પ્રથમ સમરીએ પૃથ્વીમાતને અમે મનુજસંતાન

પ્રાણીમાત્ર પ્રત્યે કરુણાનું આપો તમે વરદાન.

પછી સમરીએ હંસવાહિની માતા હે સરસ્વતી

આદિથી તે અંત લગ રેજો નિર્મળ વાણી ગતિ.

જળ મધ્યે જન્મીને કવિએ કહી જે અગ્નિકથા

યથા મતિ વિસ્તારું પદ પદ પ્રગટે નૂતન પ્રથા.

*

વૈશમપાયન એણી પેર બોલ્યા સુણ જનમેજયરાય

સાંભળ, આજ તને સંભળાવું ખાંડવદહન કથાય.

આ કર્યો જે સર્પયજ્ઞ તે એનો તણખો ત્યાં

ફરી પાછો ભડકે ભભૂકે જરી રાખ ખંખેરો જ્યાં.

લબક લબક લબકારા ઊંચે વધુ ઊંચે જઈ ઊછળે

પવન ગૂંચવે અગન એટલે વળ પર વળ વળે ગૂંચળે.

એમ સરક સરકતાં સાપોલિયાંનાં ઇંધણ ભડભડ થિયાં

વીણી વીણી ઓર્યાં અગનિમાં, ભડકા આભે ગિયા.

ગ્રહનક્ષત્રતારાથી ટપક્યાં ટપ ટપ ઊનાં મીણ

દિનકર તેજહીન થયો ને ચંદ્ર કળાથી ક્ષીણ.

ચહુદિશ કાળાડિબાંગ વાદળ ધૂળધુમાડે રચાય

એની તને સંભળાવું રાજન પૂર્વજ કર્મ કથાય.

તું સુણ જનમેજયરાય

*

પુરાકાળ પૃથ્વીના પટ પર વિલસે વિધવિધ વંન

એક એક - પે અધિકાં ફેલ્યાં જોજનનાં જોજંન.

દંડક અને નૈમિષ નામજોગ છે અરણ્ય મહાન

એમાં તપસી તપ તપે ને વેદ વદે વિદ્વાન.

સુંદરવન છે સદા સોહામણું વળી વૃંદાવન વિખ્યાત

કામકેલિની માટે છે તે કામિક વન રળિયાત.

નિધુવનમાં નિત સુગંધ છલકે જે મન નાખે મથી

ચંપકવન જેવાં બીજાં વન રૂડાંરૂપાળાં નથી.

કોઈ કોઈ વન છે મહાભયાનક કોઈ વન છે વિકરાળ

કોઈ વનનો વિસ્તાર વધતો જાય તરત તત્કાળ.

એ સૌ વનમાં એક વન વસમું ખાંડવવન કહેવાય

તે વન કઈ પેર વસ્યું હવે તેની કહું છું કથાય

તું સાંભળ જનમેજયરાય.

-

એક વાર આકાશપારથી તરસ્યાં પંખી આવ્યાં

ખળખળ પાણી પીધાં અહીં, આ મુકામ ભલા મન ભાવ્યા

પછી પંખી પાંખે ખરી પરાગરજ જઈ હવામાં ભળી

જાતભાતનાં બીજસમેતે ચરક માટીમાં મળી.

થવાકાળ તે ભરચોમાસે ઊગી નીકળ્યાં બી

જોતજોતાંમાં લીલોછમ વિસ્તાર વધ્યો છે જી.

એક સવારે માટી હડસેલી ફટ્ ફૂટ્યાં તૃણાંકુર

બપોર થતાંમાં એક પછી એક ઝાડ બન્યાં ઘેઘૂર.

કોઈને લીલાં પાન કોઈને છે અણિયાળા કાંટા

કોઈની તીરખી તડાક્ તોડતા ઊડે રંગના છાંટા.

કોઈ વેલીની સુગંધ લોહીમાં જગવે મીઠી ટીસ

તો, કોઈ પર ફળનાં ઝૂમખાં લૂમેઝૂમે દસવીસ.

લજામણીની જેમ કોઈ કોઈ હાથ અડે સકુચાય

તો, કોઈ કોઈ ઝાડ અડતાંવેંત ફેલાતાં જાય.

તું સુણ જનમેજયરાય.

*

મહુડે મધુમક્ષિકા વસે ને પિપીલિકા પીપળપાન

વડલે વડવાગોળ ધરે છે ઊંધે મસ્તક ધ્યાન.

જરીક સંચળ થતાં હવામાં દોડી જાય ખિસકોલી

શું ઝાડને થાતું એ કેવળ જાણે હોલો ને હોલી.

સાંજ પડે કે હિલ્લોળાવા લાગે લીલી નાઘેર

એમ લાગે કે લીલો દરિયો ફરી વળ્યો ચોફેર.

રાત પડે ને ઘૂસી આવે બિહામણા અંધાર

પેટ ઘસી ચુપચાપ ચાલતા અજગર ભારોભાર.

નકશીકામ કંસારી કરતી માઝમરાતવરત

ઝીણે દોરે ટાંકે તમરાં ત્રમ ત્રમ તીણું ભરત.

એરુ ઝાંઝરું વીંછી પૈડકાં સળક સળક સળકાય

કાજળકાળું અંધારું દંશે દંશ ઘેરું ઘુંટાય.

તું સાંભળ જનમેજયરાય.

-

કોઈ આગિયો ટમકે, તારા જેમ જરી, પળવાર

ફરીને પાછો જંગલજંગલ ઘેરી વળે અંધાર.

