રેખ્તા
હિન્દવી
સૂફીનામા
રાજસ્થાની
હરિશ્ચંદ્ર ભટ્ટ
(અવશેષતણી કીર્તિ ગાવાની ના સ્પૃહા જરા)
(૧)
વસંત આવ્યેા નવ–પ્રાણ પૂરતો,
ને કેસૂડો રંગભર્યો વધાવતો!
શિશિરનું મૃત્યુનું શીત ટાળવા
હોલિકા પર્વણી આવે સુખસંપત્તિ સ્થાપવા!
ફાલ્ગુની ફાલ્ગુની આવે પૂર્ણિમા કુંભમાં ભરી
કૌમુદી અમૃતા, સૃષ્ટિ રસરાગે નવાડતી.
પૂર્ણિમા અજવાળે છે. સૃષ્ટિને અમીવર્ષણે,
ઉષાથી અદકું તેા યે તેજ એનું નથી કદી.
(ર)
પ્રાતઃસવન ઉદ્ઘોષે બ્રહ્મબાલ વધાવતા
સ્વર્ગની દિવ્ય પુત્રી જે સનાતન કુમારિકા.
“अजरा अमरा देवा “—
“समिधाग्नीन्दू वस्यत”
ભાષા, ને વેદની દીક્ષા લઈ બ્રાહ્મણબાળકો
શેરીને કાઈ ખૂણેથી પ્રતીતિ એક આપતા.
અરણ્ય વેદના મંત્રી શામ્યા તે ગ્રામમાં અહીં,
આઘેની યજ્ઞવેદીની ઝાંખી આછી ઊંચે જતી
ધૂમ્રરેખા સમા આવે ધ્વનિએ એમ આજ આ.
યાજ્ઞિકા અગ્નિહેાત્રી થૈ ગોષ્ઠથી ગામમાં વસ્યા?
ગામમાં યે શમ્યા શબ્દો સંસ્કૃતિનીર ઓસર્યા.
દૂરથી પવને આણી મિષ્ટ ગંધ સમી રહી
સંસ્કૃતિ શબ્દમાં એવી સુગંધી પારિજાતની.
ધાન્યભારે ભરેલી વા વસૂકેલી ધરિત્રીને
છેડતાં ગામડે શામ્યા સંસ્કૃતિમંત્ર ભારતે;
જ્ઞાનના બોધનારા ને જ્ઞાનેપ્સુ ત્યાં રહ્યા નહિ,
પર્ણહીન થએલા કો વડની વડવાઈમાં
નીડ આંધી રહેવાને પંખી કો જેમ ના'વતું.
‘ब्रह्मतेजोवृद्धिरस्तु’–
આંગણે બોલતા આવી વિદ્યાર્થી થોભતા જતા,
ગૃહિણી ગૃહકન્યા વા સંતેષે અન્ન આપતાં.
જ્ઞાનના ભિક્ષુએ આજે આંગણેથી ટળ્યા સદા.
તાપી ને નર્મદા વચ્ચે ‘સેના'ને તટ ગામમાં
જ્યોતિષી, વૈદ્ય, વેદાંતી કર્મકાંડી અહીં હતા.
શમ્યા ઘેાષ, શમ્યાં વારિ, ખારી આ ધરતી મહીં;
સમિધ કે ઇન્ધન લાવવાને
હવે નથી વનમાં જવાનું,
વચ્છને ઝંખતી કાઈ ભાંભરે ગાય તેમ આ
આરણ્યકી બ્રાહ્મણની સુવિદ્યા
નચિકેતા સમા કાઇ ઝંખતી બ્રહ્મબાલને.
આશ એમ ફલિતાર્થ એ થવા,
મોકલે બટુક એકને વિધિ.
રૈ, પરંતુ સ્મૃતિશેષ સૌ થવા,
કાલ! તેં જ ઉપહાસ એ કર્યોં.
(૩)
(પશુપતિ ન. ભટ્ટને)
કોદંડી, આ પરશુરામ સમા યુવાન
દીઠો તને નયનનાં અમીથી બધાએ.
કાંટાનાં ઝાંખરાં માંહી લીલી દૂર્વા સમો તને
જોતાં થતું અમ સુભાગ્ય ઊગ્યું હવે શું?
સ-લૂણી આ ધરતી મહીં આંબલો,
તપ કઠોર કરી કરી, જ્ઞાનનો
જરૂર તું ઊગવી મહૉરાવશે,
આંબાનાં પાનનાં બાંધી તોરણો જ્ઞાનપર્વણી
ઊજવશે પ્રકટાવી હુંતાશને.
***
અગ્નિહોત્રી થઈને તેં ઇન્ધનો કાશીધામથી
આણ્યાં, ને સ્થાપવા અગ્નિ હજુ તો તું મથી રહ્યો.
પ્રયત્ને પ્રેયસી કીધી લાડલી બ્રહ્મપુત્રી તેં,
ભગીરથ થઈને તે અમારું ઋણ ફેડિયું,
વેદાંતી, વૈયાકરણી, શ્રદ્ધા ને ભાવનાભર્યોં
જાહ્નવી-જલમાં ન્હાઈ અંજલિ એની તેં લઇ
તર્પ્યા પિતૃ, થયો બહ્મ અમારા જ્ઞાનયજ્ઞનો.
(૪)
શરદ વીતી, શિશિર વીતે અને
નવવસંતનું ચેતન સ્પર્શતું:
ઊભરતી સીમ ધાન્યધને અને
હોલિકા પર્વણી આવે સુખ સંપત્તિ સ્થાપવા.
હોલિકા પર્વણી પહેલાં અમારાં ઋત ઓસર્યા,
બ્રહ્મપુત્ર અમારો એ યાત્રી ઉત્તરનો થયો.
‘સેના’તટે અમ સહુયનું તીર્થધામ,
સૂતો તહીં ચિર વિદાય લઈ અમારી.
ત્યાં પૂર્વજો મહીં તું પૂર્વજ એક છેલ્લો,
રે! પૂર્વજો મહીં તું પૂર્વજ સૌ પહેલો!
ભાવે ભીના ચખે સૌ તુજ સ્મૃતિ તરપે આજ વૃદ્ધો યુવાન.
(પ)
સેના! તારાં જલ અહીં ઢળે અબ્ધિનાં નીર માંહી,
સેના, પૂછું કદીય ઊભર્યાં મીઠડાં વારિ આંહીં
સેના, પૂછું અહીં તું રવડે કૈંક વર્ષોથી પૂછુઃ
સ-લૂણી ધરતી માંહી, સેના, તું ઓસરે અહીં,
એવી આ ધરતીમાંહી અમારી ભાવનાતણી
अत्र लुप्ता सरस्वती
***
કાવ્યાંજલી.: કવિએ પોતાના બનેવી પશુપતિ ન. ભટ્ટના મૃત્યુ પ્રસંગે લખેલું કાવ્ય.
સ્રોત
- પુસ્તક : સ્વપ્નપ્રયાણ (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 155)
- સંપાદક : ઉમાશંકર જોશી
- પ્રકાશક : એન. એમ. ત્રિપાઠી પ્રા. લિ.
- વર્ષ : 1959