(લાવણી)

છેલછબીલા! મનમોજીલા! સુરતી લાલા સ્હેલાણી!

વાડી, ગાડી, લાડીમાં તેં જિંદગી કીધી ધૂળધાણી. (ટેક)

પ્રથમ વસ્તી કસબે રાંદેરે હશે હિંદુ મિતાહારી,

તાપિમાતને પુણ્યપ્રતાપે, સુખમાં વસતાં નરનારી.

ક્યાંથી આવ્યાં, ક્યારે વસિયાં, વસ્તી એક કે જૂદાની?

દંતકથા એ કથવા બેસું, વાત રહી જશે મુદ્દાની.

વાત ખરી કે પ્હેલાં લોકે ઉદ્યમમાં આનંદ દીઠો;

ધન્ય હિંદુઉદ્યોગ તને રે, ધન્ય તારો સંતોષ મીઠો!

પણ એ સુખી સંસાર રહ્યો નહિ ઝાઝા દિન રાંદેરતણો,

લાંબે પલ્લે વ્હાણો ચાલ્યાં, લોભ થતો ચાલ્યો બમણો.

દેખી પરદેશી લલચાયા, વધ્યું દ્રવ્ય વસ્તી સાથે,

ધનની ખૂબ ખુમારી લાગી, લોભ લોહી ચ્હડિયું માથે.

(ઝૂલ)

ચ્હડ્યું લોહી અભિલાષાનું;

વધ્યું જ્ઞાન પરભાષાનું–

પરભાષા પરરીતભાતતણું,

પ્રસર્યું રે ખમીર પરજાતતણું.

પંચરંગ વસ્તી વધવા લાગી, સિંધીથી લઈ અરમાની; વાડી, ગાડી, લાડીમાંo ૧

સુરત તરફ ફરી આંખ હવે, જ્યાં પહેલાં તો જંગલ વેરાન,

સામે પાર બારું બંધાયું, ધક્કા, ફૂરજા, મ્હોટાં વ્હાણ.

વધે ઉદ્યમ ચોમેર; સેંકડો વ્હાણ ફરે દશ દરિયા દૂર,

લાખ અસરફી લાવે એકક, લાંબી સફર કરીને પૂર.

કોણ હતો રાજા આ ટાણે, તવારીખ કહેતાં ચૂકે,

પણ એકેક શ્રીમાન જ એવો, બે રાજા ગજવે મૂકે.

સોદાગર સંસ્થાન તું સુરત! શું વેનિસ, શું ઈસ્તમબોલ?

તારા આગળ જાય વટાવે, દોલત મહિમાનું નહિ તોલ.

બિગડી નજર દેખી પરદેશી, બિગડી વળી તુજ લક્ષણથી,

મોહમેદન ઉત્તરથી ઊતર્યા, ચઢ્યા, ચઢ્યા મરાઠા દક્ષિણથી.

(ઝૂલ)

બહુ લક્ષણ તારાં બૂરાં;

હજી પાપ શાં હશે અધુરાં?

ફળ સર્જિત ખાશે પૂરાં;

હજી ચાખીશ કંઈ કંઈ અસુરાં.

વાર થતાં પૂરી તુજ સરજત, શાસનની હદ લંબાણી; વાડી, ગાડી, લાડીમાંoર

એ દિનથી પડતો પાસો તુજ, દેખીતી બહુ આબાદી,

ગયા ટેક વિવેક વસ્તીના, ગઈ આગલી નિષ્ઠા સાદી.

મુસલમાની અમ્મલનું સું કહું? –દશા પાછલી બહુ ડોળાઈ,

દશા વિશા નહિ અમલદારમાં, દ્યાનત લશ્કરની બદલાઈ.

બાર કોશના મંડપ બાંધે, નવાબ બેસી મધ્યરાતે,

ખાડા ખડબા કંઈ નડે નહિ, દશ યોજન માપે હાથે.

દુનિયા જેનો ગુપ્ત જનાનો, અનુભવ ખાવાપીવાનો,

તે શું જાણે દુઃખ પ્રજાનાં, કે લ્હાવો આ દુનિયાનો?

શિરે પ્હોરના છૂટે ધડાકા, કોણ દિયે શીખ એવાને?

“આખા જગના આપ જ રાજા”, તત્પર લહુવા કહેવાને.

(ઝૂલ)

ખરાં માનની જ્યાં છે ખૂટ,

ખોટાં પર પડે લૂંટાલૂંટ;

બળી કાળજી માથાકૂટ,

મોજમઝાની સહુને છૂટ.

કાયરતા કર્તવ્ય જ સહુનું, આળસ મોટી મર્દાની; વાડી, ગાડી, લાડીમાંo ૩

હુકા ચિલમ ને પાન સુપારી, શરાબના પ્યાલા ફરતા,

રાત બધી એ વહિવટ ચાલે, દિવસે સાહેબ સૂઈ જતા.

જોઈ રાજ્યકર્તાના રંગ એ, બિગડ્યા ઘણા અમલદારો,

સોદાગર શ્રીમાનો બિગડ્યા, બિગડ્યા શૂરા સરદારો.

મોજમઝા ને સિપાહી લૂંટે, પ્રજા રડે અંતે હારી.

કંપી કર જોડીને બેસે, નિરાશ થઈ રૈયત આખી,

રળે રોટલા કોને માટે? લૂંટે દુષ્ટ પીંખી નાંખી?

કુર કુર કરતા ખાઓ મઝેથી, ભર્યું ભોંયરે કે વાડી,

ખૂટે ત્યારની વાત તે વારે, ભરશું પેટ ખાતર પાડી.

(ઝૂલ)

બમણાં ખાતર, નહિ કંઈ ફેર;

લૂંટ ફાટ નિત ઘેરેઘેર;

ચોર સિપાહી જ કરતો કહેર;

ઘરના ચોરને પણ નહિ મ્હેર.