રાની પશુની આંખ જેટલી વાર ચમુકે વીજ

બધે એટલી વાર જંગલ જણાય ભયંકર ચીજ.

પછી મંગલ પરભાત થતાંમાં રોજિંદો વહેવાર

જંગલમાં જીવવાનો ચાલે જીવલેણ કારોભાર.

સળવળ સળવળ ઘાસ વચ્ચેથી સસલું દોડી જાય

વાઘ-સિંહની ત્રાડે હરણાં ઝાડીમાં સંતાય.

એમ એક - બે ટંક મોતને જરીક આછું ઠેલે

ભૂખ્યું પેટ તે કાળ કોળિયો કેમ પાછો હડસેલે.

કાં તરાપ કાં પંજે ઝડપે ને કાં દાઢ દબાવે

જોતાવેંત ભયભીત પંખીડાં ઘોર કકલાણ મચાવે.

બૂમરાણ બહુવિધ મચે ત્યાં નાસાભાગી થાય

જ્યાં જ્યાં ઓથ મળે ત્યાં ઊંચક જીવે જીવ લપાય

તું જો જનમેજયરાય.

-

ધ્રૂજે થરથર ઝાડ પાંદડાં મૂળસોંસરાં ફ્ફડે

અરધા જંગલમાં સન્નાટો સનનન સનનન રખડે.

બાકી અડધે જંગલ શું થાતું તે પણ રાખો જોઈ

ડાબાજમણી આંખોમાં બંને સાચવજો સહુ કોઈ.

પણે જુઓ વળ ખાતાં ઢાળે રચાઈ નમણી કેડી

પરોઢના ધુમ્મસમાં જે તડકાએ લીધી તેડી.

પાંચ-સાત ઝાકળ ટીપાંને ઝીલે શીમળાફૂલ

એનું મીઠું મધ પી-પીને ભમે રમે ચંડૂલ.

સક્કરખોરનું સાકર જીવન રંગે રસબસ નીતરે

ઝબાક ઝબોળી ચાંચ હવામાં રંગોળીઓ ચીતરે.

ૠતુ લતા અઢળક ફળ આપે ને પાણી આપે નદી

કોટાનકોટિ જીવજંતને ખોટ ન પડશે કદી.

મેના મીઠાં ગીત ગાય ને ઝીણા બોલે મોર

સાત સૂરે સારીગમ છેડે નભ પંખી ઝીંગોર.

સાસા રેરે ગગ મમ પપ ધ ની સાસા

સા ની ધ પ મ ગ રે સા જીવનમરણની ભાસા.

જે ગાએ તે ગીત બને ને જે નાચે તે તાલ.

જે જુએ તે જોનારાને થાતું અમથું વ્હાલ.

તાલસૂરમય આખું જંગલ ઓચ્છવ માણે કાંઈ

એકબીજાને ખપજોગું જે જીવી જાણે ભાઈ.

તું સમજ જનમેજયરાય!

*

એક પ્રાણી આધારે અહીંયાં જીવે બીજાં પ્રાણી

સૌ પ્રાણી આધારે જંગલ ટકી રહ્યું, લો જાણી.

વન વાઘ રક્ષે, એમ વાઘ કરે વનનુંયે રક્ષણ

કોઈ બ્હારનું આવે તો પળમાં તરત કરી લે ભક્ષણ.

વાઘવરુસિંહચિત્તા ત્રાડે માણસ આઘા રહે

જંગલ એથી રહ્યું સલામત ન કોઈ આવવા ચહે.

જન્મજન્માંતર ભૂલા પડીએ એવું આ ઘેઘૂર વન

એમ અડાબીડ ફૂલ્યું-ફાલ્યું જેમ માનવનાં મન.

માનવમનની વાત ભલા ક્યાં કદી કોઈએ જાણી

એને મન તો પૃથ્વી આખ્ખી મનગમતી ઉજાણી.

પૃથ્વી જીતી ઉજાણી કરવા અહીં આવ્યા બે રાજકુમાર

ભર્યુંભાદર્યું ખાંડવવન જોઈ એને આવ્યો એક વિચાર.

આ જંગલને થાનક રચીએ વિશાળ પાટનગર જો

નવખંડમાંહી નામ રહેશે યાવદ્ચંદ્રદિવાકર તો.

આ વિચારે હરખી બંને કરવા લાગ્યા ઉપાય

કંઈ પેરે આ આભ અડાબીડ જંગલ કાપ્યું જાય?

સાંભળે છે જનમેજયરાય?

-

નજીકના જનપદવાસીઓને પૂછ્યું મદદ માટે

આ જંગલ કાપો તો થોડી જમીન દઈશું સાટે.

ઘણાખરાએ ના પાડી પણ થોડા થયા તિયાર

સવાર પડતાંવેંત જંગલે પહોંચ્યા લઈ હથિયાર.

ઘચ્ચ ઝાડે ઝીંક્યો કુહાડો ત્યાં સિંહે પાડી ત્રાડ

મોત ભાળીને ઊભી પૂંછડીએ ભાગ્યા, નાખી રાડ.

પછી દૂર-દૂર રણપ્રદેશથી બોલાવી મજૂરટોળી

જેણે કદી ન જંગલ જોયું હો એવી એ ભોળી.

જે ન જાણે ઝાડપાન કે જાણે ન લીલો રંગ

એ જ કાપી જાણે જંગલને લડે લોહિયાળ જંગ.

તલવાર ભાલાં તજી હાથમાં લીધાં કુહાડા કરવત

મસ્તક વાઢે એમ ઝાડથી વાઢી નાખ્યા પરવત.

