પોતાને છોડી હું ચાલ્યો આવ્યો
ત્યારે મને કેમ ના વાર્યો?
ટેકરીઓ વચ્ચેનું મારું નાનુંસરખું ગામ
સાથમાં મૂંગું મૂંગું ભાગોળે આવીને અટક્યું.
મહાદેવના દેરા પાસે પગ થંભ્યા,
હું નમ્યો – એક પળ એમ થયું કે
જાઉં દોડતો પાછો, પાછો?
તીવ્ર વેગથી વહે શિરાઓ
જાણે એવી શેરી શેરી.
અને ગામના હૃદય સમા એ ઘરના મારા
છત પર ઊતર્યાં કૈંક કબૂતર
છજા નીચે બાંધેલું કૂંડું જોઈ જોઈને ખાલી,
બેઠાં.
–મેં ઘરનો ના સાદ સાંભળ્યો.
ઉછીની આશિષ માગતો ચાલ્યો
ત્યારે કેમ કોઈ ના બોલ્યું?
અરે, સીમના કોઈ વૃક્ષની
ડાળી પણ ના ઝૂકી - કંપી.
તામ્રવર્ણ પલ્લવની દુધિયલ ગંધ કુંજમાં
રહે મૌનવ્રત ધારી, એ તો જાણું
તોપણ કેમ કોઈ કુંપળને ચહેરે
પરાવર્ત પામેલું રશ્મિ બાલ રવિનું
મારગ વચ્ચે આવીને ના ઊભું?
ઓસર્યાં પાણીવાળું તળાવ
કેવળ તળાવ લાગ્યું.
કાંઠે કાંઠે પગલીઓ કૈં કેટકેટલી
એકમેકમાં ભળી ગયેલી બાળભેરુની
ગયા અષાઢે તણાઈ ગઈ શું એકસામટી?
ગિલ્લીદંડા રમતાં રમતાં
તળાવમાં તરતાં તરતાં
જે દાવ જીતેલા, હવે આવતા યાદ.
યાદ આવે છે પહેલી કેડી.
અહીંઆ રસ્તે રસ્તે દાઝે
મારી ધરતીનો વણમ્હોર્યો કુમળો રંગ.
સીમની ગોરજના સંપર્ક વિનાની
નજર વિશે છે ધૂમ્રસેરની લીલા.
ધૂસર નગર દેહમાં અણુ અણુ થઈ વ્યાપ્યું.
ને મેં અનાયાસ વરસોનું અંતર કાપ્યું.
કેવળ મળી મળીને અનેક હાથે
છેક ઘસાઈ ગઈ હથેલી ઝૂરે રઝળે રોજ.
સુકાતી રેખાઓમાં આજ નથી અણસાર....
આવતા ચોગરદમથી છાના પેલા
ચાલી ચાલી છેક પહોંચતાં
મૃગજળ પાસે
ભૂલી પડેલી
ડૂલી ગયેલી
વણજારોના મંદમંદ ભણકાર....
આંખમાં આછો આછો શોક.
હાથની રેખાઓમાં અટવાયેલા
ભવિષ્યને હું રહું નિહાળી
કોક દિવસ, વિસરાઈ ગયેલા
બાળભેરુનો હાથ હાથમાં આવે—
ક્ષણમાં નજીકના ભૂતકાળ વિશે
બેપાંચ આગિયા ઝબકે
–ક્ષણમાં શૈશવનો સંસ્પર્શ ઓસરી જાય.
પછી બે બધિર હાથના મળવાનો ઉપચાર.
ઢળેલી મારી આંખે ઉજ્જડ ઉજ્જડ
અરણ્ય તપતાં.
બેઉ ચરણમાં
પિરામિડનો ભાર એકઠો થયો.
હાથમાં? હવા,
શ્વાસમાં ઓછી ઓછી......
મને કોઈએ વાર્યો ના, ના સાંભર્યો,
પણ થાય હવે હું પાછો ચાલ્યો જાઉં.
જાઉં? હું આવ્યો જ્યાંથી ત્યાં જ હવે પહોંચીશ?
એક અણદીઠ વેદના રોકે.
એને હમણાંથી હું જાણું,
ભીતર વર્ષોથી સંચિત એ તો પણ
હમણાંથી જ પ્રમાણું.
