મકાન ચણાવી રહ્યો છું.
આર્કિટેક્ટ ને એન્જીનીયરે એમનું કામ પૂરું કર્યું છે
હવે કાગળ ઉપરાંત કોમ્પ્યુટર પર પણ
જોવા મળે છે એનું 3D રુપ.
બન્યા પછી જેવું લાગશે મકાન
લગભગ એવું.
એમાં દેખાડેલા વૃક્ષ પણ તૈયાર જ આવવાના છે.
જોકે, એમણે મુકેલી ત્રણ કાર જરા વધુ પડતી છે
પણ એ તો એમનો સ્નેહ છે મારા માટેનો
આમ તો બધું કોન્ટ્રાક્ટર પર છોડ્યું છે
પણ તોય હું ચક્કર મારું છું રોજ - સાઈટ પર.
મને કન્સ્ટ્રક્શનમાં કૈં ગતાગમ નથી પડતી
પણ તોય.
અમારું હાલનું ઘર
શહેરમાં અમારું પહેલું મકાન છે.
એ પહેલાં દાદાજીનું ઘર હતું, ગામડે.
એના નળિયા સમારવા દાદા જાતે છાપરે ચડતા.
અમે વેકેશનમાં જતા, મજા આવતી.
અમારું હાલનું ઘર બનતું ત્યારે પપ્પા રોજ જતા
એમનેય કૈં સમજ તો ન્હોતી જ પડતી પણ તોય.
હુંય જતો એમની આંગળીએ
બાંધકામ માટે આવેલી ઈંટ પર
ભિસ્તી પાણી છાંટતો, મશક વડે.
મને એનું આકર્ષણ હતું.
પપ્પા ઈંટ હાથમાં લઈને જોતા-
બરાબર પાકી છે ને!
(પપ્પા આવું કેરીને લઈનેય કરતા-
સૂંઘતા પણ ખરા.
કહે કે આ ઈંટની માટી જમીનમાંથી ખોદે,
પછી પાણી રેડે અને ગૂંદે
ને પછી ભઠ્ઠામાં તપીને બ્હાર આવે ત્યારે
પાછા પાણી છાંટી ઠારે.
ઉપયોગમાં લેતા પહેલાં ચકાસે
કે બરોબર પાકી છે ને?
એ સૂંઘતા નહીં
પણ) પાણી છાંટીએ ત્યારે
ઈંટમાંથી સુગંધ તો આવતી!
એ સુગંધમાં એની આખી યાત્રા સમાઈ હોય.
એનું અનુસંધાન તો જાય ક્યાંનું ક્યાં!
(જમીન પર તો લીટીઓ દોરાય
પણ અંદર તો જમીન એક જ ને!)
જાય છેક દૂર દૂર
સ્થળ અને સમય બંનેને અતિક્રમી પહોંચે
બીગ બેન્ગ સુધી
એનો અવાજ પણ કાન માંડો તો સંભળાય ઈંટમાં
નજર કેળવો તો દેખાય
ઝળહળતો પ્રકાશપૂંજ સ્થિર થતો ઈંટમાં
માટી થઇને મળે એ ગ્રેટ રિફ્ટ વેલીમાં
મળે એના પર આદિ સ્ત્રી પુરુષનાં પગલાંની છાપ ઋષિવર્ય સ્વહસ્તે રચે યજ્ઞવેદિ
ને કરે આહ્વાન યજ્ઞપુરુષને
કાન માંડો તો સંભળાય ઋચાગાન
- સૂર્યસ્તુતિ.