સાંજ સુધીમાં ઢાળી દીધી આખી પહેલી હરોળ

ત્રાહી ત્રાહી વનમાં વરતે બુમારણ કાગારોળ.

સાત દિવસે સાત વારની જમીન ખુલ્લી થઈ

જંગલના સૌ જીવજંતની ચિંતા વધતી ગઈ.

સૌ પ્રાણી પાછાં પગલે વનમાં ઊંડે સુધી ચાલ્યાં

આ બાજુ વન વાઢનારના હાથ રહે ન ઝાલ્યા.

એક આખ્ખો મહિનો આવો કાળો કેર વરતાય

પછી રાજકુમારને ફેરવિચાર મનમાં થાય.

સાંભળ એ જનમેજયરાય.

-

આ રીતે તો વન વાઢતાં વરસોનાં વરસો લાગે

વાઢ્યાં કરતાં વશેકું એ જો બાળી નાખો આગે.

આ વિચારતણખો ચંપાયો, મનસૂબે મૂક્યો પલીતો

ત્યાં ચડપ દઈ લપકારા કૂદ્યા જેમ કૂદે વનમાં ચિત્તો.

એક ડાળથી બીજી ડાળે એક ઝાડથી બીજે ઝાડ

જોતજોતાંમાં અગનજવાળા ઊંચે ચડી ગઈ પહાડ.

પ્રથમ સળગ્યાં સાંઠીકડાં, પછી સળગ્યાં લીલાં પાન

પછી સળગ્યાં ડાળડાંખળાં, પછી સળગ્યાં મૂળસંધાન.

સાગ સીસમ સીમળા સંધેરાના બરુંણ બરુંણ અવાજે

આ છેડાથી પેલા છેડા લગ આખું જંગલ ગાજે.

વડલાની વડવાયું સળગી ભડભડ સળગ્યા માળા

હવે તો આભે ઊડી જાવ તમે પંખી પાંખોવાળાં.

છતાં ઊડે નહીં એક્કે પંખી એક સાથે સળગી જાય

જીવ્યા મર્યાનાં જુહાર એથી અદકા કયા કહેવાય.

તું જો જનમેજયરાય.

-

કીડી મંકોડા ધાણીની જેમ ફૂટે તડ તડ તડાક્

ચારેકોર તડતડાટ ફેલાતો જાતો જડબેસલાક.

વન વચાળે તળાવડીનાં ઊકળે ખળભળ નીર

જળચર આકળવિકળ એનાં સડસડ બળે શરીર.

બફાઈ જાય માછલીઓ ઝીંગા અને કાચબા જળમાં

ઊછળી કાંઠે પડે તો પક્ષી ભક્ષ કરી લે પળમાં.

વળતી પળ તો એય આગમાં જાતાં પછી શેકાઈ

જીવ સાટે જીવ ખોઈ નાખે લાલચમાં લપેટાઈ

હસ્તિજૂથ તો ભરી સૂંઢમાં પાણી, ધધૂડા કરે

આગ હોલવવાને ચકલીઓ ચંચૂ ચંચૂ ભરે.

ખિસકોલીયે ધૂળ ડિલ પર લઈ લઈને ખંખેરે

સાપ ફેણથી કરે ફૂંફાડા ફૂં ફૂં ફૂં ફૂંફેરે.

બધાં આગ હોલવવા માગે પણ ઝાઝું ન ચાલે જોર

સાવ ભોળિયાં વનનાં પ્રાણી ને સામે આગ કઠોર.

ઝીક કેટલી ઝીલે છેવટ થાકી હારી જાય

વારાફરતી પડે હુતાશે યાહોમ હોમ હોમાય.

જુએ છે જનમેજયરાય.

-

કોઈ જનાવર કરે દાંતિયાં ઊછળે આગની સામા

ગોળગોળ પૂંછડાં ફેરવતાં વ્યર્થ કરે ઉધામા.

બળતે પગ વનચર દોડતાં ઝાલે અગ્નિદેવ

જે તે દેવને વાહન મુજબ બલિ પહોંચે તતખેવ.

એક જનેતાને સ્નેહવશ બચોળિયાં વળગે છે

નર-માદા ભયભીત થઈને જોડાજોડ સળગે છે.

આવી જીવદશા જોઈને કરુણા થઈ આકાશ

અશ્રુધારે વાદળ વરસ્યાં ઘડી બે ઘડી હાશ.

ખોબા જેટલી જમીન ભીંજાણી, ચપટી આગ ઓલાણી

પછી જ્વાળ અડતાંમાં તરત જ બાષ્પ થઈ ગયું પાણી.

જે વન ખેંચી લાવે ધરતી પર અજસ્ત્ર જલધારાય

એ જ આજ બુજાવી શકે નહિ વનમાં આગ જરાય

આવું છે જનમેજયરાય.

-

બળતાં કીટપતંગ હવામાં રચે અનેક આકાર

અગનતિખારા પવનપાવડી ચડી બને લપકાર.

લપકારે લપકારે અગ્નિ નૃત્ય કરે વનખાંડવ

પરાકાષ્ઠાએ પહોંચે ત્યારે સ્વયમેવ અગ્નિતાંડવ

સ્વાહા સ્વાહા ચિત્કારોથી ભરાય મેઘાડમ્બર

ચોસઠ જોગણી રાસ રમે, મહાકાલ ભરે છે ખપ્પર.

ચાર છેડે ખાંડવવન આખ્ખું થયું વિશાળ સમશાન.

