(સ્વ. કવિ શ્રી રાવજી પટેલને અર્પણ)

મારી આખી ઊંઘનું ખેતર સાવ નોંધારું

કોઈ કહે ના મુજને

ભાગ્યું ક્યાં એ અજવાળું પરબારું?

હું હવે કલમદેશને સીમાડે બેઠો

મમળાવું કંઈ સ્પર્શ

ખખડાવું આ મનના સમય-ગ્રામનાં વર્ષ

મારગ એમાં વીંટળાયેલા ગોટમોટ થઈ

લોકો એમાં ચીતરાયેલા લોથપોથ થઈ

દડબડ દડબડ તોખારોની હાર સામટી

ભાલા બરછી તીર અને તલવાર લઈને

ઈતિહાસના મૌન કને શી બાંગ થઈને

સવારના એ કૂકડા જેવું બોલે

સુણી પ્રભાતી રાગરાગિણી કલમ થરથર નાચે

શબ્દકંપના લયહિલ્લોળા

ઊડે લાગણીઓનાં કપોત ભોળાં

આંખો ફાડી જોતાં

જોતાં કમળપૂજાની ઘટનાઓની વાવ

વાવમાં કેડસમાણાં પાણી

મારી જરી ના પલળી પાની

સગા લોહીથી ખળભળ વાચા આણી

તો ય જરી ના પલળી પાની!

મેં મારા આ સગા હાથથી સમય ખોતર્યો:

વાવ પગથિયે બેસી

મારી આંખોમાંથી દૃશ્યો કાઢી,

ખંખેરીને મેલી ઘેલી દાઢી

આંખ સમાણાં પાણી પાછળ છુપાયેલા મને નોતર્યો:

ચાલ, સજી લે જાત

અને ઘૂંટી એકડો પાટીમાં

નોંધી લે આ વાત:

