રેખ્તા
હિન્દવી
સૂફીનામા
રાજસ્થાની
કૃષ્ણલાલ શ્રીધરાણી
ઉચ્છ્વાસતો કાનન-મર્મર-ધ્વનિ,
શરુ-તરુનાં વન વીંધતો વહે,
લળી જતો મંજરી ભાર વેરી,
ઊંચા ઊંચા સાગ નીચા નમી રહે.
પ્રચ્છન્ન રૂપે પગદંડી પાતળી,
તૃણાંકુરોમાં અટવાતી આથડે;
કરી રહ્યો નિર્ઝર કલ્કલ ધ્વનિ,
કો ગહ્વરેથી જલ-ધોધવા દડે.
મઘુસ્વરે સોહિની ગાય શ્યામો,
નિબિડથી નીલમ દેવદારુની,
અને હિમાદ્રિ શતશંગ ટોચે,
ચડી પડે પ્રાતર-બ્હેન આરુણી.
આગે બઢ્યો હું કરી સ્નાનસંધ્યા,
તિબેટની પ્રાંતસીમા જરા વીંધી,
કુલી દૂરે ટેકરીઓ વચાળે,
દેખાડતો દેવળ આંગળી ચીંધી :
“સામે જુઓ તે જ દલાઈ લામા,
આરૂઢતા ત્યાં અવલોકિતેશ્વર :
અહીં ઊભો હું, જઈને ત્વરાથી,
આટોપી લ્યો સત્ત્વસ્વરૂપ દર્શન!”
(તંદ્રા)
આકાશનો ઘુમ્મટ ઘેર સાંધી,
બાંધી લીધું મેઘધનુષ્ય તોરણે :
મરાલનો મૉડ ધર્યા વિમાને
મૂકી દીધાં મત્તમયૂર વીંઝણે.
વીણા લઈ ગાંધરવો બજાવે,
ઊડી કરે ગાયન અંતરીક્ષમાં;
પદે પદે તાલ ધરી મૃદંગે,
કરી રહ્યા કિન્નર તા પ્રદક્ષિણા.
મંદરાની માલ્ય કરે ધરીને,
અશ્વિની ઊભા કરતા પ્રતીક્ષા :
શચિ, શુચિ, અગ્નિ, અરુણ, વાયુ,
આતુર હસ્તે ગ્રહી દિવ્ય દીક્ષા.
અસ્તાચળે, ઉગમણી દિશાન્તે
મૂકી દીધા સૂરજ-ચંદ્ર દીવડા :
પૃથ્વી થકી ઊર્ધ્વં ધસંત કેડીએ
વૈતાલિકો હાર કરી રહ્યા ખડા.
જન્માન્તરોની કૂદડી ફરીને,
આજે પધારે અવલોકિતેશ્વર;
મનુષ્યનો દેહ ત્યજી દઈને,
જતા હતા મોક્ષ-સ્વધામ ઈશ્વર.
અને હવામાં ઊડતી પતાકા,
વિમાનનો મંગલ શબ્દ ગુંજતો,
વૈતાલિકો ગાન ધરે મૃદંગે
પદે પદે કિન્નરતાલ ઊઠતો.
આકાશમાં ઝાલર ઘંટ વાગે,
ને ગાજતો મંગલ શંખનો ધ્વનિ;
દેવાંગના આરતીને સમારતી
ગજાવતી વિશ્વ કરી હુલુધ્વનિ.
ખમા, ખમા! પ્રેમલ બોધિસત્ત્વ!
જયો! જયો! ઓ અવલોકિતેશ્વર
પુકારતા દેવગણો જયધ્વનિ,
ગાજી ઊઠ્યું ત્યાં સઘળું ચરાચર.
ને મોક્ષના ઉંબરમાં પગો ધરી,
જ્યાં થોભતા’તા અવલોકિતેશ્વર;
પૃથ્વી થકી હાય ઊઠંત આકરી,
નિશ્વાસતાં દુ:ખિત નારીઓ નર
આંખો મીંચીને મુખ ફેરવી લીધું,
ખેંચી લીધા પાય ત્વરિત તાનમાં;
ને મોક્ષના ઉંબરથી ફરી જઈ
પૃથ્વી ભણી એ પળતા વિમાનમાં.
“પૃથ્વી તણો દુ:ખિત પ્રાણ છેલ્લો,
ન મોક્ષના ઉંબર માંહી જ્યાં લગી;
દુખાર્ત સંગે બનું એક હું દુખી,
ન મોક્ષનો લોભ શકે મને ઠગી!”
મંદારની અશ્વિનીમાલ્ય તો સરી!
ને સાથમાં બે નભતારલી ખરી!
*
કુલી ઊભો’તો દ્વય આંખ ફાડી
દેખાડતો મંદિર ચીંધવી કર :
“અહીં ઊભો હું, જઈને ત્વરાથી,
આટોપી લ્યો સત્ત્વસ્વરૂપ દર્શન.”
“લે ચાલ તું, દર્શન તો પૂરું થયું!”
આશ્ચર્ય એનું ઊલટું વધી ગયું!
(અવલોકિતેશ્વર એટલે માનવીઓ પ્રત્યે કરુણાદૃષ્ટિથી જોનારો ઈશ્વર.)
સ્રોત
- પુસ્તક : શ્રેષ્ઠ ગુજરાતી ખંડકાવ્યો (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 72)
- સંપાદક : ચિનુ મોદી
- પ્રકાશક : આદર્શ પ્રકાશન
- વર્ષ : 1985