જીવનને અંતે સમજાયું મૃત્યુ સત્ય છે મહાન.

અગ્નિજિહ્વા ચૂસીચાટીને સઘળે સર્વસ્વ ભક્ષ કરે

ભસ્મીભૂત થઈ જાય ચરાચર વ્યાપ્ત વિનાશક મૃત્યુ ફરે.

એક અગ્નિપુરાણ રચાયું, બીજું તે લંકાદહન

એવું ત્રીજું આજે આ જુઓ નજરે ખાંડવવન.

હજી યાદ છે લાક્ષાગૃહની ભીષણ કરાલરાત્રિ

અગ્નિપથ પર ડગ માંડતાં ચાલ્યા જીવનયાત્રી.

તેમ છતાંયે કશો ગ્રહ્યો નહીં એ કાવતરાથી બોધ

કે ખાતું સરભર કરવાને માટે આ પ્રતિશોધ?

આ મોતના કુંડાળામાં બે જણ માત્ર બચ્યા છે

એણે વસાવ્યું નગર અહીંયાં સુંદીર ભોવીન રચ્યાં છે.

જ્યાં ખાંડવવન લહેરાતું ત્યાં હવે કાચના મહેલ રે

હાંડી ઝુમ્મર તકતા રેલે રંગની રેલમછેલ રે.

સુખસાહ્યબી અપાર એમાં જે જોયે તે માંગે જી

એની આગળ ઇન્દ્રપ્રસ્થ પણ સાવ ઝાંખું લાગે જી.

એવી મરણટીંબે સરજાવી જાદુઈ મયસભા રે જી

કથીરના કટકે વીંટાળી નિપજાવી કંચનપ્રભા રે જી.

જેને કારણ દ્યૂત રમાય ને નારીવસ્ત્ર ખેંચાય જી રે

અઢાર અક્ષૌહિણી છેવટ કાળનો કોળિયો થાય જી રે.

જાણે છે જનમેજયરાય જી રે.

*

પહેલાં જંગલ કાપો બાળો પછી રચાવો શહેર લોલ

પહેલેથી એવા વરતે માણસજાત કાળા કહેર લોલ.

હજીય નગર રચવાને માટે કરે એ જ ચતુરાઈ અહો

હજીય રાતદિન ઓછી થાતી જાય બધે વનરાઈ અહો.

હવે નગરની ચારે બાજુ ફળફળતું રણ હશે રે હો

ત્યારે ખાંડવવનનો અગનિ અદકો દાહક થશે રે હો,

ત્યારે ખાંડવવનનો અગિન અદકો દાહક થશે રે હો.

*

ગાઈ શીખે સુણે સાંભળે ને મરમ ગ્રહી લે મન

ધન નર-નાર ગુજરાતનાં કહે કર જોડી કવિજન.

(રચનાસમય : પ-૪-૧૮થી ૧૦-૪-૧૮)

