‘નહીં નાથ! નહીં નાથ! ન જાણો કે સ્હવાર છે!

આ બધું ઘોર અંધારું હજી તો બહુ વાર છે.’

હજારો વર્ષો એ વચન નીકળ્યાંને વહી ગયાં,

ખરે! વક્તા શ્રોતા નથી તદપિ એ વિસ્મૃત થયાં;

સહુ માદ્રી પાંડુ તરત જ પિછાને ઉચરતાં,

વટી જોકે વેળા નિરવધિ શતશૃંગ ફરતાં.

ગિરિના પ્રાંતમાં કોઈ બાંધી પર્ણકુટી દ્વય,

બંને રાજ્ઞી તથા રાજા કરતાં કાલ ત્યાં ક્ષય.

નિદ્રા પ્રશાંત જરીયે ન હતી થયેલી,

દુઃસ્વપ્ન દર્શન મહીં જ નિશા ગયેલી;

‘ખુલ્લા પ્રદેશ પર જઈ ફરું થોડી વાર.’

ઊઠ્યા નરેન્દ્ર મનમાં કરી એ વિચાર.

ધીમે શયનને છોડી જરા એ બહાર જાય જ્યાં,

‘નહીં નાથ! નહીં નાથ!’ શબ્દો એ સંભળાય ત્યાં.

‘પ્રિયે માદ્રી! શું છે? નથી નથી જતો સ્નાન કરવા,

વહી નિદ્રા, માટે અહીં તહીં જરા જાઉં ફરવા;

મટ્યું આ અંધારું તરત, નથી રાત્રિ પણ બહુ,

હમેશાંને સ્થાને પછી કરીશ હું આહ્નિક સહુ.’

ન જવાનું કહી દેવી નિદ્રાવશ થઈ હતી;

જાગર્તિ ક્ષણ રોકાઈ ફરી પાછી ગઈ હતી!

‘સારું થયું પ્રિય સખી થઈ છે પ્રસુપ્ત,

સાચી બિના નહિ જ રાખી શકાય ગુપ્ત;’

સંતોષથી નૃપતિ થાય હવે વિદાય,

છે અંધકાર, પણ ભૂલ જરા ન ખાય.

કંસારી તમરાંઓના અવાજો આવતા હતા :

સ્થલ કાલ છતાં શાંત બંનેને ભાવતા હતા!

વહે ઠંડો વાયુ કરી દઈ બધે શાંતિ વનમાં,

ઘણા થોડા આજે ઉડુગણ પ્રકાશે ગગનમાં;

હજી એકે પ્રાણી ગિરિ મહીં નહીં જાગ્રત દીસે,

વધે અંધારામાં નરવર અગાડી વન વિષે.

જ્યાં જવું હતું એ આવ્યું સર સુંદર પાસનું;

આપ્યું હતું પુરા જેને નામ ‘માદ્રીવિલાસ’નું.

ઝાંખી ભરેલ જલની સ્થિરતા જણાય,

જોતાં જ તર્ક નૃપના ક્યહીંએ તણાય;

બેસે શિલા ઉપર ચાલી સચિંત રાય,

ઊંડા વિચાર મહિં છેવટ મગ્ન થાય.

અનિદ્રા શ્રમથી તેનો ધૈર્યભ્રંશ થયો હતો;

પૂર્વનાં સ્મરણોમાંહિં ઘણો કાલ ગયો હતો.

થવા માંડ્યાં ત્યાં તો રવિઉદયનાં ચિહ્ન સઘળે,

ઊઠેલી સૃષ્ટિના વિષમ સ્વર સાથે સહુ ભળે;

જવા માંડ્યું સર્વે સ્થલમહિં થી અંધારું ઝટ જ્યાં,

પુરાયો પ્રાચીમાં નવલ સરખો રંગ પણ ત્યાં!

કોલાહલ થવા લાગ્યો અરુણોદયથી બધે;

પૂર્વની રક્તિમા સાથે સહુ આક્ષોભ એ વધે!

વૃક્ષો અદૃશ્ય સઘળાં નજરે પડે છે :

ધોળાં અનેક ગમથી ઝરણાં દડે છે :

એ દેશ ચક્ષુ તજી ઉપર જ્યાં ચડે છે;

ઊંચાં પ્રચંડ શિખરો નભને અડે છે.