એને એકલતાએ સંકોરીને સતેજ રાખી.
પોતાને છોડીને ચાલ્યા આવેલાને
એક કર્યો જેણે તે ક્યાંથી પડે વિખૂટી?
અહીં સદા નિસ્સંગ ભીડના લયમાં
કેવી ભળી વેદના,
એને ત્યાં મળશે કોનો સથવાર?–
પિયરની વિદાય લેતી કન્યાઓનાં
વ્રત થઈને વરદાન અવાચક આભે છાયાં.
મહાદેવને દેરે બેઠા વૃદ્ધોની વાતોમાં
તરતો નિવૃત્તિનો આછેરો આનંદ.
સીમની સાંધ્ય હવામાં વહી આવતો
વૃક્ષોનો સંવાદ.
છલકતી નીક સરકતા નીરે ચમકે.
શેઢે શેઢે ચાલીને જ્યાં છીંડે આવે.
માનું પહેલું બાળ,
ચારનો ભારો માથે ભલે હોય પણ
કેડે તેડી લેતાં ના કંઈ વાર, ભાર ક્યાં?
હર્યાભર્યા મારગથી શોભે વાડ.
જોઈને રેતી ઊતરે બાળ, નિહાળે—
ફરી ફરીને પાડે પગલી,
વળી વળીને વિસ્મય વેરે.
વધ્યા ઉમંગે રણકી રહેતો માનો જમણો હાથ,
સ્હેજમાં તેડી લઈને
કુમળી પાની પરથી રજ ખંખેરે,
પાછળ આવી પહોંચ્યા પગની રુચતી
ચાલ ઓળખે.
-આજે ત્યાં આ મુગ્ધ જગત
શું હશે સલામત?
ત્યાં જઈને હું સંગરહિત નહીં હોઉં?
વેદના દૂર લગી વિસ્તારે જે, ત્યાં અટવાઈ તો
ખોવાયેલો સમય આવશે હાથ?
અર્થની સંકુલતાથી ભારેખમ શબ્દોથી
ત્યાં કોને સંબોધું?
વેરેલાં સપનાં શૈશવમાં
આ શબ્દોના સિંચનથી ત્યાં જાગે – ઊગે?
ભલું થયું સપનાંની સઘળી ભાંગી ગઈ જંજાળ.
વેદના મળી, મને મારાથી મોટું દર્દ જડ્યું.
હું કેડી ખોતાં શતપથમાં પ્રસર્યો,
ફેલાયો ઈમારતોના, રસ્તાઓના, આકાશોના અવકાશે.
હું જન મન ગણ વચ્ચે વધતા
અંતર સાથે વિસ્તરતો,
અહીંઆં નકારથી સહુને ઓળખતો,
નિજથી જુદો પડતો,
ભાંગ્યાં સપનાંઓના કાટમાળ પર
ચડી નીરખતો .
દુર દુર આ નગર જાય છે,
ગામ ભણી, સામેથી ચાલી હાથ મિલાવે.
પાંપણ કંપે
આ ભવના
પેલા ભવના
મુજ ભૂતકાળમાં
ભાગોળે આવી અટકેલાં
મારાથી સૂનાં જે અગણિત ગામ
આવતાં યાદ.
potane chhoDi hun chalyo aawyo
tyare mane kem na waryo?
tekrio wachchenun marun nanunsarakhun gam
sathman mungun mungun bhagole awine atakyun
mahadewna dera pase pag thambhya,
hun namyo – ek pal em thayun ke
jaun doDto pachho, pachho?
teewr wegthi wahe shirao
jane ewi sheri sheri
ane gamna hriday sama e gharna mara
chhat par utaryan kaink kabutar
chhaja niche bandhelun kunDun joi joine khali,
bethan
–men gharno na sad sambhalyo
uchhini ashish magto chalyo
tyare kem koi na bolyun?
are, simna koi wrikshni
Dali pan na jhuki kampi
tamrwarn pallawni dudhiyal gandh kunjman
rahe maunawrat dhari, e to janun
topan kem koi kumpalne chahere
parawart pamelun rashmi baal rawinun
marag wachche awine na ubhun?
osaryan paniwalun talaw
kewal talaw lagyun
kanthe kanthe paglio kain ketketli
ekmekman bhali gayeli balbheruni
gaya ashaDhe tanai gai shun eksamti?
