સાત ભાઈઓ હતા. સાત ભાઈ વચ્ચે એક જ નાની બહેન. બહેનનું નામ સોનબાઈ.

    સોનબાઈ એનાં માબાપની બહુ જ માનીતી. સાત ભાઈ એના ઉપર પ્રાણ પાથરે છે. પણ સાત ભાભીઓથી સોનબાઈના લાડ ખમાતાં નહોતાં.

    માબાપ ચાલ્યાં જાત્રા કરવા. દીકરાને બાપ કહે કે, “મારી સોનબાઈને કોચવશો મા, હોં!” સાતે વહુઓ છાનાંમાનાં દાંત ભીંસીને કહે કે “હો!”

    માબાપ ચાલ્યાં ગયાં. નાનો દીકરો સાથે ગયો. મેડી ઉપર બેઠી બેઠી સોનબાઈ ઢીંગલે પોતિયે રમે. એક દિવસ રમતાં રમતાં એક પોતિયું નીચે પડી ગયું. સોનબાઈ એક ભાભીને કહે, “ભાભી! ભાભી! એ લૂગડું દઈ જાઓ ને!”

    ભાભી કહે : “ઓહોહો! રાજકુંવરીબા! તમારે પગે કાંઈ મેંદી નથી મેલી. નીચે ઊતરીને લઈ લ્યો ને.”

    સોનબાઈની આંખમાં પાણી આવ્યાં. એને માબાપ સાંભર્યાં.

    બીજો દિવસ થયો. છ ભાઈ ઊઠીને કામે ગયા.

    ભાભી કહે, “સોનબાઈ, બેઠાં બેઠાં રોટલા ખાવા નહીં મળે. લ્યો આ બેડું, ભરી આવો પાણી.” સોનબાઈ પાણી ભરવા ગઈ. માથેથી બેડું પડી જાય, લૂગડાં ભીંજાય ને માર્ગે માણસો મશ્કરી કરે. માંડ માંડ સોનબાઈ બેડું ભરીને ઘેર આવી ને ગોળામાં પાણી રેડ્યું. પાછી બીજું બેડું ભરવા ચાલી.

    ભાભીએ ગોળાને પાણો માર્યો એટલે નીચેથી ગોળો નંદવાઈ ગયો ને પાણી બધું ઢોળાઈ ગયું.

    સોનબાઈ બીજી હેલ્ય ભરીને આવે ત્યાં તો ગોળામાં પાણી ન મળે. બીજી હેલ્ય રેડીને સોનબાઈ ત્રીજું બેડું ભરવા ચાલી. વળી આવીને જુએ તો ગોળામાં પાણી નહીં. નદીકાંઠે જઈને સોનબાઈ રોવા લાગી. એને રોતી સાંભળીને એક દેડકો એની પાસે આવ્યો. દેડકાએ પૂછ્યું, “તને શું થયું છે, નાની બહેન!”

    સોનબાઈ કહે, “ભાભીએ ગોળો ફોડી નાખ્યો; પાણી ભરાતું નથી.”

    દેડકો સોનબાઈની સાથે એને ઘેર ગયો. જઈને ગોળામાં જ્યાં બાકોરું હતું ત્યું ભરાઈને બેઠો. પછી સોનબાઈએ પાણી રેડ્યું. આખો ગોળો ભરી દીધો. પાણીનું એક ટીપુંયે દેડકાએ બહાર નીકળવા દીધું નહીં.

    ભાભીએ દાંત ભીંસ્યા.

    ત્રીજો દિવસ થયો. ભાઈઓ કામે ગયા. સોનબાઈને બોલાવીને બીજી ભાભી કહે, “લ્યો, આ કમોદ. ગણીને દાણા દઉં છું. જાઓ, કમોદ ખાંડીને ચોખા કાઢી આવો. એકેય દાણો ઓછો થાશે, કે એકેય દાણો ભાંગશે તો જીવ કાઢી નાખશું.”

    ઝાડ હેઠળ જઈને સોનબાઈ બેઠી બેઠી આંસુ પાડે છે. ત્યાં તો અપરંપાર ચકલીઓ આવી પહોંચી. ચકલીઓ કહે, “નાની બહેન, રડે છે શું કામ?” સોનબાઈ કહે, “ભાભીએ કમોદ ખાંડવા દીધી છે. એકેય દાણો ભાંગે કે એકેય દાણો ઘટે, તો ભાભી જીવ કાઢી નાખે.”

    ચકલીઓ કહે, “અરે, એમાં તે શું!” એમ કહીને બધી ચકલીઓ વળગી પડી. ઘડી વારમાં તો બધા દાણા ફોલાઈ રહ્યા. એકેય દાણો ભાંગ્યો નહીં. દાણા લઈને સોનબાઈ ઘેર આવી.

    ભાભી કહે, “એક દાણો ઓછો થાય છે. તું ખાઈ ગઈ હઈશ. જા, લઈ આવ. લીધા વિના આવીશ નહીં.”