‘અરે! શું આટલો કાલ નિષ્કારણ વહી ગયો!’

સદ્ય એવું કહી રાજા સ્વસ્થાનેથી ઊભો થયો.

ઉઠી જોતાં શોભા બહુ જ બદલાયેલ નીરખી :

ડગ્યું પાછું ધૈર્ય, સ્મરણ મહિં આવી પ્રિય સખી :

‘નિહાળું છું શું હું મનહર વસંતપ્રસરને?

અરેરે! શેની શી અનુભવ કરું છું અસર એ?’

સૃષ્ટિસૌંદર્યને જોતાં કૈં રોમાંચ થયું હતું;

ઘણા દિવસનું પેલું યોગાંધત્વ ગયું હતું.

ઊડે, દોડે, એવી જલચર કરે ગમ્મત ઘણી,

નિહાળી તે, જોયું વળી પછી જરા પર્વત ભણી;

ગમી ના એ વૃત્તિ; હૃદયસરથી સંયમ ચડ્યો,

‘થઈ ન્હાવાવેળા,’ નૃપતિ કહી એવું મહિં પડ્યો.

સ્નાનથી થઈને શાંત પડ્યો એ નિત્યકર્મમાં;

જતાં રાગ બની વૃત્તિ પાછી તદ્રૂપ ધર્મમાં.

પૂરું કરી તરત તે સ્થલને તજે છે,

ઇચ્છાવિરુદ્ધ દૃઢ આગ્રહને સજે છે :

‘શાને થવું પતિત આશ્રમધર્મનાથી?

સૌંદર્ય શું? જગત શું? તપ એ જ સાથી.’

જઈ આશ્રમમાં લે છે નિત્ય માફક ભોજન;

ઈચ્છે પછી જરા નિદ્રા પૂર્ણ વીસરવા વન.

ઊઠ્યો થોડી વારે નૃપતિ જ્યમ નિદ્રા કંઈ લઈ,

મનોવૃત્તિ તેવી સ્થિર, વિમલ ને સાત્ત્વિક થઈ;

જઈ થોડે છેટે પછી અનુભવે શીતલ હવા,

પડે દૃષ્ટિ વાટે વન તરફ લાગે નીરખવા!

અક્ષુબ્ધ હૃદયે જોઈ રચના એ ઋતુ તણી;

મળવાને પછી ચાલ્યો બીજી પર્ણકુટી ભણી.

માદ્રી જ માત્ર હતી હાજર એહ વાર,

કુંતા ગયેલ કંઈ કારણથી બહાર;

માતા સતી નકુલ ને સહદેવની એ,

હા! તાપસી નૃપની સાથ હતી બની એ.

ઝીણી વલ્કલને આજે એણે અંગે ધર્યું હતું;

નહીં લાવણ્યને ઓછું વનવાસે કર્યું હતું.

‘નથી શું કુંતાજી? નહિ અરર આંહીં રહી શકે,

પ્રિયે! તું એકાકી? સ્વજન વિણ વૃત્તિ ક્યમ ટકે :

ખરે ત્યારે આનો અનુભવ જરા આજ કરીએ,

જરા આ પાસેના ઉપવન વિશે કાંઈ ફરીએ.’

પ્રસંગ બદલાતાં એ સિદ્ધાંત વીસરી ગયો :

મટી તાપસ એ પાછો ભર્તા – સ્વામી – ખરે! થયો!

શાંતિ મહીં નહિ થયો કંઈ ફેરફાર,

તેથી જ હાલ નૃપતિ વીસર્યો સ્હવાર :

માદ્રી નહીં કરી શકી કંઈયે નકાર :

જાણેલ હોય કદી શું વિધિના પ્રકાર?

પૂર્વાશ્રમ તણી બુદ્ધિ પાછી આવી ગઈ હતી :

ફરે સાંપ્રતને ભૂલી વનમાં સાથ દંપતી.

વહી જતાં ઝરણાં શ્રમને હરે,

નીરખતાં રચના નયનો ઠરે :

મધુર શબ્દ વિહંગ બધાં કરે,

રસિકનાં હૃદયો રસથી ભરે!