લૂંટ અંદરની, લૂંટ બ્હારની, કેમ ટકે દોલત છાની? વાડી, ગાડી, લાડીમાંo ૪

પ્હેલી બિગડી કોમ પારસી, નકલકાર સહુથી પ્હેલા,

નિશાબાજી ને જારબાજીએ બન્યા છેક એ અલબેલા.

પછી હિંદુનો આવ્યો વારો, બ્રાહ્મણ ને કાયસ્થ વણિક,

શેઠ સાહુકારો બહુ બિગડ્યા, પ્રજા નહીં બિગડી થોડીક.

સળો એમ પેઠો સંસારે, થોડા નર જે સ્વચ્છ રહ્યા,

માઈપૂત તે થાકી આખર દેશવટે ત્યાંથી નીકળ્યા.

તજી ગયા ઘરબાર સુજન સહુ, શી સોભા હવે નગરીની?

દેવાલયમાં દીપક ઝાંખા, બજાર તંગી વકરીની.

સૂની શેરીઓ, હાટ, હવેલી, ચૌકી, ચૌટાં પચરંગી,

રાત પડે રંગીલા લાલા, જાગે દારુડિયા ભંગી.

(ઝૂલ)

નફા ગયા, નુકસાન અપાર;

જ્યાં ત્યાં જારીનાં જ બજાર;

આળસ ઇર્ષાને અવતાર,

રૈયાત હિંડતી જુઓ આ વાર.

હીણા આંધળા હજી ન દેખે : દશા કશી પસ્તાવાની?વાડી, ગાડી, લાડીમાંo પ

મોજમઝા ને ખાણીપીણી, હડખું લાગ્યું રૈયતને,

ગજું પારકું નહિ પોતાનું જુએ જન્મ કે મૈયતને.

હર બ્હાને દોલત ઉડાવે, ભેગી કરેલી વડવાની,

મોટા નાના નાચ નચાવે, સર અવસર વણ ઉજાણી,

શાલ દુશાલા દિલે લપેટી, પાન સોપારી ભરી મુખવાસ,

બગી પાલખી બેસી પારખ “ઈંજન” કરવા નીકળે ખાસ.

ઘેર ઘેર ભમતા થઈ ભાવિક, “કૃપા કરોજી આજની રાત;

આપ પધાર્યે દેવ પધાર્યા. માનીશ હું મનથી સાક્ષાત્.”

નાચને મુજરા, ફૂલના ગજરા, ઊડે ફુવારા અત્તરના,

દેશદેશથી આવે ગવૈયા, વરસ સાઠથી સત્તરના.

(ઝૂલ)

ડફ તબલા, સારંગ સિતાર,

પેંડા બરફી, માઝમ માર;

શરાબ શરબત, લે પોબાર;

નાચ રંગ ને જાર જુગાર.

ઈંદ્રપુરી સમ આ સહુ મહિમા, સસ્તી નાચતી ઈંદ્રાણી; વાડી ગાડી, લાડીમાંo ૬

નાચે કંચની થન થન થન થન, ગાતી મનહર મધુરા રાગ,

સૂર તાલ નહિ ચૂકે એક પણ, દીન ધર્મના ભજવે ભાગ.

નાચરંગ, વાહ વાહ, શા શોભે! પાક પારસીનાં મુક્તાદ;

મુસલમાનની ઇદ મુબારક, વાહ રે કંચની હૈદરાબાદ!

જો કિલ્લા મેદાનસિંહ અહીં, માણેકઠારીનો શો ઠાઠ!

હોળી, દિવાળી, બળેવ, દશરા-વરસતણા દિન ત્રણસેં સાઠ;

શ્રાવણ શિળીસાતમનો મહિમા–સ્વર્ગ અદેખું છે દેખી;

ગાનતાને ગુલતાન બનેલા સુરત તારી શી શેખી!

દિવસ દિવસના જુદા રાગરંગ, ઢોંગ સોંગ નટ નાટકના,

જાદુગર ને જુવો મદારી, નગ્ન નાચ વળી પાતકના.

(ઝૂલ)

નથી એક આવેશ વિકાર,

પણ સુરતે ભોગવ્યો બે વાર;

હજી અને જીવે ન કરાર;

પાપ દુઃખનો ભરવો ભાર.

ભાર થશે પણિયારી શિર પર, પાપતણાં ઊકળે પાણી; વાડી, ગાડી, લાડીમાંo ૭

ખ્યાલ અખાડા રોજ રાતના, કલગી તોરા ને કુસ્તી

ઘોડદોડ ને દડીમારની સમી સાંઝ ચાલ મસ્તી.

ગોરી ગરબા ગાય શેરીએ, ભાગળ આગળ થાય ભવાઈ;

રાજમણીઓ ગાય મરસિયા, સુણતાં આવે આંખ ભરાઈ.

હિંદુ જાય ઈસલામી ઘેરે, મુસલમાન હિંદુને ત્યાં

પારસી તક એકે નવ ચૂકે, આજે ત્યાં કાલે અહીંયાં.

પાનાં પાસા વાળુ પછી જો, શી રૂપાની રેલ છૂટે?

શાહ ચોર સાવધ રહી કેવો છાકટ મૂરખને લૂંટે?

જન્મ મરણ ને લગ્ન ટાંકણે, બીજાં તીર્થ તો દૂર રહ્યાં,

ઉપવીતદીક્ષા, શ્રાદ્ધ, અઘરણી, સુંનત ને નવજોત કહ્યાં.

(ઝૂલ)

ક્યાં તહેવારનો આવે અંત,

સુખ ભોગવવાની જ્યાં ખંત?

ભૂલા પડે સાધુ ને સંત,

મોજમજા જ્યાં રહે અનંત.

