રાતનું પાંચ અંકનું નાટક પૂરું થવા આવ્યું છે

ત્યારે,

છેલ્લા અંકના છેલ્લા દૃશ્યમાં,

મારો જ મૂંગો ચહેરો,

થાક્યોપાક્યો;

દૃષ્ટિ અન્ધકારને અન્ધકાર સાથે રેણ

કરીને જોડતી;

જીભ શાપ ઉચ્ચારવા અર્ધી બહાર નીકળેલી –

હું અચરજ પામીને જોઈ રહું છું.

હા, કેવળ જોઈ રહું છું.

‘હું અહીં ક્યાંથી?’

‘આ હું જ છું?’

આવા ગૂઢ આધ્યાત્મિક પ્રશ્નો હું પૂછતો નથી.

છતાં અચરજ તો થાય જ છે:

હું એક અદનો આદમી,

નાના ઘરની નાની બારી પાસે બેસીને

નાનું આકાશ જોનારો;

પુણ્યશાળી તો નહિ,

પાપી પણ નહિ,

પાપ પણ મને તુચ્છ ગણે,

મારી સાથે આંખ મેળવ્યા વિના જ

ચાલી જાય;

દાદાનાં, જૂનાં, સંકેલીને પેટીમાં મૂકેલા,

વસ્ત્રોમાં સચવાયેલો તેટલો જ ધર્મ

મારો વારસો

દીવાલ પર ભગવાનની છબિ,

એની પાછળ માળો બાંધનાર ચકલી

એમને જેટલા જાણે તેટલા જ હું પણ ઓળખું,

પ્રેમના અઢી અક્ષર જોડવા જેટલી

મેં નથી જોઈ કોઈ નારી!

દુ:ખ એટલે એકાદ નાનું વાદળ

જે કદિક મારી બારીને ઢાંકે,

સુખ એટલે બારીમાંથી પ્રવેશી શકે તેટલા

ચાંદાસૂરજ.

રહસ્ય એટલે થોડા નહિ ઓળખાયેલા

પડછાયા;

ભય એટલે ખોવાઈ ગયેલી ચાવીવાળું

બંધ તાળું.

બાકી તો થોડું આળસ, થોડો કંટાળો.

બસ, આથી વિશેષ ખાસ કશું નહિ,

ને છતાં

હું આ નાટકનું પાત્ર?

ના, નાયક તો નહિ જ હોઉં,

નાયક કાંઈ છેલ્લા અંકમાં આવે?

પણ... પણ...

બીજાં પાત્રો ક્યાં છે ?

(કે પછી આ એકપાત્રી નાટક હશે?)

હું અવળી ગતિ કરીને

પાંચમા અંકમાંથી પહેલા અંકમાં જાઉં?

પહેલા અંકમાં હશે કોઈ નાયિકા,

પ્રેમ કરવાની એની વય થઈ હશે -

કેવી હશે એની આંખ?

પૃથ્વી પરના તૃણને આકાશના તારા સાથે

જોડનારી?

કે પછી પોતાની જ સંતાડેલી ભીરુ

ગભરુ લાગણીની છાયાથી કાળી કાળી?

સિંહઘન અરણ્યમાં એકલી સિંહણ?

એનાં ચરણમાં

નતજાનુ પ્રમથ?

કેવડાના વનમાં સરતા નાગના

જેવા એના શ્વાસ?

બસ, બસ, બસ –

(આ કોણ બોલ્યું? ખલનાયક?)

ખરેખર તારે જોવી છે નાયિકા?

પાંચમા અંકમાં એ હવે થઈ છે

આડત્રીસની;

એની કાયા એટલે અહીંતહીં વેરાયેલી

વરવી પુષ્ટતાની ટેકરીઓ,

હોઠ પર રૂવાંટી, એને ઢાંકવા મથે પાવડરથી;

આંગળીનાં ટેરવાં ચપટાં,

એના પર ટાઇપરાઇટરના અક્ષરોનો દાબ;

એની પર્સમાં હજી પડ્યો છે

પાંચ વર્ષ પર લખાયેલો છેલ્લો પ્રેમપત્ર.

એના બે હાથ છલકાઈ જાય છે ફાઇલોથી;

પચાસ વર્ષના હેડક્લાર્કની ખંધી ટેવાયેલી

આંખો

કદિક ટહેલવા નીકળે છે એની કાયા પર.

