૧.
મરૂથલે મોતીમઢ્યું આ નગર,
એને ટોડલે મોર અને ભીંતે ફરે હાથી,
ઝરુખે ઝરુખે પથ્થરનું હીરભરત.
બારીએ બારીએ બુઠ્ઠી તરવારોનાં તોરણ.
સાંજના અજવાળે ભીંતો નારંગી ચુંદડીની જેમ ફરફરે,
બારણે લોઢાના કડે
આઠ પેઢીના હાથનો ઘસરકો.
ફળિયે ફરે બે ચાર બકરાં શ્યામ
ડેલી બા'ર ડ્હેકાર દે કામઢું ઊંટ.
વચલી વંડીએ સુકાય રાતાં ચીર
અંદરને ઓરડે ફુગાઈ ગયેલા અંધારે
ફરફરે ઢીલી વાટ.
લાલચટક ચૂલાની ઝાળ અને ચુંદડીના અજવાળે
રોટલા ટીપતી સોનેરી કન્યા.
ર.
કઠણ પથરા કાપી ચણી ઢાલ જેવી ધીંગી ભીંતો,
ઊંટની ડોક જેવા ઘડ્યા ઝરુખા,
આંગણાં લીંપ્યાં પૂર્વજોના લોહીથી.
વારસામાં મળેલ
સૂરજનો સોનેરી કટકો વાટી
ઘૂંટ્યો કેસરિયો રંગ,
પટારેથી ફંફોસ્યું કસુંબીનું પાત્ર,
પછી સંભારણાં ગટગટાવતા
વૃદ્ધ પડછાયા ઢળી પડ્યા.
૩.
કોટના કાંગરામાંથી માથું કાઢી નગરી નીચે જોતી'તી.
નમણાં દેખાય બે બાજુનાં ઘર
અને એથીય નમણી અર્ધીપર્ધી હવેલીઓ વચ્ચેની ગલી
જાજરમાન નગરી નીચે તાકી રહી હતી.
ત્યારે
ઉત્તરથી ડમરીના ડંકા સાથે ચડી આવ્યાં ઊંટ
ભૂખરા, કથ્થાઈ, તેજીલા ઊંટ
વાવાઝોડાની જેમ હવેલીઓને ઘેરી વળ્યાં
અને જતાં જતાં કિલ્લાને પોઠ પર નાખી નાઠાં.
અવાચક, નગ્ન
નગરી
બે ઘડી હેબતાઈ, ઊભી
પછી નફ્ટ થઈને ડમરીની પૂંઠે ચાલી નીકળી.
૪.
તપ્યો તપ્યો સૂરજ બારે મુખે
અને ઢળ્યો તો ઠારી ગયો બારેય લોકને.
રેતી સૂઈ રહી અનાથ
વાદળાં નાસી ગયાં લાગ જોઈ
નપુંસક તારા હસી રહ્યા
ત્યારે
રણને છેડે બેઠેલાં બધાં ઘર
મરેલાં ઊંટોને કાંધે નાખી ચાલી નીકળ્યાં.
પોઠો પડી વેરાઈ રેતીમાં,
પાઘડાં અસવારોનાં
ચિરાઈ
ઊડ્યાં, ખવાયેલ પક્ષીનાં પીંછાં જેવાં
અને
અધખુલ્લા આદમી
ખુલ્લા મોઢે
ગળચી રહ્યા
રણની કાંટાળી હવાને.
પ
પથરા વચ્ચે ભીંસાયેલા સફેદ ચૂનાના વાટાઓને પૂછ્યું,
ગેરુ રંગની દીવાલોને પૂછ્યું,
પૂછ્યું ઝેરી લીલાશ પકડતી તોતીંગ બારણાંની ભોગળોને,
પૂછ્યું હમણાં ફેંકેલા પૂર્વજના જર્જરિત સાફાને.
પાંપણોની છત્રીવાળા ઝરુખાની કોતરણીમાં
ઢળેલી ઘાટીલી હવાને પૂછ્યું.
કિલ્લાની રાંગે લટકતા ચણિયાનાં ચીંથરાંને,
સૂતેલા મહેલને દરવાજે નિર્લજ્જ નખરા કરતી ગલીઓને પૂછ્યું.