ઊંઘ હવે તો સ્વપ્ન પરીની આંખો,

ઊંઘ અહીં આ તરફડતી તરફડતી હવે ગરોળી પૂંછડી

હાથવગું અહીં જે કંઈ લાગે

પિપૂડી રૂપે અમને વાગે

સરકી જાતી રેતી જેવી પળ

જડે સતત વાતોને વળ

વળનો છેડો ક્યાંય મળે ના

વળનો કેડો ક્યાંય વળે ના

હાથ ચડી મેં ખૂરપી વીંઝી

કીધા કંઈ કેટલા દાતરડાના ઘા

વળનો છેડો

વળનો કેડો

ક્યાંય મળે ના

ક્યાંય વળે ના

મારી પહેરણ ઢાંકી કાય

જાણે વનમાં લાગી લ્હાય

લાવો, લાવો, ટાઢક આપો

આપો આપો મોલ ભરીને

સુંવાળપ શી ઊંઘો આપો

વીજદીવાને અજવાળે અહીં ઢોલ વગાડો

પ્રકાશવેગી વિચાર ધરબી બંદૂકે

આસપાસ આ વેરાયેલી ઊંઘને સાંધો

અડિયલ ટટ્ટુ જેવા પડ્યાપાથર્યા વેશ ઉતારો

મારગ આડા ઊભા સઘળા ભભકા ભૂંજો

*

મારગના સહુ ભભકા ડામરમાં જઈ

અગડંબગડં જાદૂના કંઈ ખેલ કરાવે

ઊગી જતાં સહુ પગલાંઓને રોજ ડરાવે

ગંધાઈ ઊઠેલાં ઊંઘે કણસલાં

મનને ખૂણે ખૂણે ફેલાયાં

ફેલાયાં કે અમરત સમણાં મારાં

વાણીનું જળ થઈને રેલાયાં

રેલાયાં કે

છૂટ્યો રે ભાઈ છૂટ્યે

એનઘેનનો દીવો છૂટ્યો

પથ્થર પાછળ ધરબાયેલી

એક બૂમનો જથ્થો ફૂટ્યો

ધસમસ

ધસમસ

ધસમસતા કંઈ કંઈ પથ્થર-ટોળાં

ચારેકોરે કર્મરૂપે ઘેરાયાં

યુગ યુગથી કેદ થયેલાં જળમાં

જાણે ઊઠી ગયા ફરફોલા

ફરપોલે ફરફોલે ભટકે ચીસ

પવન પુરામા અઢળક લાવે ભીંસ

ને મારી પાંપણ પરથી ખરી પડે હડપ્પા

એની ગલી ગલીમાં મડદાં બેઠાં થાય

ભર્યા ચોકમાં શંખણીઓ બદલાનાં ગીતો ગાય

કપાયેલી આંગળીઓ તલવાર ઘુમાવે

છોલાયેલાં ચરણો લડતાં લડતાં રાદ ડુલાવે

સંસ્કૃતિનો પડછાયો ભૈ હરખપદૂડો સિક્કા ચુમતો

ઈતિહાસ બિચારો માથે લઈને દાવ, ઘૂમતો

લબલબ ચાટી જૂની હવાને

સૂર્ય અકોણો લ્હાવ ઝૂમતો

વૃદ્ધજનોની લાકડીઓમાં

ઓરમાન સંતાન સરીખો કાળ ઝૂઝતો

મારી કલમ હવે ઊછળતી

આડાઆવળા અખ્ખરમાં થઈ

સતને મળવા પળતી

વચ્ચે સલ્તનતોના ચીલા

વચ્ચે માણસ માથે ખીલા

વચ્ચે રાજાઓની ક્રીડા

વચ્ચે અઢળક માણસ-પીડા

વચ્ચે ધરમધજાના વહેળા

વચ્ચે જલદ મશાલી ચહેરા

અનુભવું કે

મારી આખી ઊંઘનું ખેતર ખેડાયું પણ

બીજ મહીંથી ચોરી લઈને પાથર્યું કોણે રણ?

*

હું હવે આ રણમાં, રણની ધૂપ

હવે ટેરવે ફળફળતો ઊઘડતો વ્રણનો કૂપ

કૂપમાં દૃશ્યે દૃશ્યે ભડકા

ભડકે ભડકે ભીતર ફણગે સણકા:

ચરણ આલીને મારગ ઝૂંટવ્યા

હાથ આલીને અમરત છીનવ્યાં

હૈયે ગોરંભાતો પ્રેમ છતાંયે નફરત તળમાં ખૂપ્યાં

મનમાં જીવવાનાં અરમાન, અરે એ કોણે લૂંટ્યાં ?

સણકે સણકે ઝાળ વાગતી

અંધકારની મૂળ દિશાની ભાળ માગતી

એકલતાનો ગઢ તૂટે

ને ઈતિહાસની રગમાં ધકધક હું ય સરકતો

હું હતો ફૂલની સૌરભ, મને સારવી કોણે દીધો?

શાંતિવનનો વાસી હું તો, વાસ ઝૂંટવી કોણે લીધો?

દશે દિશાઓ ગૂપચૂપ ગોથાં ખાય

માટીનું સહુ સંતાનો રે,

ભૂખ-તરસના ગડથોલે ખરપાય

તો યે કેમ કશું ના થાય?

પ્રશ્ન રહે છે

પ્રશ્ન દહે છે

પ્રશ્ન વહે છે

વેરણછેરણ દૃશ્યોના આ ઢગલામાં

નપુંસકી સહુ ચર્ચા વચ્ચે કાળ કહે છે પગલામાં

આરણકારણ શોધ્યા વિણ હું જંપું નહીં

નરાધમ આ ક્રિયાકાંડના

મૂળિયાં છત્તર બાળવા લગીરે ય હું કંપું નહીં.

આલ્લે મારી કલમ નઠારી

લોહીને આંગણ રમતી?

લોહીના કાગળ

લોહીના અખ્ખર

લોહીલીલામાં ભમતી?

હું અવાચક

કાળબબૂચક કોઠાના ચક્રાવા વિશે

ચારેકોરે ભાળું

ભ્રમના કિલ્લા તૂટતા દિસે

ખડક ધડક પથ્થરના કંઈ ધોધ વરસતા

કોટ-કાંગરા- દરવાજા ને ડેલી સઘળી

કંકુવરણી કંઈક કથાઓ

હથેળિયુંની મૂંગી મૂંગી કઈંક કતારો

પાંસળીઓની જાણ-ફસાયા પંખીની તરફડતી પાંખો

ઠરી ચૂકેલા જ્વાળામુખી જેવી આંખો,

આ કિલ્લાઓ બાંધ્યા કોણે

ફરી પ્રશ્નનું ચક્કર

‘માણસનાં માથાં વાઢીને રાંધ્યાં કોણે?’

કોણે?

કોણે?