    સોનબાઈ ઝાડ હેઠળ જઈને રોવા લાગી. ચકલીઓ દોડી આવી. સોનબાઈએ બધી વાત કહી. ચકલીઓ કહે, “બાઈઓ, તપાસો સહુ પોતપોતાનાં મોઢાં.” એક બૂઢી ચકલીની ચાંચમાં એક ચોખાનો દાણો રહી ગયેલો. સોનબાઈ એ દાણો લઈને ઘેર ગઈ. દાણો ભાભીને દીધો.

    ભાભીએ દાંત ભીંસ્યા.

    ચોથો દિવસ થયો. ભાઈઓ કામે ગયા. સોનબાઈને બોલાવીને ત્રીજી ભાભી કહે કે, “જા, આ એક ગાંસડી લૂગડાં ધોઈ આવ. બગલાની પાંખ જેવાં ઊજળાં કરીને લાવજે, નહીં તો જીવ કાઢી નાખીશ.”

    એક ગાંસડી લૂગડાં લઈને સોનબાઈ નદીકાંઠે જઈ, બેઠી બેઠી આંસુ પાડવા લાગી.

    એને રોતી જોઈને અપરંપાર બગલાં આવ્યાં. બગલાં કહે, “નાની બહેન! શું કામ રડે છે?”

    સોનબાઈ કહે, “ભાભીએ એક ગાંસડી લૂગડાં દીધાં છે. બગલાંની પાંખ જેવા ઊજળાં કરવાનું કહ્યું છે, નહીં તો ભાભી જીવ લેશે.”

    બગલાં બોલ્યાં, “એમાં શું? ચાલો ભાઈ, લઈ લ્યો અકેક લૂગડું ને ધોઈ નાખો.”

    થોડી વારમાં તો લૂગડાં બગલાંની પાંખ જેવા ઊજળાં ધોવાઈ રહ્યાં. લઈને સોનબાઈ ઘેર ગઈ.

    ભાભી કહે, “એક લૂગડું ઘટે છે, તેં જ ચોરી લીધું હશે. જા, લઈને આવજે.”

    વળી સોનબાઈ નદીકાંઠે ગઈ. બગલાંને બધી વાત કહી. બગલાં કહે, “ભાઈઓ, તપાસો પોતપોતાની પાંખ.” એક બૂઢા બગલાની પાંખમાં લૂગડું ભરાઈ રહેલું એ લઈને સોનબાઈ ઘેર ગઈ.

    ભાભીઓએ દાંત ભીંસ્યા.

    પાંચમો દિવસ થયો. ભાઈઓ કામે ગયા. સોનબાઈને ચોથી ભાભી કહે કે, “જાઓ વગડામાંથી છાણાં-લાકડાંનો ભારો લઈ આવો.”

    સોનબાઈ કહે, “ભાભી, ભારો બાંધવા દોરી દેશો?” ભાભીએ દોરી દીધી નહીં. વગડામાં બેસીને સોનબાઈ આંસુ પાડે છે ત્યાં મોટો સરપ આવ્યો.

    સરપ કહે, “નાની બહેન, રડે છે શું કામ?” સોનબાઈ કહે, “ભાભીએ દોરી નથી દીધી. ભારો શી રીતે બાંધું?”

    સરપ કહે, “બહેન, તારા ભારાને હું વીંટળાઈ વળીશ. તું ઘેરે જઈને ધીરે ધીરે ભારો નીચે મેલજે, એટલે મને વાગશે નહીં.” સરપની દોરડી કરીને સોનબાઈ ઘરે ભારો લઈ ગઈ.

    ભાભીઓએ દાંત ભીંસ્યા.

    ભાભીઓની દાઝ તો મટી નહીં. એ તો રોજ રોજ પોતાના ધણીના કાન ભંભેર્યાં કરે, સોનબાઈનાં વાંકાં બોલ્યાં કરે. એમ કરતાં કરતાં ભાઈઓને પણ સોનબાઈ ઉપર ખીજ ચડવા માંડી. ભાઈઓ વારે વારે સોનબાઈને વઢવા લાગ્યા.

    એક દિવસ સોનબાઈને નાહવું હતું. એનાં બધાંય લૂગડાં ફાટી ગયેલાં. નવાં લૂગડાં માગે તો ભાભીઓ કહે કે, “ડામ લે.” સોનબાઈ બહુ જ રોઈ, એટલે પાંચમી ભાભીએ પોતાની એક ચૂંદડી દીધી ને કહ્યું કે, “જો આ ચૂંદડીને જરીકે ડાઘ પડશે તો જીવ કાઢી નાખીશ.”

    સોનબાઈ કહે, “ભાભી, હું ખૂબ સાચવીને રાખીશ.” સોનબાઈ નાહવા બેઠી, એટલે ભાભીએ એ ચૂંદડી ઉપર છાનામાના તેલના છાંટા છાંટ્યાં.