ગોળગોળ આંખોની બાજુમાં
સુકાતી જતી રેખાઓને,
બાવળને વેંઢારી વસૂકી ગયેલી ધરતીને,
ભાંગેલા ઘુમ્મટના ભુક્કા વચ્ચે સંભોગરત કપોતયુગલને પૂછ્યું.
બધા પ્રશ્નો બપોર ભાંગતાં સુધીમાં ભુક્કો થઈ ગયા.
સાંજની સાથે શાન્તિ પૂરની જેમ ધસી આવી
અને જોતજોતાંમાં મારા નાક લગી છલકાઈ ગઈ.
મેં આકાશમાં હમણાં ફૂટેલા તારાઓ તરફ
દયામણી નજર નાખી
કે તરત બન્ને કબૂતર મારી પાંપણોમાં પુરાઈ ગયાં.
૬.
રાતાં રાતાં
લોહીથી ઘેરાં
રણ.
પીળાં પીળાં
આવળથી પીળાં
ઘર.
ધોળો ધોળો હોલા જેવો ગભરુ સૂરજ.
કાળા કાળા
નિસાસાથી ઊંડા બુરજના પથ્થર.
ઝાંખી ઝાંખી
પગના તળિયાથી લીસી પગથી.
ધીમી ધીમી
આછી આછી
ભૂરી ભૂરી
બધી.
ગઈ ગુજરી.
1
maruthle motimaDhyun aa nagar,
ene toDle mor ane bhinte phare hathi,
jharukhe jharukhe paththaranun hirabhrat
bariye bariye buththi tarwaronan toran
sanjna ajwale bhinto narangi chundDini jem pharaphre,
barne loDhana kaDe
ath peDhina hathno ghasarko
phaliye phare be chaar bakran shyam
Deli bara Dhekar de kamaDhun unt
wachli wanDiye sukay ratan cheer
andarne orDe phugai gayela andhare
pharaphre Dhili wat
lalachtak chulani jhaal ane chundDina ajwale
rotla tipti soneri kanya
ra
kathan pathra kapi chani Dhaal jewi dhingi bhinto,
untni Dok jewa ghaDya jharukha,
angnan limpyan purwjona lohithi
warsaman malel
surajno soneri katko wati
ghuntyo kesariyo rang,
patarethi phamphosyun kasumbinun patr,
pachhi sambharnan gatagtawta
wriddh paDchhaya Dhali paDya
3
kotna kangramanthi mathun kaDhi nagri niche jotiti
namnan dekhay be bajunan ghar
ane ethiy namni ardhipardhi hawelio wachcheni gali
jajarman nagri niche taki rahi hati
tyare
uttarthi Damrina Danka sathe chaDi awyan unt
bhukhra, kaththai, tejila unt
wawajhoDani jem hawelione gheri walyan
ane jatan jatan killane poth par nakhi nathan
awachak, nagn
nagri
be ghaDi hebtai, ubhi
pachhi napht thaine Damrini punthe chali nikli
4
tapyo tapyo suraj bare mukhe
ane Dhalyo to thari gayo barey lokne
reti sui rahi anath
wadlan nasi gayan lag joi
napunsak tara hasi rahya
tyare
ranne chheDe bethelan badhan ghar
marelan untone kandhe nakhi chali nikalyan
potho paDi werai retiman,
paghDan aswaronan
chirai
uDyan, khawayel pakshinan pinchhan jewan
ane
adhkhulla adami
khulla moDhe
galchi rahya
ranni kantali hawane
pa
pathra wachche bhinsayela saphed chunana wataone puchhyun,
geru rangni diwalone puchhyun,
puchhyun jheri lilash pakaDti toting barnanni bhoglone,
puchhyun hamnan phenkela purwajna jarjarit saphane
pampnoni chhatriwala jharukhani kotarniman
Dhaleli ghatili hawane puchhyun
killani range latakta chaniyanan chinthranne,
sutela mahelne darwaje nirlajj nakhra karti galione puchhyun
golgol ankhoni bajuman
sukati jati rekhaone,
bawalne wenDhari wasuki gayeli dhartine,
bhangela ghummatna bhukka wachche sambhograt kapotayugalne puchhyun
badha prashno bapor bhangtan sudhiman bhukko thai gaya
sanjni sathe shanti purni jem dhasi aawi
ane jotjotanman mara nak lagi chhalkai gai
mein akashman hamnan phutela tarao taraph
dayamni najar nakhi
ke tarat banne kabutar mari pampnoman purai gayan
6
ratan ratan
lohithi gheran
ran
pilan pilan
awalthi pilan
ghar