*

ઘેરી વળતાં પૂર મૌનનાં

અખ્ખર માળા હવા બનીને અડતા

સામા પૂરનું મૌન છેદતા તરતા

પ્રશ્ન સીધો ને સટ

ઉત્તર ખોળો ઝટ

સટ-ઝટ વચ્ચે જામી પડ્યું યુદ્ધ

ઘમસાણ મચ્યું કાંઈ

રમખાણ મચ્યું કાંઈ

ત્યાં તો

સાવ અચાનક બંધ થયા દેખાતા અખ્ખર

ખુલ્લી આંખો ભાળે ઘૂમતાં લાલ રંગનાં ખપ્પર

તો યે પૂર મૌનનાં એમ અડખમ

દશે દિશાથી એક સામટાં ગાજે

લોઢ લોઢમાં ગામ તણાતાં જાય

મારી નરી ખેતરાઉ આંગળિયુંમાં સહુ વણાતાં જાય

હું કંઈ કરું ના

કંઈ ભરું ના

જાઉં તણાતો

જું વણાતો

મારું અલગ કશું ના રહેતું

દીવાલો તૂટે

છત પણ બૂડે

તોફાનોના તુમારોની ફોજ ગરજતી

ડૂબી ગયા તે મરજીવાની જીભ વરસતી

‘ખાઉં-ખાઉં’ ના નારા સઘળા

‘મને બચાવો, મને બચાવો’ આંતરડાંની ચીસો બનતાં

આ સઘળાનું કારણ પૂર મૌનનાં

આ સઘળાનું ભારણ પૂર મૌનનાં

વીતી ગયેલો સમય આયને ભરડાતો

દૃશ્ય દૃશ્યમાં અળસવળતા મનમાં માણસ ખરડાતો

આવી તેવી પરિસ્થિતિમાં

હું

કલમ રોપતો નવી વારતા કાજે

ત્યાં રણભેરીના નાદ પળેપળ ઘોડે ચડતા ગાજે

ચીતરેલા પંખીને ભાઈ, પાંખો ફૂટી

કેદ હડપ્પે થઈ તે આંખો છૂટી

કાગવર્ણનો સૂરજ ડૂબ્યો જળમાં

તડાક ભાવિ કૂટ્યું રે ફોફળમાં

ભાઈ, ચણા ચાવવા જેવી

ભાઈ, કણાં કાઢવા જેવી

આ કંઈ વાત નથી

આ તો પિરામિડોના ભેદી રણમાં

લુપ્ત થઈ વણઝાર

આ તો દરિયાના પેટાળે પ્રગટી

સળગી તે વણઝાર

સદા ભટકતી

ક્યાંય નહીં રે કદી અટકતી

એને પગલે પગલે અખબારોને આવે ભાન

એના એક ઈશારે

બેઠાં હડફ થતાં વેરાન

એની હથેળિયુંમાં

ખળભળતો સમણાંનો રાતો કુંભ

એની પાંસળીઓમાં

ભરતી ભેટ્યા દરિયાનાં દુદુંભ

રણને આ છેડેથી

એ છેડા લગ

ધગધગ કૈંક કુવારા છૂટ્યા

અમરતના વાવડને ચામર ઢાળ્યા

જુગ જુગ જૂનાં બંધન તૂટ્યાં

હભળક હભળક રગ ધબકતી નભની

તે આ જીવ કકળતો શાંત થયો

ત્યાં કલમ નાચતી ભાગી

કાગળ છોડી

અખ્ખર છોડી

બખ્તર પહેરી

નવા પ્રસવના રંગોત્સવમાં જાત હોમવા ભાગી

કોઈ રોકશો એને ના

કોઈ ટોકશો એને ના

ભાઈ સત ચડ્યું છે એને

એને

પહોળેયેલું મન મળ્યું છે એને

એને

ઇતિહાસનું ગીત ફળ્યું છે એને

એને

પથરાયેલો કાળખંડમાં સમય ફળ્યો છે એને

એને

એને

એને

*

એને આંખ ઊગી છે

ચરણ મળ્યા છે

હાથ ફળ્યા છે

દેહ બન્યો વિદ્રોહી એનો

ધગધગતો લાવા છે એની વાણી

ઇતિહાસના શિખર ભણીની દોડે કૂચ-કહાણી

એ હવે જ્યાં પગલું માડે

ત્યાં ત્યાંની ધરતી

ખુલ્લાં મન ને હૈયા ભાળી

જઈ એને એ વરતી

દીવાલ વિનાનો હું રે ભાઈ,

છત વિનાનો હું રે ભાઈ,

મારી ઊંધમૂંધ આ ઊંઘ વગરની કાયા

કલમ થકી બસ લોકોની એને વળગી માયા

હું હવે ના સિક્કામાં તોળાતો માલ

હું હને ના બજારમાં ઉતારું ખાલ

ચૌદ ભુવન કે સ્વર્ગ નર્કની કશી તમા ના

મારી આંગળિયુંમાં

હવે વસે રે સાવ નીતર્યો માણસ

દાંત ભીંસતી વેશ્યાની હું એષ્ણા

મુઠ્ઠી ભીડતા લોકોની છું તૃષ્ણા

હું હવે અંગૂઠો મારો કાપું નહીં

હું ‘દૂધ નથી’ ની ઘટનાને

લોટ દોહીને આપું નહીં

સદી સદીના સરવાળા ને બાદબાકીમાં

ભૂલી જવાયા ગુણાકારનું દૈવત

ખળભળ ખળભળ થાય

એ જ હવે હું દાખવું...