દોડીને બસ પકડતી વખતે એનાં ઘૂંટણના સાંધા

કળે છે.

કોઈક વાર જાય છે પિકનિક પર

કશુંક બનશે એવી આશાએ.

દર વખતે કશુંક બનતાં બનતાં

રહી જાય છે;

સંસ્કાર, સંકોચ, ભય —

બધું ગણવા બેસે છે ને અર્ધેથી છોડી દે છે.

પણ હજી પાંચમો અંક પૂરો થયો નથી.

આશા છે, આશા છે, આશા... છે!

મને સંભળાય છે ખલનાયકનું ખંધું હાસ્ય.

કોણ હશે એ?

જાણું છું કે દુનિયામાં ખલનાયક જુદા વસતા નથી.

એ હોય છે તો આપણા જેવા જ,

કદિક આપણાથી વધુ સોહામણા:

આંખમાં કરડાકી નહિ, સ્નિગ્ધતા;

વાણીમાં ચીકણી મધુરતા.

બિઝનેસ એક્ઝિક્યુટિવની અદાથી ફરનારા

અથવા મૃદુભાષી સમાજસેવક,

અથવા –

અથવા, આગળ શા માટે જાઉં?

અથવા હું કે તમે.

ને નાયક?

શાલપ્રાંશુ, વ્યૂઢોરસ્ક, આજાનુબાજુ...

આટલેથી જ અટકું.

કદાચ નાયકની હથેળીએ પરસેવો વળતો હશે,

પિસતાળીસ પછીની મેદવૃદ્ધિથી

એ અકળાતો હશે,

સિગારેટની અનેક બ્રાન્ડ બદલીને હવે

પાઇપને યોગ્ય ખૂણે ગોઠવતો હશે.

વાંચતો હશે માત્ર રેલવેનું ટાઇમટેબલ

અને ટેલિફોનની ડિરેક્ટરી.

રાતના દસે ઘરે પહોંચતી વેળાએ

જાગી ઊઠતા અન્તરાત્મા સાથે ઝઘડતો હશે.

એકાદવાર છાનો છાનો આપઘાતના સાહસનો

વિચાર કરી જોયો હશે —

પછી એ વિચારને વ્હીસ્કીમાં ઓગાળીને

ગટગટાવી ગયો હશે.

કદાચ છેક ત્રીજા અંકમાં એ નાયિકાને

મળ્યો હશે,

અને તે પણ ખલનાયકની યોજનાથી.

હવે પાંચમો અંક પૂરો થાય તે પહેલાં

ખલનાયકને હંફાવવાની એને આશા છે,

આશા છે, આશા...છે.

હવે કોણ રહ્યું?

એમ તો રહ્યાં ઘણાં ય પાત્રો

અલપઝલપ આવીને જનારાં

જેને કારણે તમારે

કોઈ લાગણી ખરચવી ન પડે;

જેનાં પાત્રાલેખનની વિદ્યાર્થીઓ પણ

ચિન્તા ન કરે.

અલ્પમાત્ર સમયના એ હકદાર.

એ સમય દરમિયાન ખલનાયક

નવું કાવતરું ઘડે;

નાયિકા થોડા નિઃશ્વાસ નાખીને

આડે પડખે થાય;

નાયક ટાઇનો નોટ સરખો કરી લે.

પણ પાંચમા અંકમાં, છેક છેવટે,

આવીને

હું શું કરીશ ?

હવે તો પહેલા અંકમાં ફૂલદાનીમાં ગોઠવેલાં

પ્લાસ્ટિકનાં ફૂલ પણ કરમાયાં છે,

ખૂણામાં મૂકેલો ટેલિફોન

હવે રણકતો નથી.

બધે નરી શાન્તિ જ શાન્તિ છે,

પ્રેક્ષકો નિઃસ્તબ્ધ છે,

કદાચ નાટકકારે મને

કશાકનું પ્રતીક બનાવ્યો હશે!

શેનું પ્રતીક? ભયનું? મરણનું?

મને વહેમ જાય છે:

કદાચ છેલ્લા અંકના છેલ્લા દૃશ્યમાં

મારા સિવાય બીજું કોઈ પાત્ર નહિ હોય.

આ નાટક કરુણાન્ત હશે?

કરુણ અને હું? અમારે શો સમ્બન્ધ?

