ઉનાળામાં

(માલિની)

સરસ પવન ટહાડો મંદ વાસિત આવે,

સફળ વસતુ અંગે હોંશ આનંદ લાવે;

વન ઉપવન સંધાં દીસતાં રમ્ય રંગી,

નવલ જ અનુરાગે પ્રાણીઓ છે ઉમંગી.

વિધ વિધ વિધ રંગે ફૂલડાં શોભી બહેકે,

ઊંચી નીચી ઘટ પત્રે વેલીઓ ખૂબ લહેકે;

મધુરરસ ફળો તે સર્વને પાસ તેડે,

વળી મીઠું પચરંગી પંખીઓ ગાય કોડે.

વિવિધ ફૂલલતાએ ખૂલતા માંડવાઓ,

તરુણ તરુતણા છે ડોલતા છાંયડાઓ;

હરખથી નર માદા પંખી ઝૂલે હિંડોળે,

મધુરરસ સુખ તે લે ભાગ્યશાળી જ હોયે.

પરવતતણી ટોચે મોર કોયેલ આંબે,

મધુર રવ કરે છ ધન્ય સાદે જ લાંબે;

ચૂત તરુ પર તાજા મોરના ગુચ્છમાં તે,

મધુકરજૂથ ઘૂમે હર્ષ ઘેલાઈમાં રે.

દિવસ સુરખી મારે કુમળે સૂર્યતાપે,

નિરમળ શશિયોગે રાત તો રમ્ય લાગે;

સરસ ફૂલ પરાગો ઠામ ઠામે જ ઊડે,

નિરખી સકળ તુંમાં ભાવથી કો ન બૂડે?

અતિશ ગરમ કિર્ણે સૂર્ય સંધે પ્રકાશે,

મૃગજળ બહુ ભાસે ક્ષારવાળી જગાએ;

સખત લૂ વરસે ને ચોદિશા શૂન્ય થાયે,

નદી સરવકેરાં પાણી સુકાઇ જાયે.

બહુ ડર ઉપજાવે ખેતરો તો તપેલાં,

ઘર મૂકી કરવા તે રે પ્રવાસો ન સહેલા;

અતિશય ઉકળાટો વાદળી તાપ લાવે,

શ્રમ સહજ કરતાં લોક થાકી જ જાયે.

ખૂબ લટકતી આંબે દીસતી કેરીઓ ને,

અવર ફળ ઘણાંઓ દે રસો મિષ્ટ મોંને;

હરિત ગુરુ તરુઓ શોભતાં પાતરાંથી,

સુખ સરવ જીવોને આપતાં છાંયડાથી.

પરવતની તળેટી તેથી થોડેક દૂરે,

સુણું અટકતી ગાતી કુંજ ધીમે જ સૂરે;

સરખી મધુર ચૂં ચૂં કૂપ સારંગી વાગે,

છરર પડતું પાણી નિર્મળું રમ્ય લાગે.

ચરી કરી વળતું તે પાછું ગોવારું જોઉં,

રૂડું કરતું જ બેં બેં ટોળું ઘેટાંનું જોઉં;

વળી રમણીય જોઊં થંડ દીનાંત સીમા,

રસ પીઈ બની કેફી રે સમું પોકળીમાં.

ચોમાસામાં

(મંદાક્રાંતા)

તૈયારી છે ચૂપચૂપ કહે કાગડાઓ નકીબ,

સંધું દીસે પવન ન હીલે શાંત રૂડું ગભીર;

શોભા વર્ણ શું હું ઝટ પછી મેઘરાજા પધાર્યા,

વૃક્ષાદિએ હરખથી નમી સ્વસ્તિ શબ્દો પુકાર્યા.

કેવો થંડો પવન અતિસેં જોરમાં આવતો રે,

ઓ આ આવી ઝડપથી બહુ વાદળી કાળી જો રે;

આહા કેવું પડું પડું કરે ઘોર આકાશ ભારે,

ઓહોઃ આવ્યો ખૂબ ત્રૂટી પડ્યો મેઘ મોટી જ ધારે.