*

દાખે એને નાખે રે કૂવામાં

અખ્ખર મારા અલોપ થાતા ઢૂવામાં

પણ સુવાળપના શાપ સરીખો રણનો આ વિસ્તાર

નહીં ઊગેલી લીલોતરીનો લીલોકચ ચિત્કાર

પથરાયેલો ઢૂવામાં કંઈ એનો ગુણાકાર

ઓરછોરતો સન્નાટો ઘેઘૂર હરણતૃષામાં પલટાયો

મખમલ પોચાં પગલાં-દરિયો અફાટ એમાં અફળાયો

અફળાયો કે તૂટ્યાં મોજાં

મોજે મોજે ચીસ સદીની વમળાતી

ને કલમ નઠારી અમળાતી

દરિયો આખો લીરેલીરા

ચીરેચીરા

માટીમાં જઈ પછડાયો

ને કણકણમાંથી હાડ-ચામનું લશ્કર દદડ્યું

ભંડારેલા ભોંયે સમણાં

એ ય અચાનક

એકસામટાં દર ફાડીને પ્રસવ્યાં

બંધ હતાં તે દ્વાર ફરીને ખખડ્યાં

ઝગમગ ઝાલરિયાં કંઈ ઝમક્યાં

ક્ષિતિજ તટેથી

પાંખ મળ્યાનાં કુંજડી-ટોળા

ખુલ્લા નભમાં પીંછાં ભરીને ઠાલવતા શા મેળા

મેળે મેળે પ્રગટ્યો અગ્નિ

અગ્નિના પ્રગટ્યાને દાખે ધુમાડાના ગોટા

ગોટે ગોટે ધૂંધવાયેલી ભૂખ ધધખતી

તડતડ તડતડ લાગણીઓની સેર તતડતી:

મારી હવે જણાતી ઠંડી આ છાતીમાં એની લિપિ

ખેડી શકો તો ખેડો

વાવી શકો તો વાવો

સિંચી શકો તે સિંચો

લણી શકો તો લણો.....

(swa kawi shri rawji patelne arpan)

mari aakhi unghanun khetar saw nondharun

koi kahe na mujne

bhagyun kyan e ajwalun parbarun?

hun hwe kalamdeshne simaDe betho

mamlawun kani sparsh

khakhDawun aa manna samay gramnan warsh

marag eman wintlayela gotmot thai

loko eman chitrayela lothpoth thai

daDbaD daDbaD tokharoni haar samti

bhala barchhi teer ane talwar laine

itihasna maun kane shi bang thaine

sawarna e kukDa jewun bole

suni prabhati ragragini kalam tharthar nache

shabdkampna layhillola

uDe lagnionan kapot bholan

ankho phaDi jotan

jotan kamalpujani ghatnaoni waw

wawman keDasmanan pani

mari jari na palli pani

saga lohithi khalbhal wacha aani

to ya jari na palli pani!