દુ:ખ શેનાથી થાય તે જ

હું ભૂલી ગયો છું.

પિતાજી ગયા તો ય આંસુ પાડી શક્યો નથી;

મને આશા હતી કે થોડાંક તો આંસુ હશે,

હું હળવો થઈશ,

સગાં સન્તોષ પામશે.

કહેશે:

ના, લાગણી તો ખરી!

બાપની છત્રછાયા ગઈ, દુઃખ ન થાય?

એ બિચારાને હવે...

પણ આંસુ વગરની રુક્ષ આંખો લૂછીને

મેં સન્તોષ માન્યો.

ના, કરુણને ને મારે કાંઈ સમ્બન્ધ નથી.

અત્યાર સુધી નાટકકારે કરુણની કશી

ત્રેવડ કરી નહિ,

હવે છેલ્લી ઘડીએ શું એ અકસ્માત યોજશે?

પણ ભલા,

મારું તો આ જીવવું એ જ એક અકસ્માત્.

ના, હું સુફિયાણી ફિલસૂફી ડહોળતો નથી.

કદાચ, નાટક ભયાન્ત હોઈ શકે.

જાણું છું કે આ સાંભળીને તમે હસશો;

સુખાન્ત નાટક હોય,

કરુણાન્ત નાટક હોય,

પણ ભયાન્ત નાટક?

પણ અન્તનો આધાર જો મારા પર જ હોય

તો

મને કશું કહેવાનો અધિકાર નહિ?

મને ભય લાગે છે,

શરીરે વિના કારણે પરસેવો વળે છે.

ના, મેં કોઈ વિકરાળ પશુ જોયું નથી,

મેં નથી જોયો કોઈ હત્યારાને.

માણસોને મરતાં જોયાં છે :

ગોળી ખાઈને, કશું ન ખાઈને,

જીવવાનું ભૂલી ગયા તેથી.

પણ એથી હું ભયભીત થયો નથી.

તમારો ભય તો ઊંચી જાતનો હશે,

આધ્યાત્મિક હશે.

તમારે મન કદાચ ભય અને ભગવાન એક હશે.

પણ મારો ભય તો મારા જેવો જ –

સરલ, નિરુપદ્રવી.

એને તમે તો તુચ્છ જ ગણો.

એના હાથમાં નહિ ખંજર

કે નહિ ભાલો.

એના હાથમાં માત્ર બ્રીફકેઇસ.

એ આપણી જેમ જ રસ્તો ઓળંગે.

ખભે હાથ મૂકે,

પણ મને એ ભયભીત કરી મૂકે.

યુદ્ધ મેં જોયાં નથી,

કદિક દૂરથી મોટરનું ટાયર ફાટવાનો અવાજ

સાંભળ્યો છે.

કે પછી શીશી ફૂટવાનો અવાજ.

પણ સાચું કહું?

મારામાં એક શેતાન વસે છે,

એ મને અવનવું દેખાડે છે:

બાગમાં જાઉં છું તમારી જ જેમ,

ફૂલો જોઉં છું

ને એકાએક વિચાર આવે છે :

આ ફૂલોને સ્થાને

ખોપરીઓ ખીલી ઊઠે તો?

રસ્તા પર નાળ જડેલા બૂટ ઠપકારીને

ચાલતા

સૈનિકોને જોઉં છું

ને મારી નજરે આસ્ફાલ્ટનો રસ્તો

બની જાય છે

કુંવારી કન્યાઓના પ્રશસ્ત ઉન્નત વક્ષ:સ્થળ.

તમારી જેમ જ સભાસરઘસમાં જાઉં

અને

મને હાડપિંજરો હસતાં દેખાય;

કાળો કાગડો જોઉં

અને

ગભરાઈ જાઉં:

હમણાં જ એ ગીતાનો શ્લોક બોલશે કે શું?

મને કોઈ વૃક્ષ પર વિશ્વાસ નથી,

બધાં જ મીંઢાં કાવતરાંખોર લાગે.

જલનો સ્પર્શ

મને

ખુશામતિયાની ચાપલુસી જેવો લાગે.

રેલવે સ્ટેશન

જંગલ જેવું બિહામણું લાગે.

કોઈ

મારા તમારા જેવો માનવી

બોલવા હોઠ ખોલે ને

હું ગભરાઈ જાઉં.

