સર્ગ ૧

(ગીતિવૃત્ત)

રોતી રહી વાગીશા ગા ગા ગા યશ તુ યુદ્ધને આજે;

કારાગૃહથી પીડિત, વીરસિંહ જે મથી ફરી રાજે.

રિદ્ધિખંડનૃપ એ જે દંભરાજસુ સ્વદેશની દાઝે;

ધાડું યુદ્ધ મચાવી, હણે શત્રુને સ્વતંત્રતાકાજે.

યુક્તિ શ્રમ બળ સાહસ, ધૈર્ય પરાક્રમ સુનીતિને ગાજે;

દંભરાજ શાણાને, વળી વજ્ર, જે ખટપટથી ગાજે,

ન્યાય દયા સત જનહિત, એનાં વાજાં પ્રસિદ્ધિમાં વાજે;

ભોળી પ્રજાને છળવા, દાબી નાખવા ન શૂદ્ર તે લાજે.

ગા તે ઓ માવડી વળી, માયાપુરની કળા સુરસમાં જે;

ગા તુજ પ્રસાદ જેથી, દાસ ટળી નૃપ સ્વતંત્ર થઈ રાજે.

ઊંચી ચપળતા તારી, વાહનની પણ સમાન છે ચારું;

રમ રમ કાવ્ય ઉપર મમ, ભક્તવત્સલા પ્રસન્ન થા વારુ.

લક્ષ્મી મોટી મનાતી, જોઈ વીલી પડી તું હું ધારું;

ચાંદરણામાં મુખડું, નદી પનઘટ પર વિચારમાં હાર્યું.

રે, રોતા તુજ ભક્તો, તેથી શું ઊતર્યું વદનકમળ તારુ?

સ્મૃતિ કર ઊંચા વરની, થાયે અમને ઊંચું સુખડું સારું.

શ્રમથી મળ્યું સુખ ઊંચું, આહા! ઊંચા તરંગ સંભારું,

વિવેકશૌર્ય જ યશ સુખ, અહીં ને તહીં પણ સુમુક્તિનું બારું.

ચંચળથી દુઃખ અને, ઠરેલથી સુખ નવલ ન્યારું;

શૌર્ય પ્રશંસા ગાયન, મગ્ન મગ્ન થા ઠરે કથન મારું.

(વીરવૃત)

શુભ પ્રભાત શ્રવણ માસ, પાણીનો ભાસ, એવું આકાશ, દીપનું સ્હોય.

મથી પ્રકાશતો તહાં સૂર્ય, શ્વેત ને રક્ત, સૃષ્ટિ આસક્ત, થઇ રહી જોય.

બધી ભીત લીસી લબરક્ક, ધોવાઇ બની, ઉપર કહીં દીસે, લીલ પથરાઇ.

સ્થળ રૂડું શાંત એકાંત, તેહમાં થાય, દૂર કલ મધુર, પક્ષીના કાંઇ.

લીલી ચાર રંગથી મ્હોય, રેતી ભીની હોય, એવું સૌંદર્ય, ઠરેલું જ્યાંહ.

ગૃહ બહાર કોટની માંહીં ખુલ્લી જહાં ચાલ, બંદી નૃપવીર, ફરે છે ત્યાંહ.

ફરતાં ગઇ ચંચળ દૃષ્ટ, ખૂણામાં એક, શિલા સુંદર, પડી તે ઠામ,

ઉકેલી ઠરીને લેખ, પછી કંઈ વાર, જોઇ રહી રાજ, વદે છે આમઃ

‘હું કોણ, કહાં હું અહીં, કહાં મુજ રાજ, દશા શી હાય, જોઇ શું પૂઠ?

ચલ ચલ ઝટ્ટ લઇ સજ્જ, શોધ નિજ ધ્વજ્જ, ઇષ્ટપદરજ્જ, શિર ધરી ઊઠ.

હર હર શંભુ મહાદેવ, શૌર્ય તું પેર, વશ્યું મન ઝેર, ભક્ત પર ત્રૂઠ!

લૂંટાઇ રહ્યો જો છેક ગયો મુજ ટેક, તપવ મુજ રેખ, શત્રુને લૂંટ.

ઓ શાકંબરી મુજ માત, ઝાલ મુજ હાથ, શંભુ સમજાવ, થાય સઉ સારું.

કહ્યું હતું કરી દે ઝટ્ટ, રાખ તુજ વટ્ટ, મુજ છેલ્લી હઠ્ઠ, મરું કે મારું.

ઓ સ્વતંત્રતા જન દેવી, રૂઠી ગઇ ક્યાંહ, કોપનો તાપ, ખમે ક્યમ જંન?

તું વિના પ્રાણી નવ જીવે, કદી જો જીવે, પ્રાણી તે તને, બાકી જડ મંન.

અતિ સખ્ત તાપથી હીરો, કોયલો થયો, કોયલો લહે, નિજને રાંક.

