આ તાંબાનો લોટો
અશોક વસંતરાવ કળવીણકરનાં સ્મરણાર્થે ઘરમાં આવેલો
ઍલ્યુમિનિયમની ડોલ પર
નામ છે બાપુશેઠ ધોંડુશેઠ સોનારનું
નામ કોતરનારે ધોંડુને બદલે ઘોડું કોતરી મારેલું
પણ નામ હતું ને કોતરાઈ ચૂક્યું હતું.
આ કૂકર બાપાની સ્મૃતિમાં વહેંચેલું
નામ કોતરેલું મગનશેઠ ગણપતશેઠ પારેખ
પણ હાથમાંથી બેત્રણ વખત છટકી ગયેલું,
એટલે ‘શેઠ’ છુંદાઈ ગયેલા.
કૂકરથી બહેન રીસાયેલી
નામ આગળ સ્વર્ગસ્થ નો’તું કોતરાવ્યું એટલે
એ કૂકર ન લઈ ગઈ
ઘરમાં જ રહ્યું
પછી તો ઘણું ‘રંધાયું’ એમાં
ને નામ પણ
બાપાના સ્વભાવની જેમ જ
તપતું રહ્યું છે.
કાંસાની થાળી કુસુમકાકી વખતે વહેંચેલી.
એ ય પડી તેવી જ તૂટી ગઈ –
કાકીની જેમ જ!
સસરાની સ્મૃતિમાં ચાંદીની થાળી આપેલી,
શાંતારામ કાવટકરના નામે
સાસુએ એક થાળી વધારે આપેલી દોહિત્રને
ને એમ બે શાંતારામ ઘરે આવેલા
પછી તો સાસુ પણ ગઈ
ઘરમાં ચાંદીના પવાલાનો વધારો થયેલો
સ્વ. દ્વારકાબાઈ શાંતારામ કાવટકર નામ હજી તાજું જ છે.
તે એટલા માટે કે મારી પત્ની એમાં
પાણી નથી પીવા દેતી!
ચાંદી છે, ઘસાય તો ખરી જ ને!
આ પિત્તળનો વાટકો મારા મિત્રએ વહેંચેલો
તેનો દીકરો નદીમાં ડૂબી ગયેલો તેની યાદમાં–
નામ કોતરનારે ચિ. ચિંતનના સ્મરણાર્થે કોતરી મારેલું.
પણ થાય શું? નામ હતું ને ચિરંજીવી કોતરાઈ ચૂક્યું હતું.
એ આપતી વખતે ભાભીનું કાળજું ચિરાયેલું
રોજ એ વાટકો વીંછળાય છે,
પણ પેલાં આંસુ ધોવાતાં નથી
વાસણો એટલાં વપરાયાં છે કે
હવે તો નામો યે માંડ વંચાય છે
એમ લાગે છે જાણે મારું ઘર
ભંગારની દુકાન છે.
મારા ઘરમાં એકકે વાસણ નામ વગરનું નથી...
જોકે એક વાસણ હજી કંસારાની દુકાનમાં છે,
મારે ત્યાં આવવાની ઉતાવળ કરતું.
ઇચ્છા તો એવી છે કે મારું નામ એના પર
જોઈને જાઉં.
નામ કોતરતા કંસારાનો હાથ દુકાનેથી જ
મારા પર ફરતો હોય તેવા અવાજે હું ચમકું છું.
ને એકાએક વાસણ થવા લાગું છું –
aa tambano loto
ashok wasantraw kalwinakarnan smarnarthe gharman awelo
elyuminiyamni Dol par
nam chhe bapusheth dhonDusheth sonaranun
nam kotarnare dhonDune badle ghoDun kotri marelun
pan nam hatun ne kotrai chukyun hatun
a kukar bapani smritiman wahenchelun
nam kotrelun magansheth ganapatsheth parekh
pan hathmanthi betran wakhat chhatki gayelun,
etle ‘sheth’ chhundai gayela
kukarthi bahen risayeli
nam aagal swargasth no’tun kotrawyun etle
e kukar na lai gai
gharman ja rahyun
pachhi to ghanun ‘randhayun’ eman
ne nam pan
bapana swbhawni jem ja
tapatun rahyun chhe
kansani thali kusumkaki wakhte wahencheli
e ya paDi tewi ja tuti gai –
kakini jem ja!
