મૃણાલ, મૃણાલ
તું શી રીતે સાંભળશે મારો અવાજ?
મૃણાલ, તું કોણ, હું કોણ?
મારા જખમને ટેકે ઊભી છે રાત
તારા શ્વાસે ખીલે છે સ્વર્ગનાં પારિજાત
હું દેશવટો ભોગવું છું આંસુના બિલોરી મહેલમાં
તારા સ્મિતનું પાનેતર લહેરાય છે હવામાં.
ઉર્વશીના નૃત્યભંગનો લય બહેકાવી મૂકે છે તારાં ચરણ,
કરોળિયાની જાળમાં ઝિલાયેલા ઝાકળની આંખે
તાકી રહ્યું છે મારું મરણ.
મૃણાલ, પૂછું એક વાત?
તારી આંખોના અંધારિયા ભોંયરામાં
કોણ લટકે છે ઊંધે મસ્તકે?
તારી શિરાઓની ભુલભુલામણીમાં
કોણ સળગે છે જામગરીની જેમ? તારા સ્પર્શનાં અડાબીડવનમાં
કેટલા તેં સંતાડ્યા છે મણિધર નાગ?
તારી કાયાના આ સાગરમાં
કોના ડૂબાડ્યા તેં કાફલા સાતેસાત?
તારા શ્વાસના ખરલમાં
કોણ ઘૂંટી રહ્યું છે ગરલ?
મૃણાલ, મૃણાલ
સાંભળે છે તું?
તને મેં જોઈ હતી એક વાર
લીલીછમ તળાવડી
ને લીલો લીલો ચાંદો
લીલી તારી કાયા
ને લીલો એનો ડંખ
લાલ ચટ્ટક ઘા મારો
ને ભર્યું એમાં લાલ ચટ્ટક મધ
એને ચાખે લાલ લાલ કીડીઓની હાર
એની સંખ્યા ગણતી બેઠી ભૂવાની જમાત
મારી આંખે લીલો પડદો
ઢળે લીલો ચારે કોર અન્ધાર.
મૃણાલ, જો ને–
ચારે બાજુ ઊડી રહ્યા પવનના લીરા
કૂવાના ચોર-ખિસ્સામાં થોડા સૂરજના ટુકડા
શહેરના બાગમાં ફૂલોની શિસ્તબદ્ધ કવાયત
પાનની દુકાનના અરીસાઓની ચાલે મસલત
પૂલ નીચે સૂકી નદી વાગોળે મરણ
રસ્તે રસ્તે તગતગે આસ્ફાલ્ટનાં રણ
ચૂંથાયેલા રેશનકાર્ડ જેવા બધે ચહેરા
ફરીશું શું અહીં કહે સપ્તપદી ફેરા?
મૃણાલ,
હું જાણું છું;
ઢીંગલીઓનો પહેરો ગોઠવીને
તું સાચવી રહી છે તારું શમણું
ચન્દન તળાવડીને કાંઠે છે એક મહેલ
રૂમઝુમ એમાં નાચે પરીઓ
પવન વગાડે પાવો
એ મહેલમાં એક ઝૂલો
એના પર તું કદી એકલી એકલી ઝૂલે
કદીક તારી આંખો ઊડી જાય દૂર દૂર
તારા કાન સરવા થઈ ને સાંભળે
રજનીગન્ધાની સુગન્ધ જાણે હમણાં લાવશે સંદેશો
હમણાં પૂરપાટ દોડ્યો આવશે રાજકુમાર
ઊંચા ઊંચા મહેલની ઊંચી અટારીએ
તું મીટ માંડીને જોઈ રહે
એક રાત જાય, બીજી રાત જાય
કોઈ આવે નહિ
પરીઓ થાકીને બની જાય ઝાકળ
સૂરજ કરી જાય એમનું હરણ
ઢીંગલીઓના ચીંથરા તાણી જાય ઉંદર
ચન્દન તળાવડીનાં નીર સૂકાય
મહેલના બને ખંડેર
અસવાર વગરનો અશ્વ દોડ્યા કરે દશે દિશા
તારા શ્વાસમાં ગાજે એના પડછંદા
એ સાંભળતી તું બેસી રહે
કહે તો મૃણાલ, આમ કેટલા વીત્યા યુગ?