ચારે પાસે વીજળી ચમકે ઉપરાઉપરી રે

ગાજી રેહે ગરજનથકી રાન આખું વળી રે

વ્યાઘ્રો સિંહો અતિસ તડૂકે ઝાડ મોટાં પડે રે

જોતાં ત્રાસે પ્રથમ નીકળ્યો તે પ્રવાસી મરે રે.

જોગી બીજા જન હું સરખા કષ્ટ જેને પડેલાં,

તેઓ રાને લવ નવ બીહે જોઈ ઉત્પાત ઘેલા;

જોગી હર્ષે ચિંતન કરતા સચ્ચિદાનંદનું ને,

દુ:ખી અજ્ઞાઃ મરણ ઈછતા સુજ્ઞ તે રંગ જુએ.

ચાલ્યા જાએ ગડ ગડ ગડી આ ભડાકા કડાકા,

વીજો ચળકે જળ ખૂબ પડે વાયુ લેતા તડાકા;

વાંસો ફૂટે તડ તડ કરી રાન થાએ કરાળ;

ઓથો વિના સરવરતટે બૂમ પાડે મરાળ.

પહાડે મોરો થનથન કરે સૂર ઊંચું લઇને,

આંબાડાળે કરતી ટઉકા ખૂબ કોએલડી તે;

દાદૂરો તે સરવર વિષે બોલતા કૂદતા ને,

પીએ તોએ પયપય કરે આકળા ચાતકા તે.

પાણી પાણી સકળ વનની કુંજમાંહે મચે ને,

પહાડી ભૂમિ ચકચક બને સાફ ધોવાઇને રે;

થંડી મીઠી અનુકૂલ હવા થાય તાંહાં પછી રે,

દર્દી જાયે દરદી જનનાં રમ્ય પાણી હવાએ.

ખેડુ લોકો શરીર ભીંજવી ખેતરે કામ કર્તા,

જેને થાયે શરદી ગરમી થોડી રે અન્ય કર્તાં;

આહા જોતાં બહુ નવનવા રંગના જીવજંતો,

થાયે ડાહ્યો સમજણથકી જીવ મારો નચંતો.

પહાડો લાગે રમણીય બહુ છેક જંગાલી લીલા,

કોઈ ભૂરા ધુમસથકી તો કોઈ આછા જ લીલા;

ઊંચે જોઉં પરવત ચડી તો ઘણા અભ્ર રંગી,

નીચે જોઊં ભરપૂર ખૂલ્યાં ઝાડનાં ઝુંડ રંગી.

આડો જાતો બહુ પવનથી મેઘ ઊંચેથી જોવો,

એ તો લાગે ધૂળ ઊડી રહી વા દીસે ધૂમ્રગોટો;

સિંધુ પહાડો તરૂ નભ સહુ એક રંગે મળ્યાં રે,

માટી રાતી ભીની ભીની અને ઘાસ લીલાં ભીનાં રે.

કો કો ઠામે ડુંગર પરથી ધોધ મોટા પડે રે,

જેમાં રૂડા સૂરજકરણે રંગ ઝાઝા બને રે;

એને જોતાં અચરત થઇ કાં ન તુંને સ્તવું રે?

ધો ધો ધો ધો મધુર સૂણતાં કાં ન લહેરે સૂઉં રે?

વહાણે સાંજે રૂડું ધનુષ જે આસમાને જણાયે,

જોતાં તેને નિરભય તરે કો ન આનંદ માંહે?

થાયે જોતાં નદી ભરપૂરી કેમ ના મંન મોટું?

સુણે પાણી ખળ ખળ થતું કેમ ના સ્હેજ લોટું?

શોભે કેવાં બહુ ખડ અને ધાન્ય તે ખેતરોમાં,

ઝાડો લીલાં વિવિધ ફૂલડાં વંન ને વાડીઓમાં!

