સવારે ઊઠું છું ત્યારે
સાત સાગરનાં ઊંડાણથી આંખો આંજીને ઊઠું છું.
એથી જ તો હાથમાં હાથ રાખીને બેઠેલું સ્વજન
દ્વાપર કે ત્રેતાયુગ જેટલું દૂર લાગે છે.
પાસેથી બોલાતો શબ્દ
કાળની ગુફામાંથી ગોરમ્ભાઈને આવે છે.
મારી આજુબાજુની ચતુસ્સીમા પાંગરીને આકાશ બને છે.
મારો પડછાયો સુધ્ધાં આગલા ભવનો લાગે છે.
ગોખલામાંના દેવ પર સત્યયુગની કાન્તિ જોઉં છું.
દર્પણમાં મારું પ્રતિબિમ્બ
કોઈ અનાગત સમયના સંકેત જેવું લાગે છે.
શરીરનાં બંધન શિથિલ થઈ જાય છે.
હું ખનિજમાંથી ઉદ્ભિજમાં,
જળચરમાંથી સ્થળચરમાં,
કીટમાંથી પંખીમાં,
સહેલાઈથી અવરજવર કરી શકું છું.
એકાદ દુઃખતો દાંત
કે આંખમાં પડેલી એકાદ કણી
ઇતિહાસના આદિકાળના રાજવંશના
નિકન્દનનું કારણ બની રહે છે.
નિરાકાર ઈશ્વર બનીને
વ્યાપ્તિમાંથી લુપ્તિમાં ચાલી જવા હું ડગલું ભરું છું
ને ત્યાં –
કશુંક ઠેબે ચઢે છે,
જોઉં છું તો હું જ,
કલિયુગનો નગણ્ય હું!
જે ઘરને કારાગાર બનાવીને જીવ્યો છે,
જે પ્રાણપણે લોકશાહીનાં મસોતાંથી પોતાનો ચહેરો ભૂસવાને મથ્યો છે;
જેણે આતતાયીના પડછાયા નીચે સલામતી શોધી છે;
જેણે આખી જિન્દગી પોતાની સામે જ
ઘૂરક્યા કરવાનું વીરત્વ દાખવ્યું છે;
જે પોતાનું મૂળ શોધતો શોધતો
પશુની બોડ સુધી પહોંચી ગયો છે;
જે ગુપચુપ એકડાની પછીનાં
અનેક શૂન્ય ભેગો શૂન્ય થઈને લપાઈ ગયો છે;
જે –
શું કહું?
નિષ્ઠુર સૂર્યે મારી આંખમાંના સાત સાગરનાં ઊંડાણને શોષી લીધું છે!
હું મોતિયાનાં પડળ ચઢેલી આંખે
મારો ય આછો ઝાંખો માત્ર આભાસ જોઈને
ફરી પાછો મને મારી પ્રતીતિ કરાવવાના
ઉદ્યમમાં મચ્યો રહું છું.
અરે, છે તો નાની સરખી ડાળ,
ડાળ પણ નહીં, માત્ર મારી ભીંત પર પડતો એનો પડછાયો.
એ ભીંત પર ડોલે છે
ને મારું મન એના સમ્મોહનને વશ થઈ જાય છે.
મને ઉર્વશીનાં કનકગૌર ચરણનો નૃત્યલય દેખાય છે,
મને કોઈકનો ‘આવ, આવ’નો સંકેત કરીને બોલાવતો હાથ દેખાય છે,
મને એ ડાળની આજુબાજુ અડાબીડ વન ઊગેલું દેખાય છે.
એ ડોલતી શાખા મને પવન જોડે
આંબાપીપળી રમવા તેડે છે.
એ ડોલતી ડાળ જાણે જાદુઈ લાકડી!
મારા વણઉચ્ચાર્યા મનોરથોને સાંભળી લઈને
એ બોલ્યા કરે છે : ‘તથાસ્તુ, તથાસ્તુ, તથાસ્તુ.’
સાગર,
તું મને નષ્ટ કર.
મને ગર્ભમાંના મૃત શિશુની જેમ તારામાં લઈ લે.
પછી મારે અવતરવાનું જ ન રહે!
મને તારા પેટાળમાંનો વડવાનળ બનાવી દે –
જે પોતે પોતાને બાળ્યા કરે.
તારાં ફીણની ફણાથી મને ડંખી લે
જેના ઝેરમાંથી મને કોઈ ફરી ઉગારી ન શકે.
તારા પ્રલયને છુટ્ટા મૂકી દે
જેથી હું શીર્ણવિશીર્ણ થઈ જઈ શકું.
હું તારી અંદર સૂર્યથી અસ્પૃષ્ટ
આદિમ કાદવ બનીને મારામાં જ ઊંડે ઊંડે ખૂંપતો જઈશ.
ઈશ્વરનો શ્વાસ સુધ્ધાં જ્યાં પહોંચતો નહીં હોય
ત્યાં ઊંડે ઊંડે મને સંગોપી દે.
