આ તરફ તરતા ડૂબતા પડિયા, કોહવાયેલાં ફૂલ
ધોળું અબિલ, રાતું બંબોળ કંકુ, વિષ્ટા,
બળેલા માંસના ટુકડાઓ, જાળમાંથી ફેંકાતી માછલીઓની
રાહ જોતી સમળીઓ, પંડા સાથે રકઝક;
ઘાટને ખીલે બાંધેલ હોડીઓનું ટોળું,
એક એક ધોણે ડૂબકીએ ડૂબકીએ ધોવાતો જતો પાપનો રંગ,
ને
ગોલોકના અંધકારમાં બેઠેલાં પૂર્વજોનાં મરણ.
ગંગાની પેલી તરફ
રેતીના તટ પર કોમળ પગલીઓ,
રેતી પર પવનની આંગળીઓ,
અડધા પગ રેતીમાં ખૂંપાવી બેઠેલું શિશુ;
રેતીમાં રમવું કે જળમાં તેની વિમાસણમાં પડેલી બે હોડીઓ,
કાંઠે ફરફરતાં મુંજનાં રેશમ રૂપેરી ફૂલો,
આમતેમ હીંચકતો જળઝૂલો,
અગાધ નીલ જળ ને અબાધ નીલ આકાશ.
હજી આજેય અહીં ઢળતી સાંજે
સજ્જોબાઈ યાદ કરી લે છે
તેની દેહની હવેલીની જાહોજલાલી.
-સાતેય કોઠે દીપમાળા પ્રગટી હતી
ને રૂંવે રૂંવે હતો રાગ,
હરી ભરી હતી જે હવેલી.
તેનો ઝરૂખોય હવે ઝૂકેલો,
અને ગવાક્ષેય કજળેલા કાળા.
ખાલી કૂખના ખાલી માળા.
પિપરીબાઈની આર્જવભરી ઠૂમરી
ગૂંગળાઈ ગઈ છે તેના ડૂમો ભર્યા ગળામાં.
દાદરો ગાતાં ગાતાં જ ચુકાઈ ગયો છે લય,
ને કજરી ગણગણતાં જ ચૂવે છે આંખ.
આથમી ગયો નિતંબના આકાશમાં
કોઈના નખક્ષતનો ચન્દ્ર અનેક કાયાઓના કળણમાં.
શેરીઓમાં હજીય રઝળ્યા કરે છે
કજરી - ચૈતીના સૂર.
તથાગતે કાશીરાજને સંબોધેલા જે ઉપદેશો
રવડતાં ગબડતાં પવન સાથે
ભટકાતાં ફરી હોર્ડિંગો સાથે
‘Have Charminar’
‘Live life king size'
ખમ્મા તમને!
મણિકર્ણિકાના ઘાટે
મડદાનું મોં ઊંચું કરી પોઝ ગોઠવી
તેની સાથે છેલ્લો કે કદાચ
પહેલો જ ફોટો પડાવતા સ્નેહીઓ,
વારો આવે ત્યારે
ઉતાવળા ડાધુઓ વચ્ચે
બળવાની રાહ જોઈને નિરાંતે સૂતેલી
લાલપીળી નનામીઓ;
જળ પર ડાકલાં દેતી ચિતાની જ્વાળાઓ,
વાંસના ધીત્કાર ધક્કા સાથે ફંગોળાતા
અગ્નિ-ઉચ્છિષ્ટ અંગો -
શાંતિ પામે જળમાં, સમળી ગીધની ક્ષુધામાં
માછલીઓનાં પેટમાં.
હમણાં હવે પૂરી થશે સંબંધોની સૃષ્ટિ
બદલાઈ જશે દૃષ્ટિ
ને શરૂ થશે પ્રેતાત્માઓની ભૂતાવળ.
વીરડામાં આછરતા જળની જેમ
આછરતી સાંજ, આછરતો વાણીનો હડોળ
પથ્થર જડી શેરી જે ઊતરી આવી'તી
ઘાટનાં પગથિયાં ઊતરી
ફરી ચડી
સમાઈ ગઈ શેરીમાં
અંધકારની સરવાણીઓ ભળતી જતી ગંગામાં.