સોનાવાટકડીમાં શેઢકઢાં દૂધ પડી રહે
રૂપલાવાટકડીમાં ચન્દન સૂકાય
સૂરજ થાકે ને થાકે ચાંદો
તારી આંખો ના તો યે પલકાય
પણ મૃણાલ
મહેલને મિનારે બેઠું છે એક પંખી
કાળું કાળું ને મોટુંમસ
લાલ એની ચાંચ
આંખો એની જાણે અગ્નિની આંચ
ઊડી જશે એ લઈને તને
ભાગી આવ, ભાગી આવ.
મૃણાલ, ભાગી આવ.
મૃણાલ, શું કરીશ તું?
રોજ સવારે અખબારના અક્ષરો ઘૂંટેલી ચા પીશે
પછી નાના બાબલાનું બાળમંદિર
મોટી બેબીની સ્કૂલ-બસ
પછી પતિદેવના શર્ટની કફલિન્કની શોધાશોધ
ઝરૂખામાં ઊભા રહી ‘આવજો, આવજો!’
ભોજન, આરામ, રેડિયો પર દાદરા-ઠુમરી
ટેલિફોનની રણકે ઘંટડી
‘વારુ જરૂર, બરાબર છ વાગે’
વાળ હોળતાં નજરે ચઢશે બે ધોળા વાળ
તરત તોડીને ફેંકી દેશે
એમ્બેસેડોર કાર
દોડે પૂરપાટ
ચારે બાજુ ઝળાહળાં
‘કેમ છો?’ ‘હાઉ સ્વીટ યુ આર'
બોદું હાસ્ય શરાબભીના અવાજ
બજારના ભાવતાલ, સાડી ને ઝવેરાત
ધીમે ધીમે થાય મધરાત
પછી વફાદાર પત્નીનો પાઠ
થોડાં સ્વપ્નાંનો ભંગાર
વળી પાછી સવાર
ક્યારેક વળી આવી ચઢે તાર
બિઝનેસનો મામલો, ડિયર, સમજી જાને–
કદીક તો કહેવું પડે બેચાર દિવસ બહાર.
મૃણાલ, મૃણાલ મારી સોનાની મૂરત
આ તે શા તુજ હાલ!
મૃણાલ, તું તો જાણે છે બધું
તો પછી મન્ત્ર મારીને મને કરી દે પથ્થર
અથવા ફૂંક મારીને કરી દેને અલોપ
અથવા ચાંપી દેને કોઈ પાતાળમાં
લાળ ઝરતે મોઢે ઘરડું મરણ
ભટકે છે બારણે બારણે
પૂછે છે મારું નામ.
મૃણાલ, હું છું અહીં
શહેરના ટોળામાં ભૂંસતો ફરું છું મારો ચહેરો
દવાની દુકાને વાંચું છું દવાનાં નામ
કે પછી મ્યુઝિયમમાં વાંચું છું જૂનાં તામ્રપત્ર
પ્રાણીબાગમાં અજગરને જોયા કરું છું કલાકના કલાક
બસમાં બેસી શહેરના ગણું છું મકાન
હૉસ્પીટલમાં મરનાર દર્દી પાસે બોલું છું રામનામ
સરઘસમાં જોડાઈ ને ગજાવું છું નારો
કોઈક વાર ભાષણ આપવાનો મારો ય આવે છે વારો
આંધળી શેરીને વાંચી આપું સૂરજ
કોઈક વાર ફુટપાથ પર બેસીને જોઈ આપું નસીબ
જાદુગરના ખેલમાં કદીક લઉં છું નાનો પાઠ
સ્ટેશને બેસીને જોઉં દુનિયાનો ઠાઠ
કોઈક વાર આવે તાવ તો એની નથી કરતો રાવ
આમ તો છું મારા જેવો જ
પણ કોઈક વાર લાગે જુદું
શ્વાસની અમરાઈઓમાં ટહુકી ઊઠે કોકિલ
મસ્તકમાં ઠલવાય હજાર અરેબિયન નાઈટ્સ
હાથ લંબાઈ ને પહોંચે ત્રેતાયુગમાં
ચરણ બની જાય બેદુઈન આરબ
તેથી તો કહું છું મૃણાલ,
ઘેરી લેને મને તું બનીને ક્ષિતિજ
મૃણાલ, નિંદરથી બીડેલાં તારાં પોપચાંમાં
ઢળી જાઉં બની હું ય નિંદરનું એક બિન્દુ.