સૃષ્ટિના આદિકાળમાં સંતાડી રાખેલા
અન્ધકારમાં મને અન્ધકાર કરીને નિઃશેષ કરી નાખ.
મને પવન થવા લલચાવીશ નહીં,
મને વનસ્પતિ થવા લલચાવીશ નહીં.
તું પણ મને કાંઠે ફેંકી દઈ નહીં શકે
એવું વજન મને આપ.
સાગર,
તું મને નષ્ટ કરી દે.
મળવા તો ગયો હતો સમુદ્રને
પણ મળી ગયો પવન!
આંબાની પીઠ પર બેસીને, ઝૂલે ઝૂલીને
એણે આંબાને ખૂંધા કરી નાખ્યા છે.
કોણ જાણે કયા યુગની બારાખડીના પાઠ
એ મારી આગળ કરી જાય છે.
ભાંગેલા કૂવાની બખોલમાંના શિશુપીપળાના
એ રહી રહીને કાન આમળ્યા કરે છે.
બપોર વેળાએ બોરસલી નીચેના હીંચકા પર
એ એકલો બેસીને ઝૂલે છે.
મધરાતે કોણ જાણે શી ય વાત કરીને
એ બધી બારીઓને ખડખડ હસાવે છે
રાતે ઊંઘના આવરણને ખેંચી લઈને એ ભાગી જાય છે.
સમુદ્રની ભરતીને મારામાં ઠાલવી દઈને
મારી ત્વચાનાં સાતે ય પડને અબરખ જેવાં કરી દે છે.
આકાશ અને સાગરને એકાકાર કરી દેવાનાં બણગાં
એ આખી રાત મારા કાનમાં ફૂંક્યા કરે છે.
વર્ષો પહેલાંના એક દિવસને અહીં ઉડાવી લાવી
મારી આંખમાં એ આંસુની ઝાંય વાળી દે છે.
અન્ધકારના અસ્તરવાળો કાળો ડિબાંગ પવન
એક અજાણ્યે રસ્તે મને ભગાડી ગયો,
દાણચોરના હોડકાના ભંડકિયામાં મને ધરબી દીધો.
તેજાનાની તીવ્ર વાસથી હું જાગી ઊઠ્યો,
જોઉં છું તો ચારે બાજુ કૂવાથમ્ભનું જંગલ;
પવનમાં કમ્પતી કેળ જેવા શઢ કમ્પે;
સૂરજ પાણીમાં આંગળી બોળીને
શઢ પર લખ્યા કરે;
દૂર માછલીઓએ ફેલાવેલી જાળ –
પૉલ ક્લીના ચિત્રની જાણે રેખાઓ!
ક્યાંક પાસેથી જ આવતી કોઈકના
કેશરાશિની ઉત્તપ્ત ગન્ધ!
જોઉં છું તો બૉદલેરની પ્રિયતમા.
શઢની જેમ જ ફરકે છે એના કેશ.
પણ કવિ ક્યાં?
એ તો કેશરાશિના સમુદ્રના અતલ ઊંડાણમાં
પણે ક્ષયગ્રસ્ત કોર્બિયેરનું ભાંગલું હોડકું.
આટલામાં જ ક્યાંક હશે રેંબો.
આફ્રિકાની તટરેખાને હાથનું છજું કરીને જોતો હશે.
થોડી જ વારમાં જાળ ઉપર ખેંચતા
મોટી માછલી જેવો ચન્દ્ર સપાટી પર આવ્યો,
ભંડકિયામાંનું ટમટમિયું હોલવાઈ ગયું,
રહ્યો કેવળ અન્ધકારના અસ્તરવાળો પવન.
સમુદ્ર હવે ચાલી ગયો છે દૂર દૂર,
ક્ષિતિજને છેડે માત્ર દેખાય છે એનો ધૂંધળો આભાસ.
હવે યાળ ઉછાળીને એ અહીં ત્રાડ નાખતો નથી,
કેવળ પવન સમુદ્રે મૂકેલા રિક્ત અવકાશમાં કણસ્યા કરે છે.
રાતે એનો વિલાપ મને ઉન્નિદ્ર બનાવી મૂકે છે.
હું અકારણ વેદનાથી વિહ્વળ થઈ જાઉં છું.
મારી આંખો હજી રાતે દીવાદાંડીની પ્રદક્ષિણા ફર્યા કરે છે.
ગઈ સદીના કોઈ વૃદ્ધ પ્રપિતામહનો ખોંખારો
બાજુની અવાવરુ ઓરડીમાંથી સંભળાય છે.
ઝરૂખામાં નવપરિણીતોની ગુંજગોષ્ઠિ ચાલી રહી છે.
કોઈ રૂમઝૂમ રૂમઝૂમ દાદર ઊતરે છે;
છેક મારા કાનને સ્પર્શી જાય છે
કોઈનો પ્રગાઢ ઉષ્ણ નિ:શ્વાસ.
