અમેરિકા પાછા ફરીને બેગ ખાલી કરતાં

વડોદરામાં કંઈક ખરીદી કરી હશે તેની એક થેલી હાથમાં આવી.

એ થેલી પર દુકાનનું સરનામું લખેલું હતું -

“સાધના ટોકીઝના ખાંચામાં.”

બસ આ એક વાકય, અને મને ગમી ગઈ, નવેસરથી

ગુજરાતમાં બોલાતી

ગુજરાતી ભાષા

પછી તો, આખો દિવસ હું વિચારતી રહી

બીજું શું, શું થતું હશે, સાધના ટોકીઝના ખાંચામાં?

જરૂર કોઈ તરુણી

પોળના ઓળખીતા-પાળખીતાઓની નજર બચાવતી

ઊભી હશે ત્યાં, ફિલ્મ જોવા, એના પ્રેમીની રાહ જોતી.

તેનાથી થોડેક દૂર, કોઈ બીજો છોકરો

ફિલ્મની ટિકિટ, બ્લેકમાં વેચી રહ્યો હશે

હિન્દીની છાંટવાળી ગુજરાતીમાં બોલતો.

તેની નજીકમાં, કોઈ રીક્ષા વાળો, બેઠો હશે

પોતાની રીક્ષામાં, મીટર ડાઉન કરીને.

પછી કોઈ મધ્યમવર્ગીય સદગૃહસ્થ આવશે

હાથમાં શ્રીખંડની થેલી લઈને

“ચાલ, રાવપુરા આગળ લઈ લે. કેટલા થશે?”

પછી તેમની વચ્ચે થોડી રકઝક થશે

ડભોઇ અને અમદાવાદની ગુજરાતીમાં

અને એમ શરૂ થઈ જશે, એક સવારી.

એ રીક્ષાના ગયા પછી, તેની પાછળની કોઈ બીજી રીક્ષા

આગળ આવીને, ગોઠવાઈ જશે ત્યાં.

એ રીક્ષા વાળો, રાહ જોતાં જોતાં વાંચી રહ્યો હશે

કોઈ ગુજરાતી છાપું -

“અકોટામાં પકડાયું કોલગર્લ રેકેટ,

એનઆરઆઇ ગ્રાહકો માટે સાડીઓની સ્પેશ્યલ ઓફર,

કડક બજારમાં લાગેલી આગમાં પાંચ દુકાનો ભસ્મીભૂત,

ફત્તેહગંજમાં ધોળા દિવસે લાખોની લૂંટ, વડોદરામાં લિટરરી ફેસ્ટિવલ,

અલકાપુરીમાં વિદેશી દારૂ જપ્ત, પાયલ ફરસાણની દુકાનનું નવું સરનામું,

ઉત્તરાયણના ચાઇનીઝ દોરાથી ઘવાયેલા પક્ષીઓ, સિંગતેલના ભાવમાં તેજી,

માંજલપુર સ્થિત યુવાન માટે જોઈએ છે નોકરી કરતી કન્યા,

ડૉક્ટર વિદેશ પ્રવાસે ગયા છે, કમાટીબાગની ટોય ટ્રેન ફરી ચાલુ થઈ.”

રીક્ષા વાળો થોડી વારે છાપું ગડી કરીને, સીટ નીચે દબાવીને મૂકશે

જોઈ રહેશે, તેની બાજુમાં હાટડી માંડીને બેઠેલા એક વૃદ્ધ મોચીને.

એ વયસ્ક મોચી, વર્ષો પહેલા આવેલા હશે વડોદરા, કપડવંજથી

અને પછી રહી ગયા હશે, ખંડેરાવ માર્કેટની કોઈ ગલીમાં.

એ કાકાથી થોડે દૂર, કોઈ બાઈ

બિહારના કોઈ ગરીબ ગામમાંથી આવેલી

અને હવે ભાંગી-તૂટી ગુજરાતી બોલતી

શેરીનો કચરો વાળી રહી હશે.

ખૂણે-ખૂણે કચરાની ઢગલીઓ ભેગી કરીને

તે જરા વાર પોરો ખાવા બેઠી હશે

સાધના ટોકીઝના ખાંચામાં

અંદર, થિયેટરમાં ફિલ્મ શરૂ થાય ને અંધારું થશે એટલે

પેલો છોકરો, પેલી તરુણીને કિસ કરશે

અને બોલશે, મુસલમાન ગુજરાતીમાં -

“મેં તને બહુ પ્રેમ કરું છું.”

