
(સોરઠો)
વંદન કરી બહુ વાર, ગણિવળ પ્રભુ અગણિત ગુણો;
સઉ સજ્જન આ ઠાર, મળિ સુંદર ભાષણ શુણો.
(દોહરા)
શુણજો સજ્જન સૌ તમે, એક વિવેકની વાત;
અંતર આંખો ઊઘડે, જે શુણતાં સાક્ષાત.
આજ આપણા દેશમાં, અફિણ મજીઠ કપાસ;
એ ત્રણ અતિશય ઉપજે, એમાં ઉદ્યમ વાસ.
એ થકિ દ્રવ્ય વિદેશનું, આવે છે આ દેશ :
એજ થકી આ દેશની. વધિ વિખ્યાતિ વિશેષ.
પણ હુંનર નરમાં નથી, નથિ વળિ સઘળો શોધ;
કુળ ઉદ્યમ સઉકો કરે, બીજો ન ધરે બોધ.
કુળ ઉદ્યમ તૂટે કદી, તો તૂટે નર તેહ;
અવર ન બુદ્ધિ ઉપજે, અચરજ જેવું એહ.
ચીન વિલાયતમાં વધ્યા, હુંનર પ્રગટ હજાર;
એઓએ આ દેશની, નિર્ધન કરી બજાર.
ગિજનીવાળો લઈ ગયો, સોમેશ્વર શોભાય;
એમ હુંનરખાં હરી ગયો, મોટી લક્ષ્મી-માય.
હુંનરખાં વણરાજનો, ઉચરૂં ઝગડો આજ;
કાન ધરી પ્રીતે કરી, શુણજો સકળ સમાજ.
સુંદર દેશ સુહામણો, તાજો હિંદુસ્તાન;
ઉધમપુર એમાં વસે, સુખ - સંપત્તિ - નિધાન.
સઉ રાજાનો રાજિયો, રાજ કરે વણરાજ;
અફિણ મજિઠ બે અનુજ છે, જેની જગમાં લાજ.
જમે ભરે પરદેશના, ભૂપતિ જેને ઘેર;
દશે દિશાઓ વશ કરી, ગઢપતિ કીધા જેર.
સેવે ચાર વરણ સદા; કસૂર કરે નહિ કોય;
અગણિત જેને આંગણે, હય હાથી રથ હોય.
કહ્યું તેની કુળદેવિકા, લક્ષ્મી નામ લખાય;
જે આસો વદિ તેરશે, પ્રેમ સહિત પૂજાય,
જેને નિજ પગ સ્પર્શતાં, હિંદુ-દિલ દુભાય,
સભા વિષે સાચો થવા, લક્ષ્મીના સમ ખાય.
કઈ દિન પ્રતિ દર્શન કરે, પોઢી ઊઠી પ્રભાત;
નિરખી બિજના ચંદ્રને, નિરખે લક્ષ્મી માત.
પ્રભુની પટરાણી ગણે, જેથી જગત અશોક;
પ્રતિદિન કંઈ પૂજા કરે, હેતે હિંદુ લોક.
દરિયાની તે દીકરી, મોટી જગની માત;
દમડી - પૈસા - રૂપિયા, પ્રગટ રૂપ પ્રખ્યાત.
અધિકો એથી સ્વર્ગમાં, દેવ ન દીસે કોય;
ઈંદ્ર સદા સેવક થઈ, લક્ષ્મીને વશ હોય.
(ચોપાઈ)
એ કુળદેવિ પ્રતાપે આજ, રાજ્ય ચલાવે શ્રીવણરાજ;
કીર્તિ તેની સુણીને કાન, ખષ્ટ પડ્યો નૃપ હુન્નરખાન.
જેનું ચીન વિલાયત રાજ, ઘણી ઘણી ફોજોનો આજ;
યંત્રખાન જેનો પરધાન, ભારે બળિયો ભૂત સમાન.
તે પ્રતિ બોલ્યો હુન્નરખાન, અંતરમાં આણી અભિમાન;
રોકડ આપણી લે વણરાજ, તો શાલેખે આપણ લાજ.
સાચું બોલે તજીને સોર, શાથી કરે વણરાજા જોર;
વદે પ્રધાન : શુણો નૃપ વાત; મહાલક્ષ્મી એની કુળમાત.
સદા પ્રસન્ન છે તેને શીશ, તેથી વશ કીધી દશ દીશ;
ખુંખારી કહે હુંનરખાન, હાથ કરું હું હિંદુસ્તાન.
તોડું દેવળ લક્ષ્મી તણું, પરમ પરાક્રમ છે આપણું;
લક્ષ્મી લાવું પકડી કેશ; નહિ તો દેહ તજું પરદેશ.
સ્વારિ જેમ સુલતાને કરી, સોમેશ્વરની શોભા હરી;
એજ રિતે વરતાવું આણુ, તો બીબી-જાયો મુજ જાણ.
પછિ કરજોડી કહે પ્રધાન : સમર્થ નહિ વણુરાજ સમાન;
અખિલ જગત જેને વશ આજ, મોટો તેમ હિપતિમહારાજ.
લક્ષ્મી શી રીતે લાવીએ, કેમ કુશળ પાછા આવીએ;
અફિણસિંહ છે એનો ભ્રાત, વિશ્વ વિષે તે પણ વિખ્યાત.
બળિયો એ બંનેથી કોય, હું જાણું જગમાં નહિ હોય;
મોટો જોદ્ધો ચોળ મજીઠ, પાછો હઠી ન આપે પીઠ.
સઉના શિરપર ધારે પાય, જોધ્ધો તે કયમ જીત્યો જાય;
એ છે ખરાખરીનો ખેલ; તે તલમાં નહિ પામો તેલ.
(પધરી છંદ)
અતિઅગમદેશ હિંદુસ્તાન, વળિ વિકટ પંથ ભૂમી ભયાન;
સજિ સૈન્ય સંગ જવું દેશ દૂર; અનહદ શહેર ઉદ્યમી પૂર.
તેમધ્યધિંગુ છે લક્ષ્મિધામ, હરિ શકે કોણ જનાખિહામ;
વિદ્યા વિચિત્રનો કઠણકોટ, રખવાળ કારિગર એની ઓટ
ગજદંત દેવિ દ્વારે કમાડ; વેપાર થંભ પ્રૌઢા પહાડ;
સોનાની ખાણશિખરસુરંગ, નિર્મળ હિરામણિ મોતી નંગ.
ઉચરાય રાગ રૂડા રસાળ; વાજિત્ર નિત્ય વાજે વિશાળ;
ઝણણાટ શબ્દઝાલર કરંત; ઘણણાટ ઘંટકેરા અનંત.
મહાલક્ષ્મિ મધ્ય વીરજમાન, કહું રૂપતે તણું શુણો કાન;
સઉ વસ્તુ મેળવી શકે સાથ; હુંજાણું જે હશે ચાર હાથ.
દરશીઅદર્શબહુઠામથાય, તેમાટ લક્ષ્મિ ચપળા લખાય;
જેનેપ્રસન્નજગદંબઆપ, પરિપૂર્ણ તેજ પામે પ્રતા૫.
જગદીશકેરિપટરાણિજાણિ વડિરૂપવાળીકવિયેવખાણિ;
સેના અસંખ્ય રાખે સદાય, જન કોઈ તે જીતી ન જાય.
હથિયાર જાત હાથે હજાર, તરવાર ઢાલ બરછી કટાર;
ત્રીશૂળ ને છરા ધનુષ તીર, ધારી શકે ન અરિઉરધીર.
દીઠા અનેક તે પાસ દાસ, એથી ન જીતવા થાય આશ;
મહારાજ આજ રાખિયે ઉર, કો સમે કાજ કરશું જરૂર.
સહસા ન સુધરે કોઈ કામ, ધીરજે સાધીએ શત્રુ ધામ;
ધીરજે સાધીએ શ્રેષ્ઠ ગ્રંથ, ધીરજે કાપિયે પ્રૌઢપંથ.
(પ્લવંગમ છંદ)
ક્રોધ પામિને પુનર હુનર નર ઉચર્યો,
રે ગુણવાન દિવાન, દિલે ક્યમ તું ડર્યો :
શુણ મારું સામર્થ્ય, વ્યર્થ તજ શોક તું,
જુઠી જવા દે જિકર, ફિકર કર ફોક તું.
હુનરતણો નર હોય, ફિટાડે ફોજને,
આપે ઉંચકે એક, બહુ મણ બોજને;
વાહન હય રથ હાથિ, લક્ષ્મિ ના લેખ તું,
બહુ અગ્નીરથ બોટ, અમારાં દેખ તું.
પવન પ્રમાણે ગમન, જગતમાં જેહનું,
વળતી હવે વિચાર, બહુ બળ કેહનું;
લક્ષ્મીના લખનાર, હજાર લખે મળી,
એક અમારો છાપ-ખાન લખિ દે વળી.
લક્ષ્મીના જન લાખ, નજર ઉંચી કરે,
પર્વત ચિર પર્યંત, વળી કદિ વીચરે;
ગ્રહ ઉપગ્રહનાં ભુવન, નહીં દેખે નક્કી,
તે સઉ દેખે તુરત, હુકમ મારાથકી.
મારા જનની ગાડિ, જાય જળ અંતરે,
વસ્ત્રતણે વીમાન, ચડી નભ સંચરે;
કાષ્ટ પૂતળી પાસ, સુકામ કરાવિયે,
કાંઈ પડે નહિ કષ્ટ, વસ્તુ ઉપજાવિયે.
લક્ષ્મીને ભુજ ચાર, અમારે વીશ છે,
ઉત્તમ કુળ અવતાર, ગતી દસ દીશ છે;
બુદ્ધી મારી માત, ગણાધિપ તાત છે,
લાભ લક્ષ બે ભ્રાત, વિશ્વ વિખ્યાત છે.
વય છોટીમાં વસ્યો છું હિંદુસ્તાનમાં,
કીધી કાંઈ સહાય, મનુષ્યના જ્ઞાનમાં;
શિખવ્યાં પટ હથિયાર, સુરીત સુધારવા,
ખેતી કરિ ખોરાક, અધિક ઉદ્ધારવા.
ધાતુ ઔષધી શોધ, રાજની નીતિયો,
ગ્રહમંડળ અનુમાન, ખગોળની રીતિયો;
એ આદિક અતિ જુક્તિ, વધારી વેગથી,
સર્વે શિખવ્યો શોધ, ભલા રસ ભોગથી.