અનંત ગજા તારી છે સુરત મોત સજા ભોગવવાની : વાડી, ગાડી, લાડીમાંo ૮

વગર આવકે ક્યાં તક ચાલે આ રોજિંદી દિવાળી?

કમાઈ માટે વખત મળે નહિ, મ્હેનત કોણ કરે ઠાલી?

અગ્રેસર વસ્તીના એમ જ સર્વ થયા ખીસે ખાલી,

વિષનો પ્યાલો પીધો કોઈએ, કોઈએ પાઘ ઊંઘી ઘાલી.

લખ લાગ્યો નહિ જાય નઠારો, મિલકત ખોતાં બાપીકી,

કોરે પાને કરજ કઢાવે, સત્વર સહી કરતાં શીખી.

ગુજરાતીનું નામ મળે નહિ, કરે ફારસીમાં લવરી;

મુનશી, મોલવી, અટક લખાવે, ફિસિયારીમાં જાય મરી.

મળી આવે કો ભોળો બિચારો, બ્હારગામનો નાણાવટી,

મિયાં પડાવી નવું ખાતું ને નવી ચલાવે ચટાપટી!

(ઝૂલ)

વાહ રે સુરતની ચટાપટી!

નહિ લટપટ ખટપટ એ ઘટી;

નાણાવટ આખી નકટી,

પણ નહિ નાખતાઈ હઠી.

નાખતાઈ વાજાં વગડાવે, કરે જલસા વળી મુલતાની; વાડી, ગાડી, લાડીમાંo ૯

હજી હવસનું જોર રહે તે ભીખ માગી પાડે પૂરો;

લાલ હોઠ ને પ્હોળી છાતી, સરફરાજ સુરતી શૂરો.

કોઈ જાદુ કૌતુકે તણાયે, કોઈ કિમિયામાં જાય ચસી,

ગયલી દોલત પાછી લાવવા, વધૂ કરજમાં પડે ફસી.

કોઈ શીખે વળી વીર મૂકતાં, માગી વસ્તુ સહુ આવી મળે–

ધન તો શું પણ ગયલું જોબન! – વૃથા વ્હેમ એ કેમ ટળે?

જુદા જુદા એ સ્વાંગ સુરતમાં થતા હતા કહું વારંવાર,

ઘરખૂણે, કાં નદીકિનારે, સ્મશાનમાં ને હાટ બજાર.

બૂત તથા ડાકણના વ્હેમ ત્યાં હત્યાની શી પૂછો વાત?

હારેલા એકલપટાથી નિર્દોષોથી થાય જ ઘાત.

(ઝૂલ)

પશુ બાળકનાં કાપે શિર;

જખમી કરે સ્ત્રી પુરુષ શરીર;

કાઢે ચામડી નખ ને રુધિર,

ક્રિયા કાંઈ કરવા ગંભીર!

ઘાતક એવી ક્રિયા થકી, શઠ! ગઈ દોલત શું મળવાની? વાડી, ગાડી, લાડીમાંo ૧૦

લાખે લેખાં જે લખતા તે મૂઠી રાખના છે મ્હોતાજ

ભીખ માગતાં એ હવે થાકે, શું કરવું સૂઝે નહિ આજ.

ગામ ગિરાસો ગયાં તણાઈ, બાગ બંગલા સહુ તારાજ;

રૂપિયાના પૈસા મૂલે પણ કોણ લીયે થાતાં હર્રાજ?

પછી મરકીની આવી વારી, મોજમઝાનું એ પરિણામ;

વ્હીલાં બાવરાં, વંઠ્યા, લોકો નાસે ગામેગામ.

ભોગ મળ્યા તારા શા સુરત? મરકી પાછળ દુષ્ટ દુકાળ,

કાળ મ્હોંનો ક્યાંથી આવ્યો? – શ્હેર સકળની કાઢે ખ્યાલ.

બાકીસાકી રહી સરજત તે, આગ રેલ વાળે મ્હોકાણ;

શેરી શેરી શું ઘર ઘર ફના ફાતિયાના સામાન :

(ઝૂલ)

સૂની શેરી ને સૂના હાટ;

સૂનાં મ્હેલ મંદિર ને ઘાટ;

નગર ખાલી ખંડિયર ને કાટ;

પાપ દુઃખનો પડે ઉકળાટ.

કળીકાળની પાપપ્રસાદી, સુરત! તને છે સ્હેવાની; વાડી, ગાડી, લાડીમાં. ૧૧

મોટાં મોટાં વલખાં મારે, આંટ નહીં પૈની હાટે,

નવાબ પેટે ઢોલ વગાડે બે ટુકડા રોટી માટે;

બક્ષી ઊભા હાથ પસારી, “ખુદા વાસતે દ્યો બક્ષીસ”;

નિરાશ બેગમ ભૂખ દુઃખથી, સૂતાં ભડકી પાડે ચીસ.

રાજપતિ અરજી લઈ જાયે, પરદેશી વેપારી પાસ

ઈંગરજ બ્હાદુર નામ સુના તુમ, મુગનેકું આએ હમ ખાસ.”

એમ રડે રાજાના પુત્રો, કોણ સુણે એની ફરિયાદ?

ટપલી મારી નાંખે ટુકડો, દયાવાન કો નર એકાદ.

હાથ પારકે શરમ આબરૂ, રાખ પ્રભુ સુરતની લાજ;

આંખ વિંચી એ મરવા સૂતું, ઉજાગરાથી થઈ તારાજ.

(ઝૂલ)

સુરત જાગતું કે સૂતું?

મુવું પડ્યુ કે છે જીવતું?

હશે, હતું તે તો તું હતું;

બની શકે તો થા ફરી છતું.

સતું થા તું ભલે છતું થવા, પણ સ્થિતિ તારી પસ્તાવાની; વાડી, ગાડી, લાડીમાંo ૧ર

કહો પડતીના પાર હવે શા? લખતાં લેખકકર ધ્રૂજે;

નફટ નફકરા સુરતી લાલા! નહિ તુજને રસ્તો સૂઝે.