મારા હોઠ પર કોઈકના ગઈ સદીના શબ્દો છે.
હું એ બોલવાની હિમ્મત કરતો નથી.
ક્યાંકથી આછું દબાયેલું હીબકું સંભળાય છે,
તરત જ કોઈ નારીનું મુક્ત હાસ્ય રણકી ઊઠે છે.
આ પ્રેતલોકમાં પ્રેત જેવો, પડછાયા જેવો
હું પડી રહું છું.
દીવાદાંડીનો ડોળો મારા પડછાયાઓનો ચોકીપહેરો ભરે છે.
બારણું અર્ધું ખોલીને,
અંદર પ્રવેશવાનો માર્ગ રોકીને,
ઊભી છે એ.
આંખમાં કરડાકી છે,
વસ્ત્રો અસ્તવ્યસ્ત, કેશ વિંખાયેલા.
આજે જોઉં છું તો રહી છે કેવળ બારસાખ,
જ્યાં એ મુખ જોયું હતું ત્યાં છે પંખીનો માળો.
તે દિવસે અહીં જે વેદનાને પાછળ મૂકી ગયો હતો.
તેને હું ઓળખવા આવ્યો છું.
અમે ઉચ્ચારેલા બેચાર શબ્દ
કરોળિયાના જાળામાં ઝિલાઈ રહ્યા છે.
પગને ઠોકર વાગી અને કશુંક રણકતું દડી ગયું.
અહીં એક સાથે બધા ખાલી ઓરડામાંથી પડઘાઓ ગાજી ઊઠ્યા.
મેં જોયું તો એ પડઘાઓમાંથી જ
આકાર ધારણ કરી રહી હતી એક નારી.
એને મુખ નથી, એ છે નર્યો ઉચ્છ્વાસ.
એ મારા શ્વાસ સાથે પ્રવેશે છે મારામાં.
મારી અવાવરુ કાયામાં પણ કોઈ આળસ
મરડીને બેઠું થાય છે.
પછી આખી રાત હું એ બેનો સંવાદ
સાંભળ્યા કરું છું.
તાવથી ધગધગતા શરીરે વીંટેલા
ગરમ ધાબળા જેવી હવાને ઉશેટીને
હું અહીં દોડી આવ્યો છું.
શીળી છાયાઓના ઉપવનમાં
સમુદ્રના લયથી આખી રાત ગાતાં
બે સરુઓ આંગણામાં હતાં,
તે હવે નથી.
બપોર વેળાએ જે જાંબુડાની
કાળી છાયા નીચે બેસીને
એનું આતિથ્ય માણતા
તે જાંબુડો હવે નથી.
કૂવા પર કોશનો કિચૂડાટ નથી,
રાક્ષસની છાતી જેમ હાંફ્યા કરતો પમ્પ છે.
તો ય હજી ગ્રીષ્મનો રસ ટીપે ટીપે
ફાલસામાં ઝિલાયો છે.
કૂવાને થાળે હજી એવું જ છાયાઓનું ધણ બેઠું છે.
કાગડાઓ ઠીંગુ આંબાઓ વચ્ચેથી ઊડતાં ઊડતાં
કાચબાઓને સતાવે છે.
સક્કરખોર સાહેલીની મીઠાશ ચાખે છે.
કાળિયોકોશી ઘાસ બળે છે ત્યાં નિરીક્ષકની
અદાથી ઊભો રહે છે.
બગીખાનું ખાલી છે.
ઘોડાના પગથી રેતી કચડાવાનો અવાજ સંભળાતો નથી.
માણસો છે પણ મૂંગા મૂંગા.
એક રખડેલ કૂતરો વાડીનો માલિક થઈને ફરે છે,
સાંજવેળાએ આલુલાયિતકેશા કોણ અન્યમનસ્ક નારી
ઝરૂખામાં ઊભી હોય છે?
સમુદ્ર અને અન્ધકાર જ્યાં અભિન્નભાવે ભળે છે
તે નીરન્દ્રતાના પોતને મારે સ્પર્શવું છે.
પણ હવે તો ભૂમિ એના તૃણાંકુર સાથે
સમુદ્રે ખાલી કરેલી જગ્યાએ ઠસી પડી છે.
સમુદ્રની કોઈ નામહીન લતાનાં ફૂલ ત્યાં હસી રહ્યાં છે.
સમુદ્રનાં મોજાંની આંગળીએ કોઈ લાકડાના ટુકડાને
શિલ્પમાં ફેરવી નાખ્યો છે.
પણ હવે તો નર્યો કાદવ.
એમાં તડકામાં તગતગતા કાદવ જેવી કાયાવાળા માછીમાર,
ભરતીની રાહ જોઈને કાદવમાં પ્હોરો ખાતી હોડીઓ,
નાનાં શિશુઓનો રૂમાલ ખેંચીને દોડી જતો પવન –
પણ મને અન્ધકારથી છવાયેલા સમુદ્રની માયા છે.