વસંતે સ્થાપેલું પ્રબલ નિજ સામ્રાજ્ય સઘળે,

નવાં રૂડાં વસ્ત્રો તરુવર ધરે છે સહુ સ્થળે;

બધી સામગ્રી એ મદનરસથી સૃષ્ટિ ભરતી,

જનોના જુસ્સાને અતિ ચપલ ઉદ્દીપ્ત કરતી.

ઊછળ્યું લોહી તેથી એ સાવધાન થયો નહીં :

સ્ત્રીસંગે નર્મગોષ્ઠીમાં વધે છે વનની મહીં.

ઉત્તુંગ નમ્ર સહકાર દીસે ઘણાય,

લાખો વળી અગરુ ચંદન ત્યાં જણાય;

વૃક્ષો, લતા, સકલ કૈંક અપૂર્વ રંગ,

જામે ન કાં પ્રબલ મિત્ર વડે અનંગ?

ફરતાં ફરતાં આવ્યો એક માલતીમંડપ,

પ્રવેશ સતીની સાથે કરે છે તે મહીં નૃપ.

ધીમે ધીમે છટાથી કુસુમરજ લઈ ડોલતો વાયુ વાય,

ચોપાસે વલ્લિઓથી પરિમલ પ્રસરે, નેત્રને તૃપ્તિ થાય;

બેસીને કોણ જાણે ક્યહીં પરભૃતિકા ગાન સ્વર્ગીય ગાય,

ગાળી નાંખે હલાવી રસિક હૃદયને, વૃત્તિથી દાબ જાય.

‘સાંભળ્યું મોહ પામીને હવે કોકિલકૂજન:

પ્રિયા, પંચમ વૃષ્ટિથી ન્હાવાનું થાય છે મન.’

જરા શંકા પામી, તદપિ નહિ કાંઈ કહી શકી,

વળી એવી ભીતિ નૃપવદન જોતાં નહિ ટકી,

નહીં રાજાજીનો હુકમ પણ પાછો કદી ફરે,

વિચારી એ માદ્રી તરત જ જરા કૈં શરૂ કરે.

દિવ્ય રાગ શરૂ થાતાં બન્યું શાંત બધું વન;

લોહચુંબકથી જાણે ખેંચાયાં સર્વનાં મન.

માધુર્ય એ ઊછળતું ક્યહીં ના સમાય.

હા! કેમ આ હલક અંતરથી ખમાય;

સાથે મળ્યાં તરત દંપતી સર્વ દોડી!

ભેટી રહ્યાં સ્વર વિષે દઈ વૃત્તિ જોડી!

ઘેલી બની બધી સૃષ્ટિ રસમાં હાલ ન્હાય છે;

હાય! એક જ પાંડુના હૈયામાં કૈંક થાય છે!

સંગીતામૃત વર્ષતાં પ્રથમ તો આનંદ વ્યાપી ગયો,

સાથે એક કરું પ્રિયાહૃદયને આવેશ એવો થયો;

ખેંચાયો પણ વેગ પૂર્ણ કરતાં, આવી સ્થિતિની સ્મૃતિ,

રાખે અંકુશ, તોય સ્પષ્ટ વપુમાં દેખાય છે વિકૃતિ.

નિહાળી નૃપને રાજ્ઞી જરા ગાતાં રહી ગઈ;

હાય રે! ઊલટી તેથી તેની શાંતિ વહી ગઈ!

‘પ્રિયે! માદ્રી! આહા! સહન મુજથી આ નથી થતું,

નહીં મારે જોઈયે તપફલ, ભલે એ સહુ જતું;

ચલાવી દે પાછી મધુર સ્વરની રમ્ય સરિતા,

છટાથી છોડી દે! અરર! ક્યમ રાખે નિયમિતા?’

વૃત્તિઓ પરથી તેનો અધિકાર ગયો હતો;

અપૂર્વ ધ્વનિથી પૂરો મદોન્મત્ત થયો હતો :

‘સખી! દેવી! વ્હાલી! સ્વરૂપ તુજ આજે બહુ દીસે,

ખરે! રંભા જેવી રસમય અહીં નંદન વિશે :’

નિહાળે વર્ષાવી પ્રણયરસ બંને નયનથી,

જરા ધાસ્તી પામે સતી પણ હવે હાય! મનથી.