ક્યારે સુધરે, સુરતી લાલા! હિંદુ, પારસી, મહમદિયાન?

છોડી ખોટી મોટાઈ મૂરખ! એ મોટાઈએ વાળ્યો ઘાણ.

હશે બાપદાદા તુજ મોટા, તેમાં શું તુજ દિન ઊઘડે?

ઝેર ફાડવા પાઈ મળે નહિ, જો મોટપ ગિરવી મૂકે.

છોડે નકલ, બેઅક્લ બાયલા! પગ પેખી પાથરણું તાણ,

મિયાં પડ્યા પણ ટંગડી ઊંચી, એ ક્હેણીની કરી પિછાન.

છોડ અદેખઈ અંટસ ઝાઝી, કજિયા લડવા દરબારે;

અંટસનું ચે ઝેર બુરું રે, કજિયા કરો કર ભારે.

(ઝૂલ)

કર કાળું મ્હોં ક્લેશતણું,

મોજ મઝા ને દ્વેષતણું.

તજી સ્વાર્થસુખ થોડુંઘણું,

કર રહે મધ્યબિન્દુ દેશતણું!

ધર્મ ગમે તે હોય – પારસી, હિંદુ કે મૂસલમાની; વાડી, ગાડી લાડીમાંo ૧૩

સુધર હજીયે લાગ મળે તો, સૈકો એક વહ્યો ખાસો,

દુરાચાર ને આપમતલબે, સદા પડ્યો ઊંધો પાસો,

સુધર હવે ઝટ, સુરતી લાલા! દેશદાઝ ધર હૈડામાં;

નથી સાર જાદૂ કિમિયામાં, માલ ન વ્હેમી વૈદામાં.

સુધર, સુધર તૂં પંડે પ્હેલો, પછી સુધારો કર ઝાઝો;

શોધ કમાણી સત્ય મારગે, શ્હેરી ઉદ્યમ કર તાજો.

શોધ કમાણી સત્ય મારગે, શ્હેરી ઉદ્યમ કર તાજો.

જળમાર્ગે ને જમીનમાર્ગે, ફરી સજીવ ધંધો કર તું

તાપીમાતનાં હાડ સુધારી, લોહી નવું કરી દે ફરતું.

નાનાં નાનાં બંદર રસ્તા, સસ્તાં સાધન આવકનાં,

જાવકના મારગ કર ખુલ્લા લાભ લઈ લે શુભ તકના.

(ઝૂલ)

પણ સહુથી મોટી જે ગરજ,

સુરતી! સમજ તુજ પ્હેલી ફરજ;

જૂનું શ્હેર, ને માથે કરજ;

જૂનું પાપ તે જૂનો મરજ.

મૂળ મરજનાં કાપ, શોધ રીત જૂનું પાપ એ ધોવાની, –વાડી, ગાડી, લાડીમાં,

તેં જિંદગી કીધી ધૂળધાણીo ૧૪

(lawni)

chhelachhbila! manmojila! surti lala shelani!

waDi, gaDi, laDiman ten jindgi kidhi dhuldhani (tek)

pratham wasti kasbe randere hashe hindu mitahari,

tapimatne punyaprtape, sukhman wastan narnari

kyanthi awyan, kyare wasiyan, wasti ek ke judani?

dantaktha e kathwa besun, wat rahi jashe muddani

wat khari ke phelan loke udyamman anand ditho;

dhanya hindudyog tane re, dhanya taro santosh mitho!

pan e sukhi sansar rahyo nahi jhajha din randeratno,

lambe palle whano chalyan, lobh thato chalyo bamno

dekhi pardeshi lalchaya, wadhyun drawya wasti sathe,

dhanni khoob khumari lagi, lobh lohi chhaDiyun mathe

(jhool)

chhaDyun lohi abhilashanun;

wadhyun gyan parbhashanun–

parbhasha parritbhatatanun,

prsaryun re khamir parjatatanun

panchrang wasti wadhwa lagi, sindhithi lai armani; waDi, gaDi, laDimano 1

surat taraph phari aankh hwe, jyan pahelan to jangal weran,

same par barun bandhayun, dhakka, phurja, mhotan whan

wadhe udyam chomer; senkDo whan phare dash dariya door,

lakh asarphi lawe ekak, lambi saphar karine poor

kon hato raja aa tane, tawarikh kahetan chuke,

pan ekek shriman ja ewo, be raja gajwe muke

sodagar sansthan tun surat! shun wenis, shun istambol?

tara aagal jay watawe, dolat mahimanun nahi tol

bigDi najar dekhi pardeshi, bigDi wali tuj lakshanthi,

mohmedan uttarthi utarya, chaDhya, chaDhya maratha dakshinthi

(jhool)

bahu lakshan taran buran;

haji pap shan hashe adhuran?

phal sarjit khashe puran;

haji chakhish kani kani asuran

war thatan puri tuj sarjat, shasanni had lambani; waDi, gaDi, laDimanora

e dinthi paDto paso tuj, dekhiti bahu abadi,

gaya tek wiwek wastina, gai aagli nishtha sadi

musalmani ammalanun sun kahun? –dasha pachhli bahu Dolai,

dasha wisha nahi amaldarman, dyanat lashkarni badlai

bar koshna manDap bandhe, nawab besi madhyrate,

khaDa khaDba kani naDe nahi, dash yojan mape hathe

duniya jeno gupt janano, anubhaw khawapiwano,

te shun jane dukha prjanan, ke lhawo aa duniyano?

shire phorna chhute dhaDaka, kon diye sheekh ewane?