pratham samriye prithwimatne ame manujsantan

pranimatr pratye karunanun aapo tame wardan

pachhi samriye hanswahini mata he saraswati

adithi te ant lag rejo nirmal wani gati

jal madhye janmine kawiye kahi je agniktha

yatha mati wistarun pad pad pragte nutan pratha

*

waishampayan eni per bolya sun janmejayray

sambhal, aaj tane sambhlawun khanDawadhan kathay

a karyo je sarpyagya te eno tankho tyan

phari pachho bhaDke bhabhuke jari rakh khankhero jyan

labak labak labkara unche wadhu unche jai uchhle

pawan gunchwe agan etle wal par wal wale gunchle

em sarak saraktan sapoliyannan indhan bhaDbhaD thiyan

wini wini oryan aganiman, bhaDka aabhe giya

grahnakshatrtarathi tapakyan tap tap unan meen

dinkar tejahin thayo ne chandr kalathi ksheen

chahudish kalaDibang wadal dhuladhumaDe rachay

eni tane sambhlawun rajan purwaj karm kathay

tun sun janmejayray

*

purakal prithwina pat par wilse widhwidh wann

ek ek pe adhikan phelyan jojannan jojann

danDak ane naimish namjog chhe aranya mahan

eman tapsi tap tape ne wed wade widwan

sundarwan chhe sada sohamanun wali wrindawan wikhyat

kamkelini mate chhe te kamik wan raliyat

nidhuwanman nit sugandh chhalke je man nakhe mathi

champakwan jewan bijan wan ruDanrupalan nathi

koi koi wan chhe mahabhyanak koi wan chhe wikral

koi wanno wistar wadhto jay tarat tatkal

e sau wanman ek wan wasamun khanDawwan kaheway

te wan kai per wasyun hwe teni kahun chhun kathay

tun sambhal janmejayray

ek war akashparthi tarasyan pankhi awyan

khalkhal pani pidhan ahin, aa mukam bhala man bhawya

pachhi pankhi pankhe khari paragraj jai hawaman bhali

jatbhatnan bijasmete charak matiman mali

thawakal te bharchomase ugi nikalyan bi

jotjotanman lilochham wistar wadhyo chhe ji

ek saware mati haDseli phat phutyan trinankur

bapor thatanman ek pachhi ek jhaD banyan gheghur

koine lilan pan koine chhe aniyala kanta

koini tirkhi taDak toDta uDe rangna chhanta

koi welini sugandh lohiman jagwe mithi tees

to, koi par phalnan jhumkhan lumejhume daswis

lajamnini jem koi koi hath aDe sakuchay

to, koi koi jhaD aDtanwent phelatan jay

tun sun janmejayray

*

mahuDe madhumakshika wase ne pipilika pipalpan

waDle waDwagol dhare chhe undhe mastak dhyan

jarik sanchal thatan hawaman doDi jay khiskoli

shun jhaDne thatun e kewal jane holo ne holi

sanj paDe ke hillolawa lage lili nagher

em lage ke lilo dariyo phari walyo chopher

raat paDe ne ghusi aawe bihamna andhar

pet ghasi chupchap chalta ajgar bharobhar

nakshikam kansari karti majhamratawrat

jhine dore tanke tamran tram tram tinun bharat

eru jhanjharun winchhi paiDkan salak salak salkay

kajalkalun andharun danshe dansh gherun ghuntay

tun sambhal janmejayray

koi agiyo tamke, tara jem jari, palwar

pharine pachho jangaljangal gheri wale andhar

rani pashuni aankh jetli war chamuke weej

badhe etli war jangal janay bhayankar cheej

pachhi mangal parbhat thatanman rojindo wahewar

jangalman jiwwano chale jiwlen karobhar

salwal salwal ghas wachchethi sasalun doDi jay

wagh sinhni traDe harnan jhaDiman santay

em ek be tank motne jarik achhun thele

bhukhyun pet te kal koliyo kem pachho haDsele

kan tarap kan panje jhaDpe ne kan daDh dabawe

jotawent bhaybhit pankhiDan ghor kaklan machawe

bumran bahuwidh mache tyan nasabhagi thay

jyan jyan oth male tyan unchak jiwe jeew lapay

tun jo janmejayray

dhruje tharthar jhaD pandDan mulsonsran phphDe

ardha jangalman sannato sannan sannan rakhDe

baki aDdhe jangal shun thatun te pan rakho joi

Dabajamni ankhoman banne sachawjo sahu koi

pane juo wal khatan Dhale rachai namni keDi

paroDhna dhummasman je taDkaye lidhi teDi

panch sat jhakal tipanne jhile shimlaphul

enun mithun madh pi pine bhame rame chanDul

sakkarkhoranun sakar jiwan range rasbas nitre

jhabak jhaboli chanch hawaman rangolio chitre

ॠtu lata aDhlak phal aape ne pani aape nadi

kotankoti jiwjantne khot na paDshe kadi

mena mithan geet gay ne jhina bole mor

sat sure sarigam chheDe nabh pankhi jhingor

sasa rere gag mam pap dha ni sasa

sa ni dha pa ma ga re sa jiwanamaranni bhasa

je gaye te geet bane ne je nache te tal

je jue te jonarane thatun amathun whaal

talsurmay akhun jangal ochchhaw mane kani

ekbijane khapjogun je jiwi jane bhai

tun samaj janmejayray!

*

ek prani adhare ahinyan jiwe bijan prani

sau prani adhare jangal taki rahyun, lo jani

wan wagh rakshe, em wagh kare wannunye rakshan

koi bharanun aawe to palman tarat kari le bhakshan

waghawarusinhchitta traDe manas aagha rahe

jangal ethi rahyun salamat na koi aawwa chahe

janmjanmantar bhula paDiye ewun aa gheghur wan

em aDabiD phulyun phalyun jem manawnan man

manawamanni wat bhala kyan kadi koie jani

ene man to prithwi akhkhi managamti ujani

prithwi jiti ujani karwa ahin aawya be rajakumar

bharyumbhadaryun khanDawwan joi ene aawyo ek wichar

a jangalne thanak rachiye wishal patangar jo

nawkhanDmanhi nam raheshe yawadchandradiwakar to

a wichare harkhi banne karwa lagya upay

kani pere aa aabh aDabiD jangal kapyun jay?

sambhle chhe janmejayray?