gillidanDa ramtan ramtan
talawman tartan tartan
je daw jitela, hwe aawta yaad
yaad aawe chhe paheli keDi
ahina raste raste dajhe
mari dhartino wanamhoryo kumlo rang
simni gorajna sampark winani
najar wishe chhe dhumrserni lila
dhusar nagar dehman anu anu thai wyapyun
ne mein anayas warsonun antar kapyun
kewal mali maline anek hathe
chhek ghasai gai hatheli jhure rajhle roj
sukati rekhaoman aaj nathi ansar
awta chogaradamthi chhana pela
chali chali chhek pahonchtan
mrigjal pase
bhuli paDeli
Duli gayeli
wanjarona mandmand bhankar
ankhman achho achho shok
hathni rekhaoman atwayela
bhawishyne hun rahun nihali
kok diwas, wisrai gayela
balbheruno hath hathman aawe—
kshanman najikna bhutakal wishe
bepanch agiya jhabke
–kshanman shaishawno sansparsh osari jay
pachhi be badhir hathna malwano upchaar
Dhaleli mari ankhe ujjaD ujjaD
aranya taptan
beu charanman
piramiDno bhaar ektho thayo
hathman? hawa,
shwasman ochhi ochhi
mane koie waryo na, na sambharyo,
pan thay hwe hun pachho chalyo jaun
jaun? hun aawyo jyanthi tyan ja hwe pahonchish?
ek andith wedna roke
ene hamnanthi hun janun,
bhitar warshothi sanchit e to pan
hamnanthi ja prmanun
ene ekaltaye sankorine satej rakhi
potane chhoDine chalya awelane
ek karyo jene te kyanthi paDe wikhuti?
ahin sada nissang bhiDna layman
kewi bhali wedna,
ene tyan malshe kono sathwar?–
piyarni widay leti kanyaonan
wart thaine wardan awachak aabhe chhayan
mahadewne dere betha wriddhoni watoman
tarto niwrittino achhero anand
simni sandhya hawaman wahi aawto
wrikshono sanwad
chhalakti neek sarakta nire chamke
sheDhe sheDhe chaline jyan chhinDe aawe
manun pahelun baal,
charno bharo mathe bhale hoy pan
keDe teDi letan na kani war, bhaar kyan?
haryabharya maragthi shobhe waD
joine reti utre baal, nihale—
phari pharine paDe pagli,
wali waline wismay were
wadhya umange ranki raheto mano jamno hath,
shejman teDi laine
kumli pani parthi raj khankhere,
pachhal aawi pahonchya pagni ruchti
chaal olkhe
aje tyan aa mugdh jagat
shun hashe salamat?
tyan jaine hun sangarhit nahin houn?
wedna door lagi wistare je, tyan atwai to
khowayelo samay awshe hath?
arthni sankultathi bharekham shabdothi
tyan kone sambodhun?
werelan sapnan shaishawman
a shabdona sinchanthi tyan jage – uge?
bhalun thayun sapnanni saghli bhangi gai janjal
wedna mali, mane marathi motun dard jaDyun
hun keDi khotan shatapathman prsaryo,
phelayo imartona, rastaona, akashona awkashe
hun jan man gan wachche wadhta
antar sathe wistarto,
ahinan nakarthi sahune olakhto,
nijthi judo paDto,
bhangyan sapnanona katmal par
chaDi nirakhto
dur dur aa nagar jay chhe,
gam bhani, samethi chali hath milawe
pampan kampe
a bhawna
pela bhawna
muj bhutkalman
bhagole aawi atkelan
marathi sunan je agnit gam
awtan yaad
potane chhoDi hun chalyo aawyo
tyare mane kem na waryo?
tekrio wachchenun marun nanunsarakhun gam
sathman mungun mungun bhagole awine atakyun
mahadewna dera pase pag thambhya,
hun namyo – ek pal em thayun ke
jaun doDto pachho, pachho?
teewr wegthi wahe shirao
jane ewi sheri sheri
ane gamna hriday sama e gharna mara
chhat par utaryan kaink kabutar
chhaja niche bandhelun kunDun joi joine khali,
bethan
–men gharno na sad sambhalyo
uchhini ashish magto chalyo
tyare kem koi na bolyun?