“akha jagna aap ja raja”, tatpar lhuwa kahewane

(jhool)

kharan manni jyan chhe khoot,

khotan par paDe luntalunt;

bali kalji mathakut,

mojamjhani sahune chhoot

kayarta kartawya ja sahunun, aalas moti mardani; waDi, gaDi, laDimano 3

huka chilam ne pan supari, sharabna pyala pharta,

raat badhi e wahiwat chale, diwse saheb sui jata

joi rajykartana rang e, bigaDya ghana amaldaro,

sodagar shrimano bigaDya, bigaDya shura sardaro

mojamjha ne sipahi lunte, praja raDe ante hari

kampi kar joDine bese, nirash thai raiyat aakhi,

rale rotla kone mate? lunte dusht pinkhi nankhi?

kur kur karta khao majhethi, bharyun bhonyre ke waDi,

khute tyarni wat te ware, bharashun pet khatar paDi

(jhool)

bamnan khatar, nahi kani pher;

loont phat nit gheregher;

chor sipahi ja karto kaher;

gharna chorne pan nahi mher

loont andarni, loont bharni, kem take dolat chhani? waDi, gaDi, laDimano 4

pheli bigDi kom parsi, nakalkar sahuthi phela,

nishabaji ne jarbajiye banya chhek e albela

pachhi hinduno aawyo waro, brahman ne kayasth wanik,

sheth sahukaro bahu bigaDya, praja nahin bigDi thoDik

salo em petho sansare, thoDa nar je swachchh rahya,

maiput te thaki akhar deshawte tyanthi nikalya

taji gaya gharbar sujan sahu, shi sobha hwe nagrini?

dewalayman dipak jhankha, bajar tangi wakrini

suni sherio, hat, haweli, chauki, chautan pachrangi,

raat paDe rangila lala, jage daruDiya bhangi

(jhool)

napha gaya, nuksan apar;

jyan tyan jarinan ja bajar;

alas irshane awtar,

raiyat hinDti juo aa war

hina andhla haji na dekhe ha dasha kashi pastawani?waDi, gaDi, laDimano pa

mojamjha ne khanipini, haDakhun lagyun raiyatne,

gajun parakun nahi potanun jue janm ke maiyatne

har bhane dolat uDawe, bhegi kareli waDwani,

mota nana nach nachawe, sar awsar wan ujani,

shaal dushala dile lapeti, pan sopari bhari mukhwas,

bagi palkhi besi parakh “injan” karwa nikle khas

gher gher bhamta thai bhawik, “kripa karoji aajni raat;

ap padharye dew padharya manish hun manthi sakshat ”

nachne mujra, phulna gajra, uDe phuwara attarna,

deshdeshthi aawe gawaiya, waras saththi sattarna

(jhool)

Daph tabla, sarang sitar,

penDa barphi, majham mar;

sharab sharbat, le pobar;

nach rang ne jar jugar

indrapuri sam aa sahu mahima, sasti nachti indrani; waDi gaDi, laDimano 6

nache kanchni than than than than, gati manhar madhura rag,

soor tal nahi chuke ek pan, deen dharmna bhajwe bhag

nachrang, wah wah, sha shobhe! pak parsinan muktad;

musalmanani id mubarak, wah re kanchni haidrabad!

jo killa medansinh ahin, manektharino sho thath!

holi, diwali, balew, dashra warasatna din transen sath;

shrawan shilisatamno mahima–swarg adekhun chhe dekhi;

gantane gultan banela surat tari shi shekhi!

diwas diwasna juda ragrang, Dhong song nat natakna,

jadugar ne juwo madari, nagn nach wali patakna

(jhool)

nathi ek awesh wikar,

pan surte bhogawyo be war;

haji ane jiwe na karar;

pap dukhano bharwo bhaar

bhaar thashe paniyari shir par, papatnan ukle pani; waDi, gaDi, laDimano 7

khyal akhaDa roj ratna, kalgi tora ne kusti

ghoDdoD ne daDimarni sami sanjh chaal masti

gori garba gay sheriye, bhagal aagal thay bhawai;

rajamnio gay marasiya, suntan aawe aankh bharai

hindu jay islami ghere, musalman hindune tyan

parsi tak eke naw chuke, aaje tyan kale ahinyan

panan pasa walu pachhi jo, shi rupani rel chhute?

shah chor sawadh rahi kewo chhakat murakhne lunte?

janm maran ne lagn tankne, bijan teerth to door rahyan,

upwitdiksha, shraddh, agharni, sunnat ne nawjot kahyan

(jhool)

kyan tahewarno aawe ant,

sukh bhogawwani jyan khant?

bhula paDe sadhu ne sant,

mojamja jyan rahe anant

anant gaja tari chhe surat mot saja bhogawwani ha waDi, gaDi, laDimano 8

wagar aawke kyan tak chale aa rojindi diwali?

kamai mate wakhat male nahi, mhenat kon kare thali?

agresar wastina em ja sarw thaya khise khali,

wishno pyalo pidho koie, koie pagh unghi ghali

lakh lagyo nahi jay natharo, milkat khotan bapiki,

kore pane karaj kaDhawe, satwar sahi kartan shikhi

gujratinun nam male nahi, kare pharsiman lawri;

munshi, molwi, atak lakhawe, phisiyariman jay mari

mali aawe ko bholo bicharo, bhargamno nanawti,

miyan paDawi nawun khatun ne nawi chalawe chatapati!