રે, લેવું રાંક એથકી, ભલું થવું ખાખ, માવડી ત્રૂઠ, ક્ષમા કરી વાંક.

શું યુક્તિ વિનાનું શૌર્ય, નહિ જનઐક્ય, તેથી આ કોપ કર્યો તેં માત?

મુજ જંન થયા પરતંત્ર, હું પણ પરતંત્ર, પ્રદેશીતણી, ખાઇએ લાત.

ઓ માત અમારો દેશ, તાહરું ધામ, તેહમાં અવર, કરે છે વાસ.

નહિં વાસ માત્ર પણ કરે, દેશીઓતણાં, તંનમંનધનતણો બહુ નાશ.

જહાં થયા અમારા જન્મ, ઊછર્યા અમે, રમ્યા ને ભણ્યા, લીધા ઉદ્યોગ,

જહાં મચે કટુંબ પિરવાર, માલ મિલકત, સગાં ને સ્નેહી, સુખનો યોગ,

વિધવિધ સંબંધે અમે, રહ્યા ગૂંથાઇ, તહાં શું ધસે, કરી છળભેદ?

પરજંન રંગમાં રમે, અમુને દમે, તુચ્છ બહુ ગણે, થાય નવ ખેદ?

જન મનુષ્યરૂપે કોઇ, જુલમ નવ સહે, રાજી થઈ કહીં, સર્જ્યું અવિનાશ.

તો જન્મભૂમિમાં જહાં, જન્મહકથકી, છૂટો જે તેહ, બને ક્યમ દાસ?

*

કહું દેશ જાત ને ધર્મ, બોલી ને રીત, લોહીથી જુદા, સ્વભાવે જેહ,

રે, કોટિ ઉપાયે કરી, પામવા કદી, પરસ્પર સુખ, મળે ક્યમ તેહ?

દરશાવે વિધવિધ લાભ, ઉપલા તોય, તેહમાં કપટ, કેમ નવ હોય?

ને તે આ જીવતો રાજ, થઇ કાયર, નિરાંતે નિત, ટક્કટક જોય.

શું સગાં સ્નેહી ને પ્રજા, રાખતાં હશે, મુજ પર સાચ, પૂર્વની ભક્તિ

રે, ખાય તેનું સહુ ગાય, એમ નહિ હશે, નિરાશી છેક, તેની શી શક્તિ?

ધગધગતું નહિ શું હોય, ઉરમાં છૂપું દેશકુળતણું, ચંડ અભિમાન?

શું છેક ડરી જઇ મને, સ્હાય નહિ કરે? ગમે ત્યમ થાય, હું તો દઉં પ્રાણ.

અંત છે સતનો યશ, વીરસિંહ ધસ, રણે રમ મસ, કીર્તિ સંપાદ.

જંગલમાં મંગળ થાય, સ્હાય જો ઈષ્ટ, હવે ઝટ થશે, શંખનો નાદ

વહારે માતા તું આવ, રાહ દરસાવ, કૃત્રિમી દુષ્ટ, શત્રુ છે મોટ.

જોઉં હું ધસીને બહાર, છીનવું શસ્ત્ર, મારું કે મરું, એ જ મુજ હોઠ.

નથી ઉપાય સૂઝતો કાંઈ, મૂંઝાઉ છેક, ઊઠું શું હાય, નથી ઉઠાતું.

નથી પાસ માહરી કોય, દેવી દર્શન, દેઇ સાક્ષાત, મને ઝટ સ્હા તું.’

તત્ક્ષણ શાકંબરી ત્યાંહ. થઇ સન્મુખ, વદે ‘પ્રિય વત્સ, રાખ તું ધીર.

પડશે ધાર્યું તુજ પાર, છઉં હું સહાય, શંભુને જઈ, મળું છું વીર.’

થઇ તે પછી અંતરધાન, વીરસિંહરાજ, ચોંકીને ઊઠ્યો, સ્વપ્ન શું અજ

દેવીનાં દર્શન એ જ, લાભ લઉં મોટ,’ ભણે છે રાજ, સીઝશે કાજ.

રે, સાંભળ્યું તો નહિ હોય, કોઈએ મુજ? હશે, શું હવે, ડરી ગભરાઉં?

ઓ માત, કહીશ ત્યમ કરીશ, પહેલી કહી જજે, કીદાડે કેમ, મુક્ત હું થાઉં.’

સર્ગ ર

જ્યાં કર્યો કૂકડે શબ્દ, થયો શ્રુતિધોષ નદીનીરભાસ, ઊજળો સ્હોય.

તેવે શાકંબરી ઝટ્ટ, સ્નાન કરી પટ્ટ, શુભ્ર સજી ધ્યાન, કરે તો જોય,

આવી છે પોતે ત્યાંહ, હિમાલય જ્યાંહ, ઊંચ શૃંગ જેહ, ભણ્યું કૈલાસ.

