રેખ્તા
હિન્દવી
સૂફીનામા
રાજસ્થાની
ઝવેરચંદ મેઘાણી
મનનું ધાર્યું હોત થવાનું
તો હું જલદી થાત નદી;
ફૈબા! તમને કહી રાખત કે
નામ પાડજો ઇચ્છામતી.
જમણે કાંઠે સૂરજ ઊગે
ડાબે ઘનઅંધારી રાત
બન્ને જોડે બેનપણાં ને
કહ્યા કરત હું મનની વાત;
અરધી વાતો દિવસે થાત
ને બાકી રાતે અરધી -
જો હું નાની થાત નદી.
રમતી ભમતી ગામ-સીમાડે
ગરબા-ગીતો ગાતી જાત,
આઘાં ને ઓરેરાં ખેતર
પાણીડે હું પાતી જાત.
સમશાને પણ થાતી જાત,
દાદાજીની પાસ કદી-
જો હું નાની હોત નદી.
ગામજનોને એકે એકે
ઓળખતી હત નામ દઈ,
ના'વા ધોવા આવે ને વળી
પાવા આવે ઢોર લઈ,
‘પો! પો! ત્રો! ત્રો!’ સાંભળતી-
લેર પડત જો હોત નદી.
પરદેશીડા વિધવિધ વેશે
-નામ નહિ જાણું કે ગામ-
હાથે જૂતાં લૈ મુછાળા
ઊતરત ભરતા મને સલામ,
બોલત ‘હે અલ્લા! હે રામ!’
બેસત ઉરની વાત વદી-
હું સાંભળતી જાત નદી.
મારી જળ-લેર્યોને છોગે
ઝળહળ ટુકડા તેજ તણા,
છલક છોક પરીઓ-શા નાચત
તાળી દૈ દૈ હસત ઘણા,
ત્યાં તો પાણી ડૉળી નાખત
બચળાં બુચલી કૂતરીનાં;
પણ મારે છે આળસ ક્યાં?
જલદી પાછી આછરતી-
હું જો નાની હોત નદી.
મારે તળિયે લપાઈ બેઠા
દુત્તા ને દોંગા ચૂપચાપ
ગામ તણા એ ઉતાર સઘળા
ગોબર કચરો કાદવ કાંપ.
સામાસામી દેતા ટાંપ
છાનગપતિયાં મુજથી બી-
શું બકતા હું જાણું નદી!
મારો એક ટપુકડો ટુકડો
લોકોને બસ છે દેખાય,
બાકીની હું ક્યાં ખોવાણી!
મુજને પણ અચરજ બૌ થાય;
બડી રમૂજની બાબત, ભાઈ!
ખોળી કાઢોને જલદી!
હું તો ભેદભરેલ નદી.
આ કાંઠે હરિયાળા આરા,
તરબૂચ ચીભડાં ફૂલવાડી;
ઓલે કાંઠે વેકુર સળગે,
બાવળ ઝાડી કાંટાળીઃ
દિવસે આવન-જાવન રૂડાં,
રાત પડે હું બીકાળી.
સૂઈ જા સોપટ, બેન ભદી!
રાતે હું ભેંકાર નદી.
(1944)
સ્રોત
- પુસ્તક : સોના નાવડી (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 243)
- સંપાદક : જયંત મેઘાણી
- પ્રકાશક : ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી
- વર્ષ : 1997