એના મુખની બખોલ પાછળ

શુંનું શું જોઈને છળી મરું,

મ્યુઝિયમમાં મને કોઈ

કાચ જેવું ધારદાર ચૂનેરી

હસતું સંભળાય.

મારા ઘરનો ચતુષ્કોણ સમય

મને

એનાં ખાનાંમાં પૂરી દે.

કચેરીમાં ભરવાના ફોર્મમાંના પ્રશ્નો:

જન્મ્યા ક્યારે? મરશો ક્યારે? — શું કમાયા? શું ખોયું?-

મને ક્ષકિરણોની જેમ આરપાર વીંધે.

સૌથી વધુ ભય મને પડછાયાનો –

એ કદી પીછો છોડે નહિ.

અન્ધકાર અને પવન –

એ બે કોઈએ મોકલેલા ગુપ્તચર,

ચહેરો ભૂંસીને ફરે,

બધું જુએ,

બધું સાંભળે.

તમારો હાથ હાથમાં નહિ લઉં તો માફ કરજો,

પાંચ તો ઠીક

એક આંગળીને ય હું સહી શકતો નથી.

હું મારી નજર

તમારા પરથી નહિ ખસેડું તો

માઠું નહિ લગાડશો.

જે નજરની બહાર જાય

તેના પર મને વિશ્વાસ નથી.

સાચું કહું છું:

હું ભયભીત છું.

તમે જે નથી જોયું તે મેં જોયું છે.

ભયને અનુભવવાની

મારામાં એક નવી ઇન્દ્રિય ખીલી છે.

આ ભયાન્ત નાટકના

પાંચમા અંકનું

હું છેલ્લું જ પાત્ર હોઈશ

એવી તમે આશા રાખજો.

મનેય એવી આશા છે, આશા છે,

આશા... છે.

(એપ્રિલ, ૧૯૭૪)

ratanun panch ankanun natk purun thawa awyun chhe

tyare,

chhella ankna chhella drishyman,

maro ja mungo chahero,

thakyopakyo;

drishti andhkarne andhkar sathe ren

karine joDti;

jeebh shap uchcharwa ardhi bahar nikleli –

hun achraj pamine joi rahun chhun

ha, kewal joi rahun chhun

‘hun ahin kyanthi?’

‘a hun ja chhun?’

awa gooDh adhyatmik prashno hun puchhto nathi

chhatan achraj to thay ja chheh

hun ek adno adami,

nana gharni nani bari pase besine

nanun akash jonaro;

punyshali to nahi,

papi pan nahi,

pap pan mane tuchchh gane,

mari sathe aankh melawya wina ja

chali jay;

dadanan, junan, sankeline petiman mukela,

wastroman sachwayelo tetlo ja dharm

maro warso

diwal par bhagwanni chhabi,

eni pachhal malo bandhnar chakli

emne jetla jane tetla ja hun pan olakhun,

premna aDhi akshar joDwa jetli

mein nathi joi koi nari!

duhakh etle ekad nanun wadal

je kadik mari barine Dhanke,

sukh etle barimanthi praweshi shake tetla

chandasuraj

rahasya etle thoDa nahi olkhayela

paDchhaya;

bhay etle khowai gayeli chawiwalun

bandh talun

baki to thoDun aalas, thoDo kantalo

bas, aathi wishesh khas kashun nahi,

ne chhatan

hun aa natakanun patr?

na, nayak to nahi ja houn,

nayak kani chhella ankman aawe?

pan pan

bijan patro kyan chhe ?

(ke pachhi aa ekpatri natk hashe?)

hun awli gati karine

panchma ankmanthi pahela ankman jaun?

pahela ankman hashe koi nayika,

prem karwani eni way thai hashe

kewi hashe eni ankh?

prithwi parna trinne akashna tara sathe

joDnari?

ke pachhi potani ja santaDeli bhiru

gabharu lagnini chhayathi kali kali?

sinhghan aranyman ekli sinhan?

enan charanman

natjanu pramath?

kewDana wanman sarta nagna

jewa ena shwas?

bas, bas, bas –

(a kon bolyun? khalnayak?)

kharekhar tare jowi chhe nayika?