રાની પશુઓની ત્રાડ
તોફાની પવનના સૂસવાટ,
દરિયાનો ઘૂઘવાટ
રણની ઉડતી રેત વંટોળમાં
ક્યાંક દોડતી જાય નદી પ્રવાહમાં
ક્યાંક ધરબાયેલી રહે હિમાચ્છાદિત
હરપ્પા-મોંહેં જો ડેરો-લોથલ
વસ્તી વસે -ટીલા થાય
-વસ્તી વધે -ટીલા થાય
માટીનો વંશવેલો જાય છેક પિરામિડમાં
ઇન્કાના સામ્રાજ્યમાં
માચુપિચુના ખંડેરમાં
ચંગેઝખાનના અશ્વની ખરીઓથી ઉડે માટી
અણુબોમ્બના ધડાકે વેરવિખેર માટી
ક્યાંક એ સમાય
મીઠું ઉપાડતા મહાત્માની ચપટીમાં
ક્યાંક એ પથરાય
પંચશીલના આરાધકનાં અસ્થિ સાથે
દેશની ધરતી પર
ક્યાંક એ ખરે બુદ્ધની તૂટતી વિશાળ મૂર્તિમાંથી.
માટી, ક્યારેક રક્તરંજિત
માટી -ક્યારેક અશ્રુ મિશ્રિત
માટી -ક્યારેક પ્રસ્વેદ ભીની
પપ્પા પાણી છાંટતા હતા
ઘર મજબૂત થાય એ માટે
હું પણ પાણી છાંટું છું
એ અનુસંધાન સાચવવા
મારો પુત્ર જોઇ રહ્યો છે મને, કારમાં બેઠા બેઠા
એને મારું પાણી છાંટવું બીનજરુરી લાગે છે.
કાલે એ બાંધશે એનું મકાન ત્યારે જોતું હશે
એનું સંતાન...
એનું સંતાન -એ -હું -પપ્પા -દાદાજી…
આ ઈંટ -એની માટી…
કોઈ અલગ ક્યાં છીએ?
દાદાજીનું ગામનું ઘર,
પપ્પાનું શ્હેરમાં બે રુમ રસોડું-
મારું થ્રી બેડરુમ હોલ કિચન-
મારા પુત્રની પસંદ છે વીકેન્ડ હોમ-
લેવિશ- લશ ગ્રીન- સ્વીમિંગ પુલ- જાકૂઝી...
આમ જૂઓ તો જુદા...સાવ જુદા.
અમારી ઓળખ જેવાં.
પણ આમ જૂઓ તો એક-
પ્રોપર્ટીકાર્ડમાં રહેશે નામ બધાંના.
બધાં જ છીએ જુદા છતાં પરોવાયેલાં.
કવિ કહે છે એમ
સહુમાં વહે ને વળી સોંસરવી જાય એવી
નિર્બંધ સેર જેવું.
મારા હાથમાં છે ઈંટ
કઈ નિહારિકાના હશે કણ એમાં?
એનું અનુસંધાન પણ હશે
એની યાત્રાના વિવિધ મુકામ સાથે
એના રુપરંગગંધસ્પર્શસ્વાદમાં સમાયું હશે એ સઘળું.
મારી પરંપરા તો છે
વસુધૈવ કુટુંબકમ।
જો મારા મકાનની એક ઈંટ જોડાઈ હોય એ અખંડ શાશ્વતી સાથે
તો મારું ઘર કઈ રીતે બની રહે કેવળ મારું?
makan chanawi rahyo chhun
arkitekt ne enjiniyre emanun kaam purun karyun chhe
hwe kagal uprant kompyutar par pan
jowa male chhe enun 3D rup
banya pachhi jewun lagshe makan
lagbhag ewun
eman dekhaDela wriksh pan taiyar ja awwana chhe
joke, emne mukeli tran kar jara wadhu paDti chhe
pan e to emno sneh chhe mara mateno
am to badhun kontraktar par chhoDyun chhe
pan toy hun chakkar marun chhun roj sait par
mane kanstrakshanaman kain gatagam nathi paDti
pan toy
amarun halanun ghar
shaherman amarun pahelun makan chhe
e pahelan dadajinun ghar hatun, gamDe
ena naliya samarwa dada jate chhapre chaDta
ame wekeshanman jata, maja awati
amarun halanun ghar banatun tyare pappa roj jata
emney kain samaj to nhoti ja paDti pan toy
hunya jato emni angliye
bandhkam mate aweli int par
bhisti pani chhantto, mashak waDe
mane enun akarshan hatun
pappa int hathman laine jota
barabar paki chhe ne!
