વૈશંપાયન વદે વળતું, સુણ જનમેજય ભૂપાળ;

ખટ રથીએ કષય કરી, માર્યો અર્જુન કેરો બાલ.

(ઢાળ)

બાળક સવ્યસાચી તણો ને સુભદ્રાનો જાયો,

ખટમે કોઠે ખંખારીને, કૌરવ ઉપર ધાયો.

પરોઢ સમે પાંડવે, તે જુદ્ધ માંડ્યું પુનરપે;

અભિમન્યુ શોભવાને લાગ્યો, વીંટ્યો ચોદિશા સર્પે.

પાંડવ પાંચાળ ને સાત્યકી, વૈરાટ ને દ્રુપદ;

ગડગડી પેઠા છઠ્ઠે કોઠે, જેને બળનો મદ.

ત્રાહે ત્રાહે બોલ્યો દુર્યોધન, હાથ બંને ઘસીયા;

‘પેઠા પાંડવ’ કહેતા માંહે કૌરવ જોદ્ધા ધસીયા.

કૃપ દ્રોણ ને કર્ણ, કૈતવ, શકુનિ ને અશ્વત્થામા,

દુઃશાસન દુર્મુખ ને જયદ્રથ, ચાલ્યા સોમદત્ત સામા.

બાહૂલિક શલ્ય ને દુર્યોધન, ભેજ ને ભૂરિશ્રવા,

ખટમે કાઠે સુભટ સર્વે, સેળભેળ ત્યાં હવા.

રથશું રથ, તૂરીએ તૂરી, વઢે હાથીએ હાથી;

ખડગ ખપુઆ તોમર, ત્રિશૂળ સબળ વાવરે સાથી.

ટોપ ટાટર સલે બખતર, પાખર ત્યાં કપાયે;

શ્યામ રુધિરની નદી ભયંકર, ખળકે વહેતી જાયે.

કુંજરના મસ્તક કાચબા સરખાં, મીન–વીર લોચન;

ભડના ભુજ ભુજંગ સરખા, મગર માથા વિહોણાં તન.

શેવાળ વાળ વીરના શીશના, છોળ રુધિરના છાંટા;

પડે પ્રાક્રમી પાયે અટવ્યા આંતરડાના આંટા.

માંસપાળ બાંધી બેઉ પાસે, એવી ભયાનક નદી;

શું કહું જનમેજય રાજા, મુખ વાણી નવ જાય વદી.

કુરુક્ષેત્ર લોહિયાળું દીસે, જાણે ફાલ્ગુન ફૂલ્યો પલાશ;

સૌભદ્રેના માર આગળ કરે કૌરવ નાસાનાસ,

અમરગણ અંત્રીક્ષ આવી કરે પુષ્પની ધાર;

અભિમન્યુ પેઠો કોઠામાં, વ્યૂહ કીધો તારોતાર.

નાઠા કૌરવ ખટ રથી, તે ગયા સાતમે વંક;

ચાર પાંડવ જયદ્રથે ખાળયા તે દેખી રહ્યા આશંક.

સદાશિવની વાણી સફળ જયદ્રથને ત્યાં થઈ;

અભિમન્યુની પૂઠે ચાર કાકા કો શકે માંહે નવ જઈ.

સરિતાની પેઠો અભિમંન, બાણ મૂકે એકી મૂઠે;

મનમાંહે વિચારે છે જે સર્વ આવે મારી પૂઠે

એમ કરતાં આવી ગયું એક પ્રથવીનું નીચાણ;

ખટ રથી ત્યાં કાળ સરખા રહ્યા ચડાવી બાણ.

અભિમન્યુએ પૂઠે ફરી જોયું તો નહિ કાકાકેરો જોડો;

અરે કૌરવે કપટ કીધું છે, આગળ બાંધ્યો છે ઓડો.

દ્રોણ દ્રૌણિ ને ભૂરિશ્રવા, શલ્ય કર્ણ વળીયા વીંટી;

અભિમન્યુએ વિમાસિયું, હવે જીવ્યાની આશા ફીટી.

એવે બહુ સેના લઈ આવ્યો પૂઠેથી દુર્યોધન;

શત્રુસાગર માંહે બૂડ્યો સવ્યસાચીનો તંન.

કહે દુર્યોધન ખટ રથીને, ભાઈઓ શું વિચારો;

આવો, છોછો નહીં મળે, એને સર્વે મળીને મારો.

કહેતાં માંહે બાણ છૂટ્યાં, કુંવરને લીધો ઢાંકી;

અભિમન્યુને કોણ ઉગારે, પડી તે વેળા વાંકી.

એકધા દશધા શતધા સહસ્રધા, કોટિધા આયુધ;

અંધકાર હોકાર પડે, ત્યાં કીધું કપટે જુદ્ધ.