ગીત પૂર્ણ થતાં રાજા જાય છે પાસ કૈં મિષે,

‘ક્ષમા – પ્રાણ નહીં,’ બોલી; લે છે એને ભુજા વિષે!

‘રે હાય! હાય! નહિ નાથ, નહીં,’ કહીને,

છૂટી જઈ ભુજ થકી અળગી રહી તે;

હા! દીન દૃષ્ટિ કરી એ નીરખી રહે છે,

દુઃખે ભર્યાં નયનથી નૃપને કહે છે : –

‘ડરું છું, ભય પામું છું, જોઈને આજ આપને:

અરે! કેમ વિસારો છો ઋષિના ઉગ્ર શાપને?’

બહુ બ્હીતી બ્હીતી થરથર થતી એ કરગરે,

નથી ઓછી થાતી વિકૃતિ નૃપની તોપણ, અરે!

‘ઘટે છે શું દેવી! હૃદય પર આ નિર્દય થવું?

અરેરે! આ આવું પ્રબલ દુઃખ! મારે ક્યહીં જવું?

પ્રિયા! પ્રિયા! પ્રિયા! તારા હાથમાં સર્વ હાય રે!

ત્વરાથી દેહ જોડી દે : આ તો નહિ ખમાય રે!’

જાણું બધું, પણ દીસે સ્થિતિ આ નવીન :

મારું નથી બલ, બન્યો જલ બ્હાર મીન:

દેવી! વિચાર કરવા સઘળા તજી દે:

રે હાય! સ્પર્શસુખ, પ્રાણસખી, હજી દે!’

વિચાર કરવા જેવો હવે વખ્ત રહ્યો નહીં!

ઝંપલાવી પડી માદ્રી નરેન્દ્ર ભુજની મહીં.

નહીં ચાલે આથી ગત સમયમાં દૂર હૃદય :

પડ્યા શબ્દો છેલ્લા શ્રુતિ પર બહુ મંદ સદય.

જરા ત્રુટ્યાં વાક્યો કંઈ કંઈ થઈને રહી ગયાં:

હજારો વર્ષો એ પછી પણ હવે તો વહી ગયાં!

‘nahin nath! nahin nath! na jano ke shwar chhe!

a badhun ghor andharun haji to bahu war chhe ’

hajaro warsho e wachan nikalyanne wahi gayan,

khare! wakta shrota nathi tadpi e wismrit thayan;

sahu madri panDu tarat ja pichhane uchartan,

wati joke wela nirawdhi shatshring phartan

girina prantman koi bandhi parnakuti dway,

banne ragyi tatha raja kartan kal tyan kshay

nidra prshant jariye na hati thayeli,

duswapn darshan mahin ja nisha gayeli;

‘khulla pardesh par jai pharun thoDi war ’

uthya narendr manman kari e wichar

dhime shayanne chhoDi jara e bahar jay jyan,

‘nahin nath! nahin nath!’ shabdo e sambhlay tyan

‘priye madri! shun chhe? nathi nathi jato snan karwa,

wahi nidra, mate ahin tahin jara jaun pharwa;

matyun aa andharun tarat, nathi ratri pan bahu,

hameshanne sthane pachhi karish hun ahnik sahu ’

na jawanun kahi dewi nidrawash thai hati;

jagarti kshan rokai phari pachhi gai hati!

‘sarun thayun priy sakhi thai chhe prasupt,

sachi bina nahi ja rakhi shakay gupt;’

santoshthi nripati thay hwe widay,

chhe andhkar, pan bhool jara na khay

kansari tamranona awajo aawta hata ha

sthal kal chhatan shant bannene bhawata hata!

wahe thanDo wayu kari dai badhe shanti wanman,

ghana thoDa aaje uDugan prkashe gaganman;

haji eke prani giri mahin nahin jagrat dise,

wadhe andharaman narwar agaDi wan wishe

jyan jawun hatun e awyun sar sundar pasnun;

apyun hatun pura jene nam ‘madriwilas’nun

jhankhi bharel jalni sthirta janay,

jotan ja tark nripna kyahine tanay;

bese shila upar chali sachint ray,

unDa wichar mahin chhewat magn thay

anidra shramthi teno dhairyabhransh thayo hato;

purwnan smarnomanhin ghano kal gayo hato

thawa manDyan tyan to rawiudaynan chihn saghle,

utheli srishtina wisham swar sathe sahu bhale;

jawa manDyun sarwe sthalamahin thi andharun jhat jyan,

purayo prachiman nawal sarkho rang pan tyan!

