(સ્વ. કવિ શ્રી રાવજી પટેલને અર્પણ)
મારી આખી ઊંઘનું ખેતર સાવ નોંધારું
કોઈ કહે ના મુજને
ભાગ્યું ક્યાં એ અજવાળું પરબારું?
હું હવે કલમદેશને સીમાડે બેઠો
મમળાવું કંઈ સ્પર્શ
ખખડાવું આ મનના સમય-ગ્રામનાં વર્ષ
મારગ એમાં વીંટળાયેલા ગોટમોટ થઈ
લોકો એમાં ચીતરાયેલા લોથપોથ થઈ
દડબડ દડબડ તોખારોની હાર સામટી
ભાલા બરછી તીર અને તલવાર લઈને
ઈતિહાસના મૌન કને શી બાંગ થઈને
સવારના એ કૂકડા જેવું બોલે
સુણી પ્રભાતી રાગરાગિણી કલમ થરથર નાચે
શબ્દકંપના લયહિલ્લોળા
ઊડે લાગણીઓનાં કપોત ભોળાં
આંખો ફાડી જોતાં
જોતાં કમળપૂજાની ઘટનાઓની વાવ
વાવમાં કેડસમાણાં પાણી
મારી જરી ના પલળી પાની
સગા લોહીથી ખળભળ વાચા આણી
તો ય જરી ના પલળી પાની!
મેં મારા આ સગા હાથથી સમય ખોતર્યો:
વાવ પગથિયે બેસી
મારી આંખોમાંથી દૃશ્યો કાઢી,
ખંખેરીને મેલી ઘેલી દાઢી
આંખ સમાણાં પાણી પાછળ છુપાયેલા મને નોતર્યો:
ચાલ, સજી લે જાત
અને ઘૂંટી એકડો પાટીમાં
નોંધી લે આ વાત:
ઊંઘ હવે તો સ્વપ્ન પરીની આંખો,
ઊંઘ અહીં આ તરફડતી તરફડતી હવે ગરોળી પૂંછડી
હાથવગું અહીં જે કંઈ લાગે
પિપૂડી રૂપે અમને વાગે
સરકી જાતી રેતી જેવી પળ
જડે સતત વાતોને વળ
વળનો છેડો ક્યાંય મળે ના
વળનો કેડો ક્યાંય વળે ના
હાથ ચડી મેં ખૂરપી વીંઝી
કીધા કંઈ કેટલા દાતરડાના ઘા
વળનો છેડો
વળનો કેડો
ક્યાંય મળે ના
ક્યાંય વળે ના
મારી પહેરણ ઢાંકી કાય
જાણે વનમાં લાગી લ્હાય
લાવો, લાવો, ટાઢક આપો
આપો આપો મોલ ભરીને
સુંવાળપ શી ઊંઘો આપો
વીજદીવાને અજવાળે અહીં ઢોલ વગાડો
પ્રકાશવેગી વિચાર ધરબી બંદૂકે
આસપાસ આ વેરાયેલી ઊંઘને સાંધો
અડિયલ ટટ્ટુ જેવા પડ્યાપાથર્યા વેશ ઉતારો
મારગ આડા ઊભા સઘળા ભભકા ભૂંજો
*
મારગના સહુ ભભકા ડામરમાં જઈ
અગડંબગડં જાદૂના કંઈ ખેલ કરાવે
ઊગી જતાં સહુ પગલાંઓને રોજ ડરાવે
ગંધાઈ ઊઠેલાં ઊંઘે કણસલાં
મનને ખૂણે ખૂણે ફેલાયાં
ફેલાયાં કે અમરત સમણાં મારાં
વાણીનું જળ થઈને રેલાયાં
રેલાયાં કે
છૂટ્યો રે ભાઈ છૂટ્યે
એનઘેનનો દીવો છૂટ્યો
પથ્થર પાછળ ધરબાયેલી
એક બૂમનો જથ્થો ફૂટ્યો
ધસમસ
ધસમસ
ધસમસતા કંઈ કંઈ પથ્થર-ટોળાં
ચારેકોરે કર્મરૂપે ઘેરાયાં
યુગ યુગથી કેદ થયેલાં જળમાં
જાણે ઊઠી ગયા ફરફોલા
ફરપોલે ફરફોલે ભટકે ચીસ
પવન પુરામા અઢળક લાવે ભીંસ
ને મારી પાંપણ પરથી ખરી પડે હડપ્પા
એની ગલી ગલીમાં મડદાં બેઠાં થાય
ભર્યા ચોકમાં શંખણીઓ બદલાનાં ગીતો ગાય
કપાયેલી આંગળીઓ તલવાર ઘુમાવે
છોલાયેલાં ચરણો લડતાં લડતાં રાદ ડુલાવે
સંસ્કૃતિનો પડછાયો ભૈ હરખપદૂડો સિક્કા ચુમતો
ઈતિહાસ બિચારો માથે લઈને દાવ, ઘૂમતો
લબલબ ચાટી જૂની હવાને
સૂર્ય અકોણો લ્હાવ ઝૂમતો
વૃદ્ધજનોની લાકડીઓમાં
ઓરમાન સંતાન સરીખો કાળ ઝૂઝતો
મારી કલમ હવે ઊછળતી
આડાઆવળા અખ્ખરમાં થઈ
સતને મળવા પળતી
વચ્ચે સલ્તનતોના ચીલા
વચ્ચે માણસ માથે ખીલા
વચ્ચે રાજાઓની ક્રીડા
વચ્ચે અઢળક માણસ-પીડા
વચ્ચે ધરમધજાના વહેળા
વચ્ચે જલદ મશાલી ચહેરા
અનુભવું કે
મારી આખી ઊંઘનું ખેતર ખેડાયું પણ
બીજ મહીંથી ચોરી લઈને પાથર્યું કોણે રણ?