એમાં જે દૂરતા છે તેનું પરિમાણ મને ગમે છે.
કોઈકની આંખમાં મેં જે દૂરતા જોઈ છે
તેને હું આ દૂરતા વડે જ સમજી શકું છું
દૂર ચાલી ગયેલો સમુદ્ર પાછળ જે રિક્તતા મૂકી જાય છે
તેને અનુભવીને હું મારા હાથમાંથી સરી પડેલા
હાથની રિક્તતાને જીરવી શકું છું.
આથી જ તો હું સમુદ્રને સાથે રાખીને જ જીવું છું.
‘તો આવજો ત્યારે’
હું આટલું બોલું છું ને આખું ઘર એનો પડઘો પાડે છે.
એનાં આન્દોલનોથી વીંટળાયેલો હું ચાલી નીકળું છું.
બપોરનો સમય છે,
કૂવામાં છાયા ઊંડે ઊતરી ગઈ છે,
તાડ ઊભું ઊભું ઝોકાં ખાય છે,
સમુદ્રની ભરતી આવવી શરૂ થઈ છે,
પવન મોટાં મોટાં પગલાં ભરતો,
બારણાં ઠેલતો, આવી ચઢે છે.
એ મારાં વસ્ત્ર ઝાલીને મને પાછો ઠેલે છે.
થોડી રેતી મારી આંખમાં આંસુ લાવી દે છે.
વાડીનો માલિક કૂતરો મને ઠેઠ દરવાજા સુધી વળાવવા આવે છે.
એકાએક કશી ભીનાશ મને સ્પર્શી જાય છે —
એ પેલા દૂર ચાલી ગયેલા સમુદ્રનો સીકર?
એ ગત જન્મના કોઈકનો અશ્રુસન્દેશ?
હું ઘડીભર થમ્ભી જાઉં છું.
ત્યાં સહેલાણીઓનું એક ટોળું ઘોંઘાટ કરતું પસાર થાય છે.
આ દિવસો દરમિયાન અહીંના વાતાવરણમાંથી
ધ્વનિત થયેલા બેચાર શબ્દોને સાચવતો હું ચાલી નીકળ્યો છું.
saware uthun chhun tyare
sat sagarnan unDanthi ankho anjine uthun chhun
ethi ja to hathman hath rakhine bethelun swajan
dwapar ke tretayug jetalun door lage chhe
pasethi bolato shabd
kalni guphamanthi gorambhaine aawe chhe
mari ajubajuni chatussima pangrine akash bane chhe
maro paDchhayo sudhdhan aagla bhawno lage chhe
gokhlamanna dew par satyayugni kanti joun chhun
darpanman marun pratibimb
koi anagat samayna sanket jewun lage chhe
sharirnan bandhan shithil thai jay chhe
hun khanijmanthi udbhijman,
jalacharmanthi sthalacharman,
kitmanthi pankhiman,
sahelaithi awarajwar kari shakun chhun
ekad dukhato dant
ke ankhman paDeli ekad kani
itihasna adikalna rajwanshna
nikandananun karan bani rahe chhe
nirakar ishwar banine
wyaptimanthi luptiman chali jawa hun Dagalun bharun chhun
ne tyan –
kashunk thebe chaDhe chhe,
joun chhun to hun ja,
kaliyugno naganya hun!
je gharne karagar banawine jiwyo chhe,
je pranapne lokshahinan masotanthi potano chahero bhuswane mathyo chhe;
jene attayina paDchhaya niche salamti shodhi chhe;
jene aakhi jindgi potani same ja
ghurakya karwanun wiratw dakhawyun chhe;
je potanun mool shodhto shodhto
pashuni boD sudhi pahonchi gayo chhe;
je gupchup ekDani pachhinan
anek shunya bhego shunya thaine lapai gayo chhe;
je –
shun kahun?
nishthur surye mari ankhmanna sat sagarnan unDanne shoshi lidhun chhe!
hun motiyanan paDal chaDheli ankhe
maro ya achho jhankho matr abhas joine
phari pachho mane mari pratiti karawwana
udyamman machyo rahun chhun
are, chhe to nani sarkhi Dal,
Dal pan nahin, matr mari bheent par paDto eno paDchhayo
e bheent par Dole chhe
ne marun man ena sammohanne wash thai jay chhe
mane urwshinan kanakgaur charanno nritylay dekhay chhe,
mane koikno ‘aw, aw’no sanket karine bolawto hath dekhay chhe,
mane e Dalni ajubaju aDabiD wan ugelun dekhay chhe
e Dolti shakha mane pawan joDe
ambapipli ramwa teDe chhe
e Dolti Dal jane jadui lakDi!