તેણી વેળાએ સૌભદ્રે, આપ-રૂપ ત્યાં હોયો;

કૌરવરૂપી સાવજાં ને, અભિમન્યુ ત્યાં ટોયો.

સુભટવિદ્યા પ્રકટ કરતો, ને રીસ અંતર વ્યાપી;

નિમિષ માંહે અનેકને, કૌરવ નાખ્યા કાપી.

કાઢે ત્રાડે ચડાવે મૂકે શર કરીને શરત;

રથ ઉપર ફરવાને લાગ્યો, જેમ નટુઓ કરે નરત.

પાવક જેમ પ્રગટ થાયે ને બાળે તૃણ દર્ભ;

ઇંદુ જેમ અળગો નીસરે, નિવારીને અભ્ર;

તેમ સહસ્ર છાયા છેદી, અભિમન્યુ નીસર્યો નિરાળો.

સો સો બાણે પૃથ્વી પાડ્યા, દ્રોણ ને દ્રોણનો સાળો.

રથ ઉડાડ્યો અશ્વત્થામાનો, જેમ વાયુથી સૂકું પત્ર;

દુર્યોધન કીધો લૂટ્યાં સરખો, છેદ્યાં ધજા ને છત્ર.

સારથી માર્યો શલ્યનો, ને કર્ણનું છેદ્યું કપાળ;

મૂર્છા પમાડ્યો દુશાસનને, કરે કૌરવ કાગારોળ.

કૃતવર્મા યાદવ સોમદત્ત, તે સર્વ ગયા રણ છાંડી;

શું કહું જન્મેજય રાજા, તે જુદ્ધને હું માંડી.

પછી પ્રદ્યુમ્નને સંભારીને મૂકયું અગ્ન્યાસ્ર બાણ;

રતિપતિની પાસે ભણ્યો'તો ધનુવિદ્યા સુજાણ.

તેણી વેળા પાવક પ્રગટયો, ઊઠી ભયંકર જ્વાળા;

અશ્વ ગજ રથ પાલખી બાળ્યાં, કૌરવ કીધા પાળા.

બળે અંબાડી ધજા કોની, નાસતાં દેહ દઝાડી;

કોના મુગટ ને કેશ બળતા, કોની મૂછ ને દાઢી.

બૂમ પાડે ને ફૂંક મારે, શરીરે થાય ભંભોલા;

તરફડે સેન્યા રણ વિષે, જેમ દવે દાધા હોલાં.

પછી ખટરથીએ રણ રાખ્યું, બાણે આણ્યો પર્જન્ય;

અભિમન્યુનો રથ તાણ્યો, ને ઓલવ્યો હુતાશન.

પવન પ્રયોજર્યો રથપુત્રે, નાઠો મેહ, થયું ધૂળકટ;

વેરી ઉરાડ્યા વાવંટોળિયે, ઉડાડ્યા દોહોવટ.

દ્રોણ-કર્ણે સર્પાસ્ર મૂક્યું, વાયુભક્ષી રથે વળગ્યા;

અભિમન્યુએ ગરુડાસ્ર મૂક્યું, નાગ થયા હું અળગા.

દ્રોણે ત્યાં પર્વતાસ્ર મૂક્યું, પડે પહાણ પ્રચંડ;

વજ્ર મૂક્યું પારથપુત્રે, શલ્યા કીધી શતખંડ,

(વલણ )

શતખંડ શલ્યા કીધી, કૌરવ સર્વ કોપે ચડ્યા;

સંજય કહે, રાય સાંભળો, પછે કુંવર ઉપર ત્રૂટી પડ્યા.

(અભિમન્યુ-આખ્યાન કડવું - ૪૮)

waishampayan wade walatun, sunu janmejay bhupal;

khat rathiye kashay kari, maryo arjun kero baal

(Dhaal)

balak sawyasachi tano ne subhadrano jayo,

khatme kothe khankharine, kauraw upar dhayo

paroDh same panDwe, te juddh manDayun punarpe;

abhimanyu shobhwane lagyo, wintyo chodisha sarpe

panDaw panchal ne satyki, wairat ne drupad;

gaDagDi petha chhaththe kothe, jene balno mad

trahe trahe bolyo duryodhan, hath banne ghasiya;