panchma ankman e hwe thai chhe

aDatrisni;

eni kaya etle ahinthin werayeli

warwi pushttani tekrio,

hoth par ruwanti, ene Dhankwa mathe pawaDarthi;

anglinan terwan chaptan,

ena par taipraitarna akshrono dab;

eni parsman haji paDyo chhe

panch warsh par lakhayelo chhello prempatr

ena be hath chhalkai jay chhe phailothi;

pachas warshna heDaklarkni khandhi tewayeli

ankho

kadik tahelwa nikle chhe eni kaya par

doDine bas pakaDti wakhte enan ghuntanna sandha

kale chhe

koik war jay chhe piknik par

kashunk banshe ewi ashaye

dar wakhte kashunk bantan bantan

rahi jay chhe;

sanskar, sankoch, bhay —

badhun ganwa bese chhe ne ardhethi chhoDi de chhe

pan haji panchmo ank puro thayo nathi

asha chhe, aasha chhe, aasha chhe!

mane sambhlay chhe khalnayakanun khandhun hasya

kon hashe e?

janun chhun ke duniyaman khalnayak juda wasta nathi

e hoy chhe to aapna jewa ja,

kadik apnathi wadhu sohamnah

ankhman karDaki nahi, snigdhata;

waniman chikni madhurta

bijhnes ekjhikyutiwni adathi pharnara

athwa mridubhashi samajsewak,

athwa –

athwa, aagal sha mate jaun?

athwa hun ke tame

ne nayak?

shalapranshu, wyuDhorask, ajanubaju

atlethi ja atakun

kadach nayakni hatheliye parsewo walto hashe,

pistalis pachhini medwriddhithi

e aklato hashe,

sigaretni anek branD badline hwe

paipne yogya khune gothawto hashe

wanchto hashe matr relwenun taimtebal

ane teliphonni Direktri

ratna dase ghare pahonchti welaye

jagi uthta antratma sathe jhaghaDto hashe

ekadwar chhano chhano apghatna sahasno

wichar kari joyo hashe —

pachhi e wicharne whiskiman ogaline

gatagtawi gayo hashe

kadach chhek trija ankman e nayikane

malyo hashe,

ane te pan khalnayakni yojnathi

hwe panchmo ank puro thay te pahelan

khalnayakne hamphawwani ene aasha chhe,

asha chhe, aasha chhe

hwe kon rahyun?

em to rahyan ghanan ya patro

alapajhlap awine janaran

jene karne tamare

koi lagni kharachwi na paDe;

jenan patralekhanni widyarthio pan

chinta na kare

alpmatr samayna e hakdar

e samay darmiyan khalnayak

nawun kawatarun ghaDe;

nayika thoDa nishwas nakhine

aDe paDkhe thay;

nayak taino not sarkho kari le

pan panchma ankman, chhek chhewte,

awine

hun shun karish ?

hwe to pahela ankman phuldaniman gothwelan

plastiknan phool pan karmayan chhe,

khunaman mukelo teliphon

hwe ranakto nathi

badhe nari shanti ja shanti chhe,

prekshko nistabdh chhe,

kadach natakkare mane

kashakanun pratik banawyo hashe!

shenun pratik? bhaynun? marannun?

mane wahem jay chheh

kadach chhella ankna chhella drishyman

mara siway bijun koi patr nahi hoy

a natk karunant hashe?

karun ane hun? amare sho sambandh?

duhakh shenathi thay te ja

hun bhuli gayo chhun

pitaji gaya to ya aansu paDi shakyo nathi;

mane aasha hati ke thoDank to aansu hashe,

hun halwo thaish,

sagan santosh pamshe

kahesheh

na, lagni to khari!

bapni chhatrchhaya gai, dukha na thay?

e bicharane hwe

pan aansu wagarni ruksh ankho luchhine

mein santosh manyo

na, karunne ne mare kani sambandh nathi

atyar sudhi natakkare karunni kashi

trewaD kari nahi,

hwe chhelli ghaDiye shun e akasmat yojshe?

pan bhala,

marun to aa jiwawun e ja ek akasmat

na, hun suphiyani philsuphi Daholto nathi

kadach, natk bhayant hoi shake

janun chhun ke aa sambhline tame hassho;

sukhant natk hoy,

karunant natk hoy,

pan bhayant natk?

pan antno adhar jo mara par ja hoy

to

mane kashun kahewano adhikar nahi?