mein mara aa saga haththi samay khotaryoh

waw pagathiye besi

mari ankhomanthi drishyo kaDhi,

khankherine meli gheli daDhi

ankh samanan pani pachhal chhupayela mane notaryoh

chaal, saji le jat

ane ghunti ekDo patiman

nondhi le aa watah

ungh hwe to swapn parini ankho,

ungh ahin aa taraphaDti taraphaDti hwe garoli punchhDi

hathawagun ahin je kani lage

pipuDi rupe amne wage

sarki jati reti jewi pal

jaDe satat watone wal

walno chheDo kyanya male na

walno keDo kyanya wale na

hath chaDi mein khurpi winjhi

kidha kani ketla datarDana gha

walno chheDo

walno keDo

kyanya male na

kyanya wale na

mari paheran Dhanki kay

jane wanman lagi lhay

lawo, lawo, taDhak aapo

apo aapo mol bharine

sunwalap shi ungho aapo

wijdiwane ajwale ahin Dhol wagaDo

prkashwegi wichar dharbi banduke

asapas aa werayeli unghne sandho

aDiyal tattu jewa paDyapatharya wesh utaro

marag aaDa ubha saghla bhabhka bhunjo

*

maragna sahu bhabhka Damarman jai

agaDambagaDan jaduna kani khel karawe

ugi jatan sahu paglanone roj Darawe

gandhai uthelan unghe kanaslan

manne khune khune phelayan

phelayan ke amrat samnan maran

waninun jal thaine relayan

relayan ke

chhutyo re bhai chhutye

enghenno diwo chhutyo

paththar pachhal dharbayeli

ek bumno jaththo phutyo

dhasmas

dhasmas

dhasamasta kani kani paththar tolan

charekore karmrupe gherayan

yug yugthi ked thayelan jalman

jane uthi gaya pharphola

pharpole pharphole bhatke chees

pawan purama aDhlak lawe bheens

ne mari pampan parthi khari paDe haDappa

eni gali galiman maDdan bethan thay

bharya chokman shankhnio badlanan gito gay

kapayeli anglio talwar ghumawe

chholayelan charno laDtan laDtan rad Dulawe

sanskritino paDchhayo bhai harakhapduDo sikka chumto

itihas bicharo mathe laine daw, ghumto

lablab chati juni hawane

surya akono lhaw jhumto

wriddhajnoni lakDioman

orman santan sarikho kal jhujhto

mari kalam hwe uchhalti

aDawla akhkharman thai

satne malwa palti

wachche saltantona chila

wachche manas mathe khila

wachche rajaoni kriDa

wachche aDhlak manas piDa

wachche dharamadhjana wahela

wachche jalad mashali chahera

anubhawun ke

mari aakhi unghanun khetar kheDayun pan

beej mahinthi chori laine patharyun kone ran?

*

hun hwe aa ranman, ranni dhoop

hwe terwe phalaphalto ughaDto wranno koop

kupman drishye drishye bhaDka

bhaDke bhaDke bhitar phange sankah

charan aline marag jhuntawya

hath aline amrat chhinawyan

haiye gorambhato prem chhatanye naphrat talman khupyan

manman jiwwanan arman, are e kone luntyan ?

sanke sanke jhaal wagti

andhkarni mool dishani bhaal magti

ekaltano gaDh tute

ne itihasni ragman dhakdhak hun ya sarakto

hun hato phulni saurabh, mane sarwi kone didho?

shantiwanno wasi hun to, was jhuntwi kone lidho?

dashe dishao gupchup gothan khay

matinun sahu santano re,

bhookh tarasna gaDthole kharpay

to ye kem kashun na thay?

parashn rahe chhe

parashn dahe chhe

parashn wahe chhe

weranchheran drishyona aa Dhaglaman

napunski sahu charcha wachche kal kahe chhe paglaman

arankaran shodhya win hun jampun nahin

naradham aa kriyakanDna

muliyan chhattar balawa lagire ya hun kampun nahin

alle mari kalam nathari

lohine angan ramati?

lohina kagal

lohina akhkhar

lohililaman bhamti?

hun awachak

kalabbuchak kothana chakrawa wishe

charekore bhalun

bhramna killa tutta dise

khaDak dhaDak paththarna kani dhodh warasta

kot kangra darwaja ne Deli saghli

kankuwarni kanik kathao

hatheliyunni mungi mungi kaink kataro

panslioni jaan phasaya pankhini taraphaDti pankho

thari chukela jwalamukhi jewi ankho,

a killao bandhya kone

phari prashnanun chakkar

‘manasnan mathan waDhine randhyan kone?’

kone?

kone?