mara wanuchcharya manorthone sambhli laine
e bolya kare chhe ha ‘tathastu, tathastu, tathastu ’
sagar,
tun mane nasht kar
mane garbhmanna mrit shishuni jem taraman lai le
pachhi mare awatarwanun ja na rahe!
mane tara petalmanno waDwanal banawi de –
je pote potane balya kare
taran phinni phanathi mane Dankhi le
jena jhermanthi mane koi phari ugari na shake
tara pralayne chhutta muki de
jethi hun shirnawishirn thai jai shakun
hun tari andar surythi asprisht
adim kadaw banine maraman ja unDe unDe khumpto jaish
ishwarno shwas sudhdhan jyan pahonchto nahin hoy
tyan unDe unDe mane sangopi de
srishtina adikalman santaDi rakhela
andhkarman mane andhkar karine nishesh kari nakh
mane pawan thawa lalchawish nahin,
mane wanaspati thawa lalchawish nahin
tun pan mane kanthe phenki dai nahin shake
ewun wajan mane aap
sagar,
tun mane nasht kari de
malwa to gayo hato samudrne
pan mali gayo pawan!
ambani peeth par besine, jhule jhuline
ene ambane khundha kari nakhya chhe
kon jane kaya yugni barakhDina path
e mari aagal kari jay chhe
bhangela kuwani bakholmanna shishupiplana
e rahi rahine kan amalya kare chhe
bapor welaye borasli nichena hinchka par
e eklo besine jhule chhe
madhrate kon jane shi ya wat karine
e badhi barione khaDkhaD hasawe chhe
rate unghna awaranne khenchi laine e bhagi jay chhe
samudrni bhartine maraman thalwi daine
mari twchanan sate ya paDne abrakh jewan kari de chhe
akash ane sagarne ekakar kari dewanan bangan
e aakhi raat mara kanman phunkya kare chhe
warsho pahelanna ek diwasne ahin uDawi lawi
mari ankhman e ansuni jhanya wali de chhe
andhkarna astarwalo kalo Dibang pawan
ek ajanye raste mane bhagaDi gayo,
danchorna hoDkana bhanDakiyaman mane dharbi didho
tejanani teewr wasthi hun jagi uthyo,
joun chhun to chare baju kuwathambhanun jangal;
pawanman kampati kel jewa shaDh kampe;
suraj paniman angli boline
shaDh par lakhya kare;
door machhlioe phelaweli jal –
paul klina chitrani jane rekhao!
kyank pasethi ja awati koikna
keshrashini uttapt gandh!
joun chhun to baudlerni priyatma
shaDhni jem ja pharke chhe ena kesh
pan kawi kyan?
e to keshrashina samudrna atal unDanman
pane kshayagrast korbiyeranun bhangalun hoDakun
atlaman ja kyank hashe rembo
aphrikani tatrekhane hathanun chhajun karine joto hashe
thoDi ja warman jal upar khenchta
moti machhli jewo chandr sapati par aawyo,
bhanDakiyamannun tamatamiyun holwai gayun,
rahyo kewal andhkarna astarwalo pawan
samudr hwe chali gayo chhe door door,
kshitijne chheDe matr dekhay chhe eno dhundhlo abhas
hwe yal uchhaline e ahin traD nakhto nathi,
kewal pawan samudre mukela rikt awkashman kanasya kare chhe
rate eno wilap mane unnidr banawi muke chhe
hun akaran wednathi wihwal thai jaun chhun
mari ankho haji rate diwadanDini prdakshina pharya kare chhe
gai sadina koi wriddh prapitamahno khonkharo
bajuni awawaru orDimanthi sambhlay chhe
jharukhaman nawaparinitoni gunjgoshthi chali rahi chhe
koi rumjhum rumjhum dadar utre chhe;
chhek mara kanne sparshi jay chhe
koino prgaDh ushn nihashwas
mara hoth par koikna gai sadina shabdo chhe
hun e bolwani himmat karto nathi
kyankthi achhun dabayelun hibakun sambhlay chhe,
tarat ja koi narinun mukt hasya ranki uthe chhe
a pretlokman pret jewo, paDchhaya jewo
hun paDi rahun chhun
diwadanDino Dolo mara paDchhayaono chokiphero bhare chhe
baranun ardhun kholine,
andar prweshwano marg rokine,
ubhi chhe e
ankhman karDaki chhe,
wastro astawyast, kesh winkhayela
aje joun chhun to rahi chhe kewal barsakh,
jyan e mukh joyun hatun tyan chhe pankhino malo
te diwse ahin je wednane pachhal muki gayo hato
tene hun olakhwa aawyo chhun
ame uchcharela bechar shabd
karoliyana jalaman jhilai rahya chhe
pagne thokar wagi ane kashunk ranakatun daDi gayun
ahin ek sathe badha khali orDamanthi paDghao gaji uthya
mein joyun to e paDghaomanthi ja
akar dharan kari rahi hati ek nari
ene mukh nathi, e chhe naryo uchchhwas
e mara shwas sathe prweshe chhe maraman
mari awawaru kayaman pan koi aalas
marDine bethun thay chhe
pachhi aakhi raat hun e beno sanwad
sambhalya karun chhun
tawthi dhagadhagta sharire wintela
garam dhabla jewi hawane ushetine
hun ahin doDi aawyo chhun
shili chhayaona upawanman
samudrna laythi aakhi raat gatan
be saruo angnaman hatan,
te hwe nathi
bapor welaye je jambuDani
kali chhaya niche besine
enun atithya manta
te jambuDo hwe nathi
kuwa par koshno kichuDat nathi,
rakshasni chhati jem hamphya karto pamp chhe
to ya haji grishmno ras tipe tipe
phalsaman jhilayo chhe
kuwane thale haji ewun ja chhayaonun dhan bethun chhe
kagDao thingu ambao wachchethi uDtan uDtan
kachbaone satawe chhe
sakkarkhor sahelini mithash chakhe chhe
kaliyokoshi ghas bale chhe tyan nirikshakni
adathi ubho rahe chhe
bagikhanun khali chhe
ghoDana pagthi reti kachDawano awaj sambhlato nathi
manso chhe pan munga munga
ek rakhDel kutro waDino malik thaine phare chhe,
sanjwelaye alulayitkesha kon anyamnask nari
jharukhaman ubhi hoy chhe?
