૧.
ભાગતી જતી રીક્ષાઓ ને મોટરોના બેકપાઈપમાંથી
છૂટેલો ઝેરી ધુમાડો, પાછળ પડી ગયેલી, ઘવાયેલા
એક ચરણને અધ્ધર ઉઠાવી ત્રણ પગે ચાલતી ગાયના
નાકમાં ગૂંગળામણ પેદા કરે છે ને તેથી ભૂલથી
ચોથો પગ હેઠે મૂકી દેવાતાં ગાયથી નંખાઈ
ગયેલો ભાંભરડો
તેલઊંજ્યા વગરની સાયકલના બોબડા બબડાટ
સાથે ઘર તરફ વળતા મિલમજૂરોના મુખમાંથી
તમાકુની ગંધથી મિશ્રિત; સરી પડેલાં વાક્યો
મિલની એક લાંબી કાળી ચીમની ઉપર શ્વાસ
ખાવા બેઠેલા ચન્દ્રના મુખ ઉપર અંદરથી
આવતી ધુંવાડી છવાતાં તેની સકલંક છાતીમાંથી
ખાંસીનું એક ઠૂંઠયું નીકળી, ચીમની ઉપરથી
ઠેઠ નીચે પડી આપઘાત કરે છે તેનો ચિત્કાર
‘ઝૂ’માંથી પ્રથમ ઝાડવાંને અફળાઈને, પછી
શહેરમાં પ્રસરતી સિંહની સભ્ય ગર્જનાઓ;
હૉસ્પિટલના ‘ઇનડોર’ પેશન્ટની પીળા ગળફાથી
સોઢાતી ખાંસી
અધરાતે, ડબ્બા વગર જતાં એકલાં એન્જિનોની
તીણી વ્હીસલો
આશ્લેષમાં લેતાં જ તેના વૃદ્ધ ધણીને વળેલા
પ્રસ્વેદની દુર્ગંધથી ત્રાસ પામેલી જુવાન
સ્ત્રીનો નિ:શ્વાસ
ગાંડા કેદીઓના તીખા ટાઢા ઉદ્ગારો
સ્લોટર હાઉસના ટાઢાં મશીનોની ડહાપણની
દાઢના ભચરડાટ
મોટો વીમો વસૂલ કરવાના ઇરાદે લગાડવામાં આવેલી
આગને બુઝાવવા, હાંળાફાંફ્ળા દોડેલા બંબાઓની કીકિયારીઓ
પાંચ મિનિટ કાયમ પાછળ પડી જતા, ટાવરના ઝોકે
ચઢેલા સેકન્ડ કાંટાને ચામાચીડિયું જોસથી
ભટકાતાં ઘણા વખતે – અરધો કલાક પૂરો થવાનો
એક ખરો ટકોરો વાગે છે.
રેડિયો ઉપરથી મધરાતે અજ્ઞાત ભાષાઓમાં વ્હેતાં
થયેલાં ગીતો અને ‘રીલે’ થયેલા ન્યૂઝ
પ્રસૂતિગૃહમાં ખાટલે પડેલી કન્યાઓ
વેણની વેદનાથી કરે છે અસ્પષ્ટ પ્રલાપો
નવજાત શિશુનાં બેસમજ રુદન
અવકાશના કાળમીંઢ ખડકોને ભેદીને ધસતાં વિમાનો
હામ હારીને હવે રોગિષ્ઠ ઉંદરને ગોતતી બિલાડીના
કાચ–આંખોના પલકારા
મોંમાં આવી પડેલાં જંતુઓને મમરાવીને ગળી
ગયા બાદ ઘરડા ઘુવડે ગાયેલું ઘૂ ઘૂ ગીત
ખાઉધરી સ્ત્રીની સોડમાં સૂતેલા શિશુનું માતાના
વજન હેઠળ ચગદાવું ને છોકરીની કાળી રાડ
કાંચળી કાઢી ક્યાંક નીકથી પડેલા સાપનો
સુંવાળો સળવળાટ
વિષવમન કરતા – લોહી-લાળ-ઝરતા
મુખમાંથી અંધારામાંયે પ્રકાશ
પ્રસારતી દંતપંક્તિઓના તેજમાં,
હડકાયા કૂતરાના છેલ્લાં ડચકાં
લેતા ડોળા આગળ ક્યાંકથી
ઊડી આવેલા તારક સમા એક
ફુદાનો રેશમી-શુભ્ર સંસાર
‘રોન’ ફરવા નીકળેલા સિપાઈની ઘસાયેલી બૂટજોડીનો
અસ્તવ્યસ્ત આરોહ-અવરોહ
કેટલાંયે બારી-બારણાંને ઉઘાડાં ફટાક કરી
નાસતો ફરતો પવન
ખીલીથી વિખૂટું પડેલું દુકાનનું પાટિયું
આસોપાલવનાં સૂકાંખખ પાંદડાંમાં મોં ઘાલી
વિધવાનાં ડૂસકાં લે તેના રુદનધ્વનિ
ત્રીજા વર્ગના વેશ્યાગૃહમાં પ્રથમ રાતે જ, સંવનન સમયે
ઉછીની માગી આણેલી પેટ્રોમેક્ષનો ઓલવાઈ જતાં પૂર્વેનો
ભપક ભપક અવાજ
મંદિરોના ઊંડા ગર્ભગૃહમાં સોનાના પારણે
પોઢેલા ભગવાન બાલમુકુન્દનાં નસકોરાંની વાગતી
વેણુ-
(જેનાથી ધીમી, સ્થિર વાટે જલતા એક પ્રદીપના કાન
પાકી જાય છે!)