*

gheri waltan poor maunnan

akhkhar mala hawa banine aDta

sama puranun maun chhedata tarta

parashn sidho ne sat

uttar kholo jhat

sat jhat wachche jami paDyun yuddh

ghamsan machyun kani

ramkhan machyun kani

tyan to

saw achanak bandh thaya dekhata akhkhar

khulli ankho bhale ghumtan lal rangnan khappar

to ye poor maunnan em aDkham

dashe dishathi ek samtan gaje

loDh loDhman gam tanatan jay

mari nari khetrau angaliyunman sahu wanatan jay

hun kani karun na

kani bharun na

jaun tanato

jun wanato

marun alag kashun na rahetun

diwalo tute

chhat pan buDe

tophanona tumaroni phoj garajti

Dubi gaya te marjiwani jeebh warasti

‘khaun khaun’ na nara saghla

‘mane bachawo, mane bachawo’ antarDanni chiso bantan

a saghlanun karan poor maunnan

a saghlanun bharan poor maunnan

witi gayelo samay aayne bharDato

drishya drishyman alasawalta manman manas kharDato

awi tewi paristhitiman

hun

kalam ropto nawi warta kaje

tyan ranbherina nad palepal ghoDe chaDta gaje

chitrela pankhine bhai, pankho phuti

ked haDappe thai te ankho chhuti

kagwarnno suraj Dubyo jalman

taDak bhawi kutyun re phophalman

bhai, chana chawwa jewi

bhai, kanan kaDhwa jewi

a kani wat nathi

a to piramiDona bhedi ranman

lupt thai wanjhar

a to dariyana petale pragti

salgi te wanjhar

sada bhatakti

kyanya nahin re kadi atakti

ene pagle pagle akhbarone aawe bhan

ena ek ishare

bethan haDaph thatan weran

eni hatheliyunman

khalabhalto samnanno rato kumbh

eni panslioman

bharti bhetya dariyanan dudumbh

ranne aa chheDethi

e chheDa lag

dhagdhag kaink kuwara chhutya

amaratna wawaDne chamar Dhalya

jug jug junan bandhan tutyan

habhlak habhlak rag dhabakti nabhni

te aa jeew kakalto shant thayo

tyan kalam nachti bhagi

kagal chhoDi

akhkhar chhoDi

bakhtar paheri

nawa prasawna rangotsawman jat homwa bhagi

koi roksho ene na

koi toksho ene na

bhai sat chaDyun chhe ene

ene

paholeyelun man malyun chhe ene

ene

itihasanun geet phalyun chhe ene

ene

pathrayelo kalkhanDman samay phalyo chhe ene

ene

ene

ene

*

ene aankh ugi chhe

charan malya chhe

hath phalya chhe

deh banyo widrohi eno

dhagadhagto lawa chhe eni wani

itihasna shikhar bhanini doDe kooch kahani

e hwe jyan pagalun maDe

tyan tyanni dharti

khullan man ne haiya bhali

jai ene e warati

diwal winano hun re bhai,

chhat winano hun re bhai,

mari undhmundh aa ungh wagarni kaya

kalam thaki bas lokoni ene walgi maya

hun hwe na sikkaman tolato mal

hun hane na bajarman utarun khaal

chaud bhuwan ke swarg narkni kashi tama na

mari angaliyunman

hwe wase re saw nitaryo manas

dant bhinsti weshyani hun eshna

muththi bhiDta lokoni chhun trishna

hun hwe angutho maro kapun nahin

hun ‘doodh nathi’ ni ghatnane

lot dohine apun nahin

sadi sadina sarwala ne badbakiman

bhuli jawaya gunakaranun daiwat

khalbhal khalbhal thay

e ja hwe hun dakhawun

*

dakhe ene nakhe re kuwaman

akhkhar mara alop thata Dhuwaman

pan suwalapna shap sarikho ranno aa wistar

nahin ugeli lilotrino lilokach chitkar

pathrayelo Dhuwaman kani eno gunakar

orchhorto sannato gheghur haranatrishaman paltayo

makhmal pochan paglan dariyo aphat eman aphlayo

aphlayo ke tutyan mojan

moje moje chees sadini wamlati

ne kalam nathari amlati

dariyo aakho lirelira

chirechira

matiman jai pachhDayo

ne kanakanmanthi haD chamanun lashkar dadaDyun

bhanDarela bhonye samnan

e ya achanak

eksamtan dar phaDine prsawyan

bandh hatan te dwar pharine khakhaDyan

jhagmag jhalariyan kani jhamakyan

kshitij tatethi

pankh malyanan kunjDi tola

khulla nabhman pinchhan bharine thalawta sha mela

mele mele prgatyo agni

agnina prgatyane dakhe dhumaDana gota

gote gote dhundhwayeli bhookh dhadhakhti

taDtaD taDtaD lagnioni ser tataDtih

mari hwe janati thanDi aa chhatiman eni lipi

kheDi shako to kheDo

wawi shako to wawo

sinchi shako te sincho

lani shako to lano

(swa kawi shri rawji patelne arpan)

mari aakhi unghanun khetar saw nondharun

koi kahe na mujne

bhagyun kyan e ajwalun parbarun?

hun hwe kalamdeshne simaDe betho

mamlawun kani sparsh

khakhDawun aa manna samay gramnan warsh

marag eman wintlayela gotmot thai

loko eman chitrayela lothpoth thai

daDbaD daDbaD tokharoni haar samti

bhala barchhi teer ane talwar laine

itihasna maun kane shi bang thaine

sawarna e kukDa jewun bole

suni prabhati ragragini kalam tharthar nache

shabdkampna layhillola

uDe lagnionan kapot bholan

ankho phaDi jotan

jotan kamalpujani ghatnaoni waw

wawman keDasmanan pani

mari jari na palli pani

saga lohithi khalbhal wacha aani

to ya jari na palli pani!

