મનનું ધાર્યું હોત થવાનું
તો હું જલદી થાત નદી;
ફૈબા! તમને કહી રાખત કે
નામ પાડજો ઇચ્છામતી.
જમણે કાંઠે સૂરજ ઊગે
ડાબે ઘનઅંધારી રાત
બન્ને જોડે બેનપણાં ને
કહ્યા કરત હું મનની વાત;
અરધી વાતો દિવસે થાત
ને બાકી રાતે અરધી -
જો હું નાની થાત નદી.
રમતી ભમતી ગામ-સીમાડે
ગરબા-ગીતો ગાતી જાત,
આઘાં ને ઓરેરાં ખેતર
પાણીડે હું પાતી જાત.
સમશાને પણ થાતી જાત,
દાદાજીની પાસ કદી-
જો હું નાની હોત નદી.
ગામજનોને એકે એકે
ઓળખતી હત નામ દઈ,
ના'વા ધોવા આવે ને વળી
પાવા આવે ઢોર લઈ,
‘પો! પો! ત્રો! ત્રો!’ સાંભળતી-
લેર પડત જો હોત નદી.
પરદેશીડા વિધવિધ વેશે
-નામ નહિ જાણું કે ગામ-
હાથે જૂતાં લૈ મુછાળા
ઊતરત ભરતા મને સલામ,
બોલત ‘હે અલ્લા! હે રામ!’
બેસત ઉરની વાત વદી-
હું સાંભળતી જાત નદી.
મારી જળ-લેર્યોને છોગે
ઝળહળ ટુકડા તેજ તણા,
છલક છોક પરીઓ-શા નાચત
તાળી દૈ દૈ હસત ઘણા,
ત્યાં તો પાણી ડૉળી નાખત
બચળાં બુચલી કૂતરીનાં;
પણ મારે છે આળસ ક્યાં?
જલદી પાછી આછરતી-
હું જો નાની હોત નદી.
મારે તળિયે લપાઈ બેઠા
દુત્તા ને દોંગા ચૂપચાપ
ગામ તણા એ ઉતાર સઘળા
ગોબર કચરો કાદવ કાંપ.
સામાસામી દેતા ટાંપ
છાનગપતિયાં મુજથી બી-
શું બકતા હું જાણું નદી!
મારો એક ટપુકડો ટુકડો
લોકોને બસ છે દેખાય,
બાકીની હું ક્યાં ખોવાણી!
મુજને પણ અચરજ બૌ થાય;
બડી રમૂજની બાબત, ભાઈ!
ખોળી કાઢોને જલદી!
હું તો ભેદભરેલ નદી.
આ કાંઠે હરિયાળા આરા,
તરબૂચ ચીભડાં ફૂલવાડી;
ઓલે કાંઠે વેકુર સળગે,
બાવળ ઝાડી કાંટાળીઃ
દિવસે આવન-જાવન રૂડાં,
રાત પડે હું બીકાળી.
સૂઈ જા સોપટ, બેન ભદી!
રાતે હું ભેંકાર નદી.
(1944)
mananun dharyun hot thawanun
to hun jaldi that nadi;
phaiba! tamne kahi rakhat ke
nam paDjo ichchhamti
jamne kanthe suraj uge
Dabe ghanandhari raat
banne joDe benapnan ne
kahya karat hun manni wat;
ardhi wato diwse that
ne baki rate ardhi
jo hun nani that nadi
ramati bhamti gam simaDe
garba gito gati jat,
aghan ne oreran khetar
paniDe hun pati jat
samshane pan thati jat,
dadajini pas kadi
jo hun nani hot nadi
gamajnone eke eke
olakhti hat nam dai,
nawa dhowa aawe ne wali
pawa aawe Dhor lai,
‘po! po! tro! tro!’ sambhalti
ler paDat jo hot nadi
pardeshiDa widhwidh weshe
nam nahi janun ke gam
hathe jutan lai muchhala
utrat bharta mane salam,
bolat ‘he alla! he ram!’
besat urni wat wadi
hun sambhalti jat nadi
mari jal leryone chhoge
jhalhal tukDa tej tana,
chhalak chhok pario sha nachat
tali dai dai hasat ghana,
tyan to pani Dauli nakhat
bachlan buchli kutrinan;
pan mare chhe aalas kyan?
jaldi pachhi achharti
hun jo nani hot nadi
mare taliye lapai betha
dutta ne donga chupchap
gam tana e utar saghla
gobar kachro kadaw kaamp
samasami deta tamp
chhanagapatiyan mujthi bi
shun bakta hun janun nadi!
maro ek tapukDo tukDo
lokone bas chhe dekhay,
bakini hun kyan khowani!
mujne pan achraj bau thay;
baDi ramujni babat, bhai!
kholi kaDhone jaldi!
hun to bhedabhrel nadi
a kanthe hariyala aara,
tarbuch chibhDan phulwaDi;
ole kanthe wekur salge,
bawal jhaDi kantali
diwse aawan jawan ruDan,
raat paDe hun bikali
sui ja sopat, ben bhadi!
rate hun bhenkar nadi
(1944)
mananun dharyun hot thawanun
to hun jaldi that nadi;
phaiba! tamne kahi rakhat ke
nam paDjo ichchhamti
jamne kanthe suraj uge
Dabe ghanandhari raat
banne joDe benapnan ne
kahya karat hun manni wat;
ardhi wato diwse that
ne baki rate ardhi
jo hun nani that nadi
ramati bhamti gam simaDe
garba gito gati jat,
aghan ne oreran khetar
paniDe hun pati jat
samshane pan thati jat,
dadajini pas kadi
jo hun nani hot nadi
gamajnone eke eke
olakhti hat nam dai,
nawa dhowa aawe ne wali
pawa aawe Dhor lai,
‘po! po! tro! tro!’ sambhalti
ler paDat jo hot nadi
pardeshiDa widhwidh weshe
nam nahi janun ke gam
hathe jutan lai muchhala
utrat bharta mane salam,
bolat ‘he alla! he ram!’
besat urni wat wadi
hun sambhalti jat nadi
mari jal leryone chhoge
jhalhal tukDa tej tana,
chhalak chhok pario sha nachat
tali dai dai hasat ghana,
tyan to pani Dauli nakhat
bachlan buchli kutrinan;
pan mare chhe aalas kyan?
jaldi pachhi achharti
hun jo nani hot nadi
mare taliye lapai betha
dutta ne donga chupchap
gam tana e utar saghla
gobar kachro kadaw kaamp
samasami deta tamp
chhanagapatiyan mujthi bi
shun bakta hun janun nadi!
maro ek tapukDo tukDo
lokone bas chhe dekhay,
bakini hun kyan khowani!
mujne pan achraj bau thay;
baDi ramujni babat, bhai!
kholi kaDhone jaldi!
hun to bhedabhrel nadi
a kanthe hariyala aara,
tarbuch chibhDan phulwaDi;
ole kanthe wekur salge,
bawal jhaDi kantali
diwse aawan jawan ruDan,
raat paDe hun bikali
sui ja sopat, ben bhadi!
rate hun bhenkar nadi
(1944)
સ્રોત
- પુસ્તક : સોના નાવડી (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 243)
- સંપાદક : જયંત મેઘાણી
- પ્રકાશક : ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી
- વર્ષ : 1997