સાંધ્ય આરતીના આશ્વસ્ત વાતાવરણમાં
ધૂસર ધૂપમાં અભિષેક ઝીલતું કાશી વિશ્વનાથનું લિંગ,
ગંગા પર તરતો સાંધ્ય આરતીનો ગંભીર ધ્વનિ,
દૂર નીલશ્યામ દિગંતની પડછે ગલપક્ષીઓની હાર,
—જાણે કોઈ જળવેલ પરનાં નાનકડાં ફૂલો.
બ્રાહ્મમુહૂર્તમાં ગંગાસ્થાનઃ
‘અનામિક, જલદી કર
બહુ ફોક્સ ન કર, ભલે રહ્યો ઝાંખો પ્રકાશ,
ધૂંધળું તો ધૂંધળું
Take a Snap please
ધૂંધળો હોય છે આ અરુણિમાનો આછો અંજવાસ,
ધૂંધળા હોય છે સુદૂર પર્વતનાં શિખરો,
ને
ધૂંધળો જ હોય છે નિહારિકાનો બાષ્પપુંજ.
એક પગ જળમાં
ને
એક પગ જળની બહાર
અને હવે તો જળ જ જળ.
કાંઠે આવી મારાં વસ્ત્રોની સાથે
પહેરી લઉં બધાં વરસો એક પછી એક
ને તે સાથે જ વળગી પડે નામઠામનાં
ઠીબ ઠીકરાં ચીવર ચીંથરાં
તે પહેલાં
તે પહેલાં Take a Snap Please.
અનામિક જો...જો
એ... એ ગયો મારો જન્મ
જો-જો હજુ અડધોપડધો ઝાલી રાખ્યો છે તેને
જળ બધી રેખાઓને ભૂંસી નાખે,
અવળસવળ ઊલટસૂલટ કરી નાખે,
તે પહેલાં જલદી કર
આ તો છે જળ
નાદાન સાવ નાના બાળક જેવું,
ગંભીર ઋચામંત્ર જેવું.
પૂર્ણથી ઊભું કશું ન ખપે તેને.
નહાઉં છું અહીંયાં
દશાશ્વમેધ ઘાટ પર
સૂર્યની સાક્ષીએ
તારી સગી આંખની સામે તારા કૅમેરાના ફિલ્ડમાં
ને લાગે છે
નહાયો છું ક્યાં ક્યાં
– ગોદાવરી નાઈલ રહાઈન ડેન્યૂબમાં.
સહેજ તણાઉં છું અહીંયાં
ને નીકળું છું ક્યાં ક્યાં
તું જલદી કર અનામિક
દ્વાપર યુગમાં કે ત્રેતાયુગમાં જો પહોંચી જઈશ એક વાર
તો
ફરી ફરીનેય પાછો નહીં આવું.’
જળમાં પ્રાયશ્ચિત્ત:
ગંગા ક્ષમા કર મને
જગન્નાથની ગંગાલહરીનું જળ
ઘાટનાં પગથિયાં ચડી ચડીને અડ્યું નથી
મારી પાનીને.
તું મહાન છે
પણ તારાથીય મહાન છે આ જળ.
અને
મારાં પાપ!
મારાં પાપ તો અતિક્ષુદ્ર છે.
એ નથી સગરપુત્રો જેવા બુલંદ.
બસ
કોઈ રસળતી કાયા પર કામુક દૃષ્ટિ સરી પડી છે ક્યારેક
પણ તેને કાયાથી અભડાવવાનું કૌવત નથી.
ખોટું બોલ્યો છું ક્યારેક
પણ થોડા ખચકાટ સાથે.
પાડોશીને ઊઠીને દૂધનો ગ્લાસ આપ્યો છે છલોછલ
થોડું પાણી ઉમેરીને પણ તેનો રંજ રહ્યો છે દિવસો સુધી.