mrinal, mrinal
tun shi rite sambhalshe maro awaj?
mrinal, tun kon, hun kon?
mara jakhamne teke ubhi chhe raat
tara shwase khile chhe swargnan parijat
hun deshawto bhogawun chhun ansuna bilori mahelman
tara smitanun panetar laheray chhe hawaman
urwshina nritybhangno lay bahekawi muke chhe taran charan,
karoliyani jalman jhilayela jhakalni ankhe
taki rahyun chhe marun maran
mrinal, puchhun ek wat?
tari ankhona andhariya bhonyraman
kon latke chhe undhe mastke?
tari shiraoni bhulabhulamniman
kon salge chhe jamagrini jem? tara sparshnan aDabiDawanman
ketla ten santaDya chhe manidhar nag?
tari kayana aa sagarman
kona DubaDya ten kaphla satesat?
tara shwasna kharalman
kon ghunti rahyun chhe garal?
mrinal, mrinal
sambhle chhe tun?
tane mein joi hati ek war
lilichham talawDi
ne lilo lilo chando
lili tari kaya
ne lilo eno Dankh
lal chattak gha maro
ne bharyun eman lal chattak madh
ene chakhe lal lal kiDioni haar
eni sankhya ganti bethi bhuwani jamat
mari ankhe lilo paDdo
Dhale lilo chare kor andhar
mrinal, jo ne–
chare baju uDi rahya pawanna lira
kuwana chor khissaman thoDa surajna tukDa
shaherna bagman phuloni shistbaddh kawayat
panni dukanna arisaoni chale maslat
pool niche suki nadi wagole maran
raste raste tagatge asphaltnan ran
chunthayela reshankarD jewa badhe chahera
pharishun shun ahin kahe saptapdi phera?
mrinal,
hun janun chhun;
Dhingliono pahero gothwine
tun sachwi rahi chhe tarun shamanun
chandan talawDine kanthe chhe ek mahel
rumjhum eman nache pario
pawan wagaDe pawo
e mahelman ek jhulo
ena par tun kadi ekli ekli jhule
kadik tari ankho uDi jay door door
tara kan sarwa thai ne sambhle
rajnigandhani sugandh jane hamnan lawshe sandesho
hamnan purpat doDyo awshe rajakumar
uncha uncha mahelni unchi atariye
tun meet manDine joi rahe
ek raat jay, biji raat jay
koi aawe nahi
pario thakine bani jay jhakal
suraj kari jay emanun haran
Dhingliona chinthra tani jay undar
chandan talawDinan neer sukay
mahelna bane khanDer
aswar wagarno ashw doDya kare dashe disha
tara shwasman gaje ena paDchhanda
e sambhalti tun besi rahe
kahe to mrinal, aam ketla witya yug?
sonawatakDiman sheDhakDhan doodh paDi rahe
ruplawatakDiman chandan sukay
suraj thake ne thake chando
tari ankho na to ye palkay
pan mrinal
mahelne minare bethun chhe ek pankhi
kalun kalun ne motunmas
lal eni chanch
ankho eni jane agnini aanch
uDi jashe e laine tane
bhagi aaw, bhagi aaw
mrinal, bhagi aaw
mrinal, shun karish tun?
roj saware akhbarna aksharo ghunteli cha pishe
pachhi nana bablanun balmandir
moti bebini skool bas
pachhi patidewna shartni kaphlinkni shodhashodh
jharukhaman ubha rahi ‘awjo, awjo!’