*
હું હવે આ રણમાં, રણની ધૂપ
હવે ટેરવે ફળફળતો ઊઘડતો વ્રણનો કૂપ
કૂપમાં દૃશ્યે દૃશ્યે ભડકા
ભડકે ભડકે ભીતર ફણગે સણકા:
ચરણ આલીને મારગ ઝૂંટવ્યા
હાથ આલીને અમરત છીનવ્યાં
હૈયે ગોરંભાતો પ્રેમ છતાંયે નફરત તળમાં ખૂપ્યાં
મનમાં જીવવાનાં અરમાન, અરે એ કોણે લૂંટ્યાં ?
સણકે સણકે ઝાળ વાગતી
અંધકારની મૂળ દિશાની ભાળ માગતી
એકલતાનો ગઢ તૂટે
ને ઈતિહાસની રગમાં ધકધક હું ય સરકતો
હું હતો ફૂલની સૌરભ, મને સારવી કોણે દીધો?
શાંતિવનનો વાસી હું તો, વાસ ઝૂંટવી કોણે લીધો?
દશે દિશાઓ ગૂપચૂપ ગોથાં ખાય
માટીનું સહુ સંતાનો રે,
ભૂખ-તરસના ગડથોલે ખરપાય
તો યે કેમ કશું ના થાય?
પ્રશ્ન રહે છે
પ્રશ્ન દહે છે
પ્રશ્ન વહે છે
વેરણછેરણ દૃશ્યોના આ ઢગલામાં
નપુંસકી સહુ ચર્ચા વચ્ચે કાળ કહે છે પગલામાં
આરણકારણ શોધ્યા વિણ હું જંપું નહીં
નરાધમ આ ક્રિયાકાંડના
મૂળિયાં છત્તર બાળવા લગીરે ય હું કંપું નહીં.
આલ્લે મારી કલમ નઠારી
લોહીને આંગણ રમતી?
લોહીના કાગળ
લોહીના અખ્ખર
લોહીલીલામાં ભમતી?
હું અવાચક
કાળબબૂચક કોઠાના ચક્રાવા વિશે
ચારેકોરે ભાળું
ભ્રમના કિલ્લા તૂટતા દિસે
ખડક ધડક પથ્થરના કંઈ ધોધ વરસતા
કોટ-કાંગરા- દરવાજા ને ડેલી સઘળી
કંકુવરણી કંઈક કથાઓ
હથેળિયુંની મૂંગી મૂંગી કઈંક કતારો
પાંસળીઓની જાણ-ફસાયા પંખીની તરફડતી પાંખો
ઠરી ચૂકેલા જ્વાળામુખી જેવી આંખો,
આ કિલ્લાઓ બાંધ્યા કોણે
ફરી પ્રશ્નનું ચક્કર
‘માણસનાં માથાં વાઢીને રાંધ્યાં કોણે?’
કોણે?
કોણે?