બહાર, ટોકીઝની ગલીમાં

ફરી એક વાર શરૂ થઈ હશે ચહલપહલ

કોઈ દીક્ષા મહોત્સવના વરઘોડાની.

આવતીકાલથી બધું જ ત્યજી દેનારી

કોઈ જૈન કિશોરી, આજે સોળ-શણગાર સજીને

તૈયાર થઈ હશે અને જોઈ રહી હશે

લોકોએ ઊંચકેલી તેની ગાદીમાં બેઠા બેઠા

અહીંથી પસાર થતાં

સિનેમાઘરની બહાર લટકતા પોસ્ટરને.

હું શ્વસી રહી છું, વડોદરાની લૂ

અહીં અમેરિકામાં

અને મારું શરીર છે, ઠંડુગાર

સાધના ટોકીઝના એરકન્ડીશન્ડ વાતાવરણમાં.

થિયેટરના અંધારામાંથી બહાર નીકળતાં જ

અંજાઈ જાય છે, આંખો, દિવસના ઉજાસથી.

બહાર દીવાલ પર મોટા અક્ષરે લખેલું છે -

“અહીં થૂંકવું નહી.”

પાનનો રસ ગળા નીચે ઉતારી જઈને

બાઈકને કીક મારી રહેલા

વડોદરાના વરણાગી પ્રેક્ષકો ભેગી

હું પણ બહાર નીકળી જઉં છું

સાધના ટોકીઝના ખાંચામાંથી.

amerika pachha pharine beg khali kartan

waDodraman kanik kharidi kari hashe teni ek theli hathman aawi

e theli par dukananun sarnamun lakhelun hatun

“sadhana tokijhna khanchaman ”

bas aa ek wakay, ane mane gami gai, nawesarthi

gujratman bolati

gujarati bhasha

pachhi to, aakho diwas hun wicharti rahi

bijun shun, shun thatun hashe, sadhana tokijhna khanchaman?

jarur koi taruni

polna olkhita palkhitaoni najar bachawti

ubhi hashe tyan, philm jowa, ena premini rah joti

tenathi thoDek door, koi bijo chhokro

philmni tikit, blekman wechi rahyo hashe

hindini chhantwali gujratiman bolto

teni najikman, koi riksha walo, betho hashe

potani rikshaman, mitar Daun karine

pachhi koi madhyamwargiy sadagrihasth awshe

hathman shrikhanDni theli laine

“chaal, rawapura aagal lai le ketla thashe?”

pachhi temani wachche thoDi rakjhak thashe

Dabhoi ane amdawadni gujratiman

ane em sharu thai jashe, ek sawari

e rikshana gaya pachhi, teni pachhalni koi biji riksha

agal awine, gothwai jashe tyan

e riksha walo, rah jotan jotan wanchi rahyo hashe

koi gujarati chhapun

“akotaman pakDayun kolgarl reket,

enarai grahko mate saDioni speshyal ophar,

kaDak bajarman lageli agman panch dukano bhasmibhut,

phattehganjman dhola diwse lakhoni loont, waDodraman litarri phestiwal,

alkapuriman wideshi daru japt, payal pharsanni dukananun nawun sarnamun,

uttrayanna chainijh dorathi ghawayela pakshio, singtelna bhawman teji,

manjalpur sthit yuwan mate joie chhe nokri karti kanya,

Dauktar widesh prwase gaya chhe, kamatibagni toy tren phari chalu thai ”

riksha walo thoDi ware chhapun gaDi karine, seet niche dabawine mukshe

joi raheshe, teni bajuman hatDi manDine bethela ek wriddh mochine

e wayask mochi, warsho pahela awela hashe waDodra, kapaDwanjthi

ane pachhi rahi gaya hashe, khanDeraw marketni koi galiman

e kakathi thoDe door, koi bai

biharana koi garib gammanthi aweli

ane hwe bhangi tuti gujarati bolti

sherino kachro wali rahi hashe

khune khune kachrani Dhaglio bhegi karine

te jara war poro khawa bethi hashe

sadhana tokijhna khanchaman

andar, thiyetarman philm sharu thay ne andharun thashe etle

pelo chhokro, peli tarunine kis karshe

ane bolshe, musalman gujratiman

“men tane bahu prem karun chhun ”