samudr ane andhkar jyan abhinnbhawe bhale chhe
te nirandrtana potne mare sparshawun chhe
pan hwe to bhumi ena trinankur sathe
samudre khali kareli jagyaye thasi paDi chhe
samudrni koi namahin latanan phool tyan hasi rahyan chhe
samudrnan mojanni angliye koi lakDana tukDane
shilpman pherwi nakhyo chhe
pan hwe to naryo kadaw
eman taDkaman tagatagta kadaw jewi kayawala machhimar,
bhartini rah joine kadawman phoro khati hoDio,
nanan shishuono rumal khenchine doDi jato pawan –
pan mane andhkarthi chhawayela samudrni maya chhe
eman je durata chhe tenun pariman mane game chhe
koikni ankhman mein je durata joi chhe
tene hun aa durata waDe ja samji shakun chhun
door chali gayelo samudr pachhal je riktata muki jay chhe
tene anubhwine hun mara hathmanthi sari paDela
hathni rikttane jirwi shakun chhun
athi ja to hun samudrne sathe rakhine ja jiwun chhun
‘to aawjo tyare’
hun atalun bolun chhun ne akhun ghar eno paDgho paDe chhe
enan andolnothi wintlayelo hun chali nikalun chhun
baporno samay chhe,
kuwaman chhaya unDe utri gai chhe,
taD ubhun ubhun jhokan khay chhe,
samudrni bharti aawwi sharu thai chhe,
pawan motan motan paglan bharto,
barnan thelto, aawi chaDhe chhe
e maran wastra jhaline mane pachho thele chhe
thoDi reti mari ankhman aansu lawi de chhe
waDino malik kutro mane theth darwaja sudhi walawwa aawe chhe
ekayek kashi bhinash mane sparshi jay chhe —
e pela door chali gayela samudrno sikar?
e gat janmana koikno ashrusandesh?
hun ghaDibhar thambhi jaun chhun
tyan sahelanionun ek tolun ghonghat karatun pasar thay chhe
a diwso darmiyan ahinna watawaranmanthi
dhwanit thayela bechar shabdone sachawto hun chali nikalyo chhun
saware uthun chhun tyare
sat sagarnan unDanthi ankho anjine uthun chhun
ethi ja to hathman hath rakhine bethelun swajan
dwapar ke tretayug jetalun door lage chhe
pasethi bolato shabd
kalni guphamanthi gorambhaine aawe chhe
mari ajubajuni chatussima pangrine akash bane chhe
maro paDchhayo sudhdhan aagla bhawno lage chhe
gokhlamanna dew par satyayugni kanti joun chhun
darpanman marun pratibimb
koi anagat samayna sanket jewun lage chhe
sharirnan bandhan shithil thai jay chhe
hun khanijmanthi udbhijman,
jalacharmanthi sthalacharman,
kitmanthi pankhiman,
sahelaithi awarajwar kari shakun chhun
ekad dukhato dant
ke ankhman paDeli ekad kani
itihasna adikalna rajwanshna
nikandananun karan bani rahe chhe
nirakar ishwar banine
wyaptimanthi luptiman chali jawa hun Dagalun bharun chhun
ne tyan –
kashunk thebe chaDhe chhe,
joun chhun to hun ja,
kaliyugno naganya hun!
je gharne karagar banawine jiwyo chhe,
je pranapne lokshahinan masotanthi potano chahero bhuswane mathyo chhe;
jene attayina paDchhaya niche salamti shodhi chhe;
jene aakhi jindgi potani same ja
ghurakya karwanun wiratw dakhawyun chhe;
je potanun mool shodhto shodhto
pashuni boD sudhi pahonchi gayo chhe;
je gupchup ekDani pachhinan
anek shunya bhego shunya thaine lapai gayo chhe;
je –
shun kahun?