mane bhay lage chhe,

sharire wina karne parsewo wale chhe

na, mein koi wikral pashu joyun nathi,

mein nathi joyo koi hatyarane

mansone martan joyan chhe ha

goli khaine, kashun na khaine,

jiwwanun bhuli gaya tethi

pan ethi hun bhaybhit thayo nathi

tamaro bhay to unchi jatno hashe,

adhyatmik hashe

tamare man kadach bhay ane bhagwan ek hashe

pan maro bhay to mara jewo ja –

saral, nirupadrawi

ene tame to tuchchh ja gano

ena hathman nahi khanjar

ke nahi bhalo

ena hathman matr briphkeis

e aapni jem ja rasto olange

khabhe hath muke,

pan mane e bhaybhit kari muke

yuddh mein joyan nathi,

kadik durthi motaranun tayar phatwano awaj

sambhalyo chhe

ke pachhi shishi phutwano awaj

pan sachun kahun?

maraman ek shetan wase chhe,

e mane awanawun dekhaDe chheh

bagman jaun chhun tamari ja jem,

phulo joun chhun

ne ekayek wichar aawe chhe ha

a phulone sthane

khoprio khili uthe to?

rasta par nal jaDela boot thapkarine

chalta

sainikone joun chhun

ne mari najre asphaltno rasto

bani jay chhe

kunwari kanyaona prashast unnat wakshhasthal

tamari jem ja sabhasaraghasman jaun

ane

mane haDpinjro hastan dekhay;

kalo kagDo joun

ane

gabhrai jaunh

hamnan ja e gitano shlok bolshe ke shun?

mane koi wriksh par wishwas nathi,

badhan ja minDhan kawatrankhor lage

jalno sparsh

mane

khushamatiyani chapalusi jewo lage

relwe steshan

jangal jewun bihamanun lage

koi

mara tamara jewo manawi

bolwa hoth khole ne

hun gabhrai jaun

ena mukhni bakhol pachhal

shunnun shun joine chhali marun,

myujhiyamman mane koi

kach jewun dharadar chuneri

hasatun sambhlay

mara gharno chatushkon samay

mane

enan khananman puri de

kacheriman bharwana phormmanna prashnoh

janmya kyare? marsho kyare? — shun kamaya? shun khoyun?

mane kshakirnoni jem arpar windhe

sauthi wadhu bhay mane paDchhayano –

e kadi pichho chhoDe nahi

andhkar ane pawan –

e be koie moklela guptachar,

chahero bhunsine phare,

badhun jue,

badhun sambhle

tamaro hath hathman nahi laun to maph karjo,

panch to theek

ek angline ya hun sahi shakto nathi

hun mari najar

tamara parthi nahi khaseDun to

mathun nahi lagaDsho

je najarni bahar jay

tena par mane wishwas nathi

sachun kahun chhunh

hun bhaybhit chhun

tame je nathi joyun te mein joyun chhe

bhayne anubhawwani

maraman ek nawi indriy khili chhe

a bhayant natakna

panchma ankanun

hun chhellun ja patr hoish

ewi tame aasha rakhjo

maney ewi aasha chhe, aasha chhe,

asha chhe

(epril, 1974)

ratanun panch ankanun natk purun thawa awyun chhe

tyare,

chhella ankna chhella drishyman,

maro ja mungo chahero,

thakyopakyo;

drishti andhkarne andhkar sathe ren

karine joDti;

jeebh shap uchcharwa ardhi bahar nikleli –

hun achraj pamine joi rahun chhun

ha, kewal joi rahun chhun

‘hun ahin kyanthi?’

‘a hun ja chhun?’

awa gooDh adhyatmik prashno hun puchhto nathi

chhatan achraj to thay ja chheh

hun ek adno adami,

nana gharni nani bari pase besine

nanun akash jonaro;

punyshali to nahi,

papi pan nahi,

pap pan mane tuchchh gane,

mari sathe aankh melawya wina ja

chali jay;

dadanan, junan, sankeline petiman mukela,

wastroman sachwayelo tetlo ja dharm

maro warso

diwal par bhagwanni chhabi,

eni pachhal malo bandhnar chakli

emne jetla jane tetla ja hun pan olakhun,

premna aDhi akshar joDwa jetli

mein nathi joi koi nari!

duhakh etle ekad nanun wadal

je kadik mari barine Dhanke,

sukh etle barimanthi praweshi shake tetla

chandasuraj

rahasya etle thoDa nahi olkhayela

paDchhaya;

bhay etle khowai gayeli chawiwalun

bandh talun

baki to thoDun aalas, thoDo kantalo

bas, aathi wishesh khas kashun nahi,

ne chhatan

hun aa natakanun patr?

na, nayak to nahi ja houn,

nayak kani chhella ankman aawe?

pan pan

bijan patro kyan chhe ?