*
ઘેરી વળતાં પૂર મૌનનાં
અખ્ખર માળા હવા બનીને અડતા
સામા પૂરનું મૌન છેદતા તરતા
પ્રશ્ન સીધો ને સટ
ઉત્તર ખોળો ઝટ
સટ-ઝટ વચ્ચે જામી પડ્યું યુદ્ધ
ઘમસાણ મચ્યું કાંઈ
રમખાણ મચ્યું કાંઈ
ત્યાં તો
સાવ અચાનક બંધ થયા દેખાતા અખ્ખર
ખુલ્લી આંખો ભાળે ઘૂમતાં લાલ રંગનાં ખપ્પર
તો યે પૂર મૌનનાં એમ અડખમ
દશે દિશાથી એક સામટાં ગાજે
લોઢ લોઢમાં ગામ તણાતાં જાય
મારી નરી ખેતરાઉ આંગળિયુંમાં સહુ વણાતાં જાય
હું કંઈ કરું ના
કંઈ ભરું ના
જાઉં તણાતો
જું વણાતો
મારું અલગ કશું ના રહેતું
દીવાલો તૂટે
છત પણ બૂડે
તોફાનોના તુમારોની ફોજ ગરજતી
ડૂબી ગયા તે મરજીવાની જીભ વરસતી
‘ખાઉં-ખાઉં’ ના નારા સઘળા
‘મને બચાવો, મને બચાવો’ આંતરડાંની ચીસો બનતાં
આ સઘળાનું કારણ પૂર મૌનનાં
આ સઘળાનું ભારણ પૂર મૌનનાં
વીતી ગયેલો સમય આયને ભરડાતો
દૃશ્ય દૃશ્યમાં અળસવળતા મનમાં માણસ ખરડાતો
આવી તેવી પરિસ્થિતિમાં
હું
કલમ રોપતો નવી વારતા કાજે
ત્યાં રણભેરીના નાદ પળેપળ ઘોડે ચડતા ગાજે
ચીતરેલા પંખીને ભાઈ, પાંખો ફૂટી
કેદ હડપ્પે થઈ તે આંખો છૂટી
કાગવર્ણનો સૂરજ ડૂબ્યો જળમાં
તડાક ભાવિ કૂટ્યું રે ફોફળમાં
ભાઈ, ચણા ચાવવા જેવી
ભાઈ, કણાં કાઢવા જેવી
આ કંઈ વાત નથી
આ તો પિરામિડોના ભેદી રણમાં
લુપ્ત થઈ વણઝાર
આ તો દરિયાના પેટાળે પ્રગટી
સળગી તે વણઝાર
સદા ભટકતી
ક્યાંય નહીં રે કદી અટકતી
એને પગલે પગલે અખબારોને આવે ભાન
એના એક ઈશારે
બેઠાં હડફ થતાં વેરાન
એની હથેળિયુંમાં
ખળભળતો સમણાંનો રાતો કુંભ
એની પાંસળીઓમાં
ભરતી ભેટ્યા દરિયાનાં દુદુંભ
રણને આ છેડેથી
એ છેડા લગ
ધગધગ કૈંક કુવારા છૂટ્યા
અમરતના વાવડને ચામર ઢાળ્યા
જુગ જુગ જૂનાં બંધન તૂટ્યાં
હભળક હભળક રગ ધબકતી નભની
તે આ જીવ કકળતો શાંત થયો
ત્યાં કલમ નાચતી ભાગી
કાગળ છોડી
અખ્ખર છોડી
બખ્તર પહેરી
નવા પ્રસવના રંગોત્સવમાં જાત હોમવા ભાગી
કોઈ રોકશો એને ના
કોઈ ટોકશો એને ના
ભાઈ સત ચડ્યું છે એને
એને
પહોળેયેલું મન મળ્યું છે એને
એને
ઇતિહાસનું ગીત ફળ્યું છે એને
એને
પથરાયેલો કાળખંડમાં સમય ફળ્યો છે એને
એને
એને
એને
*
એને આંખ ઊગી છે
ચરણ મળ્યા છે
હાથ ફળ્યા છે
દેહ બન્યો વિદ્રોહી એનો
ધગધગતો લાવા છે એની વાણી
ઇતિહાસના શિખર ભણીની દોડે કૂચ-કહાણી
એ હવે જ્યાં પગલું માડે
ત્યાં ત્યાંની ધરતી
ખુલ્લાં મન ને હૈયા ભાળી
જઈ એને એ વરતી
દીવાલ વિનાનો હું રે ભાઈ,
છત વિનાનો હું રે ભાઈ,
મારી ઊંધમૂંધ આ ઊંઘ વગરની કાયા
કલમ થકી બસ લોકોની એને વળગી માયા
હું હવે ના સિક્કામાં તોળાતો માલ
હું હને ના બજારમાં ઉતારું ખાલ
ચૌદ ભુવન કે સ્વર્ગ નર્કની કશી તમા ના
મારી આંગળિયુંમાં
હવે વસે રે સાવ નીતર્યો માણસ
દાંત ભીંસતી વેશ્યાની હું એષ્ણા
મુઠ્ઠી ભીડતા લોકોની છું તૃષ્ણા
હું હવે અંગૂઠો મારો કાપું નહીં
હું ‘દૂધ નથી’ ની ઘટનાને
લોટ દોહીને આપું નહીં
સદી સદીના સરવાળા ને બાદબાકીમાં
ભૂલી જવાયા ગુણાકારનું દૈવત
ખળભળ ખળભળ થાય
એ જ હવે હું દાખવું...