nishthur surye mari ankhmanna sat sagarnan unDanne shoshi lidhun chhe!
hun motiyanan paDal chaDheli ankhe
maro ya achho jhankho matr abhas joine
phari pachho mane mari pratiti karawwana
udyamman machyo rahun chhun
are, chhe to nani sarkhi Dal,
Dal pan nahin, matr mari bheent par paDto eno paDchhayo
e bheent par Dole chhe
ne marun man ena sammohanne wash thai jay chhe
mane urwshinan kanakgaur charanno nritylay dekhay chhe,
mane koikno ‘aw, aw’no sanket karine bolawto hath dekhay chhe,
mane e Dalni ajubaju aDabiD wan ugelun dekhay chhe
e Dolti shakha mane pawan joDe
ambapipli ramwa teDe chhe
e Dolti Dal jane jadui lakDi!
mara wanuchcharya manorthone sambhli laine
e bolya kare chhe ha ‘tathastu, tathastu, tathastu ’
sagar,
tun mane nasht kar
mane garbhmanna mrit shishuni jem taraman lai le
pachhi mare awatarwanun ja na rahe!
mane tara petalmanno waDwanal banawi de –
je pote potane balya kare
taran phinni phanathi mane Dankhi le
jena jhermanthi mane koi phari ugari na shake
tara pralayne chhutta muki de
jethi hun shirnawishirn thai jai shakun
hun tari andar surythi asprisht
adim kadaw banine maraman ja unDe unDe khumpto jaish
ishwarno shwas sudhdhan jyan pahonchto nahin hoy
tyan unDe unDe mane sangopi de
srishtina adikalman santaDi rakhela
andhkarman mane andhkar karine nishesh kari nakh
mane pawan thawa lalchawish nahin,
mane wanaspati thawa lalchawish nahin
tun pan mane kanthe phenki dai nahin shake
ewun wajan mane aap
sagar,
tun mane nasht kari de
malwa to gayo hato samudrne
pan mali gayo pawan!
ambani peeth par besine, jhule jhuline
ene ambane khundha kari nakhya chhe
kon jane kaya yugni barakhDina path
e mari aagal kari jay chhe
bhangela kuwani bakholmanna shishupiplana
e rahi rahine kan amalya kare chhe
bapor welaye borasli nichena hinchka par
e eklo besine jhule chhe
madhrate kon jane shi ya wat karine
e badhi barione khaDkhaD hasawe chhe
rate unghna awaranne khenchi laine e bhagi jay chhe
samudrni bhartine maraman thalwi daine
mari twchanan sate ya paDne abrakh jewan kari de chhe
akash ane sagarne ekakar kari dewanan bangan
e aakhi raat mara kanman phunkya kare chhe
warsho pahelanna ek diwasne ahin uDawi lawi
mari ankhman e ansuni jhanya wali de chhe
andhkarna astarwalo kalo Dibang pawan
ek ajanye raste mane bhagaDi gayo,
danchorna hoDkana bhanDakiyaman mane dharbi didho
tejanani teewr wasthi hun jagi uthyo,
joun chhun to chare baju kuwathambhanun jangal;
pawanman kampati kel jewa shaDh kampe;
suraj paniman angli boline
shaDh par lakhya kare;
door machhlioe phelaweli jal –
paul klina chitrani jane rekhao!
kyank pasethi ja awati koikna
keshrashini uttapt gandh!
joun chhun to baudlerni priyatma
shaDhni jem ja pharke chhe ena kesh
pan kawi kyan?