જ્યાં મહમદિયન જોર જણાયું આકરું,
ઘણો ઉઠ્યો ગભરાટ, સુજ્ઞાન ઘટ્યું ખરું;
હું મારું લેઈ કુટુંબ, વસ્યો આ દેશમાં,
વધતે વર્ષે થયો છું, જોબન વેષમાં.
હિંદુ મટી હું હાલ, થયો છું યુરોપિયન,
કોઈ ન જાણે મને, હતો આ હિંદુજન;
ચીન વિલાયત આજ, રાજ માફ ઠર્યું,
હિંદુની હરૂં દેવિ, અધિક તો આબરૂ.
(દોહરા)
મંત્રિ કહે મહિપતિ શુણો, તે ન તુરતનું કામ;
એ તો પુર નથિ આપનું, નથી બાપનું ધામ.
હુન્નરખાં બોલ્યો હવે, કરો કહું તે પેર;
જેને આશા જીવની, બસ જઈ બેસો ઘેર.
અફિણસિંહ જે આપણું, જર જોરે લઈ જાય;
જેની બુદ્ધી જાગતી, ખુશિથી કેમ ખમાય.
ગભરૂને કર ગોળ દઈ, ઠગ જન ઠગે રતન;
તેમજ જ્યાં જન તુચ્છ મતિ, ધરણિ રહે નિર્ધન.
જાય હરી જર આપણું, અફિણ મજીઠ કપાસ;
મન જાણો જીવતા મુઆ, અન્ન ન ખાધું ઘાસ.
માનવિ મારા મુલકનાં, અક્કલમંદ અતૂલ્ય;
પકડી અફિણ કપાસને, દામ ન દેવે મૂલ્ય.
વણુરાજાની વસ્તિના, સૂતા પુરૂષ સદાય;
જડે નહીં નર જાગતો, જે મુજને લઈ જાય.
કોઈ પ્રબંધ ન બાંધશે, જ્યાં લગિ પીતળ પાત્ર;
આંખો મીચી ઊંઘશે, માણસ તે શા માત્ર.
તે માટે ત્યાં મોકલો, વડે પરાક્રમિ વીર;
તોડે હિંદુસ્તાનને, એવો કોઈ અમીર.
શુણિ બોલ્યો સરદાર નર, પંડે માદરપાટ;
લાવું લક્ષ્મી લૂટિને, એ તો તજો ઉચાટ.
શૂર તને સાબાશ છે, બોલ્યો હુંનરખાંન;
ચોંપ કરીને ચાલજો, છો છળભેદ નિધાન.
(ભુજંગી છંદ)
રૂડી ફોજ ત્યાંથી ચડી શ્વેત રંગે,
ભરાયાં ઘણાં નાવ ભારે ઉમંગે;
સજ્યાં બાણ ચીને ફટાકા સહાઈ,
લઈ ફોજ ચાલ્યો મચાવા લડાઈ.
તુટે જેથિ લક્ષ્મીતણો તુર્ત કીલ્લો,
હઠે શસ્ત્ર લૈ વીર ચાલ્યો હઠિલ્લો;
ઘણે જોર હિંદૂ તણે દેશ આવ્યા,
હણી હદથી હિંદુઓને હઠાવ્યા.
કહે ત્રાહિ ત્રાહિ મુખે હિંદુ ત્રાઠા,
ન ઉભા રહે હામ મેલીજ નાઠા;
દિશે દીશમાં બાણુ ફેંકે ફડાકા,
જનો જાગતા શીર લાગે સડાકા.
ઘણો દેશ હિંદુ તણો ઘેરી લીધો,
ખરો કોટ લક્ષ્મી તણો ખંડ કીધો;
દિઠાં દેવળે શીખરો તોડિ દીધાં,
કમાડો વળી દ્વારનાં ખંડ કીધાં.
રૂઠ્યો ફોજ લૈને ઉઠ્યો હિંદુ રાજા,
રચ્યો જુદ્ધ રાખી મહાદેવિ માજા;
લડે લક્ષ રાખી હઠે કોણ હારી,
કરી ચોંપ ચાલે ભરી નાવ ભારી.
મચી એક બીજાતણા દેશ માંહી,
કરે કીર્તિ વિસ્તાર પોતાનિ ત્યાંહી;
ન હારે ડરે કે ધરે પાવ પાછા,
કરે જુદ્ધ મારે મરે શૂર સાચા.
લહે એક બીજાતણું દ્રવ્ય લૂટી,
ખજાનો ન એકે તણો જાય ખૂટી;
ન કો કોયને જુદ્ધમાં જાય જીતી,
ન કો કોયથી તે ફરે ફોજ બીતી.
ગડુડે વડી તોપ જંજાળ ગોળા,
હડુડે મહા મેઘના જેમ ટોળા;
ધણેણે ધ્રૂજે ધમ્મકારાથિ ધર્તી,
ભણેણે ભલી જેમ સિંધુની ભર્તી.
ઘણાં ઘૂઘવે આગનાં કોકબાણાં,
ખપ્યાં કૈંક તેનાં ન લાધે ઠેકાણાં;
તહાં કાયરો લોક ખૂણા તપાશી,
તજી હામ તે ઠામથી જાય નાશી.
ચડાવે મુછે તાર જે રાણિજાયા,
રહે શત્રુ સામા ભલા ક્ષત્રિરાયા;
તહાં ગાયકા નાયકા સિંધુ ગાવે,
ઝૂઝાઉ સ્વરે જુદ્ધ વાજા બજાવે.
શુરા શત્રુને સામસામા પ્રચારે,
તજી આશ જીવ્યાતણી શસ્ત્ર ધારે;
કહે માર મારો કરે આંખ ફાટી,
ખરા આગળે જાય તે કોણ ખાટી.
(દોહરા)
જાણ થયું અસુરાણને, બોલ્યો તે બળવાન;
લક્ષ્મીને નહિ લહી શક્યા, તુટ્યો ન હિંદુસ્તાન.
સાંભળ તું સેનાપતિ, શત્રુ મુલક મોઝાર;
આ અવસર છે આપણી, કોઈ મદદ કરનાર?
શુણી સેનાપતિ ઉચર્યો, શુણો શાહ સુલતાન;
ઇચ્છે છે શુભ આપણું, વહેમખાન ગુણવાન.
જેને આપણી જમિનથી, કીધો દેશનિકાળ;
ભૂત જાદુ ને ભોળપણ, જેનો વંશ વિશાળ.
હાલ વસે છે હિંદુમાં, કષ્ટ અધિક કરનાર;
અવળો નિત્ય ઉપદેશ દઈ, આપે કુમતિ અપાર.
કામનિઓને તે કહે, વરજો વિદ્યાભ્યાસ;
કરવો નહિ નર કોઈને, કદિ પરદેશ પ્રવાસ.
ભણતર જે ઝાઝું ભણે, નિર્ધન નિશ્ચે થાય;
વળિ બહુ પુસ્તક વાંચતાં, વ્યર્થ વખત વહિ જાય.
એ રીતે ઉપદેશ બહુ, વધતો આપે વહેમ;
આળસ ને અજ્ઞાન પણ, આપણું ઇચ્છે ક્ષેમ.
(હરિગીત છંદ)
પણ એક શત્રુ આપણો, થાવા ન દે મન ભાવતું,
એથી જ ઝાઝું જોર આપણિ, ફોજનું નથિ ફાવતું;
સરદાર સાહિબ લોક તે, એ લોકનું અતિ પ્રિય કરે,
સમભાવ રાખે સર્વ શિર, દિલમાં દયા ધરથી ધરે.
અજ્ઞાન આળસ વહેમના, થઈ શ સમ લાગ્યા રહે,
હિત ચહે હિંદુસ્તાનનું, તજિ કપટ નિત સાચું કહે;
પુસ્તકોશાળા પાઠશાળા, વિરચિ વિદ્યા વિસ્તરે,
કદિ ગરથ ખરચે ગાંઠનું, સઉ લોક જેથી સૂધરે.
અતિ ગુપ્ત વાતો આપણી, ભેદૂ બની રહે ભાખતા,
સંચા ખજાના સર્વસ્થળ, રતિએ ગુપત નથિ રાખતા;
પેસાર ને નીકાળ તમ, દરબાર ચિત્રે ચિત્રમાં,
દેખાડિ દુનિયાને કરે છે, ચતુર હુનર ચરિત્રમાં.
કોહાડી સાથે કાઠનો, હાથો મળે તરૂ નાશ છે,
અરિ તેમ દેશી આપણા, જેનો તહાં સહવાસ છે;
સાહિબ સલામત ગરિબપરવર, શુણો હુનરખાનજી,
કોઈ વખત તમને બાંધિને, સોંપશે હિંદુસ્તાનજી.
ભય ભારિ અમને એહનું, બીજાથકી બિહિતા નથી,
મન સાચિ કરીને માનજો, જે કથા તમ આગળ કથી;
શુણિ બોલ હુનરખાન બોલ્યો, છેક વાત ન છંડિયે,
પડિયે જહાંલગિ પરવશે, મન રાખી સામા મંડિયે.
ખુદ મદદ તો કરશે ખુદા, ચિનદેશથી ચઢી ચાલવું,
લુટવું દેવળ લક્ષ્મિનું, પોતાનું બોલ્યું પાળવું;
પણ જાણજે જે યંત્રખાં, તું પડિશ હિંદુ હાથમાં,
પડશે પછી તો આપણા, ભંગાણ સઘળા સાથમાં.
(દોહરા)
ચઢી ફોજ બડિ ચિનથી, બહુ ગાજ્યું બ્રહ્માંડ;
કાગળ કાચ બિલોર તજ, સોમલ રેશમ ખાંડ.
ચાહ ફટકડી સાદડિ, કલ્લાઈ આદિ અનેક;
ચડિ ચાલ્યા હિંદુતણી, તરત તજાવા ટેક.
(તોટક છંદ)
ચડી ફોજ મહા બળિ ચીનતણી,
ભલિ ભાતથી હિંદુસ્તાન ભણી;
વણરાજ વિચાર કરી ઉચરે,
લડવા કુણ આજ ઉમંગ ધરે.