(jhool)

wah re suratni chatapati!

nahi latpat khatpat e ghati;

nanawat aakhi nakti,

pan nahi nakhtai hathi

nakhtai wajan wagDawe, kare jalsa wali multani; waDi, gaDi, laDimano 9

haji hawasanun jor rahe te bheekh magi paDe puro;

lal hoth ne pholi chhati, saraphraj surti shuro

koi jadu kautuke tanaye, koi kimiyaman jay chasi,

gayli dolat pachhi lawwa, wadhu karajman paDe phasi

koi shikhe wali weer muktan, magi wastu sahu aawi male–

dhan to shun pan gayalun joban! – writha whem e kem tale?

juda juda e swang suratman thata hata kahun waranwar,

gharkhune, kan nadikinare, smshanman ne hat bajar

boot tatha Dakanna whem tyan hatyani shi puchho wat?

harela ekalaptathi nirdoshothi thay ja ghat

(jhool)

pashu balaknan kape shir;

jakhmi kare stri purush sharir;

kaDhe chamDi nakh ne rudhir,

kriya kani karwa gambhir!

ghatak ewi kriya thaki, shath! gai dolat shun malwani? waDi, gaDi, laDimano 10

lakhe lekhan je lakhta te muthi rakhna chhe mhotaj

bheekh magtan e hwe thake, shun karawun sujhe nahi aaj

gam giraso gayan tanai, bag bangla sahu taraj;

rupiyana paisa mule pan kon liye thatan harraj?

pachhi markini aawi wari, mojamjhanun e parinam;

whilan bawran, wanthya, loko nase gamegam

bhog malya tara sha surat? marki pachhal dusht dukal,

kal mhonno kyanthi awyo? – shher sakalni kaDhe khyal

bakisaki rahi sarjat te, aag rel wale mhokan;

sheri sheri shun ghar ghar phana phatiyana saman ha

(jhool)

suni sheri ne suna hat;

sunan mhel mandir ne ghat;

nagar khali khanDiyar ne kat;

pap dukhano paDe uklat

kalikalni papaprsadi, surat! tane chhe shewani; waDi, gaDi, laDiman 11

motan motan walkhan mare, aant nahin paini hate,

nawab pete Dhol wagaDe be tukDa roti mate;

bakshi ubha hath pasari, “khuda waste dyo bakshis”;

nirash begam bhookh dukhathi, sutan bhaDki paDe chees

rajapti arji lai jaye, pardeshi wepari pas

ingraj bhadur nam suna tum, mugnekun aaye hum khas ”

em raDe rajana putro, kon sune eni phariyad?

tapli mari nankhe tukDo, dayawan ko nar ekad

hath parke sharam aabru, rakh prabhu suratni laj;

ankh winchi e marwa sutun, ujagrathi thai taraj

(jhool)

surat jagatun ke sutun?

muwun paDyu ke chhe jiwtun?

hashe, hatun te to tun hatun;

bani shake to tha phari chhatun

satun tha tun bhale chhatun thawa, pan sthiti tari pastawani; waDi, gaDi, laDimano 1ra

kaho paDtina par hwe sha? lakhtan lekhakkar dhruje;

naphat naphakra surti lala! nahi tujne rasto sujhe

kyare sudhre, surti lala! hindu, parsi, mahamadiyan?

chhoDi khoti motai murakh! e motaiye walyo ghan

hashe bapdada tuj mota, teman shun tuj din ughDe?

jher phaDwa pai male nahi, jo motap girwi muke

chhoDe nakal, beakl bayala! pag pekhi patharanun tan,

miyan paDya pan tangDi unchi, e khenini kari pichhan

chhoD adekhi antas jhajhi, kajiya laDwa darbare;

antasanun che jher burun re, kajiya karo kar bhare

(jhool)

kar kalun mhon kleshatanun,

moj majha ne dweshatanun

taji swarthsukh thoDunghanun,

kar rahe madhybindu deshatnun!

dharm game te hoy – parsi, hindu ke musalmani; waDi, gaDi laDimano 13

sudhar hajiye lag male to, saiko ek wahyo khaso,

durachar ne apamatalbe, sada paDyo undho paso,

sudhar hwe jhat, surti lala! deshdajh dhar haiDaman;

nathi sar jadu kimiyaman, mal na whemi waidaman

sudhar, sudhar toon panDe phelo, pachhi sudharo kar jhajho;

shodh kamani satya marge, shheri udyam kar tajo

shodh kamani satya marge, shheri udyam kar tajo

jalmarge ne jaminmarge, phari sajiw dhandho kar tun

tapimatnan haD sudhari, lohi nawun kari de pharatun

nanan nanan bandar rasta, sastan sadhan awaknan,

jawakna marag kar khulla labh lai le shubh takna

(jhool)

pan sahuthi moti je garaj,

surti! samaj tuj pheli pharaj;

junun shher, ne mathe karaj;

junun pap te juno maraj

mool marajnan kap, shodh reet junun pap e dhowani, –waDi, gaDi, laDiman,

ten jindgi kidhi dhuldhanio 14

(lawni)

chhelachhbila! manmojila! surti lala shelani!

waDi, gaDi, laDiman ten jindgi kidhi dhuldhani (tek)

pratham wasti kasbe randere hashe hindu mitahari,

tapimatne punyaprtape, sukhman wastan narnari

kyanthi awyan, kyare wasiyan, wasti ek ke judani?

dantaktha e kathwa besun, wat rahi jashe muddani

wat khari ke phelan loke udyamman anand ditho;

dhanya hindudyog tane re, dhanya taro santosh mitho!

pan e sukhi sansar rahyo nahi jhajha din randeratno,

lambe palle whano chalyan, lobh thato chalyo bamno

dekhi pardeshi lalchaya, wadhyun drawya wasti sathe,

dhanni khoob khumari lagi, lobh lohi chhaDiyun mathe

(jhool)

chhaDyun lohi abhilashanun;

wadhyun gyan parbhashanun–

parbhasha parritbhatatanun,

prsaryun re khamir parjatatanun

panchrang wasti wadhwa lagi, sindhithi lai armani; waDi, gaDi, laDimano 1

surat taraph phari aankh hwe, jyan pahelan to jangal weran,

same par barun bandhayun, dhakka, phurja, mhotan whan

wadhe udyam chomer; senkDo whan phare dash dariya door,

lakh asarphi lawe ekak, lambi saphar karine poor

kon hato raja aa tane, tawarikh kahetan chuke,

pan ekek shriman ja ewo, be raja gajwe muke

sodagar sansthan tun surat! shun wenis, shun istambol?