શતાયુ થવા કરતા ને શય્યા ભોગવતા આજાર
વિપ્રનો, ઊંઘમાં અભાનપણે ગળાના હૈડિયાની
આસપાસ જનોઈ વીંટઈ જતાં નીકળી પડેલો
વેદનાસિક્ત ઉદ્દગાર
ખખડી પડેલી એક મસ્જિદના, ફૂલેલા પેટ શા
એક માત્ર સાબૂત ગુંબજ ઉપર કેટલાક તારાઓની–
કોઈ પયગંબર પેદા થશે કે કેમ તેની ચિંતામાં
રાતભર ચાલતી – શિખરમંત્રણાના વિશ્રંભ વાર્તાલાપ
કાટ ખાઈ ગયેલી પાઈપોમાં પાણીની સેરના
એકાએક આગમનથી થતો પ્રકંપ-રણકાર
ર
રાતે આ અવાજોનાં હાંફ્તાં સરઘસ-
ખુલ્લી રહેલી બારી
બંધ બારણાની તિરાડો
વાતાયન
ઊંઘતા ખુલ્લા નળ અને
છાપરાના ચૂવામાંથી
(જ્યાંથી અજવાળિયું હોય ત્યારે ચાંદરડાં પણ અવતરે છે!)
-ઘરના અસબાબ ઉપર
અને ખાસ તો,
કાતિલ ઠંડીથી બચી જવા આપણે ઓઢી લીધેલા
ચોફાળ કે ધાબળા ઉપર ઊતરે છે!
સોડમાં લઈ હૂંફ આપીએ-ના આપીએ
ત્યાં તો એકદમ સવારે
કોર્ટના પટાવાળાની જેમ
છાતી ઉપર ઝગારા મારતો પિત્તળનો બિલ્લો લગાવી
‘ફ્લાણા ફલાણા’ એમ દીર્ધ સ્વરે નામોચ્ચાર કરી
આ સૌને, સૂર્ય ક્યાંક હાજર કરી દે છે!
(ઝાકળબિંદુઓનાય આવા હાલ એ નહિ કરતો હોય તેની શી ખાતરી?)
એ શું કરી રહ્યો છે
તેની એને ખબર હશે કે બસ.....?