(pappa awun kerine lainey karta
sunghta pan khara
kahe ke aa intni mati jaminmanthi khode,
pachhi pani reDe ane gunde
ne pachhi bhaththaman tapine bhaar aawe tyare
pachha pani chhanti thare
upyogman leta pahelan chakase
ke barobar paki chhe ne?
e sunghta nahin
pan) pani chhantiye tyare
intmanthi sugandh to awati!
e sugandhman eni aakhi yatra samai hoy
enun anusandhan to jay kyannun kyan!
(jamin par to litio doray
pan andar to jamin ek ja ne!)
jay chhek door door
sthal ane samay bannene atikrmi pahonche
beeg beng sudhi
eno awaj pan kan manDo to sambhlay intman
najar kelwo to dekhay
jhalahalto prkashpunj sthir thato intman
mati thaine male e gret ripht weliman
male ena par aadi stri purushnan paglanni chhap rishiwarya swhaste rache yagywedi
ne kare ahwan yagyapurushne
kan manDo to sambhlay richagan
suryastuti
rani pashuoni traD
tophani pawanna suswat,
dariyano ghughwat
ranni uDti ret wantolman
kyank doDti jay nadi prwahman
kyank dharbayeli rahe himachchhadit
harappa monhen jo Dero lothal
wasti wase tila thay
wasti wadhe tila thay
matino wanshwelo jay chhek piramiDman
inkana samrajyman
machupichuna khanDerman
changejhkhanna ashwni khariothi uDe mati
anubombna dhaDake werawikher mati
kyank e samay
mithun upaDta mahatmani chaptiman
kyank e pathray
panchshilna aradhaknan asthi sathe
deshni dharti par
kyank e khare buddhni tutti wishal murtimanthi
mati, kyarek raktranjit
mati kyarek ashru mishrit
mati kyarek praswed bhini
pappa pani chhantta hata
ghar majbut thay e mate
hun pan pani chhantun chhun
e anusandhan sachawwa
maro putr joi rahyo chhe mane, karman betha betha
ene marun pani chhantawun binajaruri lage chhe
kale e bandhshe enun makan tyare jotun hashe
enun santan
enun santan e hun pappa dadaji…
a int eni mati…
koi alag kyan chhiye?
dadajinun gamanun ghar,
pappanun shherman be rum rasoDun
marun thri beDrum hol kichan
mara putrni pasand chhe wikenD hom
lewish lash green swiming pul jakujhi
am juo to juda saw juda
amari olakh jewan
pan aam juo to ek
propartikarDman raheshe nam badhanna
badhan ja chhiye juda chhatan parowayelan
kawi kahe chhe em
sahuman wahe ne wali sonsarwi jay ewi
nirbandh ser jewun
mara hathman chhe int
kai niharikana hashe kan eman?
enun anusandhan pan hashe
eni yatrana wiwidh mukam sathe
ena rupranggandhasparshaswadman samayun hashe e saghalun
mari parampara to chhe
wasudhaiw kutumbkam
jo mara makanni ek int joDai hoy e akhanD shashwati sathe
to marun ghar kai rite bani rahe kewal marun?
