શેઠ સગાળશા સાધુને સેવે; વાણિયો પાળે વરત,
ન મળ્યા સાધુ, રહ્યા અપવાસી, તારવા આવ્યા તરત.
કૃષ્ણજી કોઢીલા થઈને રે રૂપ અતીતનું લઈને.
ચંગાવતીએ લીધાં ચરણામૃત ન્હવરાવીને નાથ,
પલંગ ઉપર પધરાવીને સ્વામી કીધા સનાથ.
ખાંતે ભોજન ખીરનાં કીધાં રે પીરસી આગળ દીધાં.
‘ખીર ને રોટલી તો નથી જમતા, નથી અન્નનો આહાર,
મહાજન! અમો માંસના આહારી,’ એમ કહે કિરતાર.
વચન તે બોલ્યા બાંધ્યું રે, સમજી લે ને સાધુ!
કસાઈવાડે જઈને માટી છુપાવી લાવ્યા સાધ,
ચંગાવતીએ માંસ સુધારી પિરસિયા પરસાદ.
વાસર ઢોળે નર ને નારી રે, 'જમો તમે, દેવમુરારિ!'
'માટી તો માણસની જોઈએ, પરમાટીનો નહિ આહાર,
અઘોરપંથી અમો કહેવાઈયે, ખેલિયે ખાંડાની ધાર.'
વાણિયા! વરત ફળિયાં રે આવી અવિનાશી મળિયા,
માગ્યૂ વેચાતૂં માણસ ન મળે, હઈયે મોંઘો મદાર,
ચંગાવતી ત્યાં એમ કહે, 'ચેલૈયાનો કરીએ સંહાર.
વાતું તો થાશે વશેકે રે, હશે શ્રી લાલને લેખે.'
'ભણતર મેલી ભાગ, ચેલૈયા! પાળ અમારી પ્રતીત,
માબાપ તારાં મારશે તુજને, આંગણ આવ્યો અતીત.
ધૂતારો ધૂતી જાશે રે પછી પસ્તાવો થાશે.'
'એ શૂં બોલ્યા, સ્વામી મારા? માવર મૂક્યાં ક્યમ જાય?
નવ મહિના જેણે ઉદરમાં રાખ્યો તે ગુણ ઓશીંગણ થાય,
ભક્તિ મારા શીશને સાટે રે, શું થાશે મરતુક માટે?'
'હું ભાગું તો ભોમ જ ભાગે, ભોરંગ ઝીલે ન ભાર,
મેરુ પર્વત ડોલવા લાગે આકાશનો આધાર.
મેરામણ માઝા મૂકે રે ચેલૈયો સત ના ચૂકે.'
ભણતો ગણતો ચાલ્યો ચેલૈયો, આવ્યો પોતાને દ્વાર,
માતા મુખનાં વારણાં લીએ, નિસાસો ભરે નાર.
આવતો ઉરમાં લીધો રે પોઢાડી ખોળે દીધો.
'કારજ રૂડુ કરો, માતાજી! શિદ નાખો નિઃશ્વાસ?
સફળ થયો મનખો ચેલૈયાનો, સાધુ આરોગે માંસ!
ધન ધન આજનો દહાડો રે! જગતના નાથ જમાડી.'
માતાપિતાએ મળી કરીને કાપ્યું ચેલૈયાનું શીશ,
અણઘટતી વાત એમણે કીધી જમાડવા જગદીશ.
મચાવ્યો ખેલ ખરો રે; 'પ્રભુ મારા! પારણાં કરો.'
નાથ કહે, મારી નજરે કરો રે સાચું તમારું વરત,
મસ્તકની તમે માયા કીધી ક્યમ?' અવિનાશી બોલ્યા તરત.
તપસી સતને તાવે રે; રૂદેમાં અંદ્રોહ નાવે.
મસ્તક ખાંડો ને ખાંડણાં ગાઓ, પહેરો અવનવાં ચીર;
આંખડીએ તમે આંસુ ન આણો, મનથી મૂકો ન ધીર .
ત્યારે તમે સાચાં સતી રે, એમ કહે જૂનો જતિ.
ખાંડણિયામાં મસ્તક ખાંડે મળી પિતા ને માય,
આંખડીએ આંસુ નવ આણે, હરખે હાલરડાં ગાય.
ભોજન ભાવતાં કીધાં રે, પીરસી આગળ દીધાં.
'સતવાદી તમે સાચાં. અમારે અટક છે, કરવું કેમ?
વાંઝિયાનું ભોજન નથી જમતા અવિનાશી કહે એમ.
મળી તમે નર ને નારી રે, જુઓ એ વાત વિચારી.'