kolahal thawa lagyo arunodaythi badhe;

purwni raktima sathe sahu akshobh e wadhe!

wriksho adrishya saghlan najre paDe chhe ha

dholan anek gamthi jharnan daDe chhe ha

e desh chakshu taji upar jyan chaDe chhe;

unchan prchanD shikhro nabhne aDe chhe

‘are! shun aatlo kal nishkaran wahi gayo!’

sadya ewun kahi raja swasthanethi ubho thayo

uthi jotan shobha bahu ja badlayel nirkhi ha

Dagyun pachhun dhairya, smran mahin aawi priy sakhi ha

‘nihalun chhun shun hun manhar wasantaprasarne?

arere! sheni shi anubhaw karun chhun asar e?’

srishtisaundaryne jotan kain romanch thayun hatun;

ghana diwasanun pelun yogandhatw gayun hatun

uDe, doDe, ewi jalchar kare gammat ghani,

nihali te, joyun wali pachhi jara parwat bhani;

gami na e writti; hridayasarthi sanyam chaDyo,

‘thai nhawawela,’ nripati kahi ewun mahin paDyo

snanthi thaine shant paDyo e nitykarmman;

jatan rag bani writti pachhi tadrup dharmman

purun kari tarat te sthalne taje chhe,

ichchhawiruddh driDh agrahne saje chhe ha

‘shane thawun patit ashramdharmnathi?

saundarya shun? jagat shun? tap e ja sathi ’

jai ashramman le chhe nitya maphak bhojan;

ichchhe pachhi jara nidra poorn wisarwa wan

uthyo thoDi ware nripati jyam nidra kani lai,

manowritti tewi sthir, wimal ne sattwik thai;

jai thoDe chhete pachhi anubhwe shital hawa,

paDe drishti wate wan taraph lage nirakhwa!

akshubdh hridye joi rachna e ritu tani;

malwane pachhi chalyo biji parnakuti bhani

madri ja matr hati hajar eh war,

kunta gayel kani karanthi bahar;

mata sati nakul ne sahdewni e,

ha! tapasi nripni sath hati bani e

jhini walkalne aaje ene ange dharyun hatun;

nahin lawanyne ochhun wanwase karyun hatun

‘nathi shun kuntaji? nahi arar anhin rahi shake,

priye! tun ekaki? swajan win writti kyam take ha

khare tyare aano anubhaw jara aaj kariye,

jara aa pasena upwan wishe kani phariye ’

prsang badlatan e siddhant wisri gayo ha

mati tapas e pachho bharta – swami – khare! thayo!

shanti mahin nahi thayo kani pherphar,

tethi ja haal nripati wisaryo shwar ha

madri nahin kari shaki kaniye nakar ha

janel hoy kadi shun widhina prakar?

purwashram tani buddhi pachhi aawi gai hati ha

phare sampratne bhuli wanman sath dampti

wahi jatan jharnan shramne hare,

nirakhtan rachna nayno thare ha

madhur shabd wihang badhan kare,

rasiknan hridyo rasthi bhare!

wasante sthapelun prabal nij samrajya saghle,

nawan ruDan wastro taruwar dhare chhe sahu sthle;

badhi samagri e madanarasthi srishti bharti,

janona jussane ati chapal uddipt karti

uchhalyun lohi tethi e sawdhan thayo nahin ha

strisange narmgoshthiman wadhe chhe wanni mahin

uttung namr sahkar dise ghanay,

lakho wali agaru chandan tyan janay;

wriksho, lata, sakal kaink apurw rang,

jame na kan prabal mitr waDe anang?