*
દાખે એને નાખે રે કૂવામાં
અખ્ખર મારા અલોપ થાતા ઢૂવામાં
પણ સુવાળપના શાપ સરીખો રણનો આ વિસ્તાર
નહીં ઊગેલી લીલોતરીનો લીલોકચ ચિત્કાર
પથરાયેલો ઢૂવામાં કંઈ એનો ગુણાકાર
ઓરછોરતો સન્નાટો ઘેઘૂર હરણતૃષામાં પલટાયો
મખમલ પોચાં પગલાં-દરિયો અફાટ એમાં અફળાયો
અફળાયો કે તૂટ્યાં મોજાં
મોજે મોજે ચીસ સદીની વમળાતી
ને કલમ નઠારી અમળાતી
દરિયો આખો લીરેલીરા
ચીરેચીરા
માટીમાં જઈ પછડાયો
ને કણકણમાંથી હાડ-ચામનું લશ્કર દદડ્યું
ભંડારેલા ભોંયે સમણાં
એ ય અચાનક
એકસામટાં દર ફાડીને પ્રસવ્યાં
બંધ હતાં તે દ્વાર ફરીને ખખડ્યાં
ઝગમગ ઝાલરિયાં કંઈ ઝમક્યાં
ક્ષિતિજ તટેથી
પાંખ મળ્યાનાં કુંજડી-ટોળા
ખુલ્લા નભમાં પીંછાં ભરીને ઠાલવતા શા મેળા
મેળે મેળે પ્રગટ્યો અગ્નિ
અગ્નિના પ્રગટ્યાને દાખે ધુમાડાના ગોટા
ગોટે ગોટે ધૂંધવાયેલી ભૂખ ધધખતી
તડતડ તડતડ લાગણીઓની સેર તતડતી:
મારી હવે જણાતી ઠંડી આ છાતીમાં એની લિપિ
ખેડી શકો તો ખેડો
વાવી શકો તો વાવો
સિંચી શકો તે સિંચો
લણી શકો તો લણો.....
(swa kawi shri rawji patelne arpan)
mari aakhi unghanun khetar saw nondharun
koi kahe na mujne
bhagyun kyan e ajwalun parbarun?
hun hwe kalamdeshne simaDe betho
mamlawun kani sparsh
khakhDawun aa manna samay gramnan warsh
marag eman wintlayela gotmot thai
loko eman chitrayela lothpoth thai
daDbaD daDbaD tokharoni haar samti
bhala barchhi teer ane talwar laine
itihasna maun kane shi bang thaine
sawarna e kukDa jewun bole
suni prabhati ragragini kalam tharthar nache
shabdkampna layhillola
uDe lagnionan kapot bholan
ankho phaDi jotan
jotan kamalpujani ghatnaoni waw
wawman keDasmanan pani
mari jari na palli pani
saga lohithi khalbhal wacha aani
to ya jari na palli pani!
mein mara aa saga haththi samay khotaryoh
waw pagathiye besi
mari ankhomanthi drishyo kaDhi,
khankherine meli gheli daDhi
ankh samanan pani pachhal chhupayela mane notaryoh
chaal, saji le jat
ane ghunti ekDo patiman
nondhi le aa watah
ungh hwe to swapn parini ankho,
ungh ahin aa taraphaDti taraphaDti hwe garoli punchhDi
hathawagun ahin je kani lage
pipuDi rupe amne wage
sarki jati reti jewi pal
jaDe satat watone wal
walno chheDo kyanya male na
walno keDo kyanya wale na
hath chaDi mein khurpi winjhi
kidha kani ketla datarDana gha
walno chheDo
walno keDo
kyanya male na
kyanya wale na
mari paheran Dhanki kay
jane wanman lagi lhay
lawo, lawo, taDhak aapo
apo aapo mol bharine
sunwalap shi ungho aapo
wijdiwane ajwale ahin Dhol wagaDo
prkashwegi wichar dharbi banduke
asapas aa werayeli unghne sandho
aDiyal tattu jewa paDyapatharya wesh utaro
marag aaDa ubha saghla bhabhka bhunjo
*
maragna sahu bhabhka Damarman jai
agaDambagaDan jaduna kani khel karawe
ugi jatan sahu paglanone roj Darawe
gandhai uthelan unghe kanaslan
manne khune khune phelayan
phelayan ke amrat samnan maran
waninun jal thaine relayan
relayan ke
chhutyo re bhai chhutye
enghenno diwo chhutyo
paththar pachhal dharbayeli
ek bumno jaththo phutyo
dhasmas
dhasmas
dhasamasta kani kani paththar tolan
charekore karmrupe gherayan
yug yugthi ked thayelan jalman
jane uthi gaya pharphola
pharpole pharphole bhatke chees
pawan purama aDhlak lawe bheens
ne mari pampan parthi khari paDe haDappa
eni gali galiman maDdan bethan thay
bharya chokman shankhnio badlanan gito gay
kapayeli anglio talwar ghumawe
chholayelan charno laDtan laDtan rad Dulawe
sanskritino paDchhayo bhai harakhapduDo sikka chumto
itihas bicharo mathe laine daw, ghumto
lablab chati juni hawane
surya akono lhaw jhumto
wriddhajnoni lakDioman
orman santan sarikho kal jhujhto
mari kalam hwe uchhalti
aDawla akhkharman thai
satne malwa palti
wachche saltantona chila
wachche manas mathe khila
wachche rajaoni kriDa
wachche aDhlak manas piDa
wachche dharamadhjana wahela
wachche jalad mashali chahera
anubhawun ke
mari aakhi unghanun khetar kheDayun pan
beej mahinthi chori laine patharyun kone ran?