શાંતિ સમયે પણ કોઈ મળતિયા રાજદ્રોહીની જેમ
અંદરથી તો રહી રહીને ઇચ્છ્યું છે યુદ્ધ.
આવાં આવાં ક્ષુદ્ર છે મારાં પાપ.
પણ એક પાપ છે ઊંડું
ઊંડે ઊંડે રહ્યું છે કોરતું
- કર્ણના સાથળમાંના ભમરાની જેમ
જે છે તારાથી દૂર રહેવાનું.
જળમાં મોક્ષ:
દૂર દૂર એ રામનગરના સંગ્રહસ્થાનની
પેલી ખખડધજ ઘડિયાળમાં કચરાતો સમય
અહીં આળોટે છે જળ પર
સાંજના નરમ પ્રકાશમાં
ઘાટ, મંદિર, મહેલ હવેલીના
ઘુમ્મટ બુરજોની ઝાંખી રેખા પાછળ
સાંધ્ય આકાશની રક્તાભ જવનિકા.
સંધ્યારત બ્રાહ્મણની જલસિક્ત પીઠ જેવું
વારાણસી ઊભું છે ગંગામધ્યે – શાંત નિશ્ચલ.
ફડફડાટ કરતું કબૂતરોનું ટોળું
દૂર ઊડે – ટપકું થઈ પાછું આવે,
જળની આરસીમાં ઝિલાય
ને ફરી દૂર દૂર ઊડી જાય ટપકું થઈ.
પવનમાં નિર્વાણ:
તોફાની શિશુની જેમ પવન દોડતો આવે,
ને લપાઈ જાય મારા ઊડતા કપડામાં
પ્રગલ્ભ થઈ ઘાટે ઘાટે વાતો કરે,
આજકાલ શીખેલી તુલસીની ચોપાઈ ભૂલી જાય;
તો ઘડીકમાં
મંદિરની ધજા પર ચડી ચટપટ રામનું નામ બોલે,
નમણી નારીનું ભીનું વસ્ત્ર ફરકાવે.
સર સર હોડી સરકાવે,
જળને ખિલખિલ હસાવે,
દૂર તલના ખેતરમાં તલના ઘૂઘરા ખખડાવે,
શિશુના હાથની ધાણી વેરે,
સુક્કાં પાંદડાંઓને દડબડ દોડાવે
કણ કણ કરી કાયા વિગેરે આ પવન.
હું દેહી
આ પવન,
મને કરે વિદેહી.
aa taraph tarta Dubta paDiya, kohwayelan phool
dholun abil, ratun bambol kanku, wishta,
balela mansna tukDao, jalmanthi phenkati machhlioni
rah joti samlio, panDa sathe rakjhak;
ghatne khile bandhel hoDionun tolun,
ek ek dhone Dubkiye Dubkiye dhowato jato papno rang,
ne
golokna andhkarman bethelan purwjonan maran
gangani peli taraph
retina tat par komal paglio,
reti par pawanni anglio,
aDdha pag retiman khumpawi bethelun shishu;
retiman ramawun ke jalman teni wimasanman paDeli be hoDio,
kanthe pharaphartan munjnan resham ruperi phulo,
amtem hinchakto jaljhulo,
agadh neel jal ne abadh neel akash
haji aajey ahin Dhalti sanje
sajjobai yaad kari le chhe
teni dehani hawelini jahojlali
satey kothe dipmala pragti hati
ne runwe runwe hato rag,
hari bhari hati je haweli
teno jharukhoy hwe jhukelo,
ane gawakshey kajlela kala
khali kukhna khali mala
pipribaini arjawabhri thumri
gunglai gai chhe tena Dumo bharya galaman
dadro gatan gatan ja chukai gayo chhe lay,
ne kajri ganagantan ja chuwe chhe aankh
athmi gayo nitambna akashman
koina nakhakshatno chandr anek kayaona kalanman
sherioman hajiy rajhalya kare chhe
kajri chaitina soor
tathagte kashirajne sambodhela je updesho
rawaDtan gabaDtan pawan sathe
bhatkatan phari horDingo sathe
‘hawe charminar’
‘liwe life king size
khamma tamne!