1
bhagti jati rikshao ne motrona bekpaipmanthi
chhutelo jheri dhumaDo, pachhal paDi gayeli, ghawayela
ek charanne adhdhar uthawi tran page chalti gayna
nakman gunglaman peda kare chhe ne tethi bhulthi
chotho pag hethe muki dewatan gaythi nankhai
gayelo bhambharDo
telunjya wagarni sayakalna bobDa babDat
sathe ghar taraph walta milamjurona mukhmanthi
tamakuni gandhthi mishrit; sari paDelan wakyo
milani ek lambi kali chimni upar shwas
khawa bethela chandrna mukh upar andarthi
awati dhunwaDi chhawatan teni saklank chhatimanthi
khansinun ek thunthayun nikli, chimni uparthi
theth niche paDi apghat kare chhe teno chitkar
‘jhu’manthi pratham jhaDwanne aphlaine, pachhi
shaherman prasarti sinhni sabhya garjnao;
hauspitalna ‘inDor’ peshantni pila galphathi
soDhati khansi
adhrate, Dabba wagar jatan eklan enjinoni
tini whislo
ashleshman letan ja tena wriddh dhanine walela
praswedni durgandhthi tras pameli juwan
strino nihashwas
ganDa kediona tikha taDha udgaro
slotar hausna taDhan mashinoni Dahapanni
daDhna bhacharDat
moto wimo wasul karwana irade lagaDwaman aweli
agane bujhawwa, hanlaphamphla doDela bambaoni kikiyario
panch minit kayam pachhal paDi jata, tawarna jhoke
chaDhela sekanD kantane chamachiDiyun josthi
bhatkatan ghana wakhte – ardho kalak puro thawano
ek kharo takoro wage chhe
reDiyo uparthi madhrate agyat bhashaoman whetan
thayelan gito ane ‘rile’ thayela nyoojh
prsutigrihman khatle paDeli kanyao
wenni wednathi kare chhe aspasht prlapo
nawjat shishunan besmaj rudan
awkashna kalminDh khaDkone bhedine dhastan wimano
ham harine hwe rogishth undarne gotti bilaDina
kach–ankhona palkara
monman aawi paDelan jantuone mamrawine gali
gaya baad gharDa ghuwDe gayelun ghu ghu geet
khaudhri strini soDman sutela shishunun matana
wajan hethal chagdawun ne chhokrini kali raD
kanchli kaDhi kyank nikthi paDela sapno
sunwalo salawlat
wishawaman karta – lohi lal jharta
mukhmanthi andharamanye parkash
prsarti dantpanktiona tejman,
haDkaya kutrana chhellan Dachkan
leta Dola aagal kyankthi
uDi awela tarak sama ek
phudano reshmi shubhr sansar
‘ron’ pharwa niklela sipaini ghasayeli butjoDino
astawyast aaroh awroh
ketlanye bari barnanne ughaDan phatak kari
nasto pharto pawan
khilithi wikhutun paDelun dukananun patiyun
asopalawnan sukankhakh pandDanman mon ghali
widhwanan Duskan le tena rudnadhwani
trija wargna weshyagrihman pratham rate ja, sanwnan samye
uchhini magi aneli petromekshno olwai jatan purweno
bhapak bhapak awaj
mandirona unDa garbhagrihman sonana parne
poDhela bhagwan balamukundnan naskoranni wagti
wenu
(jenathi dhimi, sthir wate jalta ek prdipna kan
paki jay chhe!)
shatayu thawa karta ne shayya bhogawta ajar
wiprno, unghman abhanapne galana haiDiyani
asapas janoi winti jatan nikli paDelo
wednasikt uddgar
khakhDi paDeli ek masjidna, phulela pet sha
ek matr sabut gumbaj upar ketlak taraoni–
koi paygambar peda thashe ke kem teni chintaman
ratbhar chalti – shikharmantrnana wishrambh wartalap
kat khai gayeli paipoman panini serna
ekayek agamanthi thato prkamp rankar
ra
rate aa awajonan hamphtan sarghas
khulli raheli bari
bandh barnani tiraDo
watayan
unghta khulla nal ane
chhaprana chuwamanthi
(jyanthi ajwaliyun hoy tyare chandarDan pan awatre chhe!)
gharna asbab upar
ane khas to,
katil thanDithi bachi jawa aapne oDhi lidhela
chophal ke dhabla upar utre chhe!
soDman lai hoomph apiye na apiye
tyan to ekdam saware
kortna patawalani jem
chhati upar jhagara marto pittalno billo lagawi
‘phlana phalana’ em deerdh swre namochchar kari
a saune, surya kyank hajar kari de chhe!
(jhakalbinduonay aawa haal e nahi karto hoy teni shi khatri?)
e shun kari rahyo chhe
teni ene khabar hashe ke bas ?