*
hun hwe aa ranman, ranni dhoop
hwe terwe phalaphalto ughaDto wranno koop
kupman drishye drishye bhaDka
bhaDke bhaDke bhitar phange sankah
charan aline marag jhuntawya
hath aline amrat chhinawyan
haiye gorambhato prem chhatanye naphrat talman khupyan
manman jiwwanan arman, are e kone luntyan ?
sanke sanke jhaal wagti
andhkarni mool dishani bhaal magti
ekaltano gaDh tute
ne itihasni ragman dhakdhak hun ya sarakto
hun hato phulni saurabh, mane sarwi kone didho?
shantiwanno wasi hun to, was jhuntwi kone lidho?
dashe dishao gupchup gothan khay
matinun sahu santano re,
bhookh tarasna gaDthole kharpay
to ye kem kashun na thay?
parashn rahe chhe
parashn dahe chhe
parashn wahe chhe
weranchheran drishyona aa Dhaglaman
napunski sahu charcha wachche kal kahe chhe paglaman
arankaran shodhya win hun jampun nahin
naradham aa kriyakanDna
muliyan chhattar balawa lagire ya hun kampun nahin
alle mari kalam nathari
lohine angan ramati?
lohina kagal
lohina akhkhar
lohililaman bhamti?
hun awachak
kalabbuchak kothana chakrawa wishe
charekore bhalun
bhramna killa tutta dise
khaDak dhaDak paththarna kani dhodh warasta
kot kangra darwaja ne Deli saghli
kankuwarni kanik kathao
hatheliyunni mungi mungi kaink kataro
panslioni jaan phasaya pankhini taraphaDti pankho
thari chukela jwalamukhi jewi ankho,
a killao bandhya kone
phari prashnanun chakkar
‘manasnan mathan waDhine randhyan kone?’
kone?
kone?
*
gheri waltan poor maunnan
akhkhar mala hawa banine aDta
sama puranun maun chhedata tarta
parashn sidho ne sat
uttar kholo jhat
sat jhat wachche jami paDyun yuddh
ghamsan machyun kani
ramkhan machyun kani
tyan to
saw achanak bandh thaya dekhata akhkhar
khulli ankho bhale ghumtan lal rangnan khappar
to ye poor maunnan em aDkham
dashe dishathi ek samtan gaje
loDh loDhman gam tanatan jay
mari nari khetrau angaliyunman sahu wanatan jay
hun kani karun na
kani bharun na
jaun tanato
jun wanato
marun alag kashun na rahetun
diwalo tute
chhat pan buDe
tophanona tumaroni phoj garajti
Dubi gaya te marjiwani jeebh warasti
‘khaun khaun’ na nara saghla
‘mane bachawo, mane bachawo’ antarDanni chiso bantan
a saghlanun karan poor maunnan
a saghlanun bharan poor maunnan
witi gayelo samay aayne bharDato
drishya drishyman alasawalta manman manas kharDato
awi tewi paristhitiman
hun
kalam ropto nawi warta kaje
tyan ranbherina nad palepal ghoDe chaDta gaje
chitrela pankhine bhai, pankho phuti
ked haDappe thai te ankho chhuti
kagwarnno suraj Dubyo jalman
taDak bhawi kutyun re phophalman
bhai, chana chawwa jewi
bhai, kanan kaDhwa jewi
a kani wat nathi
a to piramiDona bhedi ranman
lupt thai wanjhar
a to dariyana petale pragti
salgi te wanjhar
sada bhatakti
kyanya nahin re kadi atakti
ene pagle pagle akhbarone aawe bhan
ena ek ishare
bethan haDaph thatan weran
eni hatheliyunman
khalabhalto samnanno rato kumbh
eni panslioman
bharti bhetya dariyanan dudumbh
ranne aa chheDethi
e chheDa lag