e to keshrashina samudrna atal unDanman
pane kshayagrast korbiyeranun bhangalun hoDakun
atlaman ja kyank hashe rembo
aphrikani tatrekhane hathanun chhajun karine joto hashe
thoDi ja warman jal upar khenchta
moti machhli jewo chandr sapati par aawyo,
bhanDakiyamannun tamatamiyun holwai gayun,
rahyo kewal andhkarna astarwalo pawan
samudr hwe chali gayo chhe door door,
kshitijne chheDe matr dekhay chhe eno dhundhlo abhas
hwe yal uchhaline e ahin traD nakhto nathi,
kewal pawan samudre mukela rikt awkashman kanasya kare chhe
rate eno wilap mane unnidr banawi muke chhe
hun akaran wednathi wihwal thai jaun chhun
mari ankho haji rate diwadanDini prdakshina pharya kare chhe
gai sadina koi wriddh prapitamahno khonkharo
bajuni awawaru orDimanthi sambhlay chhe
jharukhaman nawaparinitoni gunjgoshthi chali rahi chhe
koi rumjhum rumjhum dadar utre chhe;
chhek mara kanne sparshi jay chhe
koino prgaDh ushn nihashwas
mara hoth par koikna gai sadina shabdo chhe
hun e bolwani himmat karto nathi
kyankthi achhun dabayelun hibakun sambhlay chhe,
tarat ja koi narinun mukt hasya ranki uthe chhe
a pretlokman pret jewo, paDchhaya jewo
hun paDi rahun chhun
diwadanDino Dolo mara paDchhayaono chokiphero bhare chhe
baranun ardhun kholine,
andar prweshwano marg rokine,
ubhi chhe e
ankhman karDaki chhe,
wastro astawyast, kesh winkhayela
aje joun chhun to rahi chhe kewal barsakh,
jyan e mukh joyun hatun tyan chhe pankhino malo
te diwse ahin je wednane pachhal muki gayo hato
tene hun olakhwa aawyo chhun
ame uchcharela bechar shabd
karoliyana jalaman jhilai rahya chhe
pagne thokar wagi ane kashunk ranakatun daDi gayun
ahin ek sathe badha khali orDamanthi paDghao gaji uthya
mein joyun to e paDghaomanthi ja
akar dharan kari rahi hati ek nari
ene mukh nathi, e chhe naryo uchchhwas
e mara shwas sathe prweshe chhe maraman
mari awawaru kayaman pan koi aalas
marDine bethun thay chhe
pachhi aakhi raat hun e beno sanwad
sambhalya karun chhun
tawthi dhagadhagta sharire wintela
garam dhabla jewi hawane ushetine
hun ahin doDi aawyo chhun
shili chhayaona upawanman
samudrna laythi aakhi raat gatan
be saruo angnaman hatan,
te hwe nathi
bapor welaye je jambuDani
kali chhaya niche besine
enun atithya manta
te jambuDo hwe nathi
kuwa par koshno kichuDat nathi,
rakshasni chhati jem hamphya karto pamp chhe
to ya haji grishmno ras tipe tipe
phalsaman jhilayo chhe
kuwane thale haji ewun ja chhayaonun dhan bethun chhe
kagDao thingu ambao wachchethi uDtan uDtan
kachbaone satawe chhe
sakkarkhor sahelini mithash chakhe chhe
kaliyokoshi ghas bale chhe tyan nirikshakni
adathi ubho rahe chhe
bagikhanun khali chhe
ghoDana pagthi reti kachDawano awaj sambhlato nathi
manso chhe pan munga munga
ek rakhDel kutro waDino malik thaine phare chhe,
sanjwelaye alulayitkesha kon anyamnask nari
jharukhaman ubhi hoy chhe?
samudr ane andhkar jyan abhinnbhawe bhale chhe
te nirandrtana potne mare sparshawun chhe
pan hwe to bhumi ena trinankur sathe
samudre khali kareli jagyaye thasi paDi chhe
samudrni koi namahin latanan phool tyan hasi rahyan chhe
samudrnan mojanni angliye koi lakDana tukDane
shilpman pherwi nakhyo chhe
pan hwe to naryo kadaw
eman taDkaman tagatagta kadaw jewi kayawala machhimar,
bhartini rah joine kadawman phoro khati hoDio,
nanan shishuono rumal khenchine doDi jato pawan –
pan mane andhkarthi chhawayela samudrni maya chhe
eman je durata chhe tenun pariman mane game chhe
koikni ankhman mein je durata joi chhe
tene hun aa durata waDe ja samji shakun chhun
door chali gayelo samudr pachhal je riktata muki jay chhe
tene anubhwine hun mara hathmanthi sari paDela
hathni rikttane jirwi shakun chhun
athi ja to hun samudrne sathe rakhine ja jiwun chhun
‘to aawjo tyare’
hun atalun bolun chhun ne akhun ghar eno paDgho paDe chhe
enan andolnothi wintlayelo hun chali nikalun chhun
baporno samay chhe,
kuwaman chhaya unDe utri gai chhe,
taD ubhun ubhun jhokan khay chhe,
samudrni bharti aawwi sharu thai chhe,
pawan motan motan paglan bharto,
barnan thelto, aawi chaDhe chhe
e maran wastra jhaline mane pachho thele chhe
thoDi reti mari ankhman aansu lawi de chhe
waDino malik kutro mane theth darwaja sudhi walawwa aawe chhe
ekayek kashi bhinash mane sparshi jay chhe —
e pela door chali gayela samudrno sikar?
e gat janmana koikno ashrusandesh?
hun ghaDibhar thambhi jaun chhun
tyan sahelanionun ek tolun ghonghat karatun pasar thay chhe
a diwso darmiyan ahinna watawaranmanthi
dhwanit thayela bechar shabdone sachawto hun chali nikalyo chhun
સ્રોત
- પુસ્તક : સુરેશ જોષીનું સાહિત્યવિશ્વઃ 4 (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 86)
- સંપાદક : શિરીષ પંચાલ
- પ્રકાશક : ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી
- વર્ષ : 2005