સગાળસા કહે : 'પ્રગટ્યાં મારાં પૂરવ જનમનાં પાપ,
ગુરુ દૂભ્યા ને ગૌ-ત્રિયા માર્યાં, માર્યાં મા ને બાપ.
ડુંગરે દવ લગાડ્યો રે, તેણે મારો ખેલ બગાડયો!'
ચંગાવતી કહે : 'સ્વામી! મારે પાંચ મહિનાનું ઓધાન,
ભલે પધાર્યા ભવન અમારે આજ તમે, ભગવાન!
ધણી મેં તો તમને ધાર્યા રે તમે મારા અર્થ સુધાર્યા.'
ચંગાવતીએ પાળી લેઈ મારી પેટ જ માંહ્ય,
અચાનક આવીને સતીની બહુનામીએ ગ્રહી બાંહ્ય.
'ભલી સતી! ભક્તિ તારી રે, માગ માગ, મુખ કહે મુરારિ,'
ચેલૈયાને સજીવન કીધો, બેઠો રમે છે બાળ,
'સદા તમારે ચરણે રાખો દીન જાણીને, દયાળ!'
વળતી બોલ્યાં સતી નારી રે, 'હું તો માગું ભક્તિ તમારી.'
સગાળસા ને ચંગાવતીએ લીધો એવો નેમ,
રતનદાસ કહે ભાણાપ્રતાપે તેને છોડિયે કેમ?
માવાને મળવા માટે રે જવું વૈકુંઠની વાટે.
sheth sagalsha sadhune sewe; waniyo pale warat,
na malya sadhu, rahya apwasi, tarwa aawya tarat
krishnji koDhila thaine re roop atitanun laine
changawtiye lidhan charnamrit nhawrawine nath,
palang upar padhrawine swami kidha sanath
khante bhojan khirnan kidhan re pirsi aagal didhan
‘kheer ne rotli to nathi jamta, nathi annno ahar,
mahajan! amo mansna ahari,’ em kahe kirtar
wachan te bolya bandhyun re, samji le ne sadhu!
kasaiwaDe jaine mati chhupawi lawya sadh,
changawtiye mans sudhari pirasiya parsad
wasar Dhole nar ne nari re, jamo tame, dewamurari !
mati to manasni joie, parmatino nahi ahar,
aghorpanthi amo kahewaiye, kheliye khanDani dhaar
waniya! warat phaliyan re aawi awinashi maliya,
magyu wechatun manas na male, haiye mongho madar,
changawti tyan em kahe, chelaiyano kariye sanhar
watun ta thashe washeke re, hashe shri lalne lekhe
bhantar meli bhag, chelaiya pal amari pratit,
mabap taran marshe tujne, angan aawyo atit
dhutaro dhuti jashe re pachhi pastawo thashe
e shoon bolya, swami mara? mawar mukyan kayam jay?
naw mahina jene udarman rakhyo te gun oshingan thay,
bhakti mara shishne sate re, shun thashe martuk mate?
hun bhagun to bhom ja bhage, bhorang jhile na bhaar,
meru parwat Dolwa lage akashno adhar
meraman majha muke re chelaiyo sat na chuke
bhanto ganto chalyo chelaiyo, aawyo potane dwar,
mata mukhnan warnan liye, nisaso bhare nar
awto urman lidho re poDhaDi khole didho
karaj ruDu karo, mataji! shid nakho nihashwas?
saphal thayo mankho chelaiyano, sadhu aroge mans!
dhan dhan aajno dahaDo re! jagatna nath jamaDi
matapitaye mali karine kapyun chelaiyanun sheesh,
anaghatti wat emne kidhi jamaDwa jagdish
machawyo khel kharo re; prabhu mara! parnan karo
nath kahe, mari najre karo re sachun tamarun warat,
mastakni tame maya kidhi kacham?awinashi kholya tarat
tapsi satne tawe re; rudeman addoh nawe
mastak khanDo ne khanDnan gao, pahero awanwan cheer;
ankhDiye tame aansu na aano, manthi muko na dheer
tyare tame sachan sati re, em kahe juno jati
khanDaniyaman mastak khanDe mali pita ne may,
ankhDiye aansu naw aane, harkhe halarDan gay
bhojan bhawtan kidhan re, pirsi aagal didhan
satwadi tame sachan amare atak chhe, karawun kem?
wanjhiyanun bhojan nathi jamta awinashi kahe em
mali tame nar ne nari re, juo e wat wichari
sagalsa kahe pragatchan maran puraw janamnan pap,
guru dubhya ne go triya marya, maryan ma ne bap
Dungre daw lagaDyo re, tene maro khel bagaDyo!
changawti kahe haswami! mare panch mahinanun odhan,
bhale padharya bhawan amare aaj tame, bhagwan!
