વર્ષોની બંધ બારીને આજ જ્યારે ઉઘાડતો,
‘આવ’, ‘આવ’, દિશાઓથી સૂર એ કર્ણ આવતો.
આવે વાયુ પ્રથમ ભીતરે સિંધુના મોજ ચૂમી,
ઘૂમીઘૂમી વન વન મહીં પુષ્પની ગંધને લૈ;
માળે માળે જઈ જઈ લઈ પંખીના ગાનસૂર,
લાવે હૈયે નિકટ મુજ જે આંખથી હોય દૂર.
આકાશેથી કિરણ ઊતરી સર્વ એ વાત કે'તાં,
નાચ્યાં કેવાં જલ ઉપર ને કેમ પુષ્પો ઉઘાડ્યાં;
પેઠાં છાનાં ક્યમ કરી સહુ પંખીના વાસ માંહી,
વીણ્યાં બિન્દુ શબનમ તણાં ઘાસ માંહી છુપાઈ.
પુષ્પો અને પર્ણ તણી પૂંઠેથી
પંખી તણાં ગીત અનેક આવતાં;
સંદેશ તેનો સમજું નહીં ને
કાં હર્ષનાં અંતર ધોધ છૂટતા?
નમાવી ડાળીઓ, સર્વે, માર્ગમાં પુષ્પ પાથરી,
‘આવ’, ‘આવ’, બધાં વૃક્ષો સાદ દે છે ઘડી ઘડી.
પાસેથી કો ઝરણ વહતું, વાત એ જાય કે’તું,
કેવું આભે ભ્રમણ કરતી વાદળી માંહી રે’તું;
કેવું છૂપ્યું ગિરિવર તણા ગહવરે થૈ અશબ્દ,
છૂટ્યું કેવું જલધિજલનો સાંભળી ‘આવ’ શબ્દ.
આલિંગે છે પથ ઉપરની આવીને ધૂળ અંગે,
ને લાવે છે અખૂટ કથની માર્ગની સર્વ, સંગે;
કેવા કેવા પથિક દઈ ને પાય એ માર્ગ જાતા,
કેવાં ગીતો અનુભવ તણાં જાય એ સર્વ ગાતા.
ને ખેતરે લાખ ઊભેલ ડૂંડાં,
લળીલળીને સહુ સાદ પાડતાં;
અનેકની હાર ખડી રહી ત્યાં,
છતાંય કાં એ મુજ સાથ માગતાં?
ઊંચે જોયું ગગનપટમાં વાદળી એક જાતી,
સમ્રાજ્ઞી શી મૃદુલ ડગલે માગ એ કાપતી'તી;
વાતો કે'તી ઘડીક વીજની, મેઘ કેરા ધનુની,
યાત્રા કેરી વિજન વનની, પર્વતોની, રણોની.
નીચે કોઈ ચલિત પગલે જાય છે બાળ ચાલ્યું,
પુષ્પે, પર્ણે, તૃણ સકલમાં સાંભળે હર્ષગાણું;
એ યે ગાતું કુસુમ, તૃણમાં જાગતો હર્ષકંપ,
જાયે ધીમે ડગ, ફૂલ કને ઝાલવાને પતંગ.
શું એ આંખે, મૃદુલ ડગલે, શું ભર્યું હાથ નાને?
તૂટેલા એ શબદ મહીં શું? સર્વ શું એ ક્રિયામાં?
બારી બંધે કદીય નવ જે ભાવનાને પિછાની,
તેવી ઉરે, નયન મહીં, કો આર્દ્રતા આજ જાણી.
અગાંગે છે પરમ ભરતી મસ્ત સિંધુ સમી ને
લજ્જા કેરી નયન પર છે એક મર્યાદરેખ,
હર્ષે થાતી પુલકિત ધરા પાયના સ્પર્શથી જે,
જાયે કોઈ યુવતી નયનો ધન્ય મારાં કરીને.
ઉચ્ચારીને ‘અહાલ્લેક’ કોઈ સાધુ જતો વહી,
સંદેશો સર્વ સંતોનો બારણે બારણે દઈ.
જાયે લક્ષ્મીપ્રણયી પથમાં, જ્ઞાનના કો પિપાસુ,
કોઈ જાતા શ્રમિત જન, કો દીન, કોઈ દરિદ્ર;
જ્યોતિ કોઈ વદન ઝળકે સ્મિત કેરી અખંડ,
અશ્રુધારા નયન થકી કો જાય ચાલી અભંગ.