શુણિને શુરવીર અફીણ ઉઠ્યો,
કર મેલિ મુછે રિપુ શીશ રૂઠયો;
ઘનશામ સ્વરૂપ સુગૂણ ઘણા,
તન રોગ હરે જન રોગિતણા.
વણ કાજ ન રોજ મિલાપ ગમે,
દિન દીન મિલાપથિ દેહ દમે;
હણિ જોર વળિ ધન તુર્ત હરે,
કિરતી હણિ ગર્ધવ તુલ્ય કરે.
સજિ સેન ચિતે ધરિ એજ ચઢ્યો,
ચિન ચોક વચે જઈ આપ અડ્યો;
ધન લૂટિ ધરે નિજ પૂર પ્રતી,
પરદેશ વિશે કરિ પ્રૌઢ ગતી.
(દોહરો)
અફિણસિંહ ચિન ઊપરે, બહુ લડિયો નિબંધ;
ચિન હિંદુ વચ્ચે વધ્યો, ધરણી ઉપર ધંધ.
(શંખધારી છંદ)
ધરે ધંધ ભારી, મરે મર્દ નારી;
લડે ફોજ ટોળા, ઉડે આભ ગોળા.
ડરે દીલ કાચા, મરે શૂર સાચા;
કહે માર મારો, રિપુને વિદ્ધારો.
તુટે હાથ માથાં, ખુટે ખૂબ ભાથા;
પડે જોર પૂરા, વઢે વીર શૂરા.
હૈયે હામ પૂરે, તજે ત્રાસ દૂરે;
ખરે દીલ ખેલે, મહા બાણ મેલે.
મળી મર્દ મંડે, રિપુ ખડ્ગ ખંડે;
ભયે ભૂમિ ભાસે, નમર્દોજ નાસે.
પડે તૂટિ પાળા, બુઢા કોણ બાળા;
ધરે લોહ ધારા, પડે આરપારા.
લડી માર લાગે, ભલા અંગ ભાગે;
વિરો હાક વાગે, જહાં જુદ્ધ જાગે.
પ્રલેકાળ કેવો, ઉઠે શબ્દ એવો;
ગિરી જેમ ફૂટે, છતા ગર્ભ છૂટે.
થયો તો ન થાશે, સુગ્રંથે ગવાશે;
વડો ધંધ વીત્યો, જુદ્ધો હિંદુ જીત્યો.
(તોટક છંદ)
વસ્તી અતિ આણ અફીણતણી,
ચિન ભૂમિ પગે પણ ચાંપિ ઘણી;
પછિ હુંનરખાન પ્રજા સઘળી,
મળિ પ્રૌઢ વિચાર કરે પ્રબળી.
હમણાં નહિ આપણિ હામ રહે,
ઉલટું ધન લૂટિ અફીણ લહે;
જગવ્યો વડ સિંહ સુતો સુખમાં,
કર કીધ મણીધરના મુખમા.
સમજ્યા વિણ કામ અશુભ થયું,
કરિ કષ્ટ ચિનાધિશ એમ કહ્યું;
સજશે જન સંગ અફીણ તણો,
ધન માલ લુટી વળિ પ્રાણ હણો.
લગરીક અફીણ લહે ઘરમાં,
કરિ કેદ કસો પગ ને કરમાં;
બહુ પ્રાણિતણા ધન પ્રાણ હર્યા,
દુખવંત અત્યંત મનુષ્ય કર્યા.
ભડ તોય હઠ્યો ન અફીણ ભલો,
કરિ હાથ રહ્યો ચિનદેશ કિલો;
પછિ હુંનર ખષ્ટ બહુ પડિયો,
ચિત ચાહિ વિલાયતથી ચડિયો.
કરિ ક્રોધ દિલે બડ જોદ્ધ કહે,
રણખેત લડો જ્યમ લાજ રહે;
કહિ વેણ મુખે નહિ જો કરિયે,
બકવી કરનાર બધા ઠરિયે.
(દોહરા)
યંત્રખાન મંત્રી કહે, હવે ન હારો હામ;
સાહિબશ્રીના શુકનથી, કરિશ સિદ્ધ સઉ કામ.
રચિ પર્વત જેવી પછી, અગણિત બોટો આગ્ય;
હિંદુસ્તાન તરફ જવા, બાંધિ સિંધુપર પાગ્ય.
(નારાચ છંદ)
વિચારિ મંત્ર મંત્રિ યંત્રખાન ફોજ મેળવી,
તપાસિ કૈક શૂર વીર ધીર જોઈ કેળવી;
અનેક રંગ અંગ નંગ છીંટનાં ચલાવિયાં,
અપાર તાર તેજ વાર ધાતુના બનાવિયા.
વિચિત્ર ચિત્રવંત વસ્ત્ર અસ્ત્ર શસ્ત્ર ધારિયાં,
અનેક રાચ કાચનાં અસાચનાં ઉતારિયાં;
ઘણાંક કાઠનાં ઘડી દડી બનાવિ સૂત્રની,
કરી ઘણી કરામતો પ્રસિદ્ધ પૃથ્વિપુત્રની.
સપાટ પાટિયાં ખીલા કરેલ સંચ કુંચિયો,
સિવ્યાનિ સોય ચાકુ ભાત ભાત જાત ઉંચીયો;
ગણ્યાં નહીં ગણાય કે ન થાય લેખું લેખતાં,
મનુષ્ય મોહબંધ થાય અંધ તુર્ત દેખતાં.
ફરી ઘણીક ફોજ આવિ હિંદુ દેશ ફોડવા,
ઉજાડિ ઉધમીપુરી તમામ ધામ તોડવા;
લુટી અનેક ઉધમીતણી બજાર આવતે,
તુટી ઘણીક પેઢિયો હથ્યારથી હઠાવતે.
ઉચારિ હાય હાય લોક પથ જાય પાંશરે,
કહેજ ત્રાય ત્રાય ત્યાં સહાય કોણ જૈ કરે;
મલેચ્છ લૂટનાર લક્ષ્મિ મંદિરે મળી ચઢ્યા,
અફીણ રૂ મજીઠ તે બિતા ફરેજ બાપડા.
સમૂળ કોટ પાડિને ઉપાડિ લક્ષ્મિ મૂરતી,
ઝલાય કેમ હાય ઉભિ હિંદુ ફોજ ઝૂરતી;
સજેલ શસ્ત્ર તોય તે પડ્યા અપાર શોકમાં,
નહીં ઉગારનાર ચારખુંટ મૃત્યુ લોકમાં.
સુશસ્ત્ર સાળવીતણાં વિશાળ શુદ્ધ સાળ તે,
કિધા નકામ છીંટ પાટ પખી તુર્ત કાળ તે;
લલીત શસ્ત્ર સાણશી ને એરણી લુહારનાં,
પડ્યાં નિહાળિ લોહ પાટિયાં બહુ પ્રકારનાં.
સુતાર શસ્ત્ર સારડી ને વાંસલા ને વીંઝણી,
થયાં ખરાબ પેખિ મેજ પેટિ ખૂરશી ઘણી;
વિચિત્ર ચિત્ર દેખિ શસ્ત્ર વ્યર્થ ચિત્રકારનાં,
અનેક કાચ ઠામથી નકામનાં કુંભારનાં.
છુટ્યાં હથ્યાર લેખનાં જ જોઈ છાપ યંત્રને,
થયા ખરાબ ખેપિયા તપાસી ડાગતંત્રને;
કુબુદ્ધિ રૂપિ કેદ છેક ફળ કામ છોડતાં,
થયા ખરાબ નાતના વરાનું ખર્ચ જોડતાં.
સુજે ન દીશ એક કે વિવેક આંખ ઊઘડે,
ઉફાંદ ધૂળ આંખ પૂરિ કર્જ ખાડમાં પડે;
થયા અનંત લોક શોકવંત આ વિરૂદ્ધમાં,
મુઆ સમાન માનવી ઘણા જણાય જુદ્ધમાં.
(ચોપાઈ)
લૂટિ મુલક હિંદુનો લીધો, દશે દિશામાં ડંકો દીધો;
વશ કરી જન ઉદ્યમ પુરવાળાં, તે ઘર જડ્યાં વિલાયતી તાળાં.
(ઝૂલણા છંદ)
જુદ્ધ વણરાજ પરદેશિ નૃપસાજનો,
આજની વખતમાં અધિક એવો;
દિલ્લિ પ્રથિરાજને મ્લેચ્છના મુલકથી,
ધોમ જાગ્યો હતો ધંધ જેવો;
ધીર શૂરવીર તે નીર માગે નહીં,
સ્થિર ઠરિ નવ શકે એક ઠામે;
મેહેલમાં બેશિ જે મુછિયો મરડતા,
કરડતા દંત આવ્યા ન કામે.
નાશિયા લોક વેપારિ ને ગ્રાસિયા,
દાસિયા નાસતાં ફરિ ન દેખ;
ઢાલ તરવાર તજિ ભડ નરો ભાગિયા,
લશ્કરી લોક ત્યાં કોણ લેખે;
ધમધમે ધરણિ ત્યાં કાયરો કમકમે,
ખમખમે ખડગ નર થાય ખેદી;
કૈકના હાથ પગ કૈકના ભાગિયા,
વાગિયાં બાણ તનત્રાણ ભેદી.
થાય ઘડુડાટ રથ બાણ સડુડાટ વળી,
તોપ ધડુડાટ ગડુડાટ ગોળા;
કટક કડુડાટ પડિ શીશ દડુડાટ દડી,
વ્યોમ ફડુડાટ ધ્વજ રંગ ધોળા;
પુષ્પની સેજમાં જે નરો પોઢતા,
ઓઢતા સાલ દુસાલ અંગે;
તે નરો તરફડે ખૂબ રણક્ષેત્રમાં,
ચડભડે કૈક ટકી એક ટંગે.
ભાગિયાં હાડ પણ લાજમાં લાગિયા,
લાગિયા કૈક નર જુદ્ધ લડવા;
જાગિયા કૈક નર મોહમૂર્છા થકી,
પાગિયા ક્યાં કહી બેસે રડવા;
લૂટિયા કૈકને કૈકને કૂટિયા,
ચુંટિયા છોડ જ્યમ છાજ કેરા;
કોઈ નથિ વાર કરનાર આ વારમાં,
જેને દરબાર જન ખાય ફેરા.