‘petha panDaw’ kaheta manhe kauraw joddha dhasiya

krip dron ne karn, ketaw, shakuni ne ashwatthama,

dushasan durmukh ne jayadrath, chalya somdatt sama

bahulik shalya ne duryodhan, bhej ne bhurishrwa,

khatme kathe subhat sarwe, selbhel tyan hawa

rathashun rath, turiye turi, waDhe hathiye hathi;

khaDag khapua tomar, trishul sabal wawre sathi,

top tatar sale akhtar, pakhar tyan kapaye;

shyam rudhirni nadi bhayankar, khalke waheti jaye

kunjarna mastak kachba sarkhan, min–wir lochan;

bhaDna bhuj bhujang sarkha, magar matha wihonan tan

shewal wal wirana shishna, chhol rudhirna chhanta;

paDe prakrmi paye atawya antarDana aanta

manspal bandhi beu pase, ewi bhayanak nadi;

shun kahun janmejay raj, mukh wani naw jay wadi

kurukshetr lohiyalun dise, jane phalgun phulyo palash;

saubhadrena mar aagal kare kauraw nasanas,

amargan antriksh aawi kare pushpni dhaar;

abhimanyu petho kothaman, wyooh kidho tarotar

natha kauraw khat rathi, te gaya satme wank;

chaar panDaw jayadrthe khalya te dekhi rahya ashank

sadashiwni wani saphal jayadrathne tyan thai;

abhimanyuni puthe chaar kaka ko shake manhe naw jai

saritani pethe abhimann, ban muke eki muthe;

manmanhe wichare chhe je sarw aawe mari punthe

em kartan aawi gayun ek prathwinun nichan;

khat ratho tyan kal sarkha rahya chaDawi ban

abhimanyue punthe phari joyun to nahi kakakero joDo;

are kaurwe kapat kidhun chhe, aagal bandhyo chhe oDo

dron drauni ne bhurishrwa, shalya karn waliya winti;

abhimanyue wimasiyun, hwe jiwyani aasha phiti

ewe bahu sena lai aawyo puthethi duryodhan;

shatrusagar manhe buDyo sawysachino tann

kahe duryodhan khat rathine, bhaio shun wicharo;

awo, chhochho nahin male, ene sarwe maline maro

kahetan manhe ban chhutyan, kunwarne lidho Dhanki;

abhimanyune kon ugare, paDi te wela wanki

ekdha dashdha shatdha sahastrdha, kotidha ayudh;

andhkar hokar paDe, tyan kidhun kapte juddh

teni welaye saubhadre, aap roop tyan hoyo;

kaurawrupi sawjan ne, abhimanyu tyan toyo

subhatwidya prakat karto, ne rees antar wyapi;

nimish manhe anekne, kauraw nakhya kapi

kaDhe traDe chaDawe muke shar karine sharat;

rath upar pharwane lagyo, jem natuo kare narat

pawak jem pragat thaye ne bale trin darbh;

indu jem algo nisre, niwarine abhr;

tem sahasr chhaya chhedi, abhimanyu nisaryo niralo

so so bane prithwi paDya, dron ne dronno salo

rath uDaDyo ashwatthamano, jem wayuthi sukun patr;

duryodhan kidho lutyan sarkho, chhedyan dhaja ne chhatr

sarthi maryo shalyno, ne karnanun chhedyun kapal;

murchha pamaDyo dushasanne, kare kauraw kagarol

kritwarma yadaw somdatt, te sarw gaya ran chhanDi;

shun kahun janmejay raja, te juddhne hun manDi

pachhi pradyumnne sambharine mukayun agnyastr ban;

ratipatini pase bhanyoto dhanuwidya sujan

teni wela pawak pragatyo, uthi bhayankar jwala;

ashw gaj rath palkhi balyan, kauraw kidha pala

bale ambaDi dhaja koni, nastan deh dajhaDi;

kona mugat ne kesh balta, koni moochh ne daDhi

boom paDe ne phoonk mare, sharire thay bhambhola;

taraphDe senya ran wishe, jem dawe dadha halan

pachhi khatarthiye ran rakhyun, bane aanyo parjanya;

abhimanyuno rath tanyo, ne olawyo hutashan

pawan pryojaryo rathputre, natho meh, thayun dhulkat;

weri uraDya wawantoliye, uDaDya dohowat

dron karne sarpasr mukyun, wayubhakshi rathe walagya;

abhimanyue garuDastr mukyun, nag thaya hun alga

drone tyan parwatastr mukyun, paDe pahan prchanD;

wajr mukyun parathputre, shalya kidhi shatkhanD,

(walan )

shatkhanD shalya kidhi, kauraw sarw kope chaDya;

sanjay kahe, ray sambhlo, pachhe kunwar upar truti paDya

(abhimanyu akhyan kaDawun 48)

waishampayan wade walatun, sunu janmejay bhupal;

khat rathiye kashay kari, maryo arjun kero baal

(Dhaal)

balak sawyasachi tano ne subhadrano jayo,

khatme kothe khankharine, kauraw upar dhayo

paroDh same panDwe, te juddh manDayun punarpe;

abhimanyu shobhwane lagyo, wintyo chodisha sarpe

panDaw panchal ne satyki, wairat ne drupad;

gaDagDi petha chhaththe kothe, jene balno mad

trahe trahe bolyo duryodhan, hath banne ghasiya;