1
bhagti jati rikshao ne motrona bekpaipmanthi
chhutelo jheri dhumaDo, pachhal paDi gayeli, ghawayela
ek charanne adhdhar uthawi tran page chalti gayna
nakman gunglaman peda kare chhe ne tethi bhulthi
chotho pag hethe muki dewatan gaythi nankhai
gayelo bhambharDo
telunjya wagarni sayakalna bobDa babDat
sathe ghar taraph walta milamjurona mukhmanthi
tamakuni gandhthi mishrit; sari paDelan wakyo
milani ek lambi kali chimni upar shwas
khawa bethela chandrna mukh upar andarthi
awati dhunwaDi chhawatan teni saklank chhatimanthi
khansinun ek thunthayun nikli, chimni uparthi
theth niche paDi apghat kare chhe teno chitkar
‘jhu’manthi pratham jhaDwanne aphlaine, pachhi
shaherman prasarti sinhni sabhya garjnao;
hauspitalna ‘inDor’ peshantni pila galphathi
soDhati khansi
adhrate, Dabba wagar jatan eklan enjinoni
tini whislo
ashleshman letan ja tena wriddh dhanine walela
praswedni durgandhthi tras pameli juwan
strino nihashwas
ganDa kediona tikha taDha udgaro
slotar hausna taDhan mashinoni Dahapanni
daDhna bhacharDat
moto wimo wasul karwana irade lagaDwaman aweli
agane bujhawwa, hanlaphamphla doDela bambaoni kikiyario
panch minit kayam pachhal paDi jata, tawarna jhoke
chaDhela sekanD kantane chamachiDiyun josthi
bhatkatan ghana wakhte – ardho kalak puro thawano
ek kharo takoro wage chhe
reDiyo uparthi madhrate agyat bhashaoman whetan
thayelan gito ane ‘rile’ thayela nyoojh
prsutigrihman khatle paDeli kanyao
wenni wednathi kare chhe aspasht prlapo
nawjat shishunan besmaj rudan
awkashna kalminDh khaDkone bhedine dhastan wimano
ham harine hwe rogishth undarne gotti bilaDina
kach–ankhona palkara
monman aawi paDelan jantuone mamrawine gali
gaya baad gharDa ghuwDe gayelun ghu ghu geet
khaudhri strini soDman sutela shishunun matana
wajan hethal chagdawun ne chhokrini kali raD
kanchli kaDhi kyank nikthi paDela sapno
sunwalo salawlat
wishawaman karta – lohi lal jharta
mukhmanthi andharamanye parkash
prsarti dantpanktiona tejman,
haDkaya kutrana chhellan Dachkan
leta Dola aagal kyankthi
uDi awela tarak sama ek
phudano reshmi shubhr sansar
‘ron’ pharwa niklela sipaini ghasayeli butjoDino
astawyast aaroh awroh
ketlanye bari barnanne ughaDan phatak kari
nasto pharto pawan
khilithi wikhutun paDelun dukananun patiyun
asopalawnan sukankhakh pandDanman mon ghali
widhwanan Duskan le tena rudnadhwani
trija wargna weshyagrihman pratham rate ja, sanwnan samye
uchhini magi aneli petromekshno olwai jatan purweno
bhapak bhapak awaj
mandirona unDa garbhagrihman sonana parne
poDhela bhagwan balamukundnan naskoranni wagti
wenu
(jenathi dhimi, sthir wate jalta ek prdipna kan
paki jay chhe!)
shatayu thawa karta ne shayya bhogawta ajar
wiprno, unghman abhanapne galana haiDiyani
asapas janoi winti jatan nikli paDelo
wednasikt uddgar
khakhDi paDeli ek masjidna, phulela pet sha
ek matr sabut gumbaj upar ketlak taraoni–
koi paygambar peda thashe ke kem teni chintaman
ratbhar chalti – shikharmantrnana wishrambh wartalap
kat khai gayeli paipoman panini serna
ekayek agamanthi thato prkamp rankar
ra
rate aa awajonan hamphtan sarghas
khulli raheli bari
bandh barnani tiraDo
watayan
unghta khulla nal ane
chhaprana chuwamanthi
(jyanthi ajwaliyun hoy tyare chandarDan pan awatre chhe!)
gharna asbab upar
ane khas to,
katil thanDithi bachi jawa aapne oDhi lidhela
chophal ke dhabla upar utre chhe!
soDman lai hoomph apiye na apiye
tyan to ekdam saware
kortna patawalani jem
chhati upar jhagara marto pittalno billo lagawi
‘phlana phalana’ em deerdh swre namochchar kari
a saune, surya kyank hajar kari de chhe!
(jhakalbinduonay aawa haal e nahi karto hoy teni shi khatri?)
e shun kari rahyo chhe
teni ene khabar hashe ke bas ?
સ્રોત
- પુસ્તક : આપણી કવિતાસમૃદ્ધિ (ઉત્તરાર્ધ) (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 300)
- સંપાદક : ચન્દ્રકાન્ત ટોપીવાળા
- પ્રકાશક : ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
- વર્ષ : 2004