mein mara aa saga haththi samay khotaryoh

waw pagathiye besi

mari ankhomanthi drishyo kaDhi,

khankherine meli gheli daDhi

ankh samanan pani pachhal chhupayela mane notaryoh

chaal, saji le jat

ane ghunti ekDo patiman

nondhi le aa watah

ungh hwe to swapn parini ankho,

ungh ahin aa taraphaDti taraphaDti hwe garoli punchhDi

hathawagun ahin je kani lage

pipuDi rupe amne wage

sarki jati reti jewi pal

jaDe satat watone wal

walno chheDo kyanya male na

walno keDo kyanya wale na

hath chaDi mein khurpi winjhi

kidha kani ketla datarDana gha

walno chheDo

walno keDo

kyanya male na

kyanya wale na

mari paheran Dhanki kay

jane wanman lagi lhay

lawo, lawo, taDhak aapo

apo aapo mol bharine

sunwalap shi ungho aapo

wijdiwane ajwale ahin Dhol wagaDo

prkashwegi wichar dharbi banduke

asapas aa werayeli unghne sandho

aDiyal tattu jewa paDyapatharya wesh utaro

marag aaDa ubha saghla bhabhka bhunjo

*

maragna sahu bhabhka Damarman jai

agaDambagaDan jaduna kani khel karawe

ugi jatan sahu paglanone roj Darawe

gandhai uthelan unghe kanaslan

manne khune khune phelayan

phelayan ke amrat samnan maran

waninun jal thaine relayan

relayan ke

chhutyo re bhai chhutye

enghenno diwo chhutyo

paththar pachhal dharbayeli

ek bumno jaththo phutyo

dhasmas

dhasmas

dhasamasta kani kani paththar tolan

charekore karmrupe gherayan

yug yugthi ked thayelan jalman

jane uthi gaya pharphola

pharpole pharphole bhatke chees

pawan purama aDhlak lawe bheens

ne mari pampan parthi khari paDe haDappa

eni gali galiman maDdan bethan thay

bharya chokman shankhnio badlanan gito gay

kapayeli anglio talwar ghumawe

chholayelan charno laDtan laDtan rad Dulawe

sanskritino paDchhayo bhai harakhapduDo sikka chumto

itihas bicharo mathe laine daw, ghumto

lablab chati juni hawane

surya akono lhaw jhumto

wriddhajnoni lakDioman

orman santan sarikho kal jhujhto

mari kalam hwe uchhalti

aDawla akhkharman thai

satne malwa palti

wachche saltantona chila

wachche manas mathe khila

wachche rajaoni kriDa

wachche aDhlak manas piDa

wachche dharamadhjana wahela

wachche jalad mashali chahera

anubhawun ke

mari aakhi unghanun khetar kheDayun pan

beej mahinthi chori laine patharyun kone ran?

*

hun hwe aa ranman, ranni dhoop

hwe terwe phalaphalto ughaDto wranno koop

kupman drishye drishye bhaDka

bhaDke bhaDke bhitar phange sankah

charan aline marag jhuntawya

hath aline amrat chhinawyan

haiye gorambhato prem chhatanye naphrat talman khupyan

manman jiwwanan arman, are e kone luntyan ?

sanke sanke jhaal wagti

andhkarni mool dishani bhaal magti

ekaltano gaDh tute

ne itihasni ragman dhakdhak hun ya sarakto

hun hato phulni saurabh, mane sarwi kone didho?

shantiwanno wasi hun to, was jhuntwi kone lidho?

dashe dishao gupchup gothan khay

matinun sahu santano re,

bhookh tarasna gaDthole kharpay

to ye kem kashun na thay?

parashn rahe chhe

parashn dahe chhe

parashn wahe chhe

weranchheran drishyona aa Dhaglaman

napunski sahu charcha wachche kal kahe chhe paglaman

arankaran shodhya win hun jampun nahin

naradham aa kriyakanDna

muliyan chhattar balawa lagire ya hun kampun nahin

alle mari kalam nathari

lohine angan ramati?

lohina kagal

lohina akhkhar

lohililaman bhamti?

hun awachak

kalabbuchak kothana chakrawa wishe

charekore bhalun

bhramna killa tutta dise

khaDak dhaDak paththarna kani dhodh warasta

kot kangra darwaja ne Deli saghli

kankuwarni kanik kathao

hatheliyunni mungi mungi kaink kataro

panslioni jaan phasaya pankhini taraphaDti pankho

thari chukela jwalamukhi jewi ankho,

a killao bandhya kone

phari prashnanun chakkar

‘manasnan mathan waDhine randhyan kone?’

kone?

kone?

