
kshama kar sakhi! taw smitathki ya nairashya aa
mane pranayanun rahasya adakun rahe dakhwi
hwe hriday maharun pranayne ya na magshe
kadapi badlamhin; ras akhut eno hashe
nahi grahanman, parantu nij dansatatyman,
ane taw pade nirantar shake ja jo e Dhali
hashe hriday kaj shi itar lhan saubhagyni?
rap ha march ha 1939
સ્રોત
- પુસ્તક : આરાધના (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 166)
- સર્જક : મનસુખલાલ ઝવેરી
- પ્રકાશક : આર. આર. શેઠ
- વર્ષ : 1939