bhojan, aram, reDiyo par dadra thumri
teliphonni ranke ghantDi
‘waru jarur, barabar chh wage’
wal holtan najre chaDhshe be dhola wal
tarat toDine phenki deshe
embeseDor kar
doDe purpat
chare baju jhalahlan
‘kem chho?’ ‘hau sweet yu aar
bodun hasya sharabbhina awaj
bajarna bhawtal, saDi ne jhawerat
dhime dhime thay madhrat
pachhi waphadar patnino path
thoDan swapnanno bhangar
wali pachhi sawar
kyarek wali aawi chaDhe tar
bijhnesno mamlo, Diyar, samji jane–
kadik to kahewun paDe bechar diwas bahar
mrinal, mrinal mari sonani murat
a te sha tuj haal!
mrinal, tun to jane chhe badhun
to pachhi mantr marine mane kari de paththar
athwa phoonk marine kari dene alop
athwa champi dene koi patalman
lal jharte moDhe gharaDun maran
bhatke chhe barne barne
puchhe chhe marun nam
mrinal, hun chhun ahin
shaherna tolaman bhunsto pharun chhun maro chahero
dawani dukane wanchun chhun dawanan nam
ke pachhi myujhiyamman wanchun chhun junan tamrapatr
pranibagman ajagarne joya karun chhun kalakna kalak
basman besi shaherna ganun chhun makan
hauspitalman marnar dardi pase bolun chhun ramnam
saraghasman joDai ne gajawun chhun naro
koik war bhashan apwano maro ya aawe chhe waro
andhli sherine wanchi apun suraj
koik war phutpath par besine joi apun nasib
jadugarna khelman kadik laun chhun nano path
steshne besine joun duniyano thath
koik war aawe taw to eni nathi karto raw
am to chhun mara jewo ja
pan koik war lage judun
shwasni amraioman tahuki uthe kokil
mastakman thalway hajar arebiyan naits
hath lambai ne pahonche tretayugman
charan bani jay beduin aarab
tethi to kahun chhun mrinal,
gheri lene mane tun banine kshitij
mrinal, nindarthi biDelan taran popchanman
Dhali jaun bani hun ya nindaranun ek bindu
mrinal, mrinal
tun shi rite sambhalshe maro awaj?
mrinal, tun kon, hun kon?
mara jakhamne teke ubhi chhe raat
tara shwase khile chhe swargnan parijat
hun deshawto bhogawun chhun ansuna bilori mahelman
tara smitanun panetar laheray chhe hawaman
urwshina nritybhangno lay bahekawi muke chhe taran charan,
karoliyani jalman jhilayela jhakalni ankhe
taki rahyun chhe marun maran
mrinal, puchhun ek wat?
tari ankhona andhariya bhonyraman
kon latke chhe undhe mastke?
tari shiraoni bhulabhulamniman
kon salge chhe jamagrini jem? tara sparshnan aDabiDawanman
ketla ten santaDya chhe manidhar nag?
tari kayana aa sagarman
kona DubaDya ten kaphla satesat?
tara shwasna kharalman
kon ghunti rahyun chhe garal?
mrinal, mrinal
sambhle chhe tun?
tane mein joi hati ek war
lilichham talawDi
ne lilo lilo chando
lili tari kaya
ne lilo eno Dankh
lal chattak gha maro
ne bharyun eman lal chattak madh
ene chakhe lal lal kiDioni haar
eni sankhya ganti bethi bhuwani jamat
mari ankhe lilo paDdo
Dhale lilo chare kor andhar
mrinal, jo ne–
chare baju uDi rahya pawanna lira
kuwana chor khissaman thoDa surajna tukDa
shaherna bagman phuloni shistbaddh kawayat
panni dukanna arisaoni chale maslat
pool niche suki nadi wagole maran
raste raste tagatge asphaltnan ran
chunthayela reshankarD jewa badhe chahera
pharishun shun ahin kahe saptapdi phera?