bahar, tokijhni galiman

phari ek war sharu thai hashe chahlaphal

koi diksha mahotsawna warghoDani

awtikalthi badhun ja tyji denari

koi jain kishori, aaje sol shangar sajine

taiyar thai hashe ane joi rahi hashe

lokoe unchkeli teni gadiman betha betha

ahinthi pasar thatan

sinemagharni bahar latakta postarne

hun shwsi rahi chhun, waDodrani lu

ahin amerikaman

ane marun sharir chhe, thanDugar

sadhana tokijhna erkanDishanD watawaranman

thiyetarna andharamanthi bahar nikaltan ja

anjai jay chhe, ankho, diwasna ujasthi

bahar diwal par mota akshre lakhelun chhe

“ahin thunkawun nahi ”

panno ras gala niche utari jaine

baikne keek mari rahela

waDodrana warnagi prekshko bhegi

hun pan bahar nikli jaun chhun

sadhana tokijhna khanchamanthi

amerika pachha pharine beg khali kartan

waDodraman kanik kharidi kari hashe teni ek theli hathman aawi

e theli par dukananun sarnamun lakhelun hatun

“sadhana tokijhna khanchaman ”

bas aa ek wakay, ane mane gami gai, nawesarthi

gujratman bolati

gujarati bhasha

pachhi to, aakho diwas hun wicharti rahi

bijun shun, shun thatun hashe, sadhana tokijhna khanchaman?

jarur koi taruni

polna olkhita palkhitaoni najar bachawti

ubhi hashe tyan, philm jowa, ena premini rah joti

tenathi thoDek door, koi bijo chhokro

philmni tikit, blekman wechi rahyo hashe

hindini chhantwali gujratiman bolto

teni najikman, koi riksha walo, betho hashe

potani rikshaman, mitar Daun karine

pachhi koi madhyamwargiy sadagrihasth awshe

hathman shrikhanDni theli laine

“chaal, rawapura aagal lai le ketla thashe?”

pachhi temani wachche thoDi rakjhak thashe

Dabhoi ane amdawadni gujratiman

ane em sharu thai jashe, ek sawari

e rikshana gaya pachhi, teni pachhalni koi biji riksha

agal awine, gothwai jashe tyan

e riksha walo, rah jotan jotan wanchi rahyo hashe

koi gujarati chhapun

“akotaman pakDayun kolgarl reket,

enarai grahko mate saDioni speshyal ophar,

kaDak bajarman lageli agman panch dukano bhasmibhut,

phattehganjman dhola diwse lakhoni loont, waDodraman litarri phestiwal,

alkapuriman wideshi daru japt, payal pharsanni dukananun nawun sarnamun,

uttrayanna chainijh dorathi ghawayela pakshio, singtelna bhawman teji,

manjalpur sthit yuwan mate joie chhe nokri karti kanya,

Dauktar widesh prwase gaya chhe, kamatibagni toy tren phari chalu thai ”

riksha walo thoDi ware chhapun gaDi karine, seet niche dabawine mukshe

joi raheshe, teni bajuman hatDi manDine bethela ek wriddh mochine

e wayask mochi, warsho pahela awela hashe waDodra, kapaDwanjthi

ane pachhi rahi gaya hashe, khanDeraw marketni koi galiman

e kakathi thoDe door, koi bai

biharana koi garib gammanthi aweli

ane hwe bhangi tuti gujarati bolti

sherino kachro wali rahi hashe

khune khune kachrani Dhaglio bhegi karine

te jara war poro khawa bethi hashe

sadhana tokijhna khanchaman

andar, thiyetarman philm sharu thay ne andharun thashe etle

pelo chhokro, peli tarunine kis karshe

ane bolshe, musalman gujratiman

“men tane bahu prem karun chhun ”

bahar, tokijhni galiman

phari ek war sharu thai hashe chahlaphal

koi diksha mahotsawna warghoDani

awtikalthi badhun ja tyji denari

koi jain kishori, aaje sol shangar sajine

taiyar thai hashe ane joi rahi hashe

lokoe unchkeli teni gadiman betha betha

ahinthi pasar thatan

sinemagharni bahar latakta postarne

hun shwsi rahi chhun, waDodrani lu

ahin amerikaman

ane marun sharir chhe, thanDugar

sadhana tokijhna erkanDishanD watawaranman

thiyetarna andharamanthi bahar nikaltan ja

anjai jay chhe, ankho, diwasna ujasthi

bahar diwal par mota akshre lakhelun chhe

“ahin thunkawun nahi ”

panno ras gala niche utari jaine

baikne keek mari rahela

waDodrana warnagi prekshko bhegi

hun pan bahar nikli jaun chhun

sadhana tokijhna khanchamanthi