manikarnikana ghate
maDdanun mon unchun kari pojh gothwi
teni sathe chhello ke kadach
pahelo ja photo paDawta snehio,
waro aawe tyare
utawla Dadhuo wachche
balwani rah joine nirante suteli
lalpili nanamio;
jal par Daklan deti chitani jwalao,
wansna dhitkar dhakka sathe phangolata
agni uchchhisht ango
shanti pame jalman, samli gidhni kshudhaman
machhlionan petman
hamnan hwe puri thashe sambandhoni srishti
badlai jashe drishti
ne sharu thashe pretatmaoni bhutawal
wirDaman achharta jalni jem
achharti sanj, achharto wanino haDol
paththar jaDi sheri je utri awiti
ghatnan pagathiyan utri
phari chaDi
samai gai sheriman
andhkarni sarwanio bhalti jati gangaman
sandhya artina ashwast watawaranman
dhusar dhupman abhishek jhilatun kashi wishwnathanun ling,
ganga par tarto sandhya artino gambhir dhwani,
door nilashyam digantni paDchhe galpakshioni haar,
—jane koi jalwel parnan nanakDan phulo
brahmamuhurtman gangasthan
‘anamik, jaldi kar
bahu phoks na kar, bhale rahyo jhankho parkash,
dhundhalun to dhundhalun
take a snap please
dhundhlo hoy chhe aa arunimano achho anjwas,
dhundhla hoy chhe sudur parwatnan shikhro,
ne
dhundhlo ja hoy chhe niharikano bashppunj
ek pag jalman
ne
ek pag jalni bahar
ane hwe to jal ja jal
kanthe aawi maran wastroni sathe
paheri laun badhan warso ek pachhi ek
ne te sathe ja walgi paDe namthamnan
theeb thikran chiwar chinthran
te pahelan
te pahelan take a snap please
anamik jo jo
e e gayo maro janm
jo jo haju aDdhopaDdho jhali rakhyo chhe tene
jal badhi rekhaone bhunsi nakhe,
awalaswal ulatsulat kari nakhe,
te pahelan jaldi kar
a to chhe jal
nadan saw nana balak jewun,
gambhir richamantr jewun
purnthi ubhun kashun na khape tene
nahaun chhun ahinyan
dashashwamedh ghat par
suryni sakshiye
tari sagi ankhni same tara kemerana philDman
ne lage chhe
nahayo chhun kyan kyan
– godawari nail rahain Denyubman
sahej tanaun chhun ahinyan
ne nikalun chhun kyan kyan
tun jaldi kar anamik
dwapar yugman ke tretayugman jo pahonchi jaish ek war
to
phari phariney pachho nahin awun ’
jalman prayashchittah
ganga kshama kar mane
jagannathni gangalahrinun jal
ghatnan pagathiyan chaDi chaDine aDyun nathi
mari panine
tun mahan chhe
pan tarathiy mahan chhe aa jal
ane
maran pap!