tara aagal jay watawe, dolat mahimanun nahi tol

bigDi najar dekhi pardeshi, bigDi wali tuj lakshanthi,

mohmedan uttarthi utarya, chaDhya, chaDhya maratha dakshinthi

(jhool)

bahu lakshan taran buran;

haji pap shan hashe adhuran?

phal sarjit khashe puran;

haji chakhish kani kani asuran

war thatan puri tuj sarjat, shasanni had lambani; waDi, gaDi, laDimanora

e dinthi paDto paso tuj, dekhiti bahu abadi,

gaya tek wiwek wastina, gai aagli nishtha sadi

musalmani ammalanun sun kahun? –dasha pachhli bahu Dolai,

dasha wisha nahi amaldarman, dyanat lashkarni badlai

bar koshna manDap bandhe, nawab besi madhyrate,

khaDa khaDba kani naDe nahi, dash yojan mape hathe

duniya jeno gupt janano, anubhaw khawapiwano,

te shun jane dukha prjanan, ke lhawo aa duniyano?

shire phorna chhute dhaDaka, kon diye sheekh ewane?

“akha jagna aap ja raja”, tatpar lhuwa kahewane

(jhool)

kharan manni jyan chhe khoot,

khotan par paDe luntalunt;

bali kalji mathakut,

mojamjhani sahune chhoot

kayarta kartawya ja sahunun, aalas moti mardani; waDi, gaDi, laDimano 3

huka chilam ne pan supari, sharabna pyala pharta,

raat badhi e wahiwat chale, diwse saheb sui jata

joi rajykartana rang e, bigaDya ghana amaldaro,

sodagar shrimano bigaDya, bigaDya shura sardaro

mojamjha ne sipahi lunte, praja raDe ante hari

kampi kar joDine bese, nirash thai raiyat aakhi,

rale rotla kone mate? lunte dusht pinkhi nankhi?

kur kur karta khao majhethi, bharyun bhonyre ke waDi,

khute tyarni wat te ware, bharashun pet khatar paDi

(jhool)

bamnan khatar, nahi kani pher;

loont phat nit gheregher;

chor sipahi ja karto kaher;

gharna chorne pan nahi mher

loont andarni, loont bharni, kem take dolat chhani? waDi, gaDi, laDimano 4

pheli bigDi kom parsi, nakalkar sahuthi phela,

nishabaji ne jarbajiye banya chhek e albela

pachhi hinduno aawyo waro, brahman ne kayasth wanik,

sheth sahukaro bahu bigaDya, praja nahin bigDi thoDik

salo em petho sansare, thoDa nar je swachchh rahya,

maiput te thaki akhar deshawte tyanthi nikalya

taji gaya gharbar sujan sahu, shi sobha hwe nagrini?

dewalayman dipak jhankha, bajar tangi wakrini

suni sherio, hat, haweli, chauki, chautan pachrangi,

raat paDe rangila lala, jage daruDiya bhangi

(jhool)

napha gaya, nuksan apar;

jyan tyan jarinan ja bajar;

alas irshane awtar,

raiyat hinDti juo aa war

hina andhla haji na dekhe ha dasha kashi pastawani?waDi, gaDi, laDimano pa

mojamjha ne khanipini, haDakhun lagyun raiyatne,

gajun parakun nahi potanun jue janm ke maiyatne

har bhane dolat uDawe, bhegi kareli waDwani,

mota nana nach nachawe, sar awsar wan ujani,

shaal dushala dile lapeti, pan sopari bhari mukhwas,

bagi palkhi besi parakh “injan” karwa nikle khas

gher gher bhamta thai bhawik, “kripa karoji aajni raat;

ap padharye dew padharya manish hun manthi sakshat ”

nachne mujra, phulna gajra, uDe phuwara attarna,

deshdeshthi aawe gawaiya, waras saththi sattarna

(jhool)

Daph tabla, sarang sitar,

penDa barphi, majham mar;

sharab sharbat, le pobar;

nach rang ne jar jugar

indrapuri sam aa sahu mahima, sasti nachti indrani; waDi gaDi, laDimano 6

nache kanchni than than than than, gati manhar madhura rag,

soor tal nahi chuke ek pan, deen dharmna bhajwe bhag

nachrang, wah wah, sha shobhe! pak parsinan muktad;

musalmanani id mubarak, wah re kanchni haidrabad!

jo killa medansinh ahin, manektharino sho thath!

holi, diwali, balew, dashra warasatna din transen sath;

shrawan shilisatamno mahima–swarg adekhun chhe dekhi;

gantane gultan banela surat tari shi shekhi!

diwas diwasna juda ragrang, Dhong song nat natakna,

jadugar ne juwo madari, nagn nach wali patakna

(jhool)

nathi ek awesh wikar,

pan surte bhogawyo be war;

haji ane jiwe na karar;

pap dukhano bharwo bhaar

bhaar thashe paniyari shir par, papatnan ukle pani; waDi, gaDi, laDimano 7

khyal akhaDa roj ratna, kalgi tora ne kusti

ghoDdoD ne daDimarni sami sanjh chaal masti

gori garba gay sheriye, bhagal aagal thay bhawai;

rajamnio gay marasiya, suntan aawe aankh bharai

hindu jay islami ghere, musalman hindune tyan

parsi tak eke naw chuke, aaje tyan kale ahinyan

panan pasa walu pachhi jo, shi rupani rel chhute?

shah chor sawadh rahi kewo chhakat murakhne lunte?

janm maran ne lagn tankne, bijan teerth to door rahyan,

upwitdiksha, shraddh, agharni, sunnat ne nawjot kahyan

(jhool)

kyan tahewarno aawe ant,

sukh bhogawwani jyan khant?

bhula paDe sadhu ne sant,

mojamja jyan rahe anant

anant gaja tari chhe surat mot saja bhogawwani ha waDi, gaDi, laDimano 8

wagar aawke kyan tak chale aa rojindi diwali?

kamai mate wakhat male nahi, mhenat kon kare thali?

agresar wastina em ja sarw thaya khise khali,

wishno pyalo pidho koie, koie pagh unghi ghali

lakh lagyo nahi jay natharo, milkat khotan bapiki,

kore pane karaj kaDhawe, satwar sahi kartan shikhi

gujratinun nam male nahi, kare pharsiman lawri;

munshi, molwi, atak lakhawe, phisiyariman jay mari

mali aawe ko bholo bicharo, bhargamno nanawti,

miyan paDawi nawun khatun ne nawi chalawe chatapati!