કોઈની જનનિયે સુંઠ ખાધી નથી,
હામ હૈએ ધરે આજ ટાણે;
જે હુનરખાનને પકડિ કર જકડિને,
આપણા દેશમાં તુરત આણે;
ક્યાં ગયા હિંદુમહારાજ પાટણપતિ,
જે લડ્યા ખૂબ પરભાસ લૂટ્યે;
આ સમે કેમ એ તુરત નથી આવતા,
ગામમાં લક્ષ્મિનું ધામ તૂટે.
હિંદુ વટલાવતાં જવન બળ ફાવતાં,
આવતા સદ્ય શીવાજી વહારે;
ક્યાં ગયા જે હવે હિંદુને જાળવે,
દરિદ્ર નિજ જાત જોરે વધારે;
કોણ હિંદૂ ધણી રાખિ ચિંતા ઘણી,
જાતું પરદેશ ધન બંધ કરશે;
હડહડી ચાલિયું કેમ રહેશે હવે,
તૂટિયું ટાંકું જળ કેમ ધરશે.
(દોહરો)
વિકળ સકળ હિંદુ હવે, સુજે ન એકે દીશ;
ભાષણકાર સુભાખીને, કહે નમાવી શીશ.
(૫ધરી છંદ)
મંડળી સિંહનર એક નામ,
ઉંઘે છે એજ આલસ્ય ધામ;
લઈ કુંભકર્ણની નીદ્ર જાણિ,
સૂતો છે સોડ તે શ્રેષ્ટ તાણિ.
નહિ તો લિધેલ મુચકુંદ નીદ્ર,
પોઢ્યો પલંગ શુરવીર ઇંદ્ર;
દીસે હજૂરમાં ચોકિદાર,
સઉ ભૂપ શેઠ ને સાહુકાર.
તે સર્વનેજ નિજ ધામમાંહિ,
આલસ્યખાન રોકે છે ત્યાંહિ :
આડા છે વીર અજ્ઞાન વહેમ,
કરે મંડળીક જાગે ન જેમ.
તે મંડળીક છે શૂરવીર,
બહુ બુદ્ધિવંત વજ્જર શરીર :
જાગતો થાય એકે ઉપાય,
તો જરૂર હુંનરખાં જિતાય.
લે યંત્રખાને ઉપાડિ ત્યાંથિ,
કપિ જેમ વૈદ્યઘર લંકમાંથિ;
લડનાર લોકને દે ઇનામ,
તો ફરિ વસાય ઉદ્યમગ્રામ.
થાણાં થપાય વાળિ ચિન વિલાત,
જાણવા શત્રુ છળભેદ ઘાત;
હુનરનાં લાવિ હથિયાર ખેંચી,
વળિ દેશિ લોકને દેજ વેંચી.
વણ મંડળીક બ્રહ્માંડ મધ્ય,
નથિ હુંનર જોડ કરનાર જુદ્ધ;
જાગતાં વીર જો જશે કાળ,
કરશે દરીદ્ર હિંદુ વટાળ.
(દોહરો)
ભાષકનાં ભાષણ શુણી, કર્યા ઉપાયો ક્રોડ;
નર મંડળી જાગ્યો નહીં, સુતો તાણી સોડ.
(હરિગીત છંદ)
વડિ સોડ તાણી સુતો જાણી, નીદ્ર આણી નેણમાં,
તેને જગાવા ગલમચાવા, વિવિધ આવા વેણમાં;
ભુંગળ સમાને વર્તમાને, પત્ર કાને ઘૂઘવે,
ચોપાસ જ્યમ કે ઢોલ ઢમકે, વિર ન ચમકે ઊંઘવે.
ભાષક ઉચારે વારે વારે, જન પોકારે બહુ મળી,
ફિટકાર લાગે અંગ ભાગે, પણ ન જાગે મંડળી;
ચિહકાર વાણી વદે તાણી, ઉઠે જાણી એ થકી,
તોપો વછોડે કાન જોડે, નીદ્ર તોડે તે થકી.
ઉપાય ભારે કર્યા જ્યારે, પાસું ત્યારે ફેરવ્યું,
બોલ્યો ન વાણી જ્ઞાન આણી, મન ન જાણી મેળવ્યું;
ઉડી ગઈ જ આશા જોઈ તમાસા, ભણે ભાષા ભાષકો,
તે તપી તનમાં દેશિ જનમાં, ધારિ મનમાં ધાશકો.
(દોહરા)
જાગ જાગ ને જો હવે, મંડળીક મતિમાન;
લાવ લાવ તું લાગ લઈ, પકડી યંત્ર પ્રધાન.
(કવિત)
હુનર હજાર ફોજ પ્રેરી પરદેશી લોકે,
લીધો હિંદુ દેશ લુટી ખ્યાત થૈ ખરેખરી :
થાય ન ઉપાય કશો, લોક હાય હાય ગાય,
મનમાં મુઝાય વાત જોય નહીં ઉચરી;
પૈસાનો જ્યાંથી પેસાર બહુ થયાં બંધ દ્વાર,
આળસ અપાર અનુદ્યોગ હાથીએ કરી;
એજ ગજરાજ આજ કુંભ કાપવાને કાજ,
જોઈયે જરૂર હઠીસિંહ સિંહ કેસરી.
(પરિકરાલંકાર)
(દોહરા)
યંત્રખાનના દ્વારમાં, આળસ હસ્તી આજ;
કેસરિસિંહના સુત વિના, કોણ હણે ગજરાજ.
સુતો જગાડે મંડળીક, કરિ પૂરો પોકાર;
કર જોડી તેને કરું, વંદન હું બહુ વાર.
(sortho)
wandan kari bahu war, ganiwal prabhu agnit guno;
sau sajjan aa thaar, mali sundar bhashan shuno
(dohra)
shunjo sajjan sau tame, ek wiwekni wat;
antar ankho ughDe, je shuntan sakshat
aj aapna deshman, aphin majith kapas;
e tran atishay upje, eman udyam was
e thaki drawya wideshanun, aawe chhe aa desh ha
ej thaki aa deshni wadhi wikhyati wishesh
pan hunnar narman nathi, nathi wali saghlo shodh;
kul udyam sauko kare, bijo na dhare bodh
kul udyam tute kadi, to tute nar teh;
awar na buddhi upje, achraj jewun eh
cheen wilayatman wadhya, hunnar pragat hajar;
eoe aa deshni, nirdhan kari bajar
gijniwalo lai gayo, someshwar shobhay;
em hunnarkhan hari gayo, moti lakshmi may
hunnarkhan wanrajno, uchrun jhagDo aaj;
kan dhari prite kari, shunjo sakal samaj
sundar desh suhamno, tajo hindustan;
udhampur eman wase, sukh sampatti nidhan
sau rajano rajiyo, raj kare wanraj;
aphin majith be anuj chhe, jeni jagman laj
jame bhare pardeshna, bhupati jene gher;
dashe dishao wash kari, gaDhapati kidha jer
sewe chaar waran sada; kasur kare nahi koy;
agnit jene angne, hay hathi rath hoy
kahyun teni kuldewika, lakshmi nam lakhay;
je aaso wadi tershe, prem sahit pujay,
jene nij pag sparshtan, hindu dil dubhay,
sabha wishe sacho thawa, lakshmina sam khay
kai din prati darshan kare, poDhi uthi parbhat;
nirkhi bijna chandrne, nirkhe lakshmi mat
prabhuni patrani gane, jethi jagat ashok;
pratidin kani puja kare, hete hindu lok
dariyani te dikri, moti jagni mat;
damDi paisa rupiya, pragat roop prakhyat
adhiko ethi swargman, dew na dise koy;
indr sada sewak thai, lakshmine wash hoy
(chopai)
e kuldewi prtape aaj, rajya chalawe shriwanraj;
kirti teni sunine kan, khasht paDyo nrip hunnarkhan
jenun cheen wilayat raj, ghani ghani phojono aaj;
yantrkhan jeno pardhan, bhare baliyo bhoot saman
te prati bolyo hunnarkhan, antarman aani abhiman;
rokaD aapni le wanraj, to shalekhe aapan laj
sachun bole tajine sor, shathi kare wanraja jor;
wade pardhan ha shuno nrip wat; mahalakshmi eni kulmat
sada prasann chhe tene sheesh, tethi wash kidhi dash deesh;
khunkhari kahe hunnarkhan, hath karun hun hindustan
toDun dewal lakshmi tanun, param parakram chhe apnun;
lakshmi lawun pakDi kesh; nahi to deh tajun pardesh
swari jem sultane kari, someshwarni shobha hari;
ej rite wartawun aanu, to bibi jayo muj jaan
pachhi karjoDi kahe pardhan ha samarth nahi wanuraj saman;
akhil jagat jene wash aaj, moto tem hipatimharaj
lakshmi shi rite lawiye, kem kushal pachha awiye;
aphinsinh chhe eno bhraat, wishw wishe te pan wikhyat
baliyo e bannethi koy, hun janun jagman nahi hoy;
moto joddho chol majith, pachho hathi na aape peeth
sauna shirpar dhare pay, jodhdho te kayam jityo jay;
e chhe kharakhrino khel; te talman nahi pamo tel
(padhri chhand)
atiagamdesh hindustan, wali wikat panth bhumi bhayan;
saji sainya sang jawun desh door; anhad shaher udyami poor
temadhydhingu chhe lakshmidham, hari shake kon janakhiham;
widya wichitrno kathankot, rakhwal karigar eni ot
gajdant dewi dware kamaD; wepar thambh prauDha pahaD;
sonani khanashikharasurang, nirmal hiramani moti nang
uchray rag ruDa rasal; wajitr nitya waje wishal;
jhannat shabdjhalar karant; ghannat ghantkera anant
mahalakshmi madhya wirajman, kahun rupte tanun shuno kan;
sau wastu melwi shake sath; hunjanun je hashe chaar hath
darshiadarshabahuthamthay, temat lakshmi chapla lakhay;
jeneprsannajagdambap, paripurn tej pame prata5
jagdishkeripatranijani waDirupwalikawiyewkhani;
sena asankhya rakhe saday, jan koi te jiti na jay
hathiyar jat hathe hajar, tarwar Dhaal barchhi katar;
trishul ne chhara dhanush teer, dhari shake na ariurdhir
ditha anek te pas das, ethi na jitwa thay aash;
maharaj aaj rakhiye ur, ko same kaj karashun jarur
sahsa na sudhre koi kaam, dhirje sadhiye shatru dham;
dhirje sadhiye shreshth granth, dhirje kapiye prauDhpanth
(plwangam chhand)
krodh pamine punar hunar nar ucharyo,
re gunwan diwan, dile kyam tun Daryo ha
shun marun samarthya, wyarth taj shok tun,
juthi jawa de jikar, phikar kar phok tun
hunaratno nar hoy, phitaDe phojne,
ape unchke ek, bahu man bojne;
wahan hay rath hathi, lakshmi na lekh tun,
bahu agnirath bot, amaran dekh tun
pawan prmane gaman, jagatman jehanun,
walti hwe wichar, bahu bal kehnun;
lakshmina lakhnar, hajar lakhe mali,
ek amaro chhap khan lakhi de wali
lakshmina jan lakh, najar unchi kare,
parwat chir paryant, wali kadi wichre;
grah upagrahnan bhuwan, nahin dekhe nakki,
te sau dekhe turat, hukam marathki
mara janani gaDi, jay jal antre,
wastratne wiman, chaDi nabh sanchre;
kasht putli pas, sukam karawiye,
kani paDe nahi kasht, wastu upjawiye