najikna janapadwasione puchhyun madad mate

a jangal kapo to thoDi jamin daishun sate

ghanakhraye na paDi pan thoDa thaya tiyar

sawar paDtanwent jangle pahonchya lai hathiyar

ghachch jhaDe jhinkyo kuhaDo tyan sinhe paDi traD

mot bhaline ubhi punchhDiye bhagya, nakhi raD

pachhi door door ranaprdeshthi bolawi majurtoli

jene kadi na jangal joyun ho ewi e bholi

je na jane jhaDpan ke jane na lilo rang

e ja kapi jane jangalne laDe lohiyal jang

talwar bhalan taji hathman lidhan kuhaDa karwat

mastak waDhe em jhaDthi waDhi nakhya parwat

sanj sudhiman Dhali didhi aakhi paheli harol

trahi trahi wanman warte bumaran kagarol

sat diwse sat warni jamin khulli thai

jangalna sau jiwjantni chinta wadhti gai

sau prani pachhan pagle wanman unDe sudhi chalyan

a baju wan waDhnarna hath rahe na jhalya

ek akhkho mahino aawo kalo ker wartay

pachhi rajakumarne pherawichar manman thay

sambhal e janmejayray

a rite to wan waDhtan warsonan warso lage

waDhyan kartan washekun e jo bali nakho aage

a wicharatankho champayo, mansube mukyo palito

tyan chaDap dai lapkara kudya jem kude wanman chitto

ek Dalthi biji Dale ek jhaDthi bije jhaD

jotjotanman aganajwala unche chaDi gai pahaD

pratham salagyan santhikDan, pachhi salagyan lilan pan

pachhi salagyan DalDankhlan, pachhi salagyan mulsandhan

sag sisam simla sandherana barunn barunn awaje

a chheDathi pela chheDa lag akhun jangal gaje

waDlani waDwayun salgi bhaDbhaD salagya mala

hwe to aabhe uDi jaw tame pankhi pankhowalan

chhatan uDe nahin ekke pankhi ek sathe salgi jay

jiwya maryanan juhar ethi adka kaya kaheway

tun jo janmejayray

kiDi mankoDa dhanini jem phute taD taD taDak

charekor taDatDat phelato jato jaDbeslak

wan wachale talawDinan ukle khalbhal neer

jalchar akalawikal enan saDsaD bale sharir

baphai jay machhlio jhinga ane kachba jalman

uchhli kanthe paDe to pakshi bhaksh kari le palman

walti pal to ey agman jatan pachhi shekai

jeew sate jeew khoi nakhe lalachman lapetai

hastijuth to bhari sunDhman pani, dhadhuDa kare

ag holawwane chaklio chanchu chanchu bhare

khiskoliye dhool Dil par lai laine khankhere

sap phenthi kare phumphaDa phoon phoon phoon phumphere

badhan aag holawwa mage pan jhajhun na chale jor

saw bholiyan wannan prani ne same aag kathor

jheek ketli jhile chhewat thaki hari jay

warapharti paDe hutashe yahom hom homay

jue chhe janmejayray

koi janawar kare dantiyan uchhle agani sama

golgol punchhDan pherawtan wyarth kare udhama

balte pag wanchar doDtan jhale agnidew

je te dewne wahan mujab bali pahonche tatkhew

ek janetane snehawash bacholiyan walge chhe

nar mada bhaybhit thaine joDajoD salge chhe

awi jiwadsha joine karuna thai akash

ashrudhare wadal warasyan ghaDi be ghaDi hash

khoba jetli jamin bhinjani, chapti aag olani

pachhi jwal aDtanman tarat ja bashp thai gayun pani

je wan khenchi lawe dharti par ajastr jaldharay

e ja aaj bujawi shake nahi wanman aag jaray

awun chhe janmejayray

baltan kitaptang hawaman rache anek akar

aganatikhara pawanpawDi chaDi bane lapkar

lapkare lapkare agni nritya kare wankhanDaw

parakashthaye pahonche tyare swaymew agnitanDaw

swaha swaha chitkarothi bharay meghaDambar

chosath jogni ras rame, mahakal bhare chhe khappar

chaar chheDe khanDawwan akhkhun thayun wishal samshan

jiwanne ante samjayun mrityu satya chhe mahan

agnijihwa chusichatine saghle sarwasw bhaksh kare

bhasmibhut thai jay charachar wyapt winashak mrityu phare

ek agnipuran rachayun, bijun te lankadhan

ewun trijun aaje aa juo najre khanDawwan

haji yaad chhe lakshagrihni bhishan karalratri

agnipath par Dag manDtan chalya jiwanyatri

tem chhatanye kasho grahyo nahin e kawatrathi bodh

ke khatun sarbhar karwane mate aa pratishodh?

a motna kunDalaman be jan matr bachya chhe

ene wasawyun nagar ahinyan sundir bhowin rachyan chhe

jyan khanDawwan laheratun tyan hwe kachna mahel re

hanDi jhummar takta rele rangni relamchhel re

sukhsahybi apar eman je joye te mange ji

eni aagal indraprastha pan saw jhankhun lage ji

ewi marantimbe sarjawi jadui mayasbha re ji

kathirna katke wintali nipjawi kanchnaprbha re ji

jene karan dyoot ramay ne nariwastr khenchay ji re

aDhar akshauhini chhewat kalno koliyo thay ji re

jane chhe janmejayray ji re

*

pahelan jangal kapo balo pachhi rachawo shaher lol

pahelethi ewa warte manasjat kala kaher lol

hajiy nagar rachwane mate kare e ja chaturai aho

hajiy ratdin ochhi thati jay badhe wanrai aho

hwe nagarni chare baju phalaphalatun ran hashe re ho

tyare khanDawawanno agani adko dahak thashe re ho,

tyare khanDawawanno agin adko dahak thashe re ho

*

gai shikhe sune sambhle ne maram grhi le man

dhan nar nar gujratnan kahe kar joDi kawijan

(rachnasmay ha pa 4 18thi 10 4 18)