dhagdhag kaink kuwara chhutya
amaratna wawaDne chamar Dhalya
jug jug junan bandhan tutyan
habhlak habhlak rag dhabakti nabhni
te aa jeew kakalto shant thayo
tyan kalam nachti bhagi
kagal chhoDi
akhkhar chhoDi
bakhtar paheri
nawa prasawna rangotsawman jat homwa bhagi
koi roksho ene na
koi toksho ene na
bhai sat chaDyun chhe ene
ene
paholeyelun man malyun chhe ene
ene
itihasanun geet phalyun chhe ene
ene
pathrayelo kalkhanDman samay phalyo chhe ene
ene
ene
ene
*
ene aankh ugi chhe
charan malya chhe
hath phalya chhe
deh banyo widrohi eno
dhagadhagto lawa chhe eni wani
itihasna shikhar bhanini doDe kooch kahani
e hwe jyan pagalun maDe
tyan tyanni dharti
khullan man ne haiya bhali
jai ene e warati
diwal winano hun re bhai,
chhat winano hun re bhai,
mari undhmundh aa ungh wagarni kaya
kalam thaki bas lokoni ene walgi maya
hun hwe na sikkaman tolato mal
hun hane na bajarman utarun khaal
chaud bhuwan ke swarg narkni kashi tama na
mari angaliyunman
hwe wase re saw nitaryo manas
dant bhinsti weshyani hun eshna
muththi bhiDta lokoni chhun trishna
hun hwe angutho maro kapun nahin
hun ‘doodh nathi’ ni ghatnane
lot dohine apun nahin
sadi sadina sarwala ne badbakiman
bhuli jawaya gunakaranun daiwat
khalbhal khalbhal thay
e ja hwe hun dakhawun
*
dakhe ene nakhe re kuwaman
akhkhar mara alop thata Dhuwaman
pan suwalapna shap sarikho ranno aa wistar
nahin ugeli lilotrino lilokach chitkar
pathrayelo Dhuwaman kani eno gunakar
orchhorto sannato gheghur haranatrishaman paltayo
makhmal pochan paglan dariyo aphat eman aphlayo
aphlayo ke tutyan mojan
moje moje chees sadini wamlati
ne kalam nathari amlati
dariyo aakho lirelira
chirechira
matiman jai pachhDayo
ne kanakanmanthi haD chamanun lashkar dadaDyun
bhanDarela bhonye samnan
e ya achanak
eksamtan dar phaDine prsawyan
bandh hatan te dwar pharine khakhaDyan
jhagmag jhalariyan kani jhamakyan
kshitij tatethi
pankh malyanan kunjDi tola
khulla nabhman pinchhan bharine thalawta sha mela
mele mele prgatyo agni
agnina prgatyane dakhe dhumaDana gota
gote gote dhundhwayeli bhookh dhadhakhti
taDtaD taDtaD lagnioni ser tataDtih
mari hwe janati thanDi aa chhatiman eni lipi
kheDi shako to kheDo
wawi shako to wawo
sinchi shako te sincho
lani shako to lano
(swa kawi shri rawji patelne arpan)
mari aakhi unghanun khetar saw nondharun
koi kahe na mujne
bhagyun kyan e ajwalun parbarun?
hun hwe kalamdeshne simaDe betho
mamlawun kani sparsh
khakhDawun aa manna samay gramnan warsh
marag eman wintlayela gotmot thai
loko eman chitrayela lothpoth thai
daDbaD daDbaD tokharoni haar samti
bhala barchhi teer ane talwar laine
itihasna maun kane shi bang thaine
sawarna e kukDa jewun bole
suni prabhati ragragini kalam tharthar nache
shabdkampna layhillola
uDe lagnionan kapot bholan
ankho phaDi jotan
jotan kamalpujani ghatnaoni waw
wawman keDasmanan pani
mari jari na palli pani
saga lohithi khalbhal wacha aani
to ya jari na palli pani!