(ke pachhi aa ekpatri natk hashe?)

hun awli gati karine

panchma ankmanthi pahela ankman jaun?

pahela ankman hashe koi nayika,

prem karwani eni way thai hashe

kewi hashe eni ankh?

prithwi parna trinne akashna tara sathe

joDnari?

ke pachhi potani ja santaDeli bhiru

gabharu lagnini chhayathi kali kali?

sinhghan aranyman ekli sinhan?

enan charanman

natjanu pramath?

kewDana wanman sarta nagna

jewa ena shwas?

bas, bas, bas –

(a kon bolyun? khalnayak?)

kharekhar tare jowi chhe nayika?

panchma ankman e hwe thai chhe

aDatrisni;

eni kaya etle ahinthin werayeli

warwi pushttani tekrio,

hoth par ruwanti, ene Dhankwa mathe pawaDarthi;

anglinan terwan chaptan,

ena par taipraitarna akshrono dab;

eni parsman haji paDyo chhe

panch warsh par lakhayelo chhello prempatr

ena be hath chhalkai jay chhe phailothi;

pachas warshna heDaklarkni khandhi tewayeli

ankho

kadik tahelwa nikle chhe eni kaya par

doDine bas pakaDti wakhte enan ghuntanna sandha

kale chhe

koik war jay chhe piknik par

kashunk banshe ewi ashaye

dar wakhte kashunk bantan bantan

rahi jay chhe;

sanskar, sankoch, bhay —

badhun ganwa bese chhe ne ardhethi chhoDi de chhe

pan haji panchmo ank puro thayo nathi

asha chhe, aasha chhe, aasha chhe!

mane sambhlay chhe khalnayakanun khandhun hasya

kon hashe e?

janun chhun ke duniyaman khalnayak juda wasta nathi

e hoy chhe to aapna jewa ja,

kadik apnathi wadhu sohamnah

ankhman karDaki nahi, snigdhata;

waniman chikni madhurta

bijhnes ekjhikyutiwni adathi pharnara

athwa mridubhashi samajsewak,

athwa –

athwa, aagal sha mate jaun?

athwa hun ke tame

ne nayak?

shalapranshu, wyuDhorask, ajanubaju

atlethi ja atakun

kadach nayakni hatheliye parsewo walto hashe,

pistalis pachhini medwriddhithi

e aklato hashe,

sigaretni anek branD badline hwe

paipne yogya khune gothawto hashe

wanchto hashe matr relwenun taimtebal

ane teliphonni Direktri

ratna dase ghare pahonchti welaye

jagi uthta antratma sathe jhaghaDto hashe

ekadwar chhano chhano apghatna sahasno

wichar kari joyo hashe —

pachhi e wicharne whiskiman ogaline

gatagtawi gayo hashe

kadach chhek trija ankman e nayikane

malyo hashe,

ane te pan khalnayakni yojnathi

hwe panchmo ank puro thay te pahelan

khalnayakne hamphawwani ene aasha chhe,

asha chhe, aasha chhe

hwe kon rahyun?

em to rahyan ghanan ya patro

alapajhlap awine janaran

jene karne tamare

koi lagni kharachwi na paDe;

jenan patralekhanni widyarthio pan

chinta na kare

alpmatr samayna e hakdar

e samay darmiyan khalnayak

nawun kawatarun ghaDe;

nayika thoDa nishwas nakhine

aDe paDkhe thay;

nayak taino not sarkho kari le

pan panchma ankman, chhek chhewte,

awine

hun shun karish ?

hwe to pahela ankman phuldaniman gothwelan

plastiknan phool pan karmayan chhe,

khunaman mukelo teliphon

hwe ranakto nathi

badhe nari shanti ja shanti chhe,

prekshko nistabdh chhe,

kadach natakkare mane

kashakanun pratik banawyo hashe!

shenun pratik? bhaynun? marannun?