પુરી ત્યાંહ નહિ પણ જ્યાંહ, કરે વિશ્વેશ, યોગધ્યાનાર્થ, નિરાળો વાસ.

ત્રણકૂટ ત્રિકોણે તોય, મધ્ય હિમભર્યું, તેથી ત્યાં કોઇ, દીસે નહિ તેહ.

અતિ આરસ ઓપે જેમ, કઠિણ હિમથકી, સપાટી એક, થઇ દીવો રેહ.

વડ વિશાળ અતિ ગંભીર, ઘટાએ ભવ્ય, જટાની જુગત, અનુપમ હોય.

ધૂણી ધૂમ્રકોટ ચોપાસ, વિભૂતિ ઊડે, કુસુમસહવાસ, મંડપે મ્હોય.

વિજ્યાનાં વિધવિધ વૃંદ, બીલીનાં વૃંદ, આક ધંતૂર નિંબ ત્યાં જોય.

તાંડવ નૃતકેરો સાજ, યોગનો રાચ, મચ્યો ગણસાથ, સાંબશિવ સ્હોય.

કપૂરગૌર વડી કાય, કપોળ વિશાળ, નયન ત્રણ દિવ્ય, રંગ વિકરાળ.

મસ્તકે જટા રહી ઊર્ધ્વ, વિભૂતે શ્વેત, હોય સર્વાંગ, મુડની માળ

ભૈરવ સ્વરના અતિરમ્ય, ઘટાનભ તાંહીં, જુવે ને કરે, સ્વરૂપ વિલાસ,

દિગ એ જે જેહનું વસ્ત્ર, વ્યાઘ્ર આસન, એહવો યોગી, કરે અટ્ટહાસ્ય.

સર્ગ ૩

જેવું કહાં કહ્યું અભિમાન, દેશમાં અને વીરસિંહતણા, કેટલા ભક્ત.

છે અગત્ય એની પ્રથમ, સાધનો મળે, સ્હેજ જો હોય, પ્રજા આસક્ત.

જહાં જ્ઞાન ઊંચા ઉમંગ, વિના મન રિક્ત, પેટની વેઠ, કરે સહુ જન.

જહાં આર્જવ ને આળસ, મહાલતાં મસ રિક્ત, પેટનીવેઠ, કરે સહુ જન.

સ્થિરતા કાયરની તેહ, હશે જો બધે, લાગશે વાર, થતાં તો કાર્ય,

એ ચલિત થયા વણ નહિ. ચાલશે કોઇ, પ્રસાદી રૂપ, ઉપાયો આર્ય.

માટે જઈ જાગે જાગ, જોઇને પછી, કરી ઉપાય, કાઢવો રોગ,

બળ આપી શીખવી જુગત, ઊંચપણથકી, આણવો સ્હેજ, લાભનો યોગ.

કરી વિચાર એવો ફરે, દેશમાં બધે, ધરી જનરૂપ. દેવતા તેહ.

પછી આ પરમાણે જુએ, લોકના હાલ, છેક લાચાર, બીચારા જેહ.

પરદેશી રાજ્યોમાંહીં, ઉપલું સુખ, મળ્યે જન રોજ, રાજી થઇ રહે.

નરદેહે પશુથી નીચ મૂગાં ને રાંક, દાસપણતણો, માર નવ લહે.

જ્યાં અન્ન વસ્ર છત વળી, ઉપરની પ્રીત, સ્વામીની જોઇ, રાચતા દાસ,

જ્યાં નીચ મજા સુખથકી, રાજી ધનવાન, ત્યાં શી હોય, ઊંચી વળી આશ?

નવ જાણે છૈએ દાસ, મૂર્ખ જડભરત, તહાં શું જંન, ભીતરના ભેદ,

સત્તાધારીના લહે, સ્વારથી જેહ, પ્રજાને નિત, રાખતા કેદ.

રાખે બહુ રાજી રોજ, ઉપરથી તોય, દાસ ને મૂર્ખ, જંન સહુ હોય.

વણ સમજ દાઝ ને છૂટ, રિદ્ધિ આ દેશ, ઊંચો સુખથકી, ઊંચા ક્યમ સ્હોય?

દેશી રાજ્યોમાં છેક, પ્રજા બહુ દુ:ખી, એહ પણ ઇચ્છે, પ્રદેશી રાજ,

જેના દાબ્યા નૃપ રહે, સદા ભયભીત, રખે લે લૂંટી, અમારું તાજ.

નવ જાણે નિજ જનદાઝ, રહે ગુલતાન, નીચ સુખમાંહીં, નિજ પણ ખોઇ.

સ્વારથ કાજે પરધાન, પ્રજાને દમે, બની કંગાલ, રહે જે રોઈ.

જ્યાં ત્યાં છે દુઃખ અજ્ઞાન, દીસે વેરાન, વળી સૂનકાર, એકલાં રાજ.