mein mara aa saga haththi samay khotaryoh
waw pagathiye besi
mari ankhomanthi drishyo kaDhi,
khankherine meli gheli daDhi
ankh samanan pani pachhal chhupayela mane notaryoh
chaal, saji le jat
ane ghunti ekDo patiman
nondhi le aa watah
ungh hwe to swapn parini ankho,
ungh ahin aa taraphaDti taraphaDti hwe garoli punchhDi
hathawagun ahin je kani lage
pipuDi rupe amne wage
sarki jati reti jewi pal
jaDe satat watone wal
walno chheDo kyanya male na
walno keDo kyanya wale na
hath chaDi mein khurpi winjhi
kidha kani ketla datarDana gha
walno chheDo
walno keDo
kyanya male na
kyanya wale na
mari paheran Dhanki kay
jane wanman lagi lhay
lawo, lawo, taDhak aapo
apo aapo mol bharine
sunwalap shi ungho aapo
wijdiwane ajwale ahin Dhol wagaDo
prkashwegi wichar dharbi banduke
asapas aa werayeli unghne sandho
aDiyal tattu jewa paDyapatharya wesh utaro
marag aaDa ubha saghla bhabhka bhunjo
*
maragna sahu bhabhka Damarman jai
agaDambagaDan jaduna kani khel karawe
ugi jatan sahu paglanone roj Darawe
gandhai uthelan unghe kanaslan
manne khune khune phelayan
phelayan ke amrat samnan maran
waninun jal thaine relayan
relayan ke
chhutyo re bhai chhutye
enghenno diwo chhutyo
paththar pachhal dharbayeli
ek bumno jaththo phutyo
dhasmas
dhasmas
dhasamasta kani kani paththar tolan
charekore karmrupe gherayan
yug yugthi ked thayelan jalman
jane uthi gaya pharphola
pharpole pharphole bhatke chees
pawan purama aDhlak lawe bheens
ne mari pampan parthi khari paDe haDappa
eni gali galiman maDdan bethan thay
bharya chokman shankhnio badlanan gito gay
kapayeli anglio talwar ghumawe
chholayelan charno laDtan laDtan rad Dulawe
sanskritino paDchhayo bhai harakhapduDo sikka chumto
itihas bicharo mathe laine daw, ghumto
lablab chati juni hawane
surya akono lhaw jhumto
wriddhajnoni lakDioman
orman santan sarikho kal jhujhto
mari kalam hwe uchhalti
aDawla akhkharman thai
satne malwa palti
wachche saltantona chila
wachche manas mathe khila
wachche rajaoni kriDa
wachche aDhlak manas piDa
wachche dharamadhjana wahela
wachche jalad mashali chahera
anubhawun ke
mari aakhi unghanun khetar kheDayun pan
beej mahinthi chori laine patharyun kone ran?
*
hun hwe aa ranman, ranni dhoop
hwe terwe phalaphalto ughaDto wranno koop
kupman drishye drishye bhaDka
bhaDke bhaDke bhitar phange sankah
charan aline marag jhuntawya
hath aline amrat chhinawyan
haiye gorambhato prem chhatanye naphrat talman khupyan
manman jiwwanan arman, are e kone luntyan ?
sanke sanke jhaal wagti
andhkarni mool dishani bhaal magti
ekaltano gaDh tute
ne itihasni ragman dhakdhak hun ya sarakto
hun hato phulni saurabh, mane sarwi kone didho?
shantiwanno wasi hun to, was jhuntwi kone lidho?
dashe dishao gupchup gothan khay
matinun sahu santano re,
bhookh tarasna gaDthole kharpay
to ye kem kashun na thay?
parashn rahe chhe
parashn dahe chhe
parashn wahe chhe
weranchheran drishyona aa Dhaglaman
napunski sahu charcha wachche kal kahe chhe paglaman
arankaran shodhya win hun jampun nahin
naradham aa kriyakanDna
muliyan chhattar balawa lagire ya hun kampun nahin
alle mari kalam nathari
lohine angan ramati?
lohina kagal
lohina akhkhar
lohililaman bhamti?
hun awachak
kalabbuchak kothana chakrawa wishe
charekore bhalun
bhramna killa tutta dise
khaDak dhaDak paththarna kani dhodh warasta
kot kangra darwaja ne Deli saghli
kankuwarni kanik kathao
hatheliyunni mungi mungi kaink kataro
panslioni jaan phasaya pankhini taraphaDti pankho
thari chukela jwalamukhi jewi ankho,
a killao bandhya kone
phari prashnanun chakkar
‘manasnan mathan waDhine randhyan kone?’
kone?
kone?