મીઠાં ખાસાં સરવરતણાં નીર તો નિર્મળાં ને,

મેદાનોમાં હરણ બકરાં ગાય ઘેટાં ચરે રે.

આકાશે તો ચકચક થતો શ્વેત વાઘો સજ્યો રે.

તારાઓ જે મૂઝઇ રડતા શોક તેણે તજ્યો રે;

પીડાતો તે અતિસ કમળે ચંદ્ર સારો થયો રે,

પાવા માંડી ફરી મીઠી સુધા ધન્ય તેણે સહુને.

રાતે ચાંદો અધવચ ઠરે માંડ આકાશમાં ને,

તારા સંધા ચળકી જ રહે ખૂબ ગંભીરતાએ;

શબ્દો લાગે દૂર થકી થતા માછીના મિષ્ટ કાને,

વાયુ આવે ફરફર વળી એ મજો કોણ જાણે?

unalaman

(malini)

saras pawan tahaDo mand wasit aawe,

saphal wasatu ange honsh anand lawe;

wan upwan sandhan distan ramya rangi,

nawal ja anurage pranio chhe umangi

widh widh widh range phulDan shobhi baheke,

unchi nichi ghat patre welio khoob laheke;

madhurras phalo te sarwne pas teDe,

wali mithun pachrangi pankhio gay koDe

wiwidh phulaltaye khulta manDwao,

tarun tarutna chhe Dolta chhanyDao;

harakhthi nar mada pankhi jhule hinDole,

madhurras sukh te le bhagyashali ja hoye

parawatatni toche mor koyel aambe,

madhur raw kare chh dhanya sade ja lambe;

choot taru par taja morana guchchhman te,

madhukarjuth ghume harsh ghelaiman re

diwas surkhi mare kumle surytape,

nirmal shashiyoge raat to ramya lage;

saras phool parago tham thame ja uDe,

nirkhi sakal tunman bhawthi ko na buDe?

atish garam kirne surya sandhe prkashe,

mrigjal bahu bhase ksharwali jagaye;

sakhat lu warse ne chodisha shunya thaye,

nadi sarawkeran pani sukai jaye

bahu Dar upjawe khetro to tapelan,

ghar muki karwa te re prwaso na sahela;

atishay uklato wadli tap lawe,

shram sahj kartan lok thaki ja jaye

khoob latakti aambe disti kerio ne,

awar phal ghanano de raso misht monne;

harit guru taruo shobhtan patranthi,

sukh saraw jiwone aptan chhanyDathi

parawatni taleti tethi thoDek dure,

sunun atakti gati kunj dhime ja sure;

sarkhi madhur choon choon koop sarangi wage,

chharar paDatun pani nirmalun ramya lage

chari kari walatun te pachhun gowarun joun,

ruDun karatun ja ben ben tolun ghetannun joun;

wali ramniy joun thanD dinant sima,

ras pi bani kephi re samun pokliman

chomasaman

(mandakranta)

taiyari chhe chupchup kahe kagDao nakib,

sandhun dise pawan na hile shant ruDun gabhir;

shobha warn shun hun jhat pachhi meghraja padharya,

wrikshadiye harakhthi nami swasti shabdo pukarya

kewo thanDo pawan atisen jorman aawto re,

o aa aawi jhaDapthi bahu wadli kali jo re;

aha kewun paDun paDun kare ghor akash bhare,

oho aawyo khoob truti paDyo megh moti ja dhare

chare pase wijli chamke upraupri re

gaji rehe garajanathki ran akhun wali re

wyaghro sinho atis taDuke jhaD motan paDe re

jotan trase pratham nikalyo te prawasi mare re

jogi bija jan hun sarkha kasht jene paDelan,

teo rane law naw bihe joi utpat ghela;

jogi harshe chintan karta sachchidanandanun ne,

duhkhi agya maran ichhta sugya te rang jue

chalya jaye gaD gaD gaDi aa bhaDaka kaDaka,

wijo chalke jal khoob paDe wayu leta taDaka;