sasrani smritiman chandini thali apeli,
shantaram kawatakarna name
sasue ek thali wadhare apeli dohitrne
ne em be shantaram ghare awela
pachhi to sasu pan gai
gharman chandina pawalano wadharo thayelo
swa dwarkabai shantaram kawatkar nam haji tajun ja chhe
te etla mate ke mari patni eman
pani nathi piwa deti!
chandi chhe, ghasay to khari ja ne!
a pittalno watko mara mitre wahenchelo
teno dikro nadiman Dubi gayelo teni yadman–
nam kotarnare chi chintanna smarnarthe kotri marelun
pan thay shun? nam hatun ne chiranjiwi kotrai chukyun hatun
e aapti wakhte bhabhinun kalajun chirayelun
roj e watko winchhlay chhe,
pan pelan aansu dhowatan nathi
wasno etlan waprayan chhe ke
hwe to namo ye manD wanchay chhe
em lage chhe jane marun ghar
bhangarni dukan chhe
mara gharman ekke wasan nam wagaranun nathi
joke ek wasan haji kansarani dukanman chhe,
mare tyan awwani utawal karatun
ichchha to ewi chhe ke marun nam ena par
joine jaun
nam kotarta kansarano hath dukanethi ja
mara par pharto hoy tewa awaje hun chamakun chhun
ne ekayek wasan thawa lagun chhun –
aa tambano loto
ashok wasantraw kalwinakarnan smarnarthe gharman awelo
elyuminiyamni Dol par
nam chhe bapusheth dhonDusheth sonaranun
nam kotarnare dhonDune badle ghoDun kotri marelun
pan nam hatun ne kotrai chukyun hatun
a kukar bapani smritiman wahenchelun
nam kotrelun magansheth ganapatsheth parekh
pan hathmanthi betran wakhat chhatki gayelun,
etle ‘sheth’ chhundai gayela
kukarthi bahen risayeli
nam aagal swargasth no’tun kotrawyun etle
e kukar na lai gai
gharman ja rahyun
pachhi to ghanun ‘randhayun’ eman
ne nam pan
bapana swbhawni jem ja
tapatun rahyun chhe
kansani thali kusumkaki wakhte wahencheli
e ya paDi tewi ja tuti gai –
kakini jem ja!
sasrani smritiman chandini thali apeli,
shantaram kawatakarna name
sasue ek thali wadhare apeli dohitrne
ne em be shantaram ghare awela
pachhi to sasu pan gai
gharman chandina pawalano wadharo thayelo
swa dwarkabai shantaram kawatkar nam haji tajun ja chhe
te etla mate ke mari patni eman
pani nathi piwa deti!
chandi chhe, ghasay to khari ja ne!
a pittalno watko mara mitre wahenchelo
teno dikro nadiman Dubi gayelo teni yadman–
nam kotarnare chi chintanna smarnarthe kotri marelun
pan thay shun? nam hatun ne chiranjiwi kotrai chukyun hatun
e aapti wakhte bhabhinun kalajun chirayelun
roj e watko winchhlay chhe,
pan pelan aansu dhowatan nathi
wasno etlan waprayan chhe ke
hwe to namo ye manD wanchay chhe
em lage chhe jane marun ghar
bhangarni dukan chhe
mara gharman ekke wasan nam wagaranun nathi
joke ek wasan haji kansarani dukanman chhe,
mare tyan awwani utawal karatun
ichchha to ewi chhe ke marun nam ena par
joine jaun
nam kotarta kansarano hath dukanethi ja
mara par pharto hoy tewa awaje hun chamakun chhun
ne ekayek wasan thawa lagun chhun –
સ્રોત
- પુસ્તક : વાસણ (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 39)
- સર્જક : રવીન્દ્ર પારેખ
- પ્રકાશક : સાહિત્ય સંકુલ
- વર્ષ : 2020