lakshmine bhuj chaar, amare weesh chhe,
uttam kul awtar, gati das deesh chhe;
buddhi mari mat, ganadhip tat chhe,
labh laksh be bhraat, wishw wikhyat chhe
way chhotiman wasyo chhun hindustanman,
kidhi kani sahay, manushyna gyanman;
shikhawyan pat hathiyar, surit sudharwa,
kheti kari khorak, adhik uddharwa
dhatu aushdhi shodh, rajni nitiyo,
grahmanDal anuman, khagolni ritiyo;
e aadik ati jukti, wadhari wegthi,
sarwe shikhawyo shodh, bhala ras bhogthi
jyan mahamadiyan jor janayun akarun,
ghano uthyo gabhrat, sugyan ghatyun kharun;
hun marun lei kutumb, wasyo aa deshman,
wadhte warshe thayo chhun, joban weshman
hindu mati hun haal, thayo chhun yuropiyan,
koi na jane mane, hato aa hindujan;
cheen wilayat aaj, raj maph tharyun,
hinduni harun dewi, adhik to aabru
(dohra)
mantri kahe mahipati shuno, te na turatanun kaam;
e to pur nathi apanun, nathi bapanun dham
hunnarkhan bolyo hwe, karo kahun te per;
jene aasha jiwani, bas jai beso gher
aphinsinh je apanun, jar jore lai jay;
jeni buddhi jagti, khushithi kem khamay
gabhrune kar gol dai, thag jan thage ratan;
temaj jyan jan tuchchh mati, dharani rahe nirdhan
jay hari jar apanun, aphin majith kapas;
man jano jiwta mua, ann na khadhun ghas
manawi mara mulaknan, akkalmand atulya;
pakDi aphin kapasne, dam na dewe mulya
wanurajani wastina, suta purush saday;
jaDe nahin nar jagto, je mujne lai jay
koi prbandh na bandhshe, jyan lagi pital patr;
ankho michi unghshe, manas te sha matr
te mate tyan moklo, waDe parakrami weer;
toDe hindustanne, ewo koi amir
shuni bolyo sardar nar, panDe madarpat;
lawun lakshmi lutine, e to tajo uchat
shoor tane sabash chhe, bolyo hunnarkhann;
chomp karine chaljo, chho chhalbhed nidhan
(bhujangi chhand)
ruDi phoj tyanthi chaDi shwet range,
bharayan ghanan naw bhare umange;
sajyan ban chine phataka sahai,
lai phoj chalyo machawa laDai
tute jethi lakshmitno turt killo,
hathe shastr lai weer chalyo hathillo;
ghane jor hindu tane desh aawya,
hani hadthi hinduone hathawya
kahe trahi trahi mukhe hindu tratha,
na ubha rahe ham melij natha;
dishe dishman banu phenke phaDaka,
jano jagata sheer lage saDaka
ghano desh hindu tano gheri lidho,
kharo kot lakshmi tano khanD kidho;
dithan dewle shikhro toDi didhan,
kamaDo wali dwarnan khanD kidhan
ruthyo phoj laine uthyo hindu raja,
rachyo juddh rakhi mahadewi maja;
laDe laksh rakhi hathe kon hari,
kari chomp chale bhari naw bhari
machi ek bijatna desh manhi,
kare kirti wistar potani tyanhi;
na hare Dare ke dhare paw pachha,
kare juddh mare mare shoor sacha
lahe ek bijatanun drawya luti,
khajano na eke tano jay khuti;
na ko koyne juddhman jay jiti,
na ko koythi te phare phoj biti
gaDuDe waDi top janjal gola,
haDuDe maha meghna jem tola;
dhanene dhruje dhammkarathi dharti,
bhanene bhali jem sindhuni bharti
ghanan ghughwe agnan kokbanan,
khapyan kaink tenan na ladhe thekanan;
tahan kayro lok khuna tapashi,
taji ham te thamthi jay nashi
chaDawe muchhe tar je ranijaya,
rahe shatru sama bhala kshatriraya;
tahan gayka nayaka sindhu gawe,
jhujhau swre juddh waja bajawe
shura shatrune samsama prchare,
taji aash jiwyatni shastr dhare;
kahe mar maro kare aankh phati,
khara aagle jay te kon khati
(dohra)
jaan thayun asuranne, bolyo te balwan;
lakshmine nahi lahi shakya, tutyo na hindustan
sambhal tun senapati, shatru mulak mojhar;
a awsar chhe aapni, koi madad karnar?
shuni senapati ucharyo, shuno shah sultan;
ichchhe chhe shubh apanun, wahemkhan gunwan
jene aapni jaminthi, kidho deshanikal;
bhoot jadu ne bholpan, jeno wansh wishal
haal wase chhe hinduman, kasht adhik karnar;
awlo nitya updesh dai, aape kumti apar
kamanione te kahe, warjo widyabhyas;
karwo nahi nar koine, kadi pardesh prawas
bhantar je jhajhun bhane, nirdhan nishche thay;
wali bahu pustak wanchtan, wyarth wakhat wahi jay
e rite updesh bahu, wadhto aape wahem;
alas ne agyan pan, apanun ichchhe kshem
(harigit chhand)
pan ek shatru aapno, thawa na de man bhawatun,
ethi ja jhajhun jor apani, phojanun nathi phawtun;
sardar sahib lok te, e lokanun ati priy kare,
sambhaw rakhe sarw shir, dilman daya dharthi dhare
agyan aalas wahemna, thai sha sam lagya rahe,
hit chahe hindustananun, taji kapat nit sachun kahe;
pustkoshala pathashala, wirachi widya wistre,
kadi garath kharche ganthanun, sau lok jethi sudhre
ati gupt wato aapni, bhedu bani rahe bhakhta,
sancha khajana sarwasthal, ratiye gupat nathi rakhta;
pesar ne nikal tam, darbar chitre chitrman,
dekhaDi duniyane kare chhe, chatur hunar charitrman
kohaDi sathe kathno, hatho male taru nash chhe,
ari tem deshi aapna, jeno tahan sahwas chhe;
sahib salamat garibaparwar, shuno hunarkhanji,
koi wakhat tamne bandhine, sompshe hindustanji
bhay bhari amne ehanun, bijathki bihita nathi,
man sachi karine manjo, je katha tam aagal kathi;
shuni bol hunarkhan bolyo, chhek wat na chhanDiye,
paDiye jahanlagi parawshe, man rakhi sama manDiye
khud madad to karshe khuda, chindeshthi chaDhi chalawun,
lutawun dewal lakshminun, potanun bolyun palwun;
pan janje je yantrkhan, tun paDish hindu hathman,
paDshe pachhi to aapna, bhangan saghla sathman
(dohra)
chaDhi phoj baDi chinthi, bahu gajyun brahmanD;
kagal kach bilor taj, somal resham khanD
chah phatakDi sadaDi, kallai aadi anek;
chaDi chalya hindutni, tarat tajawa tek
(totak chhand)
chaDi phoj maha bali chinatni,
bhali bhatthi hindustan bhani;
wanraj wichar kari uchre,
laDwa kun aaj umang dhare
shunine shurwir aphin uthyo,
kar meli muchhe ripu sheesh ruthyo;
ghansham swarup sugun ghana,
tan rog hare jan rogitna
wan kaj na roj milap game,
din deen milapathi deh dame;
hani jor wali dhan turt hare,
kirti hani gardhaw tulya kare
saji sen chite dhari ej chaDhyo,
chin chok wache jai aap aDyo;
dhan luti dhare nij poor prti,
pardesh wishe kari prauDh gati
(dohro)
aphinsinh chin upre, bahu laDiyo nibandh;
chin hindu wachche wadhyo, dharni upar dhandh
(shankhdhari chhand)
dhare dhandh bhari, mare mard nari;
laDe phoj tola, uDe aabh gola
Dare deel kacha, mare shoor sacha;
kahe mar maro, ripune widdharo
tute hath mathan, khute khoob bhatha;
paDe jor pura, waDhe weer shura
haiye ham pure, taje tras dure;
khare deel khele, maha ban mele
mali mard manDe, ripu khaDg khanDe;
bhaye bhumi bhase, namardoj nase
paDe tuti pala, buDha kon bala;
dhare loh dhara, paDe arpara
laDi mar lage, bhala ang bhage;
wiro hak wage, jahan juddh jage
prlekal kewo, uthe shabd ewo;
giri jem phute, chhata garbh chhute
thayo to na thashe, sugranthe gawashe;
waDo dhandh wityo, juddho hindu jityo
(totak chhand)
wasti ati aan aphinatni,
chin bhumi page pan champi ghani;
pachhi hunnarkhan praja saghli,
mali prauDh wichar kare prabli
hamnan nahi apani ham rahe,
ulatun dhan luti aphin lahe;
jagawyo waD sinh suto sukhman,
kar keedh manidharna mukhma
samajya win kaam ashubh thayun,
kari kasht chinadhish em kahyun;
sajshe jan sang aphin tano,
dhan mal luti wali pran hano
lagrik aphin lahe gharman,
kari ked kaso pag ne karman;
bahu pranitna dhan pran harya,
