જેલની આ કોટડીમાં
પથરાયો છે અંધકાર
ને ભીતરમાં ઊભરાય છે
તેજ.
હું સ્પષ્ટ છું
મેં જે કર્યું એ વિશે
હું સ્વસ્થ છું
આવતી કાલે વહેલી સવારે
આવનારા અંતિમ પરિણામ વિશે.
આંખોમાં સ્વાતંત્ર્યનું સ્વપ્ન
ને હૈયામાં એની ધખના લઈ
ઘરમાંથી ચોકમાં
ને ચોકમાંથી લોકમાં
પ્રવેશતો ગયો ત્યારથી
જાણતો હતો
આગ છુપાવી નથી શકાતી
ભરી સંસદમાં
દુશ્મનો વચ્ચે
ઈન્કિલાબ ઝિંદાબાદનાં ફરફરિયાં રૂપે
વરસાવવી જ પડે.
આમ જ ક્રિયાની નિશ્ચિતતા
હોવાની નિશ્ચિતતા બને છે.
યાદ છે મને
મારા ગામનું ભૂખ્યું પેટ.
ત્યાંની ધરતીનો વલવલાટ
-ગુલામીની ઓળખનો પર્યાય!
તે દિવસે મારી છાતીમાં
ભૂગોળનો અનર્થ ફાટ્યો.
ગાડાને ચીલે ચીલે
બોરડીનાં બોર તોડતો હું
એકાએક
ઘેરાઈ ગયેલો ધૂંધળી હવાથી.
પછી તો
જોવાના અર્થો ઊઘડતા ગયા
ને ગુલામ ધરતી પર ચાલતો હું
મુઠ્ઠી ભીડી ઘા કરી બેઠો
હવાને તો શું વાગે!
મારું એકાન્ત શરમાઈ ગયેલું, રાજદેવ!
માણસની ચામડીનું સત્ય
ઊતરડી નથી શકાતું,
જે ક્ષણે સમજાયું મને આ
એ જ ક્ષણે
એ સત્યને રુંધતી દીવાલો
ઘેરી વળી મને,
મારે એ તોડવી પડી;
અત્યારે આ ક્ષણે,
મૃત્યુ પહેલાંની આ રાતે પણ
એ જ પ્રક્રિયા-
ના, દીવાલો તોડ્યા વિના મુક્ત ના થવાય!
મુક્તિ માત્ર ગાવાની ચીજ નથી,
મુક્તિ એ તો લોહીનું બીજ છે.
લોહીમાં ઉથલપાથલ થાય,
લોહીની ઉથલપાથલ થાય,
ત્યારે મુક્તિ કળાય
રાજદેવ!
એક અવાજ હોય છે ધરતીને
જે ખેડે છે ધરતી
તે જ જાણે છે એ અવાજ.
-એ અવાજ
જ્યારે ઊતરે કોઈ માણસની છાતીમાં
ત્યારે જ એ બનતો હોય છે ક્રાંતિકારી.
એટલે જ એને દ્રોહી ગણે છે સત્તા!
સત્તાને સંબંધ નથી ધરતી સાથે
એના આવા નક્કર પુરાવાઓ
આ રીતે જ મુકાય છે લોક અદાલતમાં
સત્તાનું છોગું હોય એ અદાલત
લોકોને આપે જ નહીં ન્યાય.
એટલે જ ન્યાયાધીશે કહી દીધું: ફાંસી
હા, ફાંસી!
ગળામાં ગાળિયાનો કરકરો સ્પર્શ
ને ‘હેન્ગ હીમ ટીલ ડેથ!’
-મરી જાય ત્યાં સુધી લટકાવો!
અને અમર મૃત્યુ!
પણ આવા મૃત્યુના અનેક અરથો હોય છે.
એ જ
એ જ
આપણી ઉપલબ્ધિ છે, રાજદેવ!
જો,
આ બારી વાટે
સળિયા વીંધીને
આવ્યાં ચન્દ્રકિરણો
આમ જ આ આપણાં મૃત્યુ
પ્રવેશવાનાં લોકોમાં
ને પછી-
એ ન જોયું તો ય શું?
એક ક્રાંતિકારી જિંદગીમાં માણસ
કેટલું જોઈ શકે?
તણખો, તણખો છે,
ઘાસની ગંજીમાં પડે
તો જ આગ ભભૂકે.
થૈ આગ ભભૂકે
એ જ તણખાનું કર્તવ્ય!
દોસ્ત,
એ કર્તવ્યનો ઉરતોષ
આ મહારાત્રિએ ધબકવા દે
આપણાં હૈયામાં
ને વહેવા દે જીવનનો અંતિમ સંચાર
જેલની આ કોટડીમાં
જેથી ભીંતો ય બોલી ઊઠે:
ઈન્કિલાબ ઝિન્દાબાદ!