maran pap to atikshudr chhe
e nathi sagarputro jewa buland
bas
koi rasalti kaya par kamuk drishti sari paDi chhe kyarek
pan tene kayathi abhDawwanun kauwat nathi
khotun bolyo chhun kyarek
pan thoDa khachkat sathe
paDoshine uthine dudhno glas aapyo chhe chhalochhal
thoDun pani umerine pan teno ranj rahyo chhe diwso sudhi
shanti samye pan koi malatiya rajadrohini jem
andarthi to rahi rahine ichchhyun chhe yuddh
awan awan kshudr chhe maran pap
pan ek pap chhe unDun
unDe unDe rahyun chhe koratun
karnna sathalmanna bhamrani jem
je chhe tarathi door rahewanun
jalman mokshah
door door e ramanagarna sangrhasthanni
peli khakhaDdhaj ghaDiyalman kachrato samay
ahin alote chhe jal par
sanjna naram prkashman
ghat, mandir, mahel hawelina
ghummat burjoni jhankhi rekha pachhal
sandhya akashni raktabh jawanika
sandhyarat brahmanni jalsikt peeth jewun
waransi ubhun chhe gangamadhye – shant nishchal
phaDaphDat karatun kabutronun tolun
door uDe – tapakun thai pachhun aawe,
jalni arsiman jhilay
ne phari door door uDi jay tapakun thai
pawanman nirwanah
tophani shishuni jem pawan doDto aawe,
ne lapai jay mara uDta kapDaman
pragalbh thai ghate ghate wato kare,
ajkal shikheli tulsini chopai bhuli jay;
to ghaDikman
mandirni dhaja par chaDi chatpat ramanun nam bole,
namni narinun bhinun wastra pharkawe
sar sar hoDi sarkawe,
jalne khilkhil hasawe,
door talna khetarman talna ghughra khakhDawe,
shishuna hathni dhani were,
sukkan pandDanone daDbaD doDawe
kan kan kari kaya wigere aa pawan
hun dehi
a pawan,
mane kare widehi
aa taraph tarta Dubta paDiya, kohwayelan phool
dholun abil, ratun bambol kanku, wishta,
balela mansna tukDao, jalmanthi phenkati machhlioni
rah joti samlio, panDa sathe rakjhak;
ghatne khile bandhel hoDionun tolun,
ek ek dhone Dubkiye Dubkiye dhowato jato papno rang,
ne
golokna andhkarman bethelan purwjonan maran
gangani peli taraph
retina tat par komal paglio,
reti par pawanni anglio,
aDdha pag retiman khumpawi bethelun shishu;
retiman ramawun ke jalman teni wimasanman paDeli be hoDio,
kanthe pharaphartan munjnan resham ruperi phulo,
amtem hinchakto jaljhulo,
agadh neel jal ne abadh neel akash
haji aajey ahin Dhalti sanje
sajjobai yaad kari le chhe
teni dehani hawelini jahojlali
satey kothe dipmala pragti hati
ne runwe runwe hato rag,
hari bhari hati je haweli
teno jharukhoy hwe jhukelo,
ane gawakshey kajlela kala
khali kukhna khali mala
pipribaini arjawabhri thumri
gunglai gai chhe tena Dumo bharya galaman
dadro gatan gatan ja chukai gayo chhe lay,
ne kajri ganagantan ja chuwe chhe aankh
athmi gayo nitambna akashman
koina nakhakshatno chandr anek kayaona kalanman
sherioman hajiy rajhalya kare chhe
kajri chaitina soor
tathagte kashirajne sambodhela je updesho
rawaDtan gabaDtan pawan sathe
bhatkatan phari horDingo sathe
‘hawe charminar’
‘liwe life king size
khamma tamne!
manikarnikana ghate
maDdanun mon unchun kari pojh gothwi
teni sathe chhello ke kadach
pahelo ja photo paDawta snehio,
waro aawe tyare
utawla Dadhuo wachche
balwani rah joine nirante suteli
lalpili nanamio;
jal par Daklan deti chitani jwalao,
wansna dhitkar dhakka sathe phangolata
agni uchchhisht ango
shanti pame jalman, samli gidhni kshudhaman
machhlionan petman
hamnan hwe puri thashe sambandhoni srishti
badlai jashe drishti
ne sharu thashe pretatmaoni bhutawal
wirDaman achharta jalni jem
achharti sanj, achharto wanino haDol