pratham samriye prithwimatne ame manujsantan

pranimatr pratye karunanun aapo tame wardan

pachhi samriye hanswahini mata he saraswati

adithi te ant lag rejo nirmal wani gati

jal madhye janmine kawiye kahi je agniktha

yatha mati wistarun pad pad pragte nutan pratha

*

waishampayan eni per bolya sun janmejayray

sambhal, aaj tane sambhlawun khanDawadhan kathay

a karyo je sarpyagya te eno tankho tyan

phari pachho bhaDke bhabhuke jari rakh khankhero jyan

labak labak labkara unche wadhu unche jai uchhle

pawan gunchwe agan etle wal par wal wale gunchle

em sarak saraktan sapoliyannan indhan bhaDbhaD thiyan

wini wini oryan aganiman, bhaDka aabhe giya

grahnakshatrtarathi tapakyan tap tap unan meen

dinkar tejahin thayo ne chandr kalathi ksheen

chahudish kalaDibang wadal dhuladhumaDe rachay

eni tane sambhlawun rajan purwaj karm kathay

tun sun janmejayray

*

purakal prithwina pat par wilse widhwidh wann

ek ek pe adhikan phelyan jojannan jojann

danDak ane naimish namjog chhe aranya mahan

eman tapsi tap tape ne wed wade widwan

sundarwan chhe sada sohamanun wali wrindawan wikhyat

kamkelini mate chhe te kamik wan raliyat

nidhuwanman nit sugandh chhalke je man nakhe mathi

champakwan jewan bijan wan ruDanrupalan nathi

koi koi wan chhe mahabhyanak koi wan chhe wikral

koi wanno wistar wadhto jay tarat tatkal

e sau wanman ek wan wasamun khanDawwan kaheway

te wan kai per wasyun hwe teni kahun chhun kathay

tun sambhal janmejayray

ek war akashparthi tarasyan pankhi awyan

khalkhal pani pidhan ahin, aa mukam bhala man bhawya

pachhi pankhi pankhe khari paragraj jai hawaman bhali

jatbhatnan bijasmete charak matiman mali

thawakal te bharchomase ugi nikalyan bi

jotjotanman lilochham wistar wadhyo chhe ji

ek saware mati haDseli phat phutyan trinankur

bapor thatanman ek pachhi ek jhaD banyan gheghur

koine lilan pan koine chhe aniyala kanta

koini tirkhi taDak toDta uDe rangna chhanta

koi welini sugandh lohiman jagwe mithi tees

to, koi par phalnan jhumkhan lumejhume daswis

lajamnini jem koi koi hath aDe sakuchay

to, koi koi jhaD aDtanwent phelatan jay

tun sun janmejayray

*

mahuDe madhumakshika wase ne pipilika pipalpan

waDle waDwagol dhare chhe undhe mastak dhyan

jarik sanchal thatan hawaman doDi jay khiskoli

shun jhaDne thatun e kewal jane holo ne holi

sanj paDe ke hillolawa lage lili nagher

em lage ke lilo dariyo phari walyo chopher

raat paDe ne ghusi aawe bihamna andhar

pet ghasi chupchap chalta ajgar bharobhar

nakshikam kansari karti majhamratawrat

jhine dore tanke tamran tram tram tinun bharat

eru jhanjharun winchhi paiDkan salak salak salkay

kajalkalun andharun danshe dansh gherun ghuntay

tun sambhal janmejayray

koi agiyo tamke, tara jem jari, palwar

pharine pachho jangaljangal gheri wale andhar

rani pashuni aankh jetli war chamuke weej

badhe etli war jangal janay bhayankar cheej

pachhi mangal parbhat thatanman rojindo wahewar

jangalman jiwwano chale jiwlen karobhar

salwal salwal ghas wachchethi sasalun doDi jay

wagh sinhni traDe harnan jhaDiman santay

em ek be tank motne jarik achhun thele

bhukhyun pet te kal koliyo kem pachho haDsele

kan tarap kan panje jhaDpe ne kan daDh dabawe

jotawent bhaybhit pankhiDan ghor kaklan machawe

bumran bahuwidh mache tyan nasabhagi thay

jyan jyan oth male tyan unchak jiwe jeew lapay

tun jo janmejayray

dhruje tharthar jhaD pandDan mulsonsran phphDe

ardha jangalman sannato sannan sannan rakhDe

baki aDdhe jangal shun thatun te pan rakho joi

Dabajamni ankhoman banne sachawjo sahu koi

pane juo wal khatan Dhale rachai namni keDi

paroDhna dhummasman je taDkaye lidhi teDi

panch sat jhakal tipanne jhile shimlaphul

enun mithun madh pi pine bhame rame chanDul

sakkarkhoranun sakar jiwan range rasbas nitre

jhabak jhaboli chanch hawaman rangolio chitre

ॠtu lata aDhlak phal aape ne pani aape nadi

kotankoti jiwjantne khot na paDshe kadi

mena mithan geet gay ne jhina bole mor

sat sure sarigam chheDe nabh pankhi jhingor

sasa rere gag mam pap dha ni sasa

sa ni dha pa ma ga re sa jiwanamaranni bhasa

je gaye te geet bane ne je nache te tal

je jue te jonarane thatun amathun whaal

talsurmay akhun jangal ochchhaw mane kani

ekbijane khapjogun je jiwi jane bhai

tun samaj janmejayray!

*

ek prani adhare ahinyan jiwe bijan prani

sau prani adhare jangal taki rahyun, lo jani

wan wagh rakshe, em wagh kare wannunye rakshan

koi bharanun aawe to palman tarat kari le bhakshan

waghawarusinhchitta traDe manas aagha rahe

jangal ethi rahyun salamat na koi aawwa chahe

janmjanmantar bhula paDiye ewun aa gheghur wan

em aDabiD phulyun phalyun jem manawnan man

manawamanni wat bhala kyan kadi koie jani

ene man to prithwi akhkhi managamti ujani

prithwi jiti ujani karwa ahin aawya be rajakumar

bharyumbhadaryun khanDawwan joi ene aawyo ek wichar

a jangalne thanak rachiye wishal patangar jo

nawkhanDmanhi nam raheshe yawadchandradiwakar to

a wichare harkhi banne karwa lagya upay

kani pere aa aabh aDabiD jangal kapyun jay?

sambhle chhe janmejayray?