dukhwant atyant manushya karya
bhaD toy hathyo na aphin bhalo,
kari hath rahyo chindesh kilo;
pachhi hunnar khasht bahu paDiyo,
chit chahi wilayatthi chaDiyo
kari krodh dile baD joddh kahe,
rankhet laDo jyam laj rahe;
kahi wen mukhe nahi jo kariye,
bakwi karnar badha thariye
(dohra)
yantrkhan mantri kahe, hwe na haro ham;
sahibashrina shukanthi, karish siddh sau kaam
rachi parwat jewi pachhi, agnit boto agya;
hindustan taraph jawa, bandhi sindhupar pagya
(narach chhand)
wichari mantr mantri yantrkhan phoj melwi,
tapasi kaik shoor weer dheer joi kelwi;
anek rang ang nang chhintnan chalawiyan,
apar tar tej war dhatuna banawiya
wichitr chitrwant wastra astra shastr dhariyan,
anek rach kachnan asachnan utariyan;
ghanank kathnan ghaDi daDi banawi sutrni,
kari ghani karamto prasiddh prithwiputrni
sapat patiyan khila karel sanch kunchiyo,
siwyani soy chaku bhat bhat jat unchiyo;
ganyan nahin ganay ke na thay lekhun lekhtan,
manushya mohbandh thay andh turt dekhtan
phari ghanik phoj aawi hindu desh phoDwa,
ujaDi udhmipuri tamam dham toDwa;
luti anek udhmitni bajar aawte,
tuti ghanik peDhiyo hathyarthi hathawte
uchari hay hay lok path jay panshre,
kahej tray tray tyan sahay kon jai kare;
malechchh lutnar lakshmi mandire mali chaDhya,
aphin ru majith te bita pharej bapDa
samul kot paDine upaDi lakshmi murti,
jhalay kem hay ubhi hindu phoj jhurti;
sajel shastr toy te paDya apar shokman,
nahin ugarnar charkhunt mrityu lokman
sushastr salwitnan wishal shuddh sal te,
kidha nakam chheent pat pakhi turt kal te;
lalit shastr sanshi ne erni luharnan,
paDyan nihali loh patiyan bahu prkarnan
sutar shastr sarDi ne wansla ne winjhni,
thayan kharab pekhi mej peti khurshi ghani;
wichitr chitr dekhi shastr wyarth chitrkarnan,
anek kach thamthi nakamnan kumbharnan
chhutyan hathyar lekhnan ja joi chhap yantrne,
thaya kharab khepiya tapasi Dagtantrne;
kubuddhi rupi ked chhek phal kaam chhoDtan,
thaya kharab natna waranun kharch joDtan
suje na deesh ek ke wiwek aankh ughDe,
uphand dhool aankh puri karj khaDman paDe;
thaya anant lok shokwant aa wiruddhman,
mua saman manawi ghana janay juddhman
(chopai)
luti mulak hinduno lidho, dashe dishaman Danko didho;
wash kari jan udyam purwalan, te ghar jaDyan wilayati talan
(jhulna chhand)
juddh wanraj pardeshi nripsajno,
ajni wakhatman adhik ewo;
dilli prathirajne mlechchhna mulakthi,
dhom jagyo hato dhandh jewo;
dheer shurwir te neer mage nahin,
sthir thari naw shake ek thame;
mehelman beshi je muchhiyo maraDta,
karaDta dant aawya na kame
nashiya lok wepari ne grasiya,
dasiya nastan phari na dekh;
Dhaal tarwar taji bhaD naro bhagiya,
lashkari lok tyan kon lekhe;
dhamadhme dharani tyan kayro kamakme,
khamakhme khaDag nar thay khedi;
kaikna hath pag kaikna bhagiya,
wagiyan ban tanatran bhedi
thay ghaDuDat rath ban saDuDat wali,
top dhaDuDat gaDuDat gola;
katak kaDuDat paDi sheesh daDuDat daDi,
wyom phaDuDat dhwaj rang dhola;
pushpni sejman je naro poDhta,
oDhta sal dusal ange;
te naro taraphDe khoob ranakshetrman,
chaDabhDe kaik taki ek tange
bhagiyan haD pan lajman lagiya,
lagiya kaik nar juddh laDwa;
jagiya kaik nar mohmurchha thaki,
pagiya kyan kahi bese raDwa;
lutiya kaikne kaikne kutiya,
chuntiya chhoD jyam chhaj kera;
koi nathi war karnar aa warman,
jene darbar jan khay phera
koini jananiye sunth khadhi nathi,
ham haiye dhare aaj tane;
je hunarkhanne pakaDi kar jakaDine,
apna deshman turat aane;
kyan gaya hindumharaj patanapati,
je laDya khoob parbhas lutye;
a same kem e turat nathi aawta,
gamman lakshminun dham tute
hindu watlawtan jawan bal phawtan,
awta sadya shiwaji wahare;
kyan gaya je hwe hindune jalwe,
daridr nij jat jore wadhare;
kon hindu dhani rakhi chinta ghani,
jatun pardesh dhan bandh karshe;
haDahDi chaliyun kem raheshe hwe,
tutiyun tankun jal kem dharshe
(dohro)
wikal sakal hindu hwe, suje na eke deesh;
bhashankar subhakhine, kahe namawi sheesh
(5dhari chhand)
manDli sinhnar ek nam,
unghe chhe ej alasya dham;
lai kumbhkarnni needr jani,
suto chhe soD te shresht tani
nahi to lidhel muchkund needr,
poDhyo palang shurwir indr;
dise hajurman chokidar,
sau bhoop sheth ne sahukar
te sarwnej nij dhammanhi,
alasykhan roke chhe tyanhi ha
aDa chhe weer agyan wahem,
kare manDlik jage na jem
te manDlik chhe shurwir,
bahu buddhiwant wajjar sharir ha
jagto thay eke upay,
to jarur hunnarkhan jitay
le yantrkhane upaDi tyanthi,
kapi jem waidyghar lankmanthi;
laDnar lokne de inam,
to phari wasay udymagram
thanan thapay wali chin wilat,
janwa shatru chhalbhed ghat;
hunarnan lawi hathiyar khenchi,
wali deshi lokne dej wenchi
wan manDlik brahmanD madhya,
nathi hunnar joD karnar juddh;
jagtan weer jo jashe kal,
karshe daridr hindu watal
(dohro)
bhashaknan bhashan shuni, karya upayo kroD;
nar manDli jagyo nahin, suto tani soD
(harigit chhand)
waDi soD tani suto jani, needr aani nenman,
tene jagawa galamchawa, wiwidh aawa wenman;
bhungal samane wartmane, patr kane ghughwe,
chopas jyam ke Dhol Dhamke, wir na chamke unghwe
bhashak uchare ware ware, jan pokare bahu mali,
phitkar lage ang bhage, pan na jage manDli;
chihkar wani wade tani, uthe jani e thaki,
topo wachhoDe kan joDe, needr toDe te thaki
upay bhare karya jyare, pasun tyare pherawyun,
bolyo na wani gyan aani, man na jani melawyun;
uDi gai ja aasha joi tamasa, bhane bhasha bhashko,
te tapi tanman deshi janman, dhari manman dhashko
(dohra)
jag jag ne jo hwe, manDlik matiman;
law law tun lag lai, pakDi yantr pardhan
(kawit)
hunar hajar phoj preri pardeshi loke,
lidho hindu desh luti khyat thai kharekhri ha
thay na upay kasho, lok hay hay gay,
manman mujhay wat joy nahin uchri;
paisano jyanthi pesar bahu thayan bandh dwar,
alas apar anudyog hathiye kari;
ej gajraj aaj kumbh kapwane kaj,
joiye jarur hathisinh sinh kesari
(parikralankar)
(dohra)
yantrkhanna dwarman, aalas hasti aaj;
kesarisinhna sut wina, kon hane gajraj
suto jagaDe manDlik, kari puro pokar;
kar joDi tene karun, wandan hun bahu war
(sortho)
wandan kari bahu war, ganiwal prabhu agnit guno;
sau sajjan aa thaar, mali sundar bhashan shuno
(dohra)
shunjo sajjan sau tame, ek wiwekni wat;
antar ankho ughDe, je shuntan sakshat
aj aapna deshman, aphin majith kapas;
e tran atishay upje, eman udyam was
e thaki drawya wideshanun, aawe chhe aa desh ha
ej thaki aa deshni wadhi wikhyati wishesh
pan hunnar narman nathi, nathi wali saghlo shodh;
kul udyam sauko kare, bijo na dhare bodh
kul udyam tute kadi, to tute nar teh;
awar na buddhi upje, achraj jewun eh
cheen wilayatman wadhya, hunnar pragat hajar;
eoe aa deshni, nirdhan kari bajar
gijniwalo lai gayo, someshwar shobhay;
em hunnarkhan hari gayo, moti lakshmi may
hunnarkhan wanrajno, uchrun jhagDo aaj;
kan dhari prite kari, shunjo sakal samaj
sundar desh suhamno, tajo hindustan;
udhampur eman wase, sukh sampatti nidhan
sau rajano rajiyo, raj kare wanraj;
aphin majith be anuj chhe, jeni jagman laj
jame bhare pardeshna, bhupati jene gher;
dashe dishao wash kari, gaDhapati kidha jer