paththar jaDi sheri je utri awiti
ghatnan pagathiyan utri
phari chaDi
samai gai sheriman
andhkarni sarwanio bhalti jati gangaman
sandhya artina ashwast watawaranman
dhusar dhupman abhishek jhilatun kashi wishwnathanun ling,
ganga par tarto sandhya artino gambhir dhwani,
door nilashyam digantni paDchhe galpakshioni haar,
—jane koi jalwel parnan nanakDan phulo
brahmamuhurtman gangasthan
‘anamik, jaldi kar
bahu phoks na kar, bhale rahyo jhankho parkash,
dhundhalun to dhundhalun
take a snap please
dhundhlo hoy chhe aa arunimano achho anjwas,
dhundhla hoy chhe sudur parwatnan shikhro,
ne
dhundhlo ja hoy chhe niharikano bashppunj
ek pag jalman
ne
ek pag jalni bahar
ane hwe to jal ja jal
kanthe aawi maran wastroni sathe
paheri laun badhan warso ek pachhi ek
ne te sathe ja walgi paDe namthamnan
theeb thikran chiwar chinthran
te pahelan
te pahelan take a snap please
anamik jo jo
e e gayo maro janm
jo jo haju aDdhopaDdho jhali rakhyo chhe tene
jal badhi rekhaone bhunsi nakhe,
awalaswal ulatsulat kari nakhe,
te pahelan jaldi kar
a to chhe jal
nadan saw nana balak jewun,
gambhir richamantr jewun
purnthi ubhun kashun na khape tene
nahaun chhun ahinyan
dashashwamedh ghat par
suryni sakshiye
tari sagi ankhni same tara kemerana philDman
ne lage chhe
nahayo chhun kyan kyan
– godawari nail rahain Denyubman
sahej tanaun chhun ahinyan
ne nikalun chhun kyan kyan
tun jaldi kar anamik
dwapar yugman ke tretayugman jo pahonchi jaish ek war
to
phari phariney pachho nahin awun ’
jalman prayashchittah
ganga kshama kar mane
jagannathni gangalahrinun jal
ghatnan pagathiyan chaDi chaDine aDyun nathi
mari panine
tun mahan chhe
pan tarathiy mahan chhe aa jal
ane
maran pap!
maran pap to atikshudr chhe
e nathi sagarputro jewa buland
bas
koi rasalti kaya par kamuk drishti sari paDi chhe kyarek
pan tene kayathi abhDawwanun kauwat nathi
khotun bolyo chhun kyarek
pan thoDa khachkat sathe
paDoshine uthine dudhno glas aapyo chhe chhalochhal
thoDun pani umerine pan teno ranj rahyo chhe diwso sudhi
shanti samye pan koi malatiya rajadrohini jem
andarthi to rahi rahine ichchhyun chhe yuddh
awan awan kshudr chhe maran pap
pan ek pap chhe unDun
unDe unDe rahyun chhe koratun
karnna sathalmanna bhamrani jem
je chhe tarathi door rahewanun
jalman mokshah
door door e ramanagarna sangrhasthanni
peli khakhaDdhaj ghaDiyalman kachrato samay
ahin alote chhe jal par
sanjna naram prkashman
ghat, mandir, mahel hawelina
ghummat burjoni jhankhi rekha pachhal
sandhya akashni raktabh jawanika
sandhyarat brahmanni jalsikt peeth jewun
waransi ubhun chhe gangamadhye – shant nishchal
phaDaphDat karatun kabutronun tolun
door uDe – tapakun thai pachhun aawe,
jalni arsiman jhilay
ne phari door door uDi jay tapakun thai
pawanman nirwanah
tophani shishuni jem pawan doDto aawe,
ne lapai jay mara uDta kapDaman
pragalbh thai ghate ghate wato kare,
ajkal shikheli tulsini chopai bhuli jay;
to ghaDikman
mandirni dhaja par chaDi chatpat ramanun nam bole,
namni narinun bhinun wastra pharkawe
sar sar hoDi sarkawe,
jalne khilkhil hasawe,
door talna khetarman talna ghughra khakhDawe,
shishuna hathni dhani were,
sukkan pandDanone daDbaD doDawe
kan kan kari kaya wigere aa pawan
hun dehi
a pawan,
mane kare widehi
સ્રોત
- પુસ્તક : ચૂંટેલી કવિતા: યજ્ઞેશ દવે (પૃષ્ઠ ક્રમાંક 11)
- સર્જક : યજ્ઞેશ દવે
- પ્રકાશક : ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી, ગાંધીનગર
- વર્ષ : 2020