phartan phartan aawyo ek maltimanDap,

prawesh satini sathe kare chhe te mahin nrip

dhime dhime chhatathi kusumraj lai Dolto wayu way,

chopase walliothi parimal prasre, netrne tripti thay;

besine kon jane kyheen parabhritika gan swargiy gay,

gali nankhe halawi rasik hridayne, writtithi dab jay

‘sambhalyun moh pamine hwe kokilkujnah

priya, pancham wrishtithi nhawanun thay chhe man ’

jara shanka pami, tadpi nahi kani kahi shaki,

wali ewi bhiti nripawdan jotan nahi taki,

nahin rajajino hukam pan pachho kadi phare,

wichari e madri tarat ja jara kain sharu kare

diwya rag sharu thatan banyun shant badhun wan;

lohchumbakthi jane khenchayan sarwnan man

madhurya e uchhalatun kyheen na samay

ha! kem aa halak antarthi khamay;

sathe malyan tarat dampti sarw doDi!

bheti rahyan swar wishe dai writti joDi!

gheli bani badhi srishti rasman haal nhay chhe;

hay! ek ja panDuna haiyaman kaink thay chhe!

sangitamrit warshtan pratham to anand wyapi gayo,

sathe ek karun priyahridayne awesh ewo thayo;

khenchayo pan weg poorn kartan, aawi sthitini smriti,

rakhe ankush, toy aspasht wapuman dekhay chhe wikriti

nihali nripne ragyi jara gatan rahi gai;

hay re! ulti tethi teni shanti wahi gai!

‘priye! madri! aha! sahn mujthi aa nathi thatun,

nahin mare joiye tapphal, bhale e sahu jatun;

chalawi de pachhi madhur swarni ramya sarita,

chhatathi chhoDi de! arar! kyam rakhe niyamita?’

writtio parthi teno adhikar gayo hato;

apurw dhwanithi puro madonmatt thayo hato ha

‘sakhi! dewi! whali! swarup tuj aaje bahu dise,

khare! rambha jewi rasmay ahin nandan wishe ha’

nihale warshawi pranayras banne nayanthi,

jara dhasti pame sati pan hwe hay! manthi

geet poorn thatan raja jay chhe pas kain mishe,

‘kshama – pran nahin,’ boli; le chhe ene bhuja wishe!

‘re hay! hay! nahi nath, nahin,’ kahine,

chhuti jai bhuj thaki algi rahi te;

ha! deen drishti kari e nirkhi rahe chhe,

dukhe bharyan nayanthi nripne kahe chhe ha –

‘Darun chhun, bhay pamun chhun, joine aaj apneh

are! kem wisaro chho rishina ugr shapne?’

bahu bhiti bhiti tharthar thati e karagre,

nathi ochhi thati wikriti nripni topan, are!

‘ghate chhe shun dewi! hriday par aa nirday thawun?

arere! aa awun prabal dukha! mare kyheen jawun?

priya! priya! priya! tara hathman sarw hay re!

twrathi deh joDi de ha aa to nahi khamay re!’

janun badhun, pan dise sthiti aa nawin ha

marun nathi bal, banyo jal bhaar minah

dewi! wichar karwa saghla taji deh

re hay! sparshsukh, pranaskhi, haji de!’

wichar karwa jewo hwe wakht rahyo nahin!

jhamplawi paDi madri narendr bhujni mahin

nahin chale aathi gat samayman door hriday ha

paDya shabdo chhella shruti par bahu mand saday

jara trutyan wakyo kani kani thaine rahi gayanh

hajaro warsho e pachhi pan hwe to wahi gayan!

‘nahin nath! nahin nath! na jano ke shwar chhe!

a badhun ghor andharun haji to bahu war chhe ’

hajaro warsho e wachan nikalyanne wahi gayan,

khare! wakta shrota nathi tadpi e wismrit thayan;

sahu madri panDu tarat ja pichhane uchartan,

wati joke wela nirawdhi shatshring phartan

girina prantman koi bandhi parnakuti dway,

banne ragyi tatha raja kartan kal tyan kshay

nidra prshant jariye na hati thayeli,

duswapn darshan mahin ja nisha gayeli;

‘khulla pardesh par jai pharun thoDi war ’

uthya narendr manman kari e wichar

dhime shayanne chhoDi jara e bahar jay jyan,

‘nahin nath! nahin nath!’ shabdo e sambhlay tyan

‘priye madri! shun chhe? nathi nathi jato snan karwa,

wahi nidra, mate ahin tahin jara jaun pharwa;

matyun aa andharun tarat, nathi ratri pan bahu,

hameshanne sthane pachhi karish hun ahnik sahu ’

na jawanun kahi dewi nidrawash thai hati;

jagarti kshan rokai phari pachhi gai hati!