કો જન વળી લહી સમશાન, થઇ નિરાશ, વિરાગી બની, સમાવે દાઝ.

ખીચોખીચ ઝાડીથકી, સૂર્યનાં કિરણ, પેસી નવ શકે, અને જ્યાં હોય,

જળહવાથકી બહુ પત્ર, જેહમાં પડી, એવું કો નિશ્ચળ, જળાશય હોય,

તેવું છે જનનું મન, દેશમાં બધે, કાર્યની સિદ્ધિ, ઝટ્ટ ક્યમ થાય?

પૂતળાં મુડદાં શું કરે, વિના ચૈતન્ય, રુધિર વણ કેમ, ઉર ઊંચકાય?

ઉત્સુકતાવાળું જ્ઞાન, દીસે નહિ કહીં, અરે એ વિના નિરર્થક યોગ.

દાઝે તે આઘું જાય, દાઝ છે કહાં? થઈ પાષણ, ઠોઠ છે લોક.

આવ્યાં છે જનને શીત, ઘટિત ઉષ્ણત્તા, વિના ક્યમ જાય, પીડતો રોગ?

ઊંચ સંગત ને ઊંચ જ્ઞાન, વિના ઉમંગ, બીજા ઉપાય, સર્વથા ફોક.

જે જંન યવનમાં હીણ, તેહના હુકમ દેશી કુળ ઊંચ બજાવે રોજ.

પછી થાય ભાંડુનું ભૂંડું, તોય તે વહે, વૃષભની પઠે, રાજનો બોજ.

જે કુલીન દેશી જન તેહ, રહે હક ખોઈ, બીચારા કોક મૂકી કુળટેક,

લઇ નોકરી રાજી રહે, નોકરી તેથી, ડરે તે હોય, દબેલા છેક.

ઊંચાં પદ થોડાને જ, હવે તે કેમ, છૂટથી ભણે, નિજ વિચાર?

થોડા જે પાસે ધંન ભણેલા નહિ, નિર્ગમે દિન, કરી વેપાર.

વચલાં કુળ વણ ઉદ્યોગ, રવડતાં ફરે, ધંન વણ કેમ, ભણે પરબોલી?

માત્રે ખેડૂત અજ્ઞાન, સુખી છે ખરા, બીજા જન દુઃખી, જનાની શોખી.

જે જે શૌર્યદિક ગુણ, ઊંચ કુળરીત, દીસે નહિ કહીં, દેશી જંનમાંહી.

એ વણ નરપણું શું હોય, સર્વ કાયર, ઢોરરૂપ બની, રાજી રહે ત્યાંહીં.

sarg 1

(gitiwritt)

roti rahi wagisha ga ga ga yash tu yuddhne aaje;

karagrihthi piDit, wirsinh je mathi phari raje

riddhikhanDnrip e je dambhrajasu swdeshni dajhe;

dhaDun yuddh machawi, hane shatrune swtantrtakaje

yukti shram bal sahas, dhairya parakram sunitine gaje;

dambhraj shanane, wali wajr, je khatapatthi gaje,

nyay daya sat janhit, enan wajan prsiddhiman waje;

bholi prjane chhalwa, dabi nakhwa na shoodr te laje

ga te o mawDi wali, mayapurni kala surasman je;

ga tuj parsad jethi, das tali nrip swtantr thai raje

unchi chapalta tari, wahanni pan saman chhe charun;

ram ram kawya upar mam, bhaktwatsla prasann tha waru

lakshmi moti manati, joi wili paDi tun hun dharun;

chandarnaman mukhaDun, nadi panghat par wicharman haryun

re, rota tuj bhakto, tethi shun utaryun wadanakmal taru?

smriti kar uncha warni, thaye amne unchun sukhaDun sarun

shramthi malyun sukh unchun, aha! uncha tarang sambharun,

wiwekshaurya ja yash sukh, ahin ne tahin pan sumuktinun barun

chanchalthi dukha ane, tharelthi sukh nawal nyarun;

shaurya prshansa gayan, magn magn tha thare kathan marun

(wirwrit)

shubh parbhat shrwan mas, panino bhas, ewun akash, dipanun shoy

mathi prkashto tahan surya, shwet ne rakt, srishti asakt, thai rahi joy

badhi bheet lisi labrakk, dhowai bani, upar kahin dise, leel pathrai

sthal ruDun shant ekant, tehman thay, door kal madhur, pakshina kani

lili chaar rangthi mhoy, reti bhini hoy, ewun saundarya, tharelun jyanh

grih bahar kotni manhin khulli jahan chaal, bandi nripwir, phare chhe tyanh

phartan gai chanchal drisht, khunaman ek, shila sundar, paDi te tham,

ukeli tharine lekh, pachhi kani war, joi rahi raj, wade chhe aam

‘hun kon, kahan hun ahin, kahan muj raj, dasha shi hay, joi shun pooth?