mane wahem jay chheh

kadach chhella ankna chhella drishyman

mara siway bijun koi patr nahi hoy

a natk karunant hashe?

karun ane hun? amare sho sambandh?

duhakh shenathi thay te ja

hun bhuli gayo chhun

pitaji gaya to ya aansu paDi shakyo nathi;

mane aasha hati ke thoDank to aansu hashe,

hun halwo thaish,

sagan santosh pamshe

kahesheh

na, lagni to khari!

bapni chhatrchhaya gai, dukha na thay?

e bicharane hwe

pan aansu wagarni ruksh ankho luchhine

mein santosh manyo

na, karunne ne mare kani sambandh nathi

atyar sudhi natakkare karunni kashi

trewaD kari nahi,

hwe chhelli ghaDiye shun e akasmat yojshe?

pan bhala,

marun to aa jiwawun e ja ek akasmat

na, hun suphiyani philsuphi Daholto nathi

kadach, natk bhayant hoi shake

janun chhun ke aa sambhline tame hassho;

sukhant natk hoy,

karunant natk hoy,

pan bhayant natk?

pan antno adhar jo mara par ja hoy

to

mane kashun kahewano adhikar nahi?

mane bhay lage chhe,

sharire wina karne parsewo wale chhe

na, mein koi wikral pashu joyun nathi,

mein nathi joyo koi hatyarane

mansone martan joyan chhe ha

goli khaine, kashun na khaine,

jiwwanun bhuli gaya tethi

pan ethi hun bhaybhit thayo nathi

tamaro bhay to unchi jatno hashe,

adhyatmik hashe

tamare man kadach bhay ane bhagwan ek hashe

pan maro bhay to mara jewo ja –

saral, nirupadrawi

ene tame to tuchchh ja gano

ena hathman nahi khanjar

ke nahi bhalo

ena hathman matr briphkeis

e aapni jem ja rasto olange

khabhe hath muke,

pan mane e bhaybhit kari muke

yuddh mein joyan nathi,

kadik durthi motaranun tayar phatwano awaj

sambhalyo chhe

ke pachhi shishi phutwano awaj

pan sachun kahun?

maraman ek shetan wase chhe,

e mane awanawun dekhaDe chheh

bagman jaun chhun tamari ja jem,

phulo joun chhun

ne ekayek wichar aawe chhe ha

a phulone sthane

khoprio khili uthe to?

rasta par nal jaDela boot thapkarine

chalta

sainikone joun chhun

ne mari najre asphaltno rasto

bani jay chhe

kunwari kanyaona prashast unnat wakshhasthal

tamari jem ja sabhasaraghasman jaun

ane

mane haDpinjro hastan dekhay;

kalo kagDo joun

ane

gabhrai jaunh

hamnan ja e gitano shlok bolshe ke shun?

mane koi wriksh par wishwas nathi,

badhan ja minDhan kawatrankhor lage

jalno sparsh

mane

khushamatiyani chapalusi jewo lage

relwe steshan

jangal jewun bihamanun lage

koi

mara tamara jewo manawi

bolwa hoth khole ne

hun gabhrai jaun

ena mukhni bakhol pachhal

shunnun shun joine chhali marun,

myujhiyamman mane koi

kach jewun dharadar chuneri

hasatun sambhlay

mara gharno chatushkon samay

mane

enan khananman puri de

kacheriman bharwana phormmanna prashnoh

janmya kyare? marsho kyare? — shun kamaya? shun khoyun?

mane kshakirnoni jem arpar windhe

sauthi wadhu bhay mane paDchhayano –

e kadi pichho chhoDe nahi

andhkar ane pawan –

e be koie moklela guptachar,

chahero bhunsine phare,

badhun jue,

badhun sambhle

tamaro hath hathman nahi laun to maph karjo,

panch to theek

ek angline ya hun sahi shakto nathi

hun mari najar

tamara parthi nahi khaseDun to

mathun nahi lagaDsho

je najarni bahar jay

tena par mane wishwas nathi

sachun kahun chhunh

hun bhaybhit chhun

tame je nathi joyun te mein joyun chhe

bhayne anubhawwani

maraman ek nawi indriy khili chhe

a bhayant natakna

panchma ankanun

hun chhellun ja patr hoish

ewi tame aasha rakhjo

maney ewi aasha chhe, aasha chhe,

asha chhe

(epril, 1974)