‘sarun thayun priy sakhi thai chhe prasupt,

sachi bina nahi ja rakhi shakay gupt;’

santoshthi nripati thay hwe widay,

chhe andhkar, pan bhool jara na khay

kansari tamranona awajo aawta hata ha

sthal kal chhatan shant bannene bhawata hata!

wahe thanDo wayu kari dai badhe shanti wanman,

ghana thoDa aaje uDugan prkashe gaganman;

haji eke prani giri mahin nahin jagrat dise,

wadhe andharaman narwar agaDi wan wishe

jyan jawun hatun e awyun sar sundar pasnun;

apyun hatun pura jene nam ‘madriwilas’nun

jhankhi bharel jalni sthirta janay,

jotan ja tark nripna kyahine tanay;

bese shila upar chali sachint ray,

unDa wichar mahin chhewat magn thay

anidra shramthi teno dhairyabhransh thayo hato;

purwnan smarnomanhin ghano kal gayo hato

thawa manDyan tyan to rawiudaynan chihn saghle,

utheli srishtina wisham swar sathe sahu bhale;

jawa manDyun sarwe sthalamahin thi andharun jhat jyan,

purayo prachiman nawal sarkho rang pan tyan!

kolahal thawa lagyo arunodaythi badhe;

purwni raktima sathe sahu akshobh e wadhe!

wriksho adrishya saghlan najre paDe chhe ha

dholan anek gamthi jharnan daDe chhe ha

e desh chakshu taji upar jyan chaDe chhe;

unchan prchanD shikhro nabhne aDe chhe

‘are! shun aatlo kal nishkaran wahi gayo!’

sadya ewun kahi raja swasthanethi ubho thayo

uthi jotan shobha bahu ja badlayel nirkhi ha

Dagyun pachhun dhairya, smran mahin aawi priy sakhi ha

‘nihalun chhun shun hun manhar wasantaprasarne?

arere! sheni shi anubhaw karun chhun asar e?’

srishtisaundaryne jotan kain romanch thayun hatun;

ghana diwasanun pelun yogandhatw gayun hatun

uDe, doDe, ewi jalchar kare gammat ghani,

nihali te, joyun wali pachhi jara parwat bhani;

gami na e writti; hridayasarthi sanyam chaDyo,

‘thai nhawawela,’ nripati kahi ewun mahin paDyo

snanthi thaine shant paDyo e nitykarmman;

jatan rag bani writti pachhi tadrup dharmman

purun kari tarat te sthalne taje chhe,

ichchhawiruddh driDh agrahne saje chhe ha

‘shane thawun patit ashramdharmnathi?

saundarya shun? jagat shun? tap e ja sathi ’

jai ashramman le chhe nitya maphak bhojan;

ichchhe pachhi jara nidra poorn wisarwa wan

uthyo thoDi ware nripati jyam nidra kani lai,

manowritti tewi sthir, wimal ne sattwik thai;

jai thoDe chhete pachhi anubhwe shital hawa,

paDe drishti wate wan taraph lage nirakhwa!

akshubdh hridye joi rachna e ritu tani;

malwane pachhi chalyo biji parnakuti bhani

madri ja matr hati hajar eh war,

kunta gayel kani karanthi bahar;

mata sati nakul ne sahdewni e,

ha! tapasi nripni sath hati bani e

jhini walkalne aaje ene ange dharyun hatun;

nahin lawanyne ochhun wanwase karyun hatun

‘nathi shun kuntaji? nahi arar anhin rahi shake,

priye! tun ekaki? swajan win writti kyam take ha

khare tyare aano anubhaw jara aaj kariye,

jara aa pasena upwan wishe kani phariye ’

prsang badlatan e siddhant wisri gayo ha

mati tapas e pachho bharta – swami – khare! thayo!

shanti mahin nahi thayo kani pherphar,

tethi ja haal nripati wisaryo shwar ha

madri nahin kari shaki kaniye nakar ha

janel hoy kadi shun widhina prakar?

purwashram tani buddhi pachhi aawi gai hati ha

phare sampratne bhuli wanman sath dampti

wahi jatan jharnan shramne hare,

nirakhtan rachna nayno thare ha

madhur shabd wihang badhan kare,

rasiknan hridyo rasthi bhare!