*
gheri waltan poor maunnan
akhkhar mala hawa banine aDta
sama puranun maun chhedata tarta
parashn sidho ne sat
uttar kholo jhat
sat jhat wachche jami paDyun yuddh
ghamsan machyun kani
ramkhan machyun kani
tyan to
saw achanak bandh thaya dekhata akhkhar
khulli ankho bhale ghumtan lal rangnan khappar
to ye poor maunnan em aDkham
dashe dishathi ek samtan gaje
loDh loDhman gam tanatan jay
mari nari khetrau angaliyunman sahu wanatan jay
hun kani karun na
kani bharun na
jaun tanato
jun wanato
marun alag kashun na rahetun
diwalo tute
chhat pan buDe
tophanona tumaroni phoj garajti
Dubi gaya te marjiwani jeebh warasti
‘khaun khaun’ na nara saghla
‘mane bachawo, mane bachawo’ antarDanni chiso bantan
a saghlanun karan poor maunnan
a saghlanun bharan poor maunnan
witi gayelo samay aayne bharDato
drishya drishyman alasawalta manman manas kharDato
awi tewi paristhitiman
hun
kalam ropto nawi warta kaje
tyan ranbherina nad palepal ghoDe chaDta gaje
chitrela pankhine bhai, pankho phuti
ked haDappe thai te ankho chhuti
kagwarnno suraj Dubyo jalman
taDak bhawi kutyun re phophalman
bhai, chana chawwa jewi
bhai, kanan kaDhwa jewi
a kani wat nathi
a to piramiDona bhedi ranman
lupt thai wanjhar
a to dariyana petale pragti
salgi te wanjhar
sada bhatakti
kyanya nahin re kadi atakti
ene pagle pagle akhbarone aawe bhan
ena ek ishare
bethan haDaph thatan weran
eni hatheliyunman
khalabhalto samnanno rato kumbh
eni panslioman
bharti bhetya dariyanan dudumbh
ranne aa chheDethi
e chheDa lag
dhagdhag kaink kuwara chhutya
amaratna wawaDne chamar Dhalya
jug jug junan bandhan tutyan
habhlak habhlak rag dhabakti nabhni
te aa jeew kakalto shant thayo
tyan kalam nachti bhagi
kagal chhoDi
akhkhar chhoDi
bakhtar paheri
nawa prasawna rangotsawman jat homwa bhagi
koi roksho ene na
koi toksho ene na
bhai sat chaDyun chhe ene
ene
paholeyelun man malyun chhe ene
ene
itihasanun geet phalyun chhe ene
ene
pathrayelo kalkhanDman samay phalyo chhe ene
ene
ene
ene
*
ene aankh ugi chhe
charan malya chhe
hath phalya chhe
deh banyo widrohi eno
dhagadhagto lawa chhe eni wani
itihasna shikhar bhanini doDe kooch kahani
e hwe jyan pagalun maDe
tyan tyanni dharti
khullan man ne haiya bhali
jai ene e warati
diwal winano hun re bhai,
chhat winano hun re bhai,
mari undhmundh aa ungh wagarni kaya
kalam thaki bas lokoni ene walgi maya
hun hwe na sikkaman tolato mal
hun hane na bajarman utarun khaal
chaud bhuwan ke swarg narkni kashi tama na
mari angaliyunman
hwe wase re saw nitaryo manas
dant bhinsti weshyani hun eshna
muththi bhiDta lokoni chhun trishna
hun hwe angutho maro kapun nahin
hun ‘doodh nathi’ ni ghatnane
lot dohine apun nahin
sadi sadina sarwala ne badbakiman
bhuli jawaya gunakaranun daiwat
khalbhal khalbhal thay
e ja hwe hun dakhawun
*
dakhe ene nakhe re kuwaman
akhkhar mara alop thata Dhuwaman
pan suwalapna shap sarikho ranno aa wistar
nahin ugeli lilotrino lilokach chitkar
pathrayelo Dhuwaman kani eno gunakar
orchhorto sannato gheghur haranatrishaman paltayo
makhmal pochan paglan dariyo aphat eman aphlayo
aphlayo ke tutyan mojan
moje moje chees sadini wamlati
ne kalam nathari amlati
dariyo aakho lirelira
chirechira
matiman jai pachhDayo
ne kanakanmanthi haD chamanun lashkar dadaDyun
bhanDarela bhonye samnan
e ya achanak
eksamtan dar phaDine prsawyan
bandh hatan te dwar pharine khakhaDyan
jhagmag jhalariyan kani jhamakyan
kshitij tatethi
pankh malyanan kunjDi tola
khulla nabhman pinchhan bharine thalawta sha mela
mele mele prgatyo agni
agnina prgatyane dakhe dhumaDana gota
gote gote dhundhwayeli bhookh dhadhakhti
taDtaD taDtaD lagnioni ser tataDtih
mari hwe janati thanDi aa chhatiman eni lipi
kheDi shako to kheDo
wawi shako to wawo
sinchi shako te sincho
lani shako to lano
સ્રોત
- પુસ્તક : યાદવાસ્થળી (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 23)
- સર્જક : બારીન મહેતા