wanso phute taD taD kari ran thaye karal;

otho wina sarawaratte boom paDe maral

pahaDe moro thanthan kare soor unchun laine,

ambaDale karti tauka khoob koelDi te;

daduro te sarwar wishe bolta kudta ne,

piye toe paypay kare aakla chatka te

pani pani sakal wanni kunjmanhe mache ne,

pahaDi bhumi chakchak bane saph dhowaine re;

thanDi mithi anukul hawa thay tanhan pachhi re,

dardi jaye dardi jannan ramya pani hawaye

kheDu loko sharir bhinjwi khetre kaam karta,

jene thaye shardi garmi thoDi re anya kartan;

aha jotan bahu nawanwa rangna jiwjanto,

thaye Dahyo samajanathki jeew maro nachanto

pahaDo lage ramniy bahu chhek jangali lila,

koi bhura dhumasathki to koi achha ja lila;

unche joun parwat chaDi to ghana abhr rangi,

niche joun bharpur khulyan jhaDnan jhunD rangi

aDo jato bahu pawanthi megh unchethi jowo,

e to lage dhool uDi rahi wa dise dhumrgoto;

sindhu pahaDo taru nabh sahu ek range malyan re,

mati rati bhini bhini ane ghas lilan bhinan re

ko ko thame Dungar parthi dhodh mota paDe re,

jeman ruDa surajakarne rang jhajha bane re;

ene jotan achrat thai kan na tunne stawun re?

dho dho dho dho madhur suntan kan na lahere sun re?

wahane sanje ruDun dhanush je asmane janaye,

jotan tene nirbhay tare ko na anand manhe?

thaye jotan nadi bharpuri kem na mann motun?

sune pani khal khal thatun kem na shej lotun?

shobhe kewan bahu khaD ane dhanya te khetroman,

jhaDo lilan wiwidh phulDan wann ne waDioman!

mithan khasan sarawaratnan neer to nirmlan ne,

medanoman haran bakran gay ghetan chare re

akashe to chakchak thato shwet wagho sajyo re

tarao je mujhai raDta shok tene tajyo re;

piDato te atis kamle chandr saro thayo re,

pawa manDi phari mithi sudha dhanya tene sahune

rate chando adhwach thare manD akashman ne,

tara sandha chalki ja rahe khoob gambhirtaye;

shabdo lage door thaki thata machhina misht kane,

wayu aawe pharphar wali e majo kon jane?

unalaman

(malini)

saras pawan tahaDo mand wasit aawe,

saphal wasatu ange honsh anand lawe;

wan upwan sandhan distan ramya rangi,

nawal ja anurage pranio chhe umangi

widh widh widh range phulDan shobhi baheke,

unchi nichi ghat patre welio khoob laheke;

madhurras phalo te sarwne pas teDe,

wali mithun pachrangi pankhio gay koDe

wiwidh phulaltaye khulta manDwao,

tarun tarutna chhe Dolta chhanyDao;

harakhthi nar mada pankhi jhule hinDole,

madhurras sukh te le bhagyashali ja hoye

parawatatni toche mor koyel aambe,

madhur raw kare chh dhanya sade ja lambe;

choot taru par taja morana guchchhman te,

madhukarjuth ghume harsh ghelaiman re

diwas surkhi mare kumle surytape,

nirmal shashiyoge raat to ramya lage;

saras phool parago tham thame ja uDe,

nirkhi sakal tunman bhawthi ko na buDe?