    નાહીને સોનબાઈ જ્યાં જુએ ત્યાં તો ચૂંદડી ઉપર તેલના ડાઘા! રોતી રોતી એ બીચારી ભાભીની પાસે આવી. ભાભીએ બધી વાત ભાઈને કહી. ભાભી બોલ્યાં, “આને મારી નાખો નહીં તો અમે ગળે ફાંસો ખાઈને મરશું.” ભાઈઓને ખીજ ચડી. એમણે સોનબાઈને મારી નાખી. ભાભીએ એ ચૂંદડી સોનબાઈના લોહીમાં રંગી. પછી ભાઈઓ જઈને સોનબાઈને દાટી આવ્યા.

    પણ સોનબાઈનો પાળેલો એક કૂતરો હતો. કૂતરો રોજ રોતો રોતો સોનબાઈને દાટેલી હતી તે જગ્યાએ જાય;  એને મારે તોયે કૂતરો ત્યાં ગયા વિના ન રહે.

    ભાભીઓના મનમાં થયું કે આ કૂતરો બધી વાત કહી દેશે. પછી કૂતરાને પણ મારી નાખીને ભાભીઓએ સોનબાઈની જોડે દાટ્યો.

    થોડી દિવસ થયા. સોનબાઈને દાટેલી ત્યાં એક લીંબડો ઊગ્યો. કૂતરાને દાટેલો ત્યાં એક પીપળો ઊગ્યો. ઝાડ મોટાં થયાં.

    જાત્રા કરીને માબાપ ચાલ્યાં આવતાં હતાં. રસ્તામાં લીંબડો, પીપળો આવ્યા. નાનો દીકરો કહે કે, “અહીં પોરો ખાઈએ.”

    “વાહ રે! કેવાં રૂપાળાં ઝાડ!” એમ કહીને નાનો દીકરો લીંબડા, પીપળાની ડાળ હલાવવા મંડ્યો. ત્યાં તો જમીનમાંથી જાણે કોઈ ગાવા લાગ્યું કે :

કોણ હલાવે લીંબડી?
કોણ હલાવે પીપળી?
ભાઈની મારેલ બે’નડી!
ભોજાઈની રંગેલ ચૂંદડી!

    નાનો ભાઈ તો હેબતાઈ ગયો. સોનબાઈના જેવો આ કોનો સાદ હશે!

    પછી લીંબડાની હેઠલ એણે ખોદ્યું. ત્યાં તો સોનબાઈ નીકળી. પીપળીની હેઠળ ખોદે ક્યાં સોનબાઈનો કૂતરો નીકળ્યો.

    નાના ભાઈએ પોતાની એક જાંઘ ચીરીને તેમાં સોનબાઈને સંતાડી અને બીજી જાંઘમાં કૂતરો સંતાડ્યો. બધાં ઘેર ગયાં.

    માબાપે અને નાના ભાઈએ પૂછ્યું, “સોનબાઈ ક્યાં?”

    ભાભીઓ કહે કે “રમવા ગયાં છે.”

    રાત પડી. સહુ જમવા બેઠાં. ભાઈ કહે, “સોનબાઈને બોલાવો ને.”

    ભાભીઓએ ગામમાંથી એક બાડી છોડીને હાજર કરીને કહ્યું, “આ સોનબાઈ.”

    નાનો ભાઈ કહે, “આવી સોનબાઈ! એની આંખ બાડી કેમ?”

    ભાભીઓ કહે, “તમે નહોતાં ત્યારે એક આંખ ફૂટી ગઈ છે. આટલાં બધાં વરસ થયાં તે સોનબાઈનું રૂપ બદલી ગયું છે.”

    હસીને ભાઈએ પોતાની જાંઘમાંથી સાચી સોનબાઈને બહાર કાઢી. ભાભીઓનાં મોઢાં કાળાં કાળાં શાહી જેવાં થઈ ગયાં.

    બીજી જાંઘમાંથી કૂતરો નીકળ્યો. ભાભીઓને મરવા જેવું થયું.

    ભાઈ કહે, “આનાં નાક, કાન કાપીને ઊંધે ગધેડે બેસાડીને ગામમાં ફેરવીશ.”

    સોનબાઈ આડી પડીને કહે કે, “ભાભીઓને કાંઈ કરો તો મારા સોગંદ.”

    ભાભીઓ તો રોતી રોતી સોનબાઈને પગે પડી. સોનબાઈની આંખમાં પણ આંસુ આવ્યું. છ ભાઈ ઘેર આવ્યા, બહુ જ ભોંઠા પડ્યા, માબાપના ખોળામાં માથું મૂકીને ખૂબ રડ્યા, સોનબાઈને પગે પડ્યા.

    પછી બધાં એ વાત વીસરી ગયાં. સોનબાઈ મોટી થઈ એટલે પરણીને સાસરે ગઈ.