makan chanawi rahyo chhun
arkitekt ne enjiniyre emanun kaam purun karyun chhe
hwe kagal uprant kompyutar par pan
jowa male chhe enun 3D rup
banya pachhi jewun lagshe makan
lagbhag ewun
eman dekhaDela wriksh pan taiyar ja awwana chhe
joke, emne mukeli tran kar jara wadhu paDti chhe
pan e to emno sneh chhe mara mateno
am to badhun kontraktar par chhoDyun chhe
pan toy hun chakkar marun chhun roj sait par
mane kanstrakshanaman kain gatagam nathi paDti
pan toy
amarun halanun ghar
shaherman amarun pahelun makan chhe
e pahelan dadajinun ghar hatun, gamDe
ena naliya samarwa dada jate chhapre chaDta
ame wekeshanman jata, maja awati
amarun halanun ghar banatun tyare pappa roj jata
emney kain samaj to nhoti ja paDti pan toy
hunya jato emni angliye
bandhkam mate aweli int par
bhisti pani chhantto, mashak waDe
mane enun akarshan hatun
pappa int hathman laine jota
barabar paki chhe ne!
(pappa awun kerine lainey karta
sunghta pan khara
kahe ke aa intni mati jaminmanthi khode,
pachhi pani reDe ane gunde
ne pachhi bhaththaman tapine bhaar aawe tyare
pachha pani chhanti thare
upyogman leta pahelan chakase
ke barobar paki chhe ne?
e sunghta nahin
pan) pani chhantiye tyare
intmanthi sugandh to awati!
e sugandhman eni aakhi yatra samai hoy
enun anusandhan to jay kyannun kyan!
(jamin par to litio doray
pan andar to jamin ek ja ne!)
jay chhek door door
sthal ane samay bannene atikrmi pahonche
beeg beng sudhi
eno awaj pan kan manDo to sambhlay intman
najar kelwo to dekhay
jhalahalto prkashpunj sthir thato intman
mati thaine male e gret ripht weliman
male ena par aadi stri purushnan paglanni chhap rishiwarya swhaste rache yagywedi
ne kare ahwan yagyapurushne
kan manDo to sambhlay richagan
suryastuti
rani pashuoni traD
tophani pawanna suswat,
dariyano ghughwat
ranni uDti ret wantolman
kyank doDti jay nadi prwahman
kyank dharbayeli rahe himachchhadit
harappa monhen jo Dero lothal
wasti wase tila thay
wasti wadhe tila thay
matino wanshwelo jay chhek piramiDman
inkana samrajyman
machupichuna khanDerman
changejhkhanna ashwni khariothi uDe mati
anubombna dhaDake werawikher mati
kyank e samay
mithun upaDta mahatmani chaptiman
kyank e pathray
panchshilna aradhaknan asthi sathe
deshni dharti par
kyank e khare buddhni tutti wishal murtimanthi
mati, kyarek raktranjit
mati kyarek ashru mishrit
mati kyarek praswed bhini
pappa pani chhantta hata
ghar majbut thay e mate
hun pan pani chhantun chhun
e anusandhan sachawwa
maro putr joi rahyo chhe mane, karman betha betha
ene marun pani chhantawun binajaruri lage chhe
kale e bandhshe enun makan tyare jotun hashe
enun santan
enun santan e hun pappa dadaji…
a int eni mati…
koi alag kyan chhiye?
dadajinun gamanun ghar,
pappanun shherman be rum rasoDun
marun thri beDrum hol kichan
mara putrni pasand chhe wikenD hom
lewish lash green swiming pul jakujhi
am juo to juda saw juda
amari olakh jewan
pan aam juo to ek
propartikarDman raheshe nam badhanna
badhan ja chhiye juda chhatan parowayelan
kawi kahe chhe em
sahuman wahe ne wali sonsarwi jay ewi
nirbandh ser jewun
mara hathman chhe int
kai niharikana hashe kan eman?
enun anusandhan pan hashe
eni yatrana wiwidh mukam sathe
ena rupranggandhasparshaswadman samayun hashe e saghalun
mari parampara to chhe
wasudhaiw kutumbkam
jo mara makanni ek int joDai hoy e akhanD shashwati sathe
to marun ghar kai rite bani rahe kewal marun?
સ્રોત
- પુસ્તક : રેખ્તા ગુજરાતી માટે કવિએ પોતે પસંદ કરેલી કૃતિ.