sewe chaar waran sada; kasur kare nahi koy;
agnit jene angne, hay hathi rath hoy
kahyun teni kuldewika, lakshmi nam lakhay;
je aaso wadi tershe, prem sahit pujay,
jene nij pag sparshtan, hindu dil dubhay,
sabha wishe sacho thawa, lakshmina sam khay
kai din prati darshan kare, poDhi uthi parbhat;
nirkhi bijna chandrne, nirkhe lakshmi mat
prabhuni patrani gane, jethi jagat ashok;
pratidin kani puja kare, hete hindu lok
dariyani te dikri, moti jagni mat;
damDi paisa rupiya, pragat roop prakhyat
adhiko ethi swargman, dew na dise koy;
indr sada sewak thai, lakshmine wash hoy
(chopai)
e kuldewi prtape aaj, rajya chalawe shriwanraj;
kirti teni sunine kan, khasht paDyo nrip hunnarkhan
jenun cheen wilayat raj, ghani ghani phojono aaj;
yantrkhan jeno pardhan, bhare baliyo bhoot saman
te prati bolyo hunnarkhan, antarman aani abhiman;
rokaD aapni le wanraj, to shalekhe aapan laj
sachun bole tajine sor, shathi kare wanraja jor;
wade pardhan ha shuno nrip wat; mahalakshmi eni kulmat
sada prasann chhe tene sheesh, tethi wash kidhi dash deesh;
khunkhari kahe hunnarkhan, hath karun hun hindustan
toDun dewal lakshmi tanun, param parakram chhe apnun;
lakshmi lawun pakDi kesh; nahi to deh tajun pardesh
swari jem sultane kari, someshwarni shobha hari;
ej rite wartawun aanu, to bibi jayo muj jaan
pachhi karjoDi kahe pardhan ha samarth nahi wanuraj saman;
akhil jagat jene wash aaj, moto tem hipatimharaj
lakshmi shi rite lawiye, kem kushal pachha awiye;
aphinsinh chhe eno bhraat, wishw wishe te pan wikhyat
baliyo e bannethi koy, hun janun jagman nahi hoy;
moto joddho chol majith, pachho hathi na aape peeth
sauna shirpar dhare pay, jodhdho te kayam jityo jay;
e chhe kharakhrino khel; te talman nahi pamo tel
(padhri chhand)
atiagamdesh hindustan, wali wikat panth bhumi bhayan;
saji sainya sang jawun desh door; anhad shaher udyami poor
temadhydhingu chhe lakshmidham, hari shake kon janakhiham;
widya wichitrno kathankot, rakhwal karigar eni ot
gajdant dewi dware kamaD; wepar thambh prauDha pahaD;
sonani khanashikharasurang, nirmal hiramani moti nang
uchray rag ruDa rasal; wajitr nitya waje wishal;
jhannat shabdjhalar karant; ghannat ghantkera anant
mahalakshmi madhya wirajman, kahun rupte tanun shuno kan;
sau wastu melwi shake sath; hunjanun je hashe chaar hath
darshiadarshabahuthamthay, temat lakshmi chapla lakhay;
jeneprsannajagdambap, paripurn tej pame prata5
jagdishkeripatranijani waDirupwalikawiyewkhani;
sena asankhya rakhe saday, jan koi te jiti na jay
hathiyar jat hathe hajar, tarwar Dhaal barchhi katar;
trishul ne chhara dhanush teer, dhari shake na ariurdhir
ditha anek te pas das, ethi na jitwa thay aash;
maharaj aaj rakhiye ur, ko same kaj karashun jarur
sahsa na sudhre koi kaam, dhirje sadhiye shatru dham;
dhirje sadhiye shreshth granth, dhirje kapiye prauDhpanth
(plwangam chhand)
krodh pamine punar hunar nar ucharyo,
re gunwan diwan, dile kyam tun Daryo ha
shun marun samarthya, wyarth taj shok tun,
juthi jawa de jikar, phikar kar phok tun
hunaratno nar hoy, phitaDe phojne,
ape unchke ek, bahu man bojne;
wahan hay rath hathi, lakshmi na lekh tun,
bahu agnirath bot, amaran dekh tun
pawan prmane gaman, jagatman jehanun,
walti hwe wichar, bahu bal kehnun;
lakshmina lakhnar, hajar lakhe mali,
ek amaro chhap khan lakhi de wali
lakshmina jan lakh, najar unchi kare,
parwat chir paryant, wali kadi wichre;
grah upagrahnan bhuwan, nahin dekhe nakki,
te sau dekhe turat, hukam marathki
mara janani gaDi, jay jal antre,
wastratne wiman, chaDi nabh sanchre;
kasht putli pas, sukam karawiye,
kani paDe nahi kasht, wastu upjawiye
lakshmine bhuj chaar, amare weesh chhe,
uttam kul awtar, gati das deesh chhe;
buddhi mari mat, ganadhip tat chhe,
labh laksh be bhraat, wishw wikhyat chhe
way chhotiman wasyo chhun hindustanman,
kidhi kani sahay, manushyna gyanman;
shikhawyan pat hathiyar, surit sudharwa,
kheti kari khorak, adhik uddharwa
dhatu aushdhi shodh, rajni nitiyo,
grahmanDal anuman, khagolni ritiyo;
e aadik ati jukti, wadhari wegthi,
sarwe shikhawyo shodh, bhala ras bhogthi
jyan mahamadiyan jor janayun akarun,
ghano uthyo gabhrat, sugyan ghatyun kharun;
hun marun lei kutumb, wasyo aa deshman,
wadhte warshe thayo chhun, joban weshman
hindu mati hun haal, thayo chhun yuropiyan,
koi na jane mane, hato aa hindujan;
cheen wilayat aaj, raj maph tharyun,
hinduni harun dewi, adhik to aabru
(dohra)
mantri kahe mahipati shuno, te na turatanun kaam;
e to pur nathi apanun, nathi bapanun dham
hunnarkhan bolyo hwe, karo kahun te per;
jene aasha jiwani, bas jai beso gher
aphinsinh je apanun, jar jore lai jay;
jeni buddhi jagti, khushithi kem khamay
gabhrune kar gol dai, thag jan thage ratan;
temaj jyan jan tuchchh mati, dharani rahe nirdhan
jay hari jar apanun, aphin majith kapas;
man jano jiwta mua, ann na khadhun ghas
manawi mara mulaknan, akkalmand atulya;
pakDi aphin kapasne, dam na dewe mulya
wanurajani wastina, suta purush saday;
jaDe nahin nar jagto, je mujne lai jay
koi prbandh na bandhshe, jyan lagi pital patr;
ankho michi unghshe, manas te sha matr
te mate tyan moklo, waDe parakrami weer;
toDe hindustanne, ewo koi amir
shuni bolyo sardar nar, panDe madarpat;
lawun lakshmi lutine, e to tajo uchat
shoor tane sabash chhe, bolyo hunnarkhann;
chomp karine chaljo, chho chhalbhed nidhan
(bhujangi chhand)
ruDi phoj tyanthi chaDi shwet range,
bharayan ghanan naw bhare umange;
sajyan ban chine phataka sahai,
lai phoj chalyo machawa laDai
tute jethi lakshmitno turt killo,
hathe shastr lai weer chalyo hathillo;
ghane jor hindu tane desh aawya,
hani hadthi hinduone hathawya
kahe trahi trahi mukhe hindu tratha,
na ubha rahe ham melij natha;
dishe dishman banu phenke phaDaka,
jano jagata sheer lage saDaka
ghano desh hindu tano gheri lidho,
kharo kot lakshmi tano khanD kidho;
dithan dewle shikhro toDi didhan,
kamaDo wali dwarnan khanD kidhan
ruthyo phoj laine uthyo hindu raja,
rachyo juddh rakhi mahadewi maja;
laDe laksh rakhi hathe kon hari,
kari chomp chale bhari naw bhari
machi ek bijatna desh manhi,
kare kirti wistar potani tyanhi;
na hare Dare ke dhare paw pachha,
kare juddh mare mare shoor sacha
lahe ek bijatanun drawya luti,
khajano na eke tano jay khuti;
na ko koyne juddhman jay jiti,
na ko koythi te phare phoj biti
gaDuDe waDi top janjal gola,
haDuDe maha meghna jem tola;
dhanene dhruje dhammkarathi dharti,
bhanene bhali jem sindhuni bharti
ghanan ghughwe agnan kokbanan,
khapyan kaink tenan na ladhe thekanan;
tahan kayro lok khuna tapashi,
taji ham te thamthi jay nashi
chaDawe muchhe tar je ranijaya,
rahe shatru sama bhala kshatriraya;
tahan gayka nayaka sindhu gawe,
jhujhau swre juddh waja bajawe
shura shatrune samsama prchare,
taji aash jiwyatni shastr dhare;
kahe mar maro kare aankh phati,
khara aagle jay te kon khati
(dohra)
jaan thayun asuranne, bolyo te balwan;
lakshmine nahi lahi shakya, tutyo na hindustan
sambhal tun senapati, shatru mulak mojhar;
a awsar chhe aapni, koi madad karnar?