chal chal jhatt lai sajj, shodh nij dhwajj, ishtapadrajj, shir dhari uth

har har shambhu mahadew, shaurya tun per, washyun man jher, bhakt par trooth!

luntai rahyo jo chhek gayo muj tek, tapaw muj rekh, shatrune loont

o shakambri muj mat, jhaal muj hath, shambhu samjaw, thay sau sarun

kahyun hatun kari de jhatt, rakh tuj watt, muj chhelli hathth, marun ke marun

o swtantrta jan dewi, ruthi gai kyanh, kopno tap, khame kyam jann?

tun wina prani naw jiwe, kadi jo jiwe, prani te tane, baki jaD mann

ati sakht tapthi hiro, koylo thayo, koylo lahe, nijne rank

re, lewun rank ethki, bhalun thawun khakh, mawDi trooth, kshama kari wank

shun yukti winanun shaurya, nahi janaikya, tethi aa kop karyo ten mat?

muj jann thaya partantr, hun pan partantr, prdeshitni, khaiye lat

o mat amaro desh, taharun dham, tehman awar, kare chhe was

nahin was matr pan kare, deshiotnan, tannmannadhanatno bahu nash

jahan thaya amara janm, uchharya ame, ramya ne bhanya, lidha udyog,

jahan mache katumb pirwar, mal milkat, sagan ne snehi, sukhno yog,

widhwidh sambandhe ame, rahya gunthai, tahan shun dhase, kari chhalbhed?

parjann rangman rame, amune dame, tuchchh bahu gane, thay naw khed?

jan manushyrupe koi, julam naw sahe, raji thai kahin, sarjyun awinash

to janmbhumiman jahan, janmahakathki, chhuto je teh, bane kyam das?

*

kahun desh jat ne dharm, boli ne reet, lohithi juda, swbhawe jeh,

re, koti upaye kari, pamwa kadi, paraspar sukh, male kyam teh?

darshawe widhwidh labh, upla toy, tehman kapat, kem naw hoy?

ne te aa jiwto raj, thai kayar, nirante nit, takktak joy

shun sagan snehi ne praja, rakhtan hashe, muj par sach, purwni bhakti

re, khay tenun sahu gay, em nahi hashe, nirashi chhek, teni shi shakti?

dhagadhagatun nahi shun hoy, urman chhupun deshakulatanun, chanD abhiman?

shun chhek Dari jai mane, shay nahi kare? game tyam thay, hun to daun pran

ant chhe satno yash, wirsinh dhas, rane ram mas, kirti sampad

jangalman mangal thay, shay jo isht, hwe jhat thashe, shankhno nad

wahare mata tun aaw, rah darsaw, kritrimi dusht, shatru chhe mot

joun hun dhasine bahar, chhinawun shastr, marun ke marun, e ja muj hoth

nathi upay sujhto kani, munjhau chhek, uthun shun hay, nathi uthatun

nathi pas mahri koy, dewi darshan, dei sakshat, mane jhat sha tun ’

tatkshan shakambri tyanh thai sanmukh, wade ‘priy wats, rakh tun dheer

paDshe dharyun tuj par, chhaun hun sahay, shambhune jai, malun chhun weer ’

thai te pachhi antardhan, wirsinhraj, chonkine uthyo, swapn shun aj

dewinan darshan e ja, labh laun mot,’ bhane chhe raj, sijhshe kaj

re, sambhalyun to nahi hoy, koie muj? hashe, shun hwe, Dari gabhraun?

o mat, kahish tyam karish, paheli kahi jaje, kidaDe kem, mukt hun thaun ’