સર્વને બારીએ ઊભો નેનથી નીરખી રહું,
એક એ સર્વનો સાદ ‘આવ’નો ઉર સાંભળું.
પળે પાછાં અંતે રવિકિરણ સૌ અસ્ત નભમાં,
અને આવે પાછા દ્વિજગણ સહુ વૃક્ષગૃહમાં;
ઝગી ઊઠે નાની સકલ ઘરમાં એક દીવડી,
શરૂ શાંતિ કેરી પરમ ઘડીઓ થાય જગની.
સુધાભરી તારક-પ્યાલીઓને
આકાશથાળે લઈ રાત આવે;
પંખી, વનો, નિર્ઝર, માનવીને
પાઈ દઈ એ સઘળું ભુલાવે.
મેં યે પીધી રજનિકરથી લેઈ ને એક પ્યાલી,
અંગાંગે એ મદ ચડી જતો, આંખડી બંધ થાતી;
તો યે સૌનો ઉર મહીં સુણું ‘આવ’નો એક સાદઃ
ના બારી, ના ઘર મહીં રહું, જાઉં એ સર્વ સાથ.
warshoni bandh barine aaj jyare ughaDto,
‘aw’, ‘aw’, dishaothi soor e karn aawto
awe wayu pratham bhitre sindhuna moj chumi,
ghumighumi wan wan mahin pushpni gandhne lai;
male male jai jai lai pankhina gansur,
lawe haiye nikat muj je ankhthi hoy door
akashethi kiran utri sarw e wat ketan,
nachyan kewan jal upar ne kem pushpo ughaDyan;
pethan chhanan kyam kari sahu pankhina was manhi,
winyan bindu shabnam tanan ghas manhi chhupai
pushpo ane parn tani punthethi
pankhi tanan geet anek awtan;
sandesh teno samajun nahin ne
kan harshnan antar dhodh chhutta?
namawi Dalio, sarwe, margman pushp pathari,
‘aw’, ‘aw’, badhan wriksho sad de chhe ghaDi ghaDi
pasethi ko jharan wahatun, wat e jay ke’tun,
kewun aabhe bhrman karti wadli manhi re’tun;
kewun chhupyun giriwar tana gahawre thai ashabd,
chhutyun kewun jaladhijalno sambhli ‘aw’ shabd
alinge chhe path uparni awine dhool ange,
ne lawe chhe akhut kathni margni sarw, sange;
kewa kewa pathik dai ne pay e marg jata,
kewan gito anubhaw tanan jay e sarw gata
ne khetre lakh ubhel DunDan,
lalilline sahu sad paDtan;
anekni haar khaDi rahi tyan,
chhatanya kan e muj sath magtan?
unche joyun gaganapatman wadli ek jati,
samragyi shi mridul Dagle mag e kaptiti;
wato keti ghaDik wijni, megh kera dhanuni,
yatra keri wijan wanni, parwtoni, ranoni
niche koi chalit pagle jay chhe baal chalyun,
pushpe, parne, trin sakalman sambhle harshganun;
e ye gatun kusum, trinman jagto harshkamp,
jaye dhime Dag, phool kane jhalwane patang
shun e ankhe, mridul Dagle, shun bharyun hath nane?
tutela e shabad mahin shun? sarw shun e kriyaman?