*

gheri waltan poor maunnan

akhkhar mala hawa banine aDta

sama puranun maun chhedata tarta

parashn sidho ne sat

uttar kholo jhat

sat jhat wachche jami paDyun yuddh

ghamsan machyun kani

ramkhan machyun kani

tyan to

saw achanak bandh thaya dekhata akhkhar

khulli ankho bhale ghumtan lal rangnan khappar

to ye poor maunnan em aDkham

dashe dishathi ek samtan gaje

loDh loDhman gam tanatan jay

mari nari khetrau angaliyunman sahu wanatan jay

hun kani karun na

kani bharun na

jaun tanato

jun wanato

marun alag kashun na rahetun

diwalo tute

chhat pan buDe

tophanona tumaroni phoj garajti

Dubi gaya te marjiwani jeebh warasti

‘khaun khaun’ na nara saghla

‘mane bachawo, mane bachawo’ antarDanni chiso bantan

a saghlanun karan poor maunnan

a saghlanun bharan poor maunnan

witi gayelo samay aayne bharDato

drishya drishyman alasawalta manman manas kharDato

awi tewi paristhitiman

hun

kalam ropto nawi warta kaje

tyan ranbherina nad palepal ghoDe chaDta gaje

chitrela pankhine bhai, pankho phuti

ked haDappe thai te ankho chhuti

kagwarnno suraj Dubyo jalman

taDak bhawi kutyun re phophalman

bhai, chana chawwa jewi

bhai, kanan kaDhwa jewi

a kani wat nathi

a to piramiDona bhedi ranman

lupt thai wanjhar

a to dariyana petale pragti

salgi te wanjhar

sada bhatakti

kyanya nahin re kadi atakti

ene pagle pagle akhbarone aawe bhan

ena ek ishare

bethan haDaph thatan weran

eni hatheliyunman

khalabhalto samnanno rato kumbh

eni panslioman

bharti bhetya dariyanan dudumbh

ranne aa chheDethi

e chheDa lag

dhagdhag kaink kuwara chhutya

amaratna wawaDne chamar Dhalya

jug jug junan bandhan tutyan

habhlak habhlak rag dhabakti nabhni

te aa jeew kakalto shant thayo

tyan kalam nachti bhagi

kagal chhoDi

akhkhar chhoDi

bakhtar paheri

nawa prasawna rangotsawman jat homwa bhagi

koi roksho ene na

koi toksho ene na

bhai sat chaDyun chhe ene

ene

paholeyelun man malyun chhe ene

ene

itihasanun geet phalyun chhe ene

ene

pathrayelo kalkhanDman samay phalyo chhe ene

ene

ene

ene

*

ene aankh ugi chhe

charan malya chhe

hath phalya chhe

deh banyo widrohi eno

dhagadhagto lawa chhe eni wani

itihasna shikhar bhanini doDe kooch kahani

e hwe jyan pagalun maDe

tyan tyanni dharti

khullan man ne haiya bhali

jai ene e warati

diwal winano hun re bhai,

chhat winano hun re bhai,

mari undhmundh aa ungh wagarni kaya

kalam thaki bas lokoni ene walgi maya

hun hwe na sikkaman tolato mal

hun hane na bajarman utarun khaal

chaud bhuwan ke swarg narkni kashi tama na

mari angaliyunman

hwe wase re saw nitaryo manas

dant bhinsti weshyani hun eshna

muththi bhiDta lokoni chhun trishna

hun hwe angutho maro kapun nahin

hun ‘doodh nathi’ ni ghatnane

lot dohine apun nahin

sadi sadina sarwala ne badbakiman

bhuli jawaya gunakaranun daiwat

khalbhal khalbhal thay

e ja hwe hun dakhawun

*

dakhe ene nakhe re kuwaman

akhkhar mara alop thata Dhuwaman

pan suwalapna shap sarikho ranno aa wistar

nahin ugeli lilotrino lilokach chitkar

pathrayelo Dhuwaman kani eno gunakar

orchhorto sannato gheghur haranatrishaman paltayo

makhmal pochan paglan dariyo aphat eman aphlayo

aphlayo ke tutyan mojan

moje moje chees sadini wamlati

ne kalam nathari amlati

dariyo aakho lirelira

chirechira

matiman jai pachhDayo

ne kanakanmanthi haD chamanun lashkar dadaDyun

bhanDarela bhonye samnan

e ya achanak

eksamtan dar phaDine prsawyan

bandh hatan te dwar pharine khakhaDyan

jhagmag jhalariyan kani jhamakyan

kshitij tatethi

pankh malyanan kunjDi tola

khulla nabhman pinchhan bharine thalawta sha mela

mele mele prgatyo agni

agnina prgatyane dakhe dhumaDana gota

gote gote dhundhwayeli bhookh dhadhakhti

taDtaD taDtaD lagnioni ser tataDtih

mari hwe janati thanDi aa chhatiman eni lipi

kheDi shako to kheDo

wawi shako to wawo

sinchi shako te sincho

lani shako to lano