najikna janapadwasione puchhyun madad mate

a jangal kapo to thoDi jamin daishun sate

ghanakhraye na paDi pan thoDa thaya tiyar

sawar paDtanwent jangle pahonchya lai hathiyar

ghachch jhaDe jhinkyo kuhaDo tyan sinhe paDi traD

mot bhaline ubhi punchhDiye bhagya, nakhi raD

pachhi door door ranaprdeshthi bolawi majurtoli

jene kadi na jangal joyun ho ewi e bholi

je na jane jhaDpan ke jane na lilo rang

e ja kapi jane jangalne laDe lohiyal jang

talwar bhalan taji hathman lidhan kuhaDa karwat

mastak waDhe em jhaDthi waDhi nakhya parwat

sanj sudhiman Dhali didhi aakhi paheli harol

trahi trahi wanman warte bumaran kagarol

sat diwse sat warni jamin khulli thai

jangalna sau jiwjantni chinta wadhti gai

sau prani pachhan pagle wanman unDe sudhi chalyan

a baju wan waDhnarna hath rahe na jhalya

ek akhkho mahino aawo kalo ker wartay

pachhi rajakumarne pherawichar manman thay

sambhal e janmejayray

a rite to wan waDhtan warsonan warso lage

waDhyan kartan washekun e jo bali nakho aage

a wicharatankho champayo, mansube mukyo palito

tyan chaDap dai lapkara kudya jem kude wanman chitto

ek Dalthi biji Dale ek jhaDthi bije jhaD

jotjotanman aganajwala unche chaDi gai pahaD

pratham salagyan santhikDan, pachhi salagyan lilan pan

pachhi salagyan DalDankhlan, pachhi salagyan mulsandhan

sag sisam simla sandherana barunn barunn awaje

a chheDathi pela chheDa lag akhun jangal gaje

waDlani waDwayun salgi bhaDbhaD salagya mala

hwe to aabhe uDi jaw tame pankhi pankhowalan

chhatan uDe nahin ekke pankhi ek sathe salgi jay

jiwya maryanan juhar ethi adka kaya kaheway

tun jo janmejayray

kiDi mankoDa dhanini jem phute taD taD taDak

charekor taDatDat phelato jato jaDbeslak

wan wachale talawDinan ukle khalbhal neer

jalchar akalawikal enan saDsaD bale sharir

baphai jay machhlio jhinga ane kachba jalman

uchhli kanthe paDe to pakshi bhaksh kari le palman

walti pal to ey agman jatan pachhi shekai

jeew sate jeew khoi nakhe lalachman lapetai

hastijuth to bhari sunDhman pani, dhadhuDa kare

ag holawwane chaklio chanchu chanchu bhare

khiskoliye dhool Dil par lai laine khankhere

sap phenthi kare phumphaDa phoon phoon phoon phumphere

badhan aag holawwa mage pan jhajhun na chale jor

saw bholiyan wannan prani ne same aag kathor

jheek ketli jhile chhewat thaki hari jay

warapharti paDe hutashe yahom hom homay

jue chhe janmejayray

koi janawar kare dantiyan uchhle agani sama

golgol punchhDan pherawtan wyarth kare udhama

balte pag wanchar doDtan jhale agnidew

je te dewne wahan mujab bali pahonche tatkhew

ek janetane snehawash bacholiyan walge chhe

nar mada bhaybhit thaine joDajoD salge chhe

awi jiwadsha joine karuna thai akash

ashrudhare wadal warasyan ghaDi be ghaDi hash

khoba jetli jamin bhinjani, chapti aag olani

pachhi jwal aDtanman tarat ja bashp thai gayun pani

je wan khenchi lawe dharti par ajastr jaldharay

e ja aaj bujawi shake nahi wanman aag jaray

awun chhe janmejayray

baltan kitaptang hawaman rache anek akar

aganatikhara pawanpawDi chaDi bane lapkar

lapkare lapkare agni nritya kare wankhanDaw

parakashthaye pahonche tyare swaymew agnitanDaw

swaha swaha chitkarothi bharay meghaDambar

chosath jogni ras rame, mahakal bhare chhe khappar

chaar chheDe khanDawwan akhkhun thayun wishal samshan

jiwanne ante samjayun mrityu satya chhe mahan

agnijihwa chusichatine saghle sarwasw bhaksh kare

bhasmibhut thai jay charachar wyapt winashak mrityu phare

ek agnipuran rachayun, bijun te lankadhan

ewun trijun aaje aa juo najre khanDawwan

haji yaad chhe lakshagrihni bhishan karalratri

agnipath par Dag manDtan chalya jiwanyatri

tem chhatanye kasho grahyo nahin e kawatrathi bodh

ke khatun sarbhar karwane mate aa pratishodh?

a motna kunDalaman be jan matr bachya chhe

ene wasawyun nagar ahinyan sundir bhowin rachyan chhe

jyan khanDawwan laheratun tyan hwe kachna mahel re

hanDi jhummar takta rele rangni relamchhel re

sukhsahybi apar eman je joye te mange ji

eni aagal indraprastha pan saw jhankhun lage ji

ewi marantimbe sarjawi jadui mayasbha re ji

kathirna katke wintali nipjawi kanchnaprbha re ji

jene karan dyoot ramay ne nariwastr khenchay ji re

aDhar akshauhini chhewat kalno koliyo thay ji re

jane chhe janmejayray ji re

*

pahelan jangal kapo balo pachhi rachawo shaher lol

pahelethi ewa warte manasjat kala kaher lol

hajiy nagar rachwane mate kare e ja chaturai aho

hajiy ratdin ochhi thati jay badhe wanrai aho

hwe nagarni chare baju phalaphalatun ran hashe re ho

tyare khanDawawanno agani adko dahak thashe re ho,

tyare khanDawawanno agin adko dahak thashe re ho

*

gai shikhe sune sambhle ne maram grhi le man

dhan nar nar gujratnan kahe kar joDi kawijan

(rachnasmay ha pa 4 18thi 10 4 18)