wasante sthapelun prabal nij samrajya saghle,

nawan ruDan wastro taruwar dhare chhe sahu sthle;

badhi samagri e madanarasthi srishti bharti,

janona jussane ati chapal uddipt karti

uchhalyun lohi tethi e sawdhan thayo nahin ha

strisange narmgoshthiman wadhe chhe wanni mahin

uttung namr sahkar dise ghanay,

lakho wali agaru chandan tyan janay;

wriksho, lata, sakal kaink apurw rang,

jame na kan prabal mitr waDe anang?

phartan phartan aawyo ek maltimanDap,

prawesh satini sathe kare chhe te mahin nrip

dhime dhime chhatathi kusumraj lai Dolto wayu way,

chopase walliothi parimal prasre, netrne tripti thay;

besine kon jane kyheen parabhritika gan swargiy gay,

gali nankhe halawi rasik hridayne, writtithi dab jay

‘sambhalyun moh pamine hwe kokilkujnah

priya, pancham wrishtithi nhawanun thay chhe man ’

jara shanka pami, tadpi nahi kani kahi shaki,

wali ewi bhiti nripawdan jotan nahi taki,

nahin rajajino hukam pan pachho kadi phare,

wichari e madri tarat ja jara kain sharu kare

diwya rag sharu thatan banyun shant badhun wan;

lohchumbakthi jane khenchayan sarwnan man

madhurya e uchhalatun kyheen na samay

ha! kem aa halak antarthi khamay;

sathe malyan tarat dampti sarw doDi!

bheti rahyan swar wishe dai writti joDi!

gheli bani badhi srishti rasman haal nhay chhe;

hay! ek ja panDuna haiyaman kaink thay chhe!

sangitamrit warshtan pratham to anand wyapi gayo,

sathe ek karun priyahridayne awesh ewo thayo;

khenchayo pan weg poorn kartan, aawi sthitini smriti,

rakhe ankush, toy aspasht wapuman dekhay chhe wikriti

nihali nripne ragyi jara gatan rahi gai;

hay re! ulti tethi teni shanti wahi gai!

‘priye! madri! aha! sahn mujthi aa nathi thatun,

nahin mare joiye tapphal, bhale e sahu jatun;

chalawi de pachhi madhur swarni ramya sarita,

chhatathi chhoDi de! arar! kyam rakhe niyamita?’

writtio parthi teno adhikar gayo hato;

apurw dhwanithi puro madonmatt thayo hato ha

‘sakhi! dewi! whali! swarup tuj aaje bahu dise,

khare! rambha jewi rasmay ahin nandan wishe ha’

nihale warshawi pranayras banne nayanthi,

jara dhasti pame sati pan hwe hay! manthi

geet poorn thatan raja jay chhe pas kain mishe,

‘kshama – pran nahin,’ boli; le chhe ene bhuja wishe!

‘re hay! hay! nahi nath, nahin,’ kahine,

chhuti jai bhuj thaki algi rahi te;

ha! deen drishti kari e nirkhi rahe chhe,

dukhe bharyan nayanthi nripne kahe chhe ha –

‘Darun chhun, bhay pamun chhun, joine aaj apneh

are! kem wisaro chho rishina ugr shapne?’

bahu bhiti bhiti tharthar thati e karagre,

nathi ochhi thati wikriti nripni topan, are!

‘ghate chhe shun dewi! hriday par aa nirday thawun?

arere! aa awun prabal dukha! mare kyheen jawun?

priya! priya! priya! tara hathman sarw hay re!

twrathi deh joDi de ha aa to nahi khamay re!’

janun badhun, pan dise sthiti aa nawin ha

marun nathi bal, banyo jal bhaar minah

dewi! wichar karwa saghla taji deh

re hay! sparshsukh, pranaskhi, haji de!’

wichar karwa jewo hwe wakht rahyo nahin!

jhamplawi paDi madri narendr bhujni mahin

nahin chale aathi gat samayman door hriday ha

paDya shabdo chhella shruti par bahu mand saday

jara trutyan wakyo kani kani thaine rahi gayanh

hajaro warsho e pachhi pan hwe to wahi gayan!