bari bandhe kadiy naw je bhawnane pichhani,
tewi ure, nayan mahin, ko ardrata aaj jani
agange chhe param bharti mast sindhu sami ne
lajja keri nayan par chhe ek maryadrekh,
harshe thati pulkit dhara payana sparshthi je,
jaye koi yuwati nayno dhanya maran karine
uchcharine ‘ahallek’ koi sadhu jato wahi,
sandesho sarw santono barne barne dai
jaye lakshmipranyi pathman, gyanna ko pipasu,
koi jata shramit jan, ko deen, koi daridr;
jyoti koi wadan jhalke smit keri akhanD,
ashrudhara nayan thaki ko jay chali abhang
sarwne bariye ubho nenthi nirkhi rahun,
ek e sarwno sad ‘aw’no ur sambhalun
pale pachhan ante rawikiran sau ast nabhman,
ane aawe pachha dwijgan sahu wrikshagrihman;
jhagi uthe nani sakal gharman ek diwDi,
sharu shanti keri param ghaDio thay jagni
sudhabhri tarak pyalione
akashthale lai raat aawe;
pankhi, wano, nirjhar, manwine
pai dai e saghalun bhulawe
mein ye pidhi rajanikarthi lei ne ek pyali,
angange e mad chaDi jato, ankhDi bandh thati;
to ye sauno ur mahin sunun ‘aw’no ek sad
na bari, na ghar mahin rahun, jaun e sarw sath
warshoni bandh barine aaj jyare ughaDto,
‘aw’, ‘aw’, dishaothi soor e karn aawto
awe wayu pratham bhitre sindhuna moj chumi,
ghumighumi wan wan mahin pushpni gandhne lai;
male male jai jai lai pankhina gansur,
lawe haiye nikat muj je ankhthi hoy door
akashethi kiran utri sarw e wat ketan,
nachyan kewan jal upar ne kem pushpo ughaDyan;
pethan chhanan kyam kari sahu pankhina was manhi,
winyan bindu shabnam tanan ghas manhi chhupai
pushpo ane parn tani punthethi
pankhi tanan geet anek awtan;
sandesh teno samajun nahin ne
kan harshnan antar dhodh chhutta?
namawi Dalio, sarwe, margman pushp pathari,
‘aw’, ‘aw’, badhan wriksho sad de chhe ghaDi ghaDi
pasethi ko jharan wahatun, wat e jay ke’tun,
kewun aabhe bhrman karti wadli manhi re’tun;
kewun chhupyun giriwar tana gahawre thai ashabd,
chhutyun kewun jaladhijalno sambhli ‘aw’ shabd
alinge chhe path uparni awine dhool ange,
ne lawe chhe akhut kathni margni sarw, sange;
kewa kewa pathik dai ne pay e marg jata,
kewan gito anubhaw tanan jay e sarw gata
ne khetre lakh ubhel DunDan,
lalilline sahu sad paDtan;
anekni haar khaDi rahi tyan,
chhatanya kan e muj sath magtan?
unche joyun gaganapatman wadli ek jati,
samragyi shi mridul Dagle mag e kaptiti;
wato keti ghaDik wijni, megh kera dhanuni,
yatra keri wijan wanni, parwtoni, ranoni
niche koi chalit pagle jay chhe baal chalyun,
pushpe, parne, trin sakalman sambhle harshganun;
e ye gatun kusum, trinman jagto harshkamp,
jaye dhime Dag, phool kane jhalwane patang
shun e ankhe, mridul Dagle, shun bharyun hath nane?
tutela e shabad mahin shun? sarw shun e kriyaman?
bari bandhe kadiy naw je bhawnane pichhani,
tewi ure, nayan mahin, ko ardrata aaj jani
agange chhe param bharti mast sindhu sami ne
lajja keri nayan par chhe ek maryadrekh,
harshe thati pulkit dhara payana sparshthi je,
jaye koi yuwati nayno dhanya maran karine
uchcharine ‘ahallek’ koi sadhu jato wahi,
sandesho sarw santono barne barne dai
jaye lakshmipranyi pathman, gyanna ko pipasu,
koi jata shramit jan, ko deen, koi daridr;
jyoti koi wadan jhalke smit keri akhanD,
ashrudhara nayan thaki ko jay chali abhang
sarwne bariye ubho nenthi nirkhi rahun,
ek e sarwno sad ‘aw’no ur sambhalun
pale pachhan ante rawikiran sau ast nabhman,
ane aawe pachha dwijgan sahu wrikshagrihman;
jhagi uthe nani sakal gharman ek diwDi,
sharu shanti keri param ghaDio thay jagni
sudhabhri tarak pyalione
akashthale lai raat aawe;
pankhi, wano, nirjhar, manwine
pai dai e saghalun bhulawe
mein ye pidhi rajanikarthi lei ne ek pyali,
angange e mad chaDi jato, ankhDi bandh thati;
to ye sauno ur mahin sunun ‘aw’no ek sad
na bari, na ghar mahin rahun, jaun e sarw sath
સ્રોત
- પુસ્તક : બારી બહાર (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 44)
- સર્જક : પ્રહલાદ પારેખ
- પ્રકાશક : વોરા ઍન્ડ કંપની
- વર્ષ : 1969