ઈન્કિલાબ ઝિન્દાબાદ!!
jelni aa kotDiman
pathrayo chhe andhkar
ne bhitarman ubhray chhe
tej
hun aspasht chhun
mein je karyun e wishe
hun swasth chhun
awati kale waheli saware
awnara antim parinam wishe
ankhoman swatantryanun swapn
ne haiyaman eni dhakhna lai
gharmanthi chokman
ne chokmanthi lokman
prweshto gayo tyarthi
janto hato
ag chhupawi nathi shakati
bhari sansadman
dushmano wachche
inkilab jhindabadnan pharaphariyan rupe
warsawwi ja paDe
am ja kriyani nishchitta
howani nishchitta bane chhe
yaad chhe mane
mara gamanun bhukhyun pet
tyanni dhartino walawlat
gulamini olakhno paryay!
te diwse mari chhatiman
bhugolno anarth phatyo
gaDane chile chile
borDinan bor toDto hun
ekayek
gherai gayelo dhundhli hawathi
pachhi to
jowana artho ughaDta gaya
ne gulam dharti par chalto hun
muththi bhiDi gha kari betho
hawane to shun wage!
marun ekant sharmai gayelun, rajdew!
manasni chamDinun satya
utarDi nathi shakatun,
je kshne samjayun mane aa
e ja kshne
e satyne rundhti diwalo
gheri wali mane,
mare e toDwi paDi;
atyare aa kshne,
mrityu pahelanni aa rate pan
e ja prakriya
na, diwalo toDya wina mukt na thaway!
mukti matr gawani cheej nathi,
mukti e to lohinun beej chhe
lohiman uthalpathal thay,
lohini uthalpathal thay,
tyare mukti kalay
rajdew!
ek awaj hoy chhe dhartine
je kheDe chhe dharti
te ja jane chhe e awaj
e awaj
jyare utre koi manasni chhatiman
tyare ja e banto hoy chhe krantikari
etle ja ene drohi gane chhe satta!
sattane sambandh nathi dharti sathe
ena aawa nakkar purawao
a rite ja mukay chhe lok adalatman
sattanun chhogun hoy e adalat
lokone aape ja nahin nyay
etle ja nyayadhishe kahi didhunh phansi
ha, phansi!
galaman galiyano karakro sparsh
ne ‘heng heem teel Deth!’
mari jay tyan sudhi latkawo!
ane amar mrityu!
pan aawa mrityuna anek artho hoy chhe
e ja
e ja
apni uplabdhi chhe, rajdew!
jo,
a bari wate
saliya windhine
awyan chandrakirno
am ja aa apnan mrityu
prweshwanan lokoman
ne pachhi
e na joyun to ya shun?
ek krantikari jindgiman manas
ketalun joi shake?
tankho, tankho chhe,
ghasni ganjiman paDe
to ja aag bhabhuke
thai aag bhabhuke
e ja tankhanun kartawya!
dost,
e kartawyno urtosh
a maharatriye dhabakwa de
apnan haiyaman
ne wahewa de jiwanno antim sanchar
jelni aa kotDiman
jethi bhinto ya boli utheh
inkilab jhindabad!
inkilab jhindabad!!
jelni aa kotDiman
pathrayo chhe andhkar
ne bhitarman ubhray chhe
tej
hun aspasht chhun
mein je karyun e wishe
hun swasth chhun
awati kale waheli saware
awnara antim parinam wishe
ankhoman swatantryanun swapn
ne haiyaman eni dhakhna lai
gharmanthi chokman
ne chokmanthi lokman
prweshto gayo tyarthi
janto hato
ag chhupawi nathi shakati
bhari sansadman
dushmano wachche
inkilab jhindabadnan pharaphariyan rupe
warsawwi ja paDe
am ja kriyani nishchitta
howani nishchitta bane chhe
yaad chhe mane
mara gamanun bhukhyun pet
tyanni dhartino walawlat
gulamini olakhno paryay!
te diwse mari chhatiman
bhugolno anarth phatyo
gaDane chile chile
borDinan bor toDto hun
ekayek
gherai gayelo dhundhli hawathi
pachhi to
jowana artho ughaDta gaya
ne gulam dharti par chalto hun
muththi bhiDi gha kari betho
hawane to shun wage!
marun ekant sharmai gayelun, rajdew!
manasni chamDinun satya
utarDi nathi shakatun,
je kshne samjayun mane aa
e ja kshne
e satyne rundhti diwalo
gheri wali mane,
mare e toDwi paDi;
atyare aa kshne,
mrityu pahelanni aa rate pan
e ja prakriya
na, diwalo toDya wina mukt na thaway!
mukti matr gawani cheej nathi,
mukti e to lohinun beej chhe
lohiman uthalpathal thay,
lohini uthalpathal thay,
tyare mukti kalay
rajdew!
ek awaj hoy chhe dhartine
je kheDe chhe dharti
te ja jane chhe e awaj
e awaj
jyare utre koi manasni chhatiman
tyare ja e banto hoy chhe krantikari
etle ja ene drohi gane chhe satta!
sattane sambandh nathi dharti sathe
ena aawa nakkar purawao
a rite ja mukay chhe lok adalatman
sattanun chhogun hoy e adalat
lokone aape ja nahin nyay
etle ja nyayadhishe kahi didhunh phansi
ha, phansi!
galaman galiyano karakro sparsh
ne ‘heng heem teel Deth!’
mari jay tyan sudhi latkawo!
ane amar mrityu!
pan aawa mrityuna anek artho hoy chhe
e ja
e ja
apni uplabdhi chhe, rajdew!
jo,
a bari wate
saliya windhine
awyan chandrakirno
am ja aa apnan mrityu
prweshwanan lokoman
ne pachhi
e na joyun to ya shun?
ek krantikari jindgiman manas
ketalun joi shake?
tankho, tankho chhe,
ghasni ganjiman paDe
to ja aag bhabhuke
thai aag bhabhuke
e ja tankhanun kartawya!
dost,
e kartawyno urtosh
a maharatriye dhabakwa de
apnan haiyaman
ne wahewa de jiwanno antim sanchar
jelni aa kotDiman
jethi bhinto ya boli utheh
inkilab jhindabad!
inkilab jhindabad!!
સ્રોત
- પુસ્તક : યાદવાસ્થળી (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 2)
- સર્જક : બારીન મહેતા