atish garam kirne surya sandhe prkashe,

mrigjal bahu bhase ksharwali jagaye;

sakhat lu warse ne chodisha shunya thaye,

nadi sarawkeran pani sukai jaye

bahu Dar upjawe khetro to tapelan,

ghar muki karwa te re prwaso na sahela;

atishay uklato wadli tap lawe,

shram sahj kartan lok thaki ja jaye

khoob latakti aambe disti kerio ne,

awar phal ghanano de raso misht monne;

harit guru taruo shobhtan patranthi,

sukh saraw jiwone aptan chhanyDathi

parawatni taleti tethi thoDek dure,

sunun atakti gati kunj dhime ja sure;

sarkhi madhur choon choon koop sarangi wage,

chharar paDatun pani nirmalun ramya lage

chari kari walatun te pachhun gowarun joun,

ruDun karatun ja ben ben tolun ghetannun joun;

wali ramniy joun thanD dinant sima,

ras pi bani kephi re samun pokliman

chomasaman

(mandakranta)

taiyari chhe chupchup kahe kagDao nakib,

sandhun dise pawan na hile shant ruDun gabhir;

shobha warn shun hun jhat pachhi meghraja padharya,

wrikshadiye harakhthi nami swasti shabdo pukarya

kewo thanDo pawan atisen jorman aawto re,

o aa aawi jhaDapthi bahu wadli kali jo re;

aha kewun paDun paDun kare ghor akash bhare,

oho aawyo khoob truti paDyo megh moti ja dhare

chare pase wijli chamke upraupri re

gaji rehe garajanathki ran akhun wali re

wyaghro sinho atis taDuke jhaD motan paDe re

jotan trase pratham nikalyo te prawasi mare re

jogi bija jan hun sarkha kasht jene paDelan,

teo rane law naw bihe joi utpat ghela;

jogi harshe chintan karta sachchidanandanun ne,

duhkhi agya maran ichhta sugya te rang jue

chalya jaye gaD gaD gaDi aa bhaDaka kaDaka,

wijo chalke jal khoob paDe wayu leta taDaka;

wanso phute taD taD kari ran thaye karal;

otho wina sarawaratte boom paDe maral

pahaDe moro thanthan kare soor unchun laine,

ambaDale karti tauka khoob koelDi te;

daduro te sarwar wishe bolta kudta ne,

piye toe paypay kare aakla chatka te

pani pani sakal wanni kunjmanhe mache ne,

pahaDi bhumi chakchak bane saph dhowaine re;

thanDi mithi anukul hawa thay tanhan pachhi re,

dardi jaye dardi jannan ramya pani hawaye

kheDu loko sharir bhinjwi khetre kaam karta,

jene thaye shardi garmi thoDi re anya kartan;

aha jotan bahu nawanwa rangna jiwjanto,

thaye Dahyo samajanathki jeew maro nachanto

pahaDo lage ramniy bahu chhek jangali lila,

koi bhura dhumasathki to koi achha ja lila;

unche joun parwat chaDi to ghana abhr rangi,

niche joun bharpur khulyan jhaDnan jhunD rangi

aDo jato bahu pawanthi megh unchethi jowo,

e to lage dhool uDi rahi wa dise dhumrgoto;

sindhu pahaDo taru nabh sahu ek range malyan re,

mati rati bhini bhini ane ghas lilan bhinan re

ko ko thame Dungar parthi dhodh mota paDe re,

jeman ruDa surajakarne rang jhajha bane re;

ene jotan achrat thai kan na tunne stawun re?

dho dho dho dho madhur suntan kan na lahere sun re?

wahane sanje ruDun dhanush je asmane janaye,

jotan tene nirbhay tare ko na anand manhe?

thaye jotan nadi bharpuri kem na mann motun?

sune pani khal khal thatun kem na shej lotun?

shobhe kewan bahu khaD ane dhanya te khetroman,

jhaDo lilan wiwidh phulDan wann ne waDioman!

mithan khasan sarawaratnan neer to nirmlan ne,

medanoman haran bakran gay ghetan chare re

akashe to chakchak thato shwet wagho sajyo re

tarao je mujhai raDta shok tene tajyo re;

piDato te atis kamle chandr saro thayo re,

pawa manDi phari mithi sudha dhanya tene sahune

rate chando adhwach thare manD akashman ne,

tara sandha chalki ja rahe khoob gambhirtaye;

shabdo lage door thaki thata machhina misht kane,

wayu aawe pharphar wali e majo kon jane?