sarg ra

jyan karyo kukDe shabd, thayo shrutidhosh nadinirbhas, ujlo shoy

tewe shakambri jhatt, snan kari patt, shubhr saji dhyan, kare to joy,

awi chhe pote tyanh, himalay jyanh, unch shring jeh, bhanyun kailas

puri tyanh nahi pan jyanh, kare wishwesh, yogadhyanarth, niralo was

trankut trikone toy, madhya himbharyun, tethi tyan koi, dise nahi teh

ati aaras ope jem, kathin himathki, sapati ek, thai diwo reh

waD wishal ati gambhir, ghataye bhawya, jatani jugat, anupam hoy

dhuni dhumrkot chopas, wibhuti uDe, kusumasahwas, manDpe mhoy

wijyanan widhwidh wrind, bilinan wrind, aak dhantur nimb tyan joy

tanDaw nritkero saj, yogno rach, machyo gansath, sambshiw shoy

kapurgaur waDi kay, kapol wishal, nayan tran diwya, rang wikral

mastke jata rahi urdhw, wibhute shwet, hoy sarwang, muDni mal

bhairaw swarna atiramya, ghatanabh tanhin, juwe ne kare, swarup wilas,

dig e je jehanun wastra, wyaghr aasan, ehwo yogi, kare atthasya

sarg 3

jewun kahan kahyun abhiman, deshman ane wirsinhatna, ketla bhakt

chhe agatya eni pratham, sadhno male, shej jo hoy, praja asakt

jahan gyan uncha umang, wina man rikt, petni weth, kare sahu jan

jahan arjaw ne aalas, mahaltan mas rikt, petniweth, kare sahu jan

sthirta kayarni teh, hashe jo badhe, lagshe war, thatan to karya,

e chalit thaya wan nahi chalshe koi, prasadi roop, upayo aarya

mate jai jage jag, joine pachhi, kari upay, kaDhwo rog,

bal aapi shikhwi jugat, unchapanathki, aanwo shej, labhno yog

kari wichar ewo phare, deshman badhe, dhari janrup dewta teh

pachhi aa parmane jue, lokana haal, chhek lachar, bichara jeh

pardeshi rajyomanhin, upalun sukh, malye jan roj, raji thai rahe

nardehe pashuthi neech mugan ne rank, dasapanatno, mar naw lahe

jyan ann wasr chhat wali, uparni preet, swamini joi, rachta das,

jyan neech maja sukhathki, raji dhanwan, tyan shi hoy, unchi wali aash?

naw jane chhaiye das, moorkh jaDabhrat, tahan shun jann, bhitarna bhed,

sattadharina lahe, swarathi jeh, prjane nit, rakhta ked

rakhe bahu raji roj, uparthi toy, das ne moorkh, jann sahu hoy

wan samaj dajh ne chhoot, riddhi aa desh, uncho sukhathki, uncha kyam shoy?

deshi rajyoman chhek, praja bahu duhkhi, eh pan ichchhe, prdeshi raj,

jena dabya nrip rahe, sada bhaybhit, rakhe le lunti, amarun taj

naw jane nij jandajh, rahe gultan, neech sukhmanhin, nij pan khoi

swarath kaje pardhan, prjane dame, bani kangal, rahe je roi

jyan tyan chhe dukha agyan, dise weran, wali sunkar, eklan raj

ko jan wali lahi samshan, thai nirash, wiragi bani, samawe dajh

khichokhich jhaDithki, surynan kiran, pesi naw shake, ane jyan hoy,

jalahwathki bahu patr, jehman paDi, ewun ko nishchal, jalashay hoy,

tewun chhe jananun man, deshman badhe, karyni siddhi, jhatt kyam thay?

putlan muDdan shun kare, wina chaitanya, rudhir wan kem, ur unchkay?

utsuktawalun gyan, dise nahi kahin, are e wina nirarthak yog

dajhe te aghun jay, dajh chhe kahan? thai pashan, thoth chhe lok

awyan chhe janne sheet, ghatit ushnatta, wina kyam jay, piDto rog?

unch sangat ne unch gyan, wina umang, bija upay, sarwatha phok

je jann yawanman heen, tehna hukam deshi kul unch bajawe roj

pachhi thay bhanDunun bhunDun, toy te wahe, wrishabhni pathe, rajno boj

je kulin deshi jan teh, rahe hak khoi, bichara kok muki kultek,

lai nokri raji rahe, nokri tethi, Dare te hoy, dabela chhek

unchan pad thoDane ja, hwe te kem, chhutthi bhane, nij wichar?

thoDa je pase dhann bhanela nahi, nirgme din, kari wepar

wachlan kul wan udyog, rawaDtan phare, dhann wan kem, bhane parboli?

matre kheDut agyan, sukhi chhe khara, bija jan dukhi, janani shokhi

je je shaurydik gun, unch kulrit, dise nahi kahin, deshi jannmanhi

e wan narapanun shun hoy, sarw kayar, Dhorrup bani, raji rahe tyanhin

sarg 1

(gitiwritt)

roti rahi wagisha ga ga ga yash tu yuddhne aaje;

karagrihthi piDit, wirsinh je mathi phari raje

riddhikhanDnrip e je dambhrajasu swdeshni dajhe;

dhaDun yuddh machawi, hane shatrune swtantrtakaje

yukti shram bal sahas, dhairya parakram sunitine gaje;

dambhraj shanane, wali wajr, je khatapatthi gaje,

nyay daya sat janhit, enan wajan prsiddhiman waje;

bholi prjane chhalwa, dabi nakhwa na shoodr te laje

ga te o mawDi wali, mayapurni kala surasman je;

ga tuj parsad jethi, das tali nrip swtantr thai raje

unchi chapalta tari, wahanni pan saman chhe charun;

ram ram kawya upar mam, bhaktwatsla prasann tha waru

lakshmi moti manati, joi wili paDi tun hun dharun;

chandarnaman mukhaDun, nadi panghat par wicharman haryun

re, rota tuj bhakto, tethi shun utaryun wadanakmal taru?