dholo dholo hola jewo gabharu suraj
kala kala
nisasathi unDa burajna paththar
jhankhi jhankhi
pagna taliyathi lisi pagthi
dhimi dhimi
achhi achhi
bhuri bhuri
badhi
gai gujri
1
maruthle motimaDhyun aa nagar,
ene toDle mor ane bhinte phare hathi,
jharukhe jharukhe paththaranun hirabhrat
bariye bariye buththi tarwaronan toran
sanjna ajwale bhinto narangi chundDini jem pharaphre,
barne loDhana kaDe
ath peDhina hathno ghasarko
phaliye phare be chaar bakran shyam
Deli bara Dhekar de kamaDhun unt
wachli wanDiye sukay ratan cheer
andarne orDe phugai gayela andhare
pharaphre Dhili wat
lalachtak chulani jhaal ane chundDina ajwale
rotla tipti soneri kanya
ra
kathan pathra kapi chani Dhaal jewi dhingi bhinto,
untni Dok jewa ghaDya jharukha,
angnan limpyan purwjona lohithi
warsaman malel
surajno soneri katko wati
ghuntyo kesariyo rang,
patarethi phamphosyun kasumbinun patr,
pachhi sambharnan gatagtawta
wriddh paDchhaya Dhali paDya
3
kotna kangramanthi mathun kaDhi nagri niche jotiti
namnan dekhay be bajunan ghar
ane ethiy namni ardhipardhi hawelio wachcheni gali
jajarman nagri niche taki rahi hati
tyare
uttarthi Damrina Danka sathe chaDi awyan unt
bhukhra, kaththai, tejila unt
wawajhoDani jem hawelione gheri walyan
ane jatan jatan killane poth par nakhi nathan
awachak, nagn
nagri
be ghaDi hebtai, ubhi
pachhi napht thaine Damrini punthe chali nikli
4
tapyo tapyo suraj bare mukhe
ane Dhalyo to thari gayo barey lokne
reti sui rahi anath
wadlan nasi gayan lag joi
napunsak tara hasi rahya
tyare
ranne chheDe bethelan badhan ghar
marelan untone kandhe nakhi chali nikalyan
potho paDi werai retiman,
paghDan aswaronan
chirai
uDyan, khawayel pakshinan pinchhan jewan
ane
adhkhulla adami
khulla moDhe
galchi rahya
ranni kantali hawane
pa
pathra wachche bhinsayela saphed chunana wataone puchhyun,
geru rangni diwalone puchhyun,
puchhyun jheri lilash pakaDti toting barnanni bhoglone,
puchhyun hamnan phenkela purwajna jarjarit saphane
pampnoni chhatriwala jharukhani kotarniman
Dhaleli ghatili hawane puchhyun
killani range latakta chaniyanan chinthranne,
sutela mahelne darwaje nirlajj nakhra karti galione puchhyun
golgol ankhoni bajuman
sukati jati rekhaone,
bawalne wenDhari wasuki gayeli dhartine,
bhangela ghummatna bhukka wachche sambhograt kapotayugalne puchhyun
badha prashno bapor bhangtan sudhiman bhukko thai gaya
sanjni sathe shanti purni jem dhasi aawi
ane jotjotanman mara nak lagi chhalkai gai
mein akashman hamnan phutela tarao taraph
dayamni najar nakhi
ke tarat banne kabutar mari pampnoman purai gayan
6
ratan ratan
lohithi gheran
ran
pilan pilan
awalthi pilan
ghar
dholo dholo hola jewo gabharu suraj
kala kala
nisasathi unDa burajna paththar
jhankhi jhankhi
pagna taliyathi lisi pagthi
dhimi dhimi
achhi achhi
bhuri bhuri
badhi
gai gujri
સ્રોત
- પુસ્તક : આપણી કવિતાસમૃદ્ધિ (ઉત્તરાર્ધ) (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 196)
- સંપાદક : ચન્દ્રકાન્ત ટોપીવાળા
- પ્રકાશક : ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
- વર્ષ : 2004