are, simna koi wrikshni
Dali pan na jhuki kampi
tamrwarn pallawni dudhiyal gandh kunjman
rahe maunawrat dhari, e to janun
topan kem koi kumpalne chahere
parawart pamelun rashmi baal rawinun
marag wachche awine na ubhun?
osaryan paniwalun talaw
kewal talaw lagyun
kanthe kanthe paglio kain ketketli
ekmekman bhali gayeli balbheruni
gaya ashaDhe tanai gai shun eksamti?
gillidanDa ramtan ramtan
talawman tartan tartan
je daw jitela, hwe aawta yaad
yaad aawe chhe paheli keDi
ahina raste raste dajhe
mari dhartino wanamhoryo kumlo rang
simni gorajna sampark winani
najar wishe chhe dhumrserni lila
dhusar nagar dehman anu anu thai wyapyun
ne mein anayas warsonun antar kapyun
kewal mali maline anek hathe
chhek ghasai gai hatheli jhure rajhle roj
sukati rekhaoman aaj nathi ansar
awta chogaradamthi chhana pela
chali chali chhek pahonchtan
mrigjal pase
bhuli paDeli
Duli gayeli
wanjarona mandmand bhankar
ankhman achho achho shok
hathni rekhaoman atwayela
bhawishyne hun rahun nihali
kok diwas, wisrai gayela
balbheruno hath hathman aawe—
kshanman najikna bhutakal wishe
bepanch agiya jhabke
–kshanman shaishawno sansparsh osari jay
pachhi be badhir hathna malwano upchaar
Dhaleli mari ankhe ujjaD ujjaD
aranya taptan
beu charanman
piramiDno bhaar ektho thayo
hathman? hawa,
shwasman ochhi ochhi
mane koie waryo na, na sambharyo,
pan thay hwe hun pachho chalyo jaun
jaun? hun aawyo jyanthi tyan ja hwe pahonchish?
ek andith wedna roke
ene hamnanthi hun janun,
bhitar warshothi sanchit e to pan
hamnanthi ja prmanun
ene ekaltaye sankorine satej rakhi
potane chhoDine chalya awelane
ek karyo jene te kyanthi paDe wikhuti?
ahin sada nissang bhiDna layman
kewi bhali wedna,
ene tyan malshe kono sathwar?–
piyarni widay leti kanyaonan
wart thaine wardan awachak aabhe chhayan
mahadewne dere betha wriddhoni watoman
tarto niwrittino achhero anand
simni sandhya hawaman wahi aawto
wrikshono sanwad
chhalakti neek sarakta nire chamke
sheDhe sheDhe chaline jyan chhinDe aawe
manun pahelun baal,
charno bharo mathe bhale hoy pan
keDe teDi letan na kani war, bhaar kyan?
haryabharya maragthi shobhe waD
joine reti utre baal, nihale—
phari pharine paDe pagli,
wali waline wismay were
wadhya umange ranki raheto mano jamno hath,
shejman teDi laine
kumli pani parthi raj khankhere,
pachhal aawi pahonchya pagni ruchti
chaal olkhe
aje tyan aa mugdh jagat
shun hashe salamat?
tyan jaine hun sangarhit nahin houn?
wedna door lagi wistare je, tyan atwai to
khowayelo samay awshe hath?
arthni sankultathi bharekham shabdothi
tyan kone sambodhun?
werelan sapnan shaishawman
a shabdona sinchanthi tyan jage – uge?
bhalun thayun sapnanni saghli bhangi gai janjal
wedna mali, mane marathi motun dard jaDyun
hun keDi khotan shatapathman prsaryo,
phelayo imartona, rastaona, akashona awkashe
hun jan man gan wachche wadhta
antar sathe wistarto,
ahinan nakarthi sahune olakhto,
nijthi judo paDto,
bhangyan sapnanona katmal par
chaDi nirakhto
dur dur aa nagar jay chhe,
gam bhani, samethi chali hath milawe
pampan kampe
a bhawna
pela bhawna
muj bhutkalman
bhagole aawi atkelan
marathi sunan je agnit gam
awtan yaad
સ્રોત
- પુસ્તક : આપણી કવિતાસમૃદ્ધિ (ઉત્તરાર્ધ) (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 279)
- સંપાદક : ચન્દ્રકાન્ત ટોપીવાળા
- પ્રકાશક : ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
- વર્ષ : 2004