smriti kar uncha warni, thaye amne unchun sukhaDun sarun

shramthi malyun sukh unchun, aha! uncha tarang sambharun,

wiwekshaurya ja yash sukh, ahin ne tahin pan sumuktinun barun

chanchalthi dukha ane, tharelthi sukh nawal nyarun;

shaurya prshansa gayan, magn magn tha thare kathan marun

(wirwrit)

shubh parbhat shrwan mas, panino bhas, ewun akash, dipanun shoy

mathi prkashto tahan surya, shwet ne rakt, srishti asakt, thai rahi joy

badhi bheet lisi labrakk, dhowai bani, upar kahin dise, leel pathrai

sthal ruDun shant ekant, tehman thay, door kal madhur, pakshina kani

lili chaar rangthi mhoy, reti bhini hoy, ewun saundarya, tharelun jyanh

grih bahar kotni manhin khulli jahan chaal, bandi nripwir, phare chhe tyanh

phartan gai chanchal drisht, khunaman ek, shila sundar, paDi te tham,

ukeli tharine lekh, pachhi kani war, joi rahi raj, wade chhe aam

‘hun kon, kahan hun ahin, kahan muj raj, dasha shi hay, joi shun pooth?

chal chal jhatt lai sajj, shodh nij dhwajj, ishtapadrajj, shir dhari uth

har har shambhu mahadew, shaurya tun per, washyun man jher, bhakt par trooth!

luntai rahyo jo chhek gayo muj tek, tapaw muj rekh, shatrune loont

o shakambri muj mat, jhaal muj hath, shambhu samjaw, thay sau sarun

kahyun hatun kari de jhatt, rakh tuj watt, muj chhelli hathth, marun ke marun

o swtantrta jan dewi, ruthi gai kyanh, kopno tap, khame kyam jann?

tun wina prani naw jiwe, kadi jo jiwe, prani te tane, baki jaD mann

ati sakht tapthi hiro, koylo thayo, koylo lahe, nijne rank

re, lewun rank ethki, bhalun thawun khakh, mawDi trooth, kshama kari wank

shun yukti winanun shaurya, nahi janaikya, tethi aa kop karyo ten mat?

muj jann thaya partantr, hun pan partantr, prdeshitni, khaiye lat

o mat amaro desh, taharun dham, tehman awar, kare chhe was

nahin was matr pan kare, deshiotnan, tannmannadhanatno bahu nash

jahan thaya amara janm, uchharya ame, ramya ne bhanya, lidha udyog,

jahan mache katumb pirwar, mal milkat, sagan ne snehi, sukhno yog,

widhwidh sambandhe ame, rahya gunthai, tahan shun dhase, kari chhalbhed?

parjann rangman rame, amune dame, tuchchh bahu gane, thay naw khed?

jan manushyrupe koi, julam naw sahe, raji thai kahin, sarjyun awinash

to janmbhumiman jahan, janmahakathki, chhuto je teh, bane kyam das?

*

kahun desh jat ne dharm, boli ne reet, lohithi juda, swbhawe jeh,

re, koti upaye kari, pamwa kadi, paraspar sukh, male kyam teh?

darshawe widhwidh labh, upla toy, tehman kapat, kem naw hoy?

ne te aa jiwto raj, thai kayar, nirante nit, takktak joy

shun sagan snehi ne praja, rakhtan hashe, muj par sach, purwni bhakti

re, khay tenun sahu gay, em nahi hashe, nirashi chhek, teni shi shakti?

dhagadhagatun nahi shun hoy, urman chhupun deshakulatanun, chanD abhiman?

shun chhek Dari jai mane, shay nahi kare? game tyam thay, hun to daun pran

ant chhe satno yash, wirsinh dhas, rane ram mas, kirti sampad

jangalman mangal thay, shay jo isht, hwe jhat thashe, shankhno nad

wahare mata tun aaw, rah darsaw, kritrimi dusht, shatru chhe mot

joun hun dhasine bahar, chhinawun shastr, marun ke marun, e ja muj hoth

nathi upay sujhto kani, munjhau chhek, uthun shun hay, nathi uthatun

nathi pas mahri koy, dewi darshan, dei sakshat, mane jhat sha tun ’

tatkshan shakambri tyanh thai sanmukh, wade ‘priy wats, rakh tun dheer

paDshe dharyun tuj par, chhaun hun sahay, shambhune jai, malun chhun weer ’

thai te pachhi antardhan, wirsinhraj, chonkine uthyo, swapn shun aj

dewinan darshan e ja, labh laun mot,’ bhane chhe raj, sijhshe kaj

re, sambhalyun to nahi hoy, koie muj? hashe, shun hwe, Dari gabhraun?