mrinal,
hun janun chhun;
Dhingliono pahero gothwine
tun sachwi rahi chhe tarun shamanun
chandan talawDine kanthe chhe ek mahel
rumjhum eman nache pario
pawan wagaDe pawo
e mahelman ek jhulo
ena par tun kadi ekli ekli jhule
kadik tari ankho uDi jay door door
tara kan sarwa thai ne sambhle
rajnigandhani sugandh jane hamnan lawshe sandesho
hamnan purpat doDyo awshe rajakumar
uncha uncha mahelni unchi atariye
tun meet manDine joi rahe
ek raat jay, biji raat jay
koi aawe nahi
pario thakine bani jay jhakal
suraj kari jay emanun haran
Dhingliona chinthra tani jay undar
chandan talawDinan neer sukay
mahelna bane khanDer
aswar wagarno ashw doDya kare dashe disha
tara shwasman gaje ena paDchhanda
e sambhalti tun besi rahe
kahe to mrinal, aam ketla witya yug?
sonawatakDiman sheDhakDhan doodh paDi rahe
ruplawatakDiman chandan sukay
suraj thake ne thake chando
tari ankho na to ye palkay
pan mrinal
mahelne minare bethun chhe ek pankhi
kalun kalun ne motunmas
lal eni chanch
ankho eni jane agnini aanch
uDi jashe e laine tane
bhagi aaw, bhagi aaw
mrinal, bhagi aaw
mrinal, shun karish tun?
roj saware akhbarna aksharo ghunteli cha pishe
pachhi nana bablanun balmandir
moti bebini skool bas
pachhi patidewna shartni kaphlinkni shodhashodh
jharukhaman ubha rahi ‘awjo, awjo!’
bhojan, aram, reDiyo par dadra thumri
teliphonni ranke ghantDi
‘waru jarur, barabar chh wage’
wal holtan najre chaDhshe be dhola wal
tarat toDine phenki deshe
embeseDor kar
doDe purpat
chare baju jhalahlan
‘kem chho?’ ‘hau sweet yu aar
bodun hasya sharabbhina awaj
bajarna bhawtal, saDi ne jhawerat
dhime dhime thay madhrat
pachhi waphadar patnino path
thoDan swapnanno bhangar
wali pachhi sawar
kyarek wali aawi chaDhe tar
bijhnesno mamlo, Diyar, samji jane–
kadik to kahewun paDe bechar diwas bahar
mrinal, mrinal mari sonani murat
a te sha tuj haal!
mrinal, tun to jane chhe badhun
to pachhi mantr marine mane kari de paththar
athwa phoonk marine kari dene alop
athwa champi dene koi patalman
lal jharte moDhe gharaDun maran
bhatke chhe barne barne
puchhe chhe marun nam
mrinal, hun chhun ahin
shaherna tolaman bhunsto pharun chhun maro chahero
dawani dukane wanchun chhun dawanan nam
ke pachhi myujhiyamman wanchun chhun junan tamrapatr
pranibagman ajagarne joya karun chhun kalakna kalak
basman besi shaherna ganun chhun makan
hauspitalman marnar dardi pase bolun chhun ramnam
saraghasman joDai ne gajawun chhun naro
koik war bhashan apwano maro ya aawe chhe waro
andhli sherine wanchi apun suraj
koik war phutpath par besine joi apun nasib
jadugarna khelman kadik laun chhun nano path
steshne besine joun duniyano thath
koik war aawe taw to eni nathi karto raw
am to chhun mara jewo ja
pan koik war lage judun
shwasni amraioman tahuki uthe kokil
mastakman thalway hajar arebiyan naits
hath lambai ne pahonche tretayugman
charan bani jay beduin aarab
tethi to kahun chhun mrinal,
gheri lene mane tun banine kshitij
mrinal, nindarthi biDelan taran popchanman
Dhali jaun bani hun ya nindaranun ek bindu
સ્રોત
- પુસ્તક : આપણી કવિતાસમૃદ્ધિ (ઉત્તરાર્ધ) (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 347)
- સંપાદક : ચન્દ્રકાન્ત ટોપીવાળા
- પ્રકાશક : ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
- વર્ષ : 2004