‘petha panDaw’ kaheta manhe kauraw joddha dhasiya

krip dron ne karn, ketaw, shakuni ne ashwatthama,

dushasan durmukh ne jayadrath, chalya somdatt sama

bahulik shalya ne duryodhan, bhej ne bhurishrwa,

khatme kathe subhat sarwe, selbhel tyan hawa

rathashun rath, turiye turi, waDhe hathiye hathi;

khaDag khapua tomar, trishul sabal wawre sathi,

top tatar sale akhtar, pakhar tyan kapaye;

shyam rudhirni nadi bhayankar, khalke waheti jaye

kunjarna mastak kachba sarkhan, min–wir lochan;

bhaDna bhuj bhujang sarkha, magar matha wihonan tan

shewal wal wirana shishna, chhol rudhirna chhanta;

paDe prakrmi paye atawya antarDana aanta

manspal bandhi beu pase, ewi bhayanak nadi;

shun kahun janmejay raj, mukh wani naw jay wadi

kurukshetr lohiyalun dise, jane phalgun phulyo palash;

saubhadrena mar aagal kare kauraw nasanas,

amargan antriksh aawi kare pushpni dhaar;

abhimanyu petho kothaman, wyooh kidho tarotar

natha kauraw khat rathi, te gaya satme wank;

chaar panDaw jayadrthe khalya te dekhi rahya ashank

sadashiwni wani saphal jayadrathne tyan thai;

abhimanyuni puthe chaar kaka ko shake manhe naw jai

saritani pethe abhimann, ban muke eki muthe;

manmanhe wichare chhe je sarw aawe mari punthe

em kartan aawi gayun ek prathwinun nichan;

khat ratho tyan kal sarkha rahya chaDawi ban

abhimanyue punthe phari joyun to nahi kakakero joDo;

are kaurwe kapat kidhun chhe, aagal bandhyo chhe oDo

dron drauni ne bhurishrwa, shalya karn waliya winti;

abhimanyue wimasiyun, hwe jiwyani aasha phiti

ewe bahu sena lai aawyo puthethi duryodhan;

shatrusagar manhe buDyo sawysachino tann

kahe duryodhan khat rathine, bhaio shun wicharo;

awo, chhochho nahin male, ene sarwe maline maro

kahetan manhe ban chhutyan, kunwarne lidho Dhanki;

abhimanyune kon ugare, paDi te wela wanki

ekdha dashdha shatdha sahastrdha, kotidha ayudh;

andhkar hokar paDe, tyan kidhun kapte juddh

teni welaye saubhadre, aap roop tyan hoyo;

kaurawrupi sawjan ne, abhimanyu tyan toyo

subhatwidya prakat karto, ne rees antar wyapi;

nimish manhe anekne, kauraw nakhya kapi

kaDhe traDe chaDawe muke shar karine sharat;

rath upar pharwane lagyo, jem natuo kare narat

pawak jem pragat thaye ne bale trin darbh;

indu jem algo nisre, niwarine abhr;

tem sahasr chhaya chhedi, abhimanyu nisaryo niralo

so so bane prithwi paDya, dron ne dronno salo

rath uDaDyo ashwatthamano, jem wayuthi sukun patr;

duryodhan kidho lutyan sarkho, chhedyan dhaja ne chhatr

sarthi maryo shalyno, ne karnanun chhedyun kapal;

murchha pamaDyo dushasanne, kare kauraw kagarol

kritwarma yadaw somdatt, te sarw gaya ran chhanDi;

shun kahun janmejay raja, te juddhne hun manDi

pachhi pradyumnne sambharine mukayun agnyastr ban;

ratipatini pase bhanyoto dhanuwidya sujan

teni wela pawak pragatyo, uthi bhayankar jwala;

ashw gaj rath palkhi balyan, kauraw kidha pala

bale ambaDi dhaja koni, nastan deh dajhaDi;

kona mugat ne kesh balta, koni moochh ne daDhi

boom paDe ne phoonk mare, sharire thay bhambhola;

taraphDe senya ran wishe, jem dawe dadha halan

pachhi khatarthiye ran rakhyun, bane aanyo parjanya;

abhimanyuno rath tanyo, ne olawyo hutashan

pawan pryojaryo rathputre, natho meh, thayun dhulkat;

weri uraDya wawantoliye, uDaDya dohowat

dron karne sarpasr mukyun, wayubhakshi rathe walagya;

abhimanyue garuDastr mukyun, nag thaya hun alga

drone tyan parwatastr mukyun, paDe pahan prchanD;

wajr mukyun parathputre, shalya kidhi shatkhanD,

(walan )

shatkhanD shalya kidhi, kauraw sarw kope chaDya;

sanjay kahe, ray sambhlo, pachhe kunwar upar truti paDya

(abhimanyu akhyan kaDawun 48)