o mat, kahish tyam karish, paheli kahi jaje, kidaDe kem, mukt hun thaun ’

sarg ra

jyan karyo kukDe shabd, thayo shrutidhosh nadinirbhas, ujlo shoy

tewe shakambri jhatt, snan kari patt, shubhr saji dhyan, kare to joy,

awi chhe pote tyanh, himalay jyanh, unch shring jeh, bhanyun kailas

puri tyanh nahi pan jyanh, kare wishwesh, yogadhyanarth, niralo was

trankut trikone toy, madhya himbharyun, tethi tyan koi, dise nahi teh

ati aaras ope jem, kathin himathki, sapati ek, thai diwo reh

waD wishal ati gambhir, ghataye bhawya, jatani jugat, anupam hoy

dhuni dhumrkot chopas, wibhuti uDe, kusumasahwas, manDpe mhoy

wijyanan widhwidh wrind, bilinan wrind, aak dhantur nimb tyan joy

tanDaw nritkero saj, yogno rach, machyo gansath, sambshiw shoy

kapurgaur waDi kay, kapol wishal, nayan tran diwya, rang wikral

mastke jata rahi urdhw, wibhute shwet, hoy sarwang, muDni mal

bhairaw swarna atiramya, ghatanabh tanhin, juwe ne kare, swarup wilas,

dig e je jehanun wastra, wyaghr aasan, ehwo yogi, kare atthasya

sarg 3

jewun kahan kahyun abhiman, deshman ane wirsinhatna, ketla bhakt

chhe agatya eni pratham, sadhno male, shej jo hoy, praja asakt

jahan gyan uncha umang, wina man rikt, petni weth, kare sahu jan

jahan arjaw ne aalas, mahaltan mas rikt, petniweth, kare sahu jan

sthirta kayarni teh, hashe jo badhe, lagshe war, thatan to karya,

e chalit thaya wan nahi chalshe koi, prasadi roop, upayo aarya

mate jai jage jag, joine pachhi, kari upay, kaDhwo rog,

bal aapi shikhwi jugat, unchapanathki, aanwo shej, labhno yog

kari wichar ewo phare, deshman badhe, dhari janrup dewta teh

pachhi aa parmane jue, lokana haal, chhek lachar, bichara jeh

pardeshi rajyomanhin, upalun sukh, malye jan roj, raji thai rahe

nardehe pashuthi neech mugan ne rank, dasapanatno, mar naw lahe

jyan ann wasr chhat wali, uparni preet, swamini joi, rachta das,

jyan neech maja sukhathki, raji dhanwan, tyan shi hoy, unchi wali aash?

naw jane chhaiye das, moorkh jaDabhrat, tahan shun jann, bhitarna bhed,

sattadharina lahe, swarathi jeh, prjane nit, rakhta ked

rakhe bahu raji roj, uparthi toy, das ne moorkh, jann sahu hoy

wan samaj dajh ne chhoot, riddhi aa desh, uncho sukhathki, uncha kyam shoy?

deshi rajyoman chhek, praja bahu duhkhi, eh pan ichchhe, prdeshi raj,

jena dabya nrip rahe, sada bhaybhit, rakhe le lunti, amarun taj

naw jane nij jandajh, rahe gultan, neech sukhmanhin, nij pan khoi

swarath kaje pardhan, prjane dame, bani kangal, rahe je roi

jyan tyan chhe dukha agyan, dise weran, wali sunkar, eklan raj

ko jan wali lahi samshan, thai nirash, wiragi bani, samawe dajh

khichokhich jhaDithki, surynan kiran, pesi naw shake, ane jyan hoy,

jalahwathki bahu patr, jehman paDi, ewun ko nishchal, jalashay hoy,

tewun chhe jananun man, deshman badhe, karyni siddhi, jhatt kyam thay?

putlan muDdan shun kare, wina chaitanya, rudhir wan kem, ur unchkay?

utsuktawalun gyan, dise nahi kahin, are e wina nirarthak yog

dajhe te aghun jay, dajh chhe kahan? thai pashan, thoth chhe lok

awyan chhe janne sheet, ghatit ushnatta, wina kyam jay, piDto rog?

unch sangat ne unch gyan, wina umang, bija upay, sarwatha phok

je jann yawanman heen, tehna hukam deshi kul unch bajawe roj

pachhi thay bhanDunun bhunDun, toy te wahe, wrishabhni pathe, rajno boj

je kulin deshi jan teh, rahe hak khoi, bichara kok muki kultek,

lai nokri raji rahe, nokri tethi, Dare te hoy, dabela chhek

unchan pad thoDane ja, hwe te kem, chhutthi bhane, nij wichar?

thoDa je pase dhann bhanela nahi, nirgme din, kari wepar

wachlan kul wan udyog, rawaDtan phare, dhann wan kem, bhane parboli?

matre kheDut agyan, sukhi chhe khara, bija jan dukhi, janani shokhi

je je shaurydik gun, unch kulrit, dise nahi kahin, deshi jannmanhi

e wan narapanun shun hoy, sarw kayar, Dhorrup bani, raji rahe tyanhin