dhani mein to tamne dharya re tame mara arth sudharya
changawtiye pali lei mari pet ja manhya,
achanak awine satoni bahunamiye grhi banhya
bhali sati! bhakti tari re, mag mag, mukh kahe murari,
chelaiyane sajiwan kidho, betho rame chhe baal,
sada tamare charne rakho deen janine, dayal!
walti bolyan sati nari re, hun to magun bhakti tamari
sagalsa ne changawtiye lidho ewo nem,
ratandas kahe bhanaprtape tene chhoDiye kem?
mawane malwa mate re jawun waikunthni wate
sheth sagalsha sadhune sewe; waniyo pale warat,
na malya sadhu, rahya apwasi, tarwa aawya tarat
krishnji koDhila thaine re roop atitanun laine
changawtiye lidhan charnamrit nhawrawine nath,
palang upar padhrawine swami kidha sanath
khante bhojan khirnan kidhan re pirsi aagal didhan
‘kheer ne rotli to nathi jamta, nathi annno ahar,
mahajan! amo mansna ahari,’ em kahe kirtar
wachan te bolya bandhyun re, samji le ne sadhu!
kasaiwaDe jaine mati chhupawi lawya sadh,
changawtiye mans sudhari pirasiya parsad
wasar Dhole nar ne nari re, jamo tame, dewamurari !
mati to manasni joie, parmatino nahi ahar,
aghorpanthi amo kahewaiye, kheliye khanDani dhaar
waniya! warat phaliyan re aawi awinashi maliya,
magyu wechatun manas na male, haiye mongho madar,
changawti tyan em kahe, chelaiyano kariye sanhar
watun ta thashe washeke re, hashe shri lalne lekhe
bhantar meli bhag, chelaiya pal amari pratit,
mabap taran marshe tujne, angan aawyo atit
dhutaro dhuti jashe re pachhi pastawo thashe
e shoon bolya, swami mara? mawar mukyan kayam jay?
naw mahina jene udarman rakhyo te gun oshingan thay,
bhakti mara shishne sate re, shun thashe martuk mate?
hun bhagun to bhom ja bhage, bhorang jhile na bhaar,
meru parwat Dolwa lage akashno adhar
meraman majha muke re chelaiyo sat na chuke
bhanto ganto chalyo chelaiyo, aawyo potane dwar,
mata mukhnan warnan liye, nisaso bhare nar
awto urman lidho re poDhaDi khole didho
karaj ruDu karo, mataji! shid nakho nihashwas?
saphal thayo mankho chelaiyano, sadhu aroge mans!
dhan dhan aajno dahaDo re! jagatna nath jamaDi
matapitaye mali karine kapyun chelaiyanun sheesh,
anaghatti wat emne kidhi jamaDwa jagdish
machawyo khel kharo re; prabhu mara! parnan karo
nath kahe, mari najre karo re sachun tamarun warat,
mastakni tame maya kidhi kacham?awinashi kholya tarat
tapsi satne tawe re; rudeman addoh nawe
mastak khanDo ne khanDnan gao, pahero awanwan cheer;
ankhDiye tame aansu na aano, manthi muko na dheer
tyare tame sachan sati re, em kahe juno jati
khanDaniyaman mastak khanDe mali pita ne may,
ankhDiye aansu naw aane, harkhe halarDan gay
bhojan bhawtan kidhan re, pirsi aagal didhan
satwadi tame sachan amare atak chhe, karawun kem?
wanjhiyanun bhojan nathi jamta awinashi kahe em
mali tame nar ne nari re, juo e wat wichari
sagalsa kahe pragatchan maran puraw janamnan pap,
guru dubhya ne go triya marya, maryan ma ne bap
Dungre daw lagaDyo re, tene maro khel bagaDyo!
changawti kahe haswami! mare panch mahinanun odhan,
bhale padharya bhawan amare aaj tame, bhagwan!
dhani mein to tamne dharya re tame mara arth sudharya
changawtiye pali lei mari pet ja manhya,
achanak awine satoni bahunamiye grhi banhya
bhali sati! bhakti tari re, mag mag, mukh kahe murari,
chelaiyane sajiwan kidho, betho rame chhe baal,
sada tamare charne rakho deen janine, dayal!
walti bolyan sati nari re, hun to magun bhakti tamari
sagalsa ne changawtiye lidho ewo nem,
ratandas kahe bhanaprtape tene chhoDiye kem?
mawane malwa mate re jawun waikunthni wate
સ્રોત
- પુસ્તક : કાવ્યસંચય-૧ (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 178)
- સંપાદક : અનંતરાય મ. રાવળ, હીરા રામનારાયણ પાઠક
- પ્રકાશક : ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
- વર્ષ : 1981