(jhool)

wah re suratni chatapati!

nahi latpat khatpat e ghati;

nanawat aakhi nakti,

pan nahi nakhtai hathi

nakhtai wajan wagDawe, kare jalsa wali multani; waDi, gaDi, laDimano 9

haji hawasanun jor rahe te bheekh magi paDe puro;

lal hoth ne pholi chhati, saraphraj surti shuro

koi jadu kautuke tanaye, koi kimiyaman jay chasi,

gayli dolat pachhi lawwa, wadhu karajman paDe phasi

koi shikhe wali weer muktan, magi wastu sahu aawi male–

dhan to shun pan gayalun joban! – writha whem e kem tale?

juda juda e swang suratman thata hata kahun waranwar,

gharkhune, kan nadikinare, smshanman ne hat bajar

boot tatha Dakanna whem tyan hatyani shi puchho wat?

harela ekalaptathi nirdoshothi thay ja ghat

(jhool)

pashu balaknan kape shir;

jakhmi kare stri purush sharir;

kaDhe chamDi nakh ne rudhir,

kriya kani karwa gambhir!

ghatak ewi kriya thaki, shath! gai dolat shun malwani? waDi, gaDi, laDimano 10

lakhe lekhan je lakhta te muthi rakhna chhe mhotaj

bheekh magtan e hwe thake, shun karawun sujhe nahi aaj

gam giraso gayan tanai, bag bangla sahu taraj;

rupiyana paisa mule pan kon liye thatan harraj?

pachhi markini aawi wari, mojamjhanun e parinam;

whilan bawran, wanthya, loko nase gamegam

bhog malya tara sha surat? marki pachhal dusht dukal,

kal mhonno kyanthi awyo? – shher sakalni kaDhe khyal

bakisaki rahi sarjat te, aag rel wale mhokan;

sheri sheri shun ghar ghar phana phatiyana saman ha

(jhool)

suni sheri ne suna hat;

sunan mhel mandir ne ghat;

nagar khali khanDiyar ne kat;

pap dukhano paDe uklat

kalikalni papaprsadi, surat! tane chhe shewani; waDi, gaDi, laDiman 11

motan motan walkhan mare, aant nahin paini hate,

nawab pete Dhol wagaDe be tukDa roti mate;

bakshi ubha hath pasari, “khuda waste dyo bakshis”;

nirash begam bhookh dukhathi, sutan bhaDki paDe chees

rajapti arji lai jaye, pardeshi wepari pas

ingraj bhadur nam suna tum, mugnekun aaye hum khas ”

em raDe rajana putro, kon sune eni phariyad?

tapli mari nankhe tukDo, dayawan ko nar ekad

hath parke sharam aabru, rakh prabhu suratni laj;

ankh winchi e marwa sutun, ujagrathi thai taraj

(jhool)

surat jagatun ke sutun?

muwun paDyu ke chhe jiwtun?

hashe, hatun te to tun hatun;

bani shake to tha phari chhatun

satun tha tun bhale chhatun thawa, pan sthiti tari pastawani; waDi, gaDi, laDimano 1ra

kaho paDtina par hwe sha? lakhtan lekhakkar dhruje;

naphat naphakra surti lala! nahi tujne rasto sujhe

kyare sudhre, surti lala! hindu, parsi, mahamadiyan?

chhoDi khoti motai murakh! e motaiye walyo ghan

hashe bapdada tuj mota, teman shun tuj din ughDe?

jher phaDwa pai male nahi, jo motap girwi muke

chhoDe nakal, beakl bayala! pag pekhi patharanun tan,

miyan paDya pan tangDi unchi, e khenini kari pichhan

chhoD adekhi antas jhajhi, kajiya laDwa darbare;

antasanun che jher burun re, kajiya karo kar bhare

(jhool)

kar kalun mhon kleshatanun,

moj majha ne dweshatanun

taji swarthsukh thoDunghanun,

kar rahe madhybindu deshatnun!

dharm game te hoy – parsi, hindu ke musalmani; waDi, gaDi laDimano 13

sudhar hajiye lag male to, saiko ek wahyo khaso,

durachar ne apamatalbe, sada paDyo undho paso,

sudhar hwe jhat, surti lala! deshdajh dhar haiDaman;

nathi sar jadu kimiyaman, mal na whemi waidaman

sudhar, sudhar toon panDe phelo, pachhi sudharo kar jhajho;

shodh kamani satya marge, shheri udyam kar tajo

shodh kamani satya marge, shheri udyam kar tajo

jalmarge ne jaminmarge, phari sajiw dhandho kar tun

tapimatnan haD sudhari, lohi nawun kari de pharatun

nanan nanan bandar rasta, sastan sadhan awaknan,

jawakna marag kar khulla labh lai le shubh takna

(jhool)

pan sahuthi moti je garaj,

surti! samaj tuj pheli pharaj;

junun shher, ne mathe karaj;

junun pap te juno maraj

mool marajnan kap, shodh reet junun pap e dhowani, –waDi, gaDi, laDiman,

ten jindgi kidhi dhuldhanio 14