shuni senapati ucharyo, shuno shah sultan;
ichchhe chhe shubh apanun, wahemkhan gunwan
jene aapni jaminthi, kidho deshanikal;
bhoot jadu ne bholpan, jeno wansh wishal
haal wase chhe hinduman, kasht adhik karnar;
awlo nitya updesh dai, aape kumti apar
kamanione te kahe, warjo widyabhyas;
karwo nahi nar koine, kadi pardesh prawas
bhantar je jhajhun bhane, nirdhan nishche thay;
wali bahu pustak wanchtan, wyarth wakhat wahi jay
e rite updesh bahu, wadhto aape wahem;
alas ne agyan pan, apanun ichchhe kshem
(harigit chhand)
pan ek shatru aapno, thawa na de man bhawatun,
ethi ja jhajhun jor apani, phojanun nathi phawtun;
sardar sahib lok te, e lokanun ati priy kare,
sambhaw rakhe sarw shir, dilman daya dharthi dhare
agyan aalas wahemna, thai sha sam lagya rahe,
hit chahe hindustananun, taji kapat nit sachun kahe;
pustkoshala pathashala, wirachi widya wistre,
kadi garath kharche ganthanun, sau lok jethi sudhre
ati gupt wato aapni, bhedu bani rahe bhakhta,
sancha khajana sarwasthal, ratiye gupat nathi rakhta;
pesar ne nikal tam, darbar chitre chitrman,
dekhaDi duniyane kare chhe, chatur hunar charitrman
kohaDi sathe kathno, hatho male taru nash chhe,
ari tem deshi aapna, jeno tahan sahwas chhe;
sahib salamat garibaparwar, shuno hunarkhanji,
koi wakhat tamne bandhine, sompshe hindustanji
bhay bhari amne ehanun, bijathki bihita nathi,
man sachi karine manjo, je katha tam aagal kathi;
shuni bol hunarkhan bolyo, chhek wat na chhanDiye,
paDiye jahanlagi parawshe, man rakhi sama manDiye
khud madad to karshe khuda, chindeshthi chaDhi chalawun,
lutawun dewal lakshminun, potanun bolyun palwun;
pan janje je yantrkhan, tun paDish hindu hathman,
paDshe pachhi to aapna, bhangan saghla sathman
(dohra)
chaDhi phoj baDi chinthi, bahu gajyun brahmanD;
kagal kach bilor taj, somal resham khanD
chah phatakDi sadaDi, kallai aadi anek;
chaDi chalya hindutni, tarat tajawa tek
(totak chhand)
chaDi phoj maha bali chinatni,
bhali bhatthi hindustan bhani;
wanraj wichar kari uchre,
laDwa kun aaj umang dhare
shunine shurwir aphin uthyo,
kar meli muchhe ripu sheesh ruthyo;
ghansham swarup sugun ghana,
tan rog hare jan rogitna
wan kaj na roj milap game,
din deen milapathi deh dame;
hani jor wali dhan turt hare,
kirti hani gardhaw tulya kare
saji sen chite dhari ej chaDhyo,
chin chok wache jai aap aDyo;
dhan luti dhare nij poor prti,
pardesh wishe kari prauDh gati
(dohro)
aphinsinh chin upre, bahu laDiyo nibandh;
chin hindu wachche wadhyo, dharni upar dhandh
(shankhdhari chhand)
dhare dhandh bhari, mare mard nari;
laDe phoj tola, uDe aabh gola
Dare deel kacha, mare shoor sacha;
kahe mar maro, ripune widdharo
tute hath mathan, khute khoob bhatha;
paDe jor pura, waDhe weer shura
haiye ham pure, taje tras dure;
khare deel khele, maha ban mele
mali mard manDe, ripu khaDg khanDe;
bhaye bhumi bhase, namardoj nase
paDe tuti pala, buDha kon bala;
dhare loh dhara, paDe arpara
laDi mar lage, bhala ang bhage;
wiro hak wage, jahan juddh jage
prlekal kewo, uthe shabd ewo;
giri jem phute, chhata garbh chhute
thayo to na thashe, sugranthe gawashe;
waDo dhandh wityo, juddho hindu jityo
(totak chhand)
wasti ati aan aphinatni,
chin bhumi page pan champi ghani;
pachhi hunnarkhan praja saghli,
mali prauDh wichar kare prabli
hamnan nahi apani ham rahe,
ulatun dhan luti aphin lahe;
jagawyo waD sinh suto sukhman,
kar keedh manidharna mukhma
samajya win kaam ashubh thayun,
kari kasht chinadhish em kahyun;
sajshe jan sang aphin tano,
dhan mal luti wali pran hano
lagrik aphin lahe gharman,
kari ked kaso pag ne karman;
bahu pranitna dhan pran harya,
dukhwant atyant manushya karya
bhaD toy hathyo na aphin bhalo,
kari hath rahyo chindesh kilo;
pachhi hunnar khasht bahu paDiyo,
chit chahi wilayatthi chaDiyo
kari krodh dile baD joddh kahe,
rankhet laDo jyam laj rahe;
kahi wen mukhe nahi jo kariye,
bakwi karnar badha thariye
(dohra)
yantrkhan mantri kahe, hwe na haro ham;
sahibashrina shukanthi, karish siddh sau kaam
rachi parwat jewi pachhi, agnit boto agya;
hindustan taraph jawa, bandhi sindhupar pagya
(narach chhand)
wichari mantr mantri yantrkhan phoj melwi,
tapasi kaik shoor weer dheer joi kelwi;
anek rang ang nang chhintnan chalawiyan,
apar tar tej war dhatuna banawiya
wichitr chitrwant wastra astra shastr dhariyan,
anek rach kachnan asachnan utariyan;
ghanank kathnan ghaDi daDi banawi sutrni,
kari ghani karamto prasiddh prithwiputrni
sapat patiyan khila karel sanch kunchiyo,
siwyani soy chaku bhat bhat jat unchiyo;
ganyan nahin ganay ke na thay lekhun lekhtan,
manushya mohbandh thay andh turt dekhtan
phari ghanik phoj aawi hindu desh phoDwa,
ujaDi udhmipuri tamam dham toDwa;
luti anek udhmitni bajar aawte,
tuti ghanik peDhiyo hathyarthi hathawte
uchari hay hay lok path jay panshre,
kahej tray tray tyan sahay kon jai kare;
malechchh lutnar lakshmi mandire mali chaDhya,
aphin ru majith te bita pharej bapDa
samul kot paDine upaDi lakshmi murti,
jhalay kem hay ubhi hindu phoj jhurti;
sajel shastr toy te paDya apar shokman,
nahin ugarnar charkhunt mrityu lokman
sushastr salwitnan wishal shuddh sal te,
kidha nakam chheent pat pakhi turt kal te;
lalit shastr sanshi ne erni luharnan,
paDyan nihali loh patiyan bahu prkarnan
sutar shastr sarDi ne wansla ne winjhni,
thayan kharab pekhi mej peti khurshi ghani;
wichitr chitr dekhi shastr wyarth chitrkarnan,
anek kach thamthi nakamnan kumbharnan
chhutyan hathyar lekhnan ja joi chhap yantrne,
thaya kharab khepiya tapasi Dagtantrne;
kubuddhi rupi ked chhek phal kaam chhoDtan,
thaya kharab natna waranun kharch joDtan
suje na deesh ek ke wiwek aankh ughDe,
uphand dhool aankh puri karj khaDman paDe;
thaya anant lok shokwant aa wiruddhman,
mua saman manawi ghana janay juddhman
(chopai)
luti mulak hinduno lidho, dashe dishaman Danko didho;
wash kari jan udyam purwalan, te ghar jaDyan wilayati talan
(jhulna chhand)
juddh wanraj pardeshi nripsajno,
ajni wakhatman adhik ewo;
dilli prathirajne mlechchhna mulakthi,
dhom jagyo hato dhandh jewo;
dheer shurwir te neer mage nahin,
sthir thari naw shake ek thame;
mehelman beshi je muchhiyo maraDta,
karaDta dant aawya na kame
nashiya lok wepari ne grasiya,
dasiya nastan phari na dekh;
Dhaal tarwar taji bhaD naro bhagiya,
lashkari lok tyan kon lekhe;
dhamadhme dharani tyan kayro kamakme,
khamakhme khaDag nar thay khedi;
kaikna hath pag kaikna bhagiya,
wagiyan ban tanatran bhedi
thay ghaDuDat rath ban saDuDat wali,
top dhaDuDat gaDuDat gola;
katak kaDuDat paDi sheesh daDuDat daDi,
wyom phaDuDat dhwaj rang dhola;
pushpni sejman je naro poDhta,
oDhta sal dusal ange;
te naro taraphDe khoob ranakshetrman,
chaDabhDe kaik taki ek tange
bhagiyan haD pan lajman lagiya,
lagiya kaik nar juddh laDwa;
jagiya kaik nar mohmurchha thaki,
pagiya kyan kahi bese raDwa;
lutiya kaikne kaikne kutiya,
chuntiya chhoD jyam chhaj kera;
koi nathi war karnar aa warman,
jene darbar jan khay phera
koini jananiye sunth khadhi nathi,
ham haiye dhare aaj tane;
je hunarkhanne pakaDi kar jakaDine,
apna deshman turat aane;
kyan gaya hindumharaj patanapati,
je laDya khoob parbhas lutye;
a same kem e turat nathi aawta,
gamman lakshminun dham tute
hindu watlawtan jawan bal phawtan,
awta sadya shiwaji wahare;
kyan gaya je hwe hindune jalwe,
daridr nij jat jore wadhare;
kon hindu dhani rakhi chinta ghani,
jatun pardesh dhan bandh karshe;
haDahDi chaliyun kem raheshe hwe,
tutiyun tankun jal kem dharshe
(dohro)
wikal sakal hindu hwe, suje na eke deesh;
bhashankar subhakhine, kahe namawi sheesh
(5dhari chhand)
manDli sinhnar ek nam,
unghe chhe ej alasya dham;
lai kumbhkarnni needr jani,
suto chhe soD te shresht tani
nahi to lidhel muchkund needr,
poDhyo palang shurwir indr;
dise hajurman chokidar,
sau bhoop sheth ne sahukar
te sarwnej nij dhammanhi,
alasykhan roke chhe tyanhi ha
aDa chhe weer agyan wahem,
kare manDlik jage na jem
te manDlik chhe shurwir,
bahu buddhiwant wajjar sharir ha
jagto thay eke upay,
to jarur hunnarkhan jitay
le yantrkhane upaDi tyanthi,
kapi jem waidyghar lankmanthi;
laDnar lokne de inam,
to phari wasay udymagram
thanan thapay wali chin wilat,
janwa shatru chhalbhed ghat;
hunarnan lawi hathiyar khenchi,
wali deshi lokne dej wenchi
wan manDlik brahmanD madhya,
nathi hunnar joD karnar juddh;
jagtan weer jo jashe kal,
karshe daridr hindu watal
(dohro)
bhashaknan bhashan shuni, karya upayo kroD;
nar manDli jagyo nahin, suto tani soD
(harigit chhand)
waDi soD tani suto jani, needr aani nenman,
tene jagawa galamchawa, wiwidh aawa wenman;
bhungal samane wartmane, patr kane ghughwe,
chopas jyam ke Dhol Dhamke, wir na chamke unghwe
bhashak uchare ware ware, jan pokare bahu mali,
phitkar lage ang bhage, pan na jage manDli;
chihkar wani wade tani, uthe jani e thaki,
topo wachhoDe kan joDe, needr toDe te thaki
upay bhare karya jyare, pasun tyare pherawyun,
bolyo na wani gyan aani, man na jani melawyun;
uDi gai ja aasha joi tamasa, bhane bhasha bhashko,
te tapi tanman deshi janman, dhari manman dhashko
(dohra)
jag jag ne jo hwe, manDlik matiman;
law law tun lag lai, pakDi yantr pardhan
(kawit)
hunar hajar phoj preri pardeshi loke,
lidho hindu desh luti khyat thai kharekhri ha
thay na upay kasho, lok hay hay gay,
manman mujhay wat joy nahin uchri;
paisano jyanthi pesar bahu thayan bandh dwar,
alas apar anudyog hathiye kari;
ej gajraj aaj kumbh kapwane kaj,
joiye jarur hathisinh sinh kesari
(parikralankar)
(dohra)
yantrkhanna dwarman, aalas hasti aaj;
kesarisinhna sut wina, kon hane gajraj
suto jagaDe manDlik, kari puro pokar;
kar joDi tene karun, wandan hun bahu war



સ્રોત
- પુસ્તક : દલપત કાવ્ય - ભાગ ૨જો (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 26)
- સર્જક : કવિ દલપતરામ
- પ્રકાશક : ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટી
- વર્ષ : 1924